پاورپوینت تحلیل معماری حمام رنان اصفهان

تحلیل حمام رنان اصفهان

معرفی حمام
حمام سنتی اصفهان یا همان گرمابه تاریخی رهنان در شهر اصفهان در منطقه ۱۱ واقع شده است. این بنای تاریخی در دوران زندیه توسط حاج محمد رنانی یکی از رجال زندیه بود ساخته شد. 
مجموعه بی نظیری به دستور این شخص در میان ۴ محله قدیمی رهنان و در کنار بازارچه و مسجد ذوقبلتین بنا شد، تا اهالی این منطقه بتوانند از آن بهره ببرند. این روزها این بنای تاریخی به عنوان یکی از مراکز گردشگری مهم و جذاب در شهر اصفهان مطرح شده است.

تاریخچه:
این بنا متشکل از دو حمام کوچک و بزرگ است و چنان که گذشت، به دوره زندیان منسوب است. در دوره معاصر، بنا چندین بار مرمت شده است؛ از جمله، تعمیر سقف سربینه در سال ۱۳۴۹ ش و تعمیر سقف گرمخانه حمام بزرگ در سال ۱۳۵۳ش. در این دوره، با احداث خیابانی در کنار حمام، بنای مجاور حمام تخریب شد و قسمتی از حمام، که در مجاورت خیابان بود، با احداث دیواری آجری محافظت و سقف گرمخانه حمام کوچک مرمت شد.
در همین زمان، با برداشتن لایه های اندود از فضای ورودی سربینه حمام بزرگ، آهک بری با نقوش گل و بوته آشکار شد. این تزیینات پس از لایه برداری تحکیم و تعمیر شد. تزیینات مذکور مشابه آهک بریهایی است که در مرمت حمام وکیل شیراز آشکار شده و از نمونه های جالب این هنر در دوره زندیان است.

بنا : حمام رنان
مکان : اصفهان
آدرس : خیابان اشرفی اصفهانی (کهن دژ)، خیابان مطهری، ابتدای خیابان ابوذر

کتیبه های تاریخ دار حمام رنان اصفهان :
بر سردر حمام، کتیبه ای مربوط به تعمیرات سال ۱۳۵۱ دیده می شود.

بانیان و سازندگان بنا:
معروف است که این حمام همراه با مسجد و بازار مجاور آن را آقامحمد رنانی، حاکم شهر در دوره زندیان، احداث کرده است.
در کتیبه موجود، نام حاج محمد تقی ظهرابی، متولی مخارج تعمیرات، و غلامحسین حمدالله، خطاط کتیبه، آمده است.

ویژگی حمام
مساحت حمام سنتی اصفهان به نام رهنان ۱۴۶۷ متر مربع و شامل ۲ حمام بزرگ و کوچک برای استفاده جداگانه ولی همزمان برای زنان و مردان طراحی شده است، از همین رو این حمام در آن زمان ها به ” حمام دوقلو ” معروف بوده است.
برخلاف سایر حمام های تاریخی ایران که  سکوها در اطراف آن قرار گرفته اند، در حمام رهنان سکوی که مربوط به تعویض لباس می شود در میانه بینه بزرگ واقع شده و راهروها در اطراف هستند.
حمام بزرگ
سکوی که مربوط به تعویض لباس

سردر
سردر از اجزای ورودی می باشد که به وسیله ی آن مدخل بنا را به طرق مختلف، مانند قاب بندی، تزیین و تغییر سطح معرفی می کند. گاهی سردر فضایی است نیم باز و ایوان مانند که به دلیل معماری آن که نباید داخل آن مشخص شود دارای فضای بسته ای است. بیشتر گرمابه ها دارای سردر ویژه ای هستند که در پیشانی ورودی آن ها نگاره های پهلوانی و عامه پسند می کشیدند.

با عبور از سردر و گشتن از یک سری پله و چرخشی نود درجه به سربینه وارد می شویم که هدف از این چرخش، جلوگیری از دید مستقیم بوده است، که مانع از دید عابران داخل کوچه به درون گرمابه و همچنین از ورود ناگهانی هوای بیرون به حریم داخل گرمابه جلوگیری می شود.

