مقدمه
افزایش چربی خون از جمله بیماریهای مزمن است که به دلیل اختلالات متابولیسمی ناشی از عوامل متعدد ایجاد می شود. با اینکه داروهای کاهنده چربی خون در دسترس هستند هنوز این بیماری یکی از عوامل مهم در تشدید بیمـاریهـای قلبی ـ عروقی در بیمـاران مبتلا به دیابت، فشار خون بالا و بیماران قلبی عروقی می باشد.
عواملی مانند عدم رضایت بیماران از مصرف داروهای رایج کاهنده چربی خون، بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف بیش از حد و طولانی این داروها، بیماریهای ناشی از افزایش چربی خون و هزینه های تحمیلی بر بیماران موجب شده است که تمایل به درمانهای جایگزین و سنّـتی افزایش یابد.
مصرف گیاهان داروئی و میوه جات علاوه بر کاهش هزینه های درمان نتایج رضایت بخشی در عوارض افزایش چربی خون بالا در بسیاری از جوامع داشته است. باید توجه داشت که تمایل به مصرف گیاهان داروئی کاهش دهنده چربی خون در اکثر جوامع حتی در کشورهای پیشرفته نیز بطور گسترده ای عمومیت یافته است.
مصرف این گیاهان بخصوص زمانی که درمانهای رایج قادر به کنترل بیماری نباشند، چشمگیر می باشد (فصلنامه گیاهان داروئی، حسن فلاح حسینی). رژیم غذایی و مصرف گیاهان داروئی موثر بر چربی خون میانگین کلسترول تام و تری گلیسیرید (T.G) و لیپوپروتئین با دانسیته کم (LDL) و نسبت کلسترول توتال و لیپوپروتئین با دانسیته زیاد (HDL) را نسبت به قبل از درمان کاهش داده و میزان (HDL) را افزایش داده است (تحقیقات بالینی باریج اسانس، دکتر طوبی کاظمی ـ دکتر حسین پناهی).
کلسترول چیست؟
کلسترول ماده ای است از جنس چربی که در تمام سلول های بدن وجود دارد و در ساخت دیواره سلولی و برخی هورمون ها نقش مهمی ایفا می کند. مولکول هـای چربی پس از جذب از روده در سیستم گردش خـون توسـط کلستـرول حمـل می شونـد. قسمت اعظــم کلستـرول در داخـل بـدن و توسـط کبـد ساخته می شود و بقیـه آن بـا مصـرف غذاهـای پُـر کلسترول و پُـر چرب وارد بـدن می شـود