از همین رو بینه بزرگ و زیبای این حمام دارای پوششی گنبدی شکل بوده و از ۱۶ ستون سنگی و آجری ساخته شده است. برای زیبایی و جلوه بیشتر حوضی در سکوی میانی حمام قرار گرفته است که تصاویر این ستون ها بر روی آب انعکاس پیدا کرده و تبدیل به “حمام چهلستون” می شود.
دور تا دور رختکن ها یا همان بینه های حمام بزرگ گچ بری های زیبا به همراه نقش ها و طرح های هندسی انجام شده است که بر زیبایی این بنای تاریخی می افزاید
بینه بزرگ

هر یک از دو حمام کوچک و بزرگ متشکل از دو بخش اصلی، سربینه و گرم خانه، است. سربینه حمام بزرگ، که در حدود نیمی از کل مجموعه را تشکیل داده است، از حیث تزیینات نیز از دیگر فضاهای این مجموعه شاخص تر است.
این فضا شانزده ستون سنگی دارد و بر خلاف معمول سربینه ها، که گنبدی بزرگ در میانه دارند، به شبستانی وسیع مانند است و از ترکیب چهار طاقیهای مشابه پدید آمده است.

حوض مربع میانه سکوها از چهار طرف امتداد یافته و با شکل چلیپایی خود فضا را به چهار بخش کوچک تر تقسیم کرده است.
این بخشها هریک حوضی کوچک تر در پایان پله های سکوها دارند که برای ورود به سکو باید از درون آنها گذشت. میان در، در حد فاصل سربینه و گرم خانه، به شکل هشتی است و در امتداد محور فرعی گرم خانه، به آن راه دارد

سربینه
سردخانه، رختکن، سربینه یا بینه محلی است جهت آماده شدن برای ورود به گرمخانه و یا خروج از حمام که خانه ی اول گفته می شود. سربینه همچنین محلی برای کندن لباس و بستن لنگ و محلی برای مکث های متفاوت از قبیل انتظار برای خلوت شدن گرمخانه، انتظار برای خشک شدن پس از استحمام، انتظار برای همراه، استراحت، صرف چای و کشیدن قلیان نیز بوده است. هوای سربینه کاملا سرد و خشک است که در طب سنتی ایران معادل فصل پاییز شناخته می شود. در این فضا عموما خلط یا مزاج سودا در بدن انسان ایجاد می شود. از نظر معماری سقف سربینه معمولا گنبدی شکل است که اقطار و اضلاع آن را رنگ آمیزی و نقاشی می کرند.
سربینه دارای حوض نسبتا متوسطی بوده است که شخصی که استحمام می کرد ابتدا پای خود را در آن می شست و بعد پای خود را روی قطعه سنگ هایی که حد فاصل حوض و سکو بود می گذاشته و بعد روی صفه سربینه که پوشش آن سنگ است می نشست. سربینه دار، لنگی را که اصطلاحا خشک می گفتند بر روی دوش استحمام کرده می انداخته است. معمولا سقف سربینه با چلچراغ برای روشنایی آذین می شده است و بر روی دیوارها تصویرهای خیالی از پهلوانان شاهنامه نقاشی می شد. استاد حمامی در کنار یکی از آن سکوها می نشسته است و دخل را کنترل می کرد.

میان در
سرخان یا میاندر جایی بود که مزاج تر و سرد ترکیب می شوند. این قسمت معادل با فصل زمستان است که خلط یا مزاج بلغم در انسان غلبه پیدا می کند. ارتباط سربینه با گرمخانه از طریق میان در صورت می گرفته است. این فضا به شکل دهلیز و پر پیچ و خم بوده است که با یک هشتی کوچکی ساخته شده می شد تا فرد بتواند با تاخیر از گرمخانه به سربینه برود. همچنین گرما و حرارت انباشته شده در گرمخانه به یک باره از حمام خارج نشود و انرژی را هدر ندهد.

حد فاصل بین سربینه و گرمخانه، فضایی است که با هندسه ی خطی و تغییر جهت، از انتقال گرما از گرمخانه به بیرون جلوگیری می کند. میان سربینه و گرمخانه اختلاف دمای قابل ملاحظه ای وجود دارد و میاندر فضایی است که دمای میانگینی از دمای آن دو فضا را به وجود می آورد. در نتیجه افراد پیر و بیمارانی که نفس تنگی داشته اند و نمی توانستند در هوای بسیار گرم گرمخانه طاقت آورند در این مکان می نشستند.
میان در

عمده رنگبکار رفته در حمام رهنان سفید، آبی و سیاه می باشد. گرم ترین نقطه حمام، گرم خانه بزرگ آن است که در آن دو شاه نشین وجود دارد

گرم خانه
خانه ی سوم را گرم خانه می نامند که مزاج گرم و تر دارد و که معادل با فصل بهار است. در این فصل غلیان خون در بدن انسان به وجود می آید. این قسمت محل استحمام و شستشو بوده است. محل اصلی گرمابه معمولا به شکل هشت گوش یا چهار ضلعی با دیوارهای ضخیم ساخته می شده است که کف آن را قیراندود می کردند و روی آن را با ملات ساروج می پوشاندند.
سقف گرم خانه از سقف بقیه ی قسمت ها مرتفع تر بوده است. طاق اصلی آن جام خانه نام داشت که حکم چراغ و سیستم روشنایی داشت.
گرم خانه

گرم خانه فضایی است با قاعده مستطیل و یا چهار ستون در میانه، که دو حوض مستطیل شکل در دو سوی آن قرار دارد.
در دو انتهای محور اصلی گرم خانه، دو فضای عقب نشسته، چون شاه نشینهایی برای گرم خانه، وجود دارد.
گرم خانه

خزینه
خزینه فضایی است برای آب کشیدن نهایی فرد استحمام کرده که در ضمن آب گرم حمام را تامین می کرده است. در کف آن دو جای تعبیه شده برای تیان وجود دارد! تیان، آهن هفت جوشی است که زیر آن آتش روشن کرده و با انتقال گرما به آب، آن را گرم می کرده است.
سوراخ نسبتا بزرگی در دیوار خزینه را به گرم خانه متصل می کند. چند پله در دو طرف این دیوار برای بالا و پایین رفتن مردم قرار دارد.
آب از انبار سرد به خزینه هدایت شده که بعد از گرم شدن به حوض آب های وسط گرمخانه می رفته است.

مدخل خزینه بر روی محور فرعی گرم خانه و در برابر ورودی آن نشسته است. خزینه مدخلی هم از سوی خلوت گرم خانه دارد. خلوت فضایی باقاعده هشت و نیم هشت است که از گوشه گرم خانه می توان وارد آن شد.

سربینه حمام کوچک فضایی باقاعدہ مربع شکل در میانه دارد که سقف آن بر چهار ستون سنگی استوار است. سکوهایی در چهار طرف این فضا واقع است که در سه ضلع سربینه با یکدیگر مرتبط اند، سکوی ضلع چهارم (ضلع شمالی) با قاعده ای نیم هشت جدا نشسته و صورت شاه نشین یافته است.
یک حوض هشت و نیم هشت در میانه سربینه و سه حوض دیگر بر روی محورهای این فضا و درون سکوها قرار دارد. در این حمام نیز، میان در به شکل هشتی است.

گرم خانه، که از میان در به آن راه می یابند، فضایی است با قاعده مربع. چهار ستون در میانه این فضا بخش مرکزی برای آن پدید آورده است.
با عقب نشستن فضایی با قاعده نیم هشت در یک سوی گرم خانه و عقب نشینی مشابهی در سوی مقابل آن در مدخل خزینه، وجود محوری در این فضا القا می شود. حوض مستطیل شکل گرم خانه نیز در مقابل فضای نیم هشت قرار گرفته و آن را شاخص کرده است.

ورودی حمام کوچک و حمام بزرگ در دو ضلع مجموعه قرار دارد. حمام بزرگ سردری مرتفع با سقف کاربندی دارد و دو طاقتما در طرفین این سردر صورت شاخصی بدان بخشیده است.
گذر جلوی این سردر مسقف بوده و امروزه تنها آثاری از طاق مقابل سردر باقی است. حمام کوچک سردری ساده دارد. فضایی با قاعده شش در پشت این سردر واقع است که از طریق دالانی، به سربینه راه دارد.

تون حمام، که در ضلع شرقی مجموعه قرار دارد، آب گرم دو حمام را تامین می کرده است. این فضا امروزه موتورخانه تاسیسات حمام شده است. فضایی شامل گاورو و مخزن و چاه آب در گوشه شمال شرقی واقع شده که امروزه بی استفاده است.
پیش از این، یک گاو در طول این فضا حرکت می کرد و در نتیجه، آب با سطل از چاه بالا می آمد و به درون مخزن می ریخت. سپس آب از طریق مجراهایی به حوضها و خزینه های در حمام وارد می شد.
تون حمام

https://pickcad.com/%D9%BE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%BE%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D8%A8%D8%B1/
https://www.arthut.ir/bathroom/993-isfahan-renan-bathhouse.html
https://iranwatching.com/fa/architecture/812
http://www.touristgah.com/Iran/City/Sightseeing/7910/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%86
https://www.arthut.ir/bathroom/993-isfahan-renan-bathhouse.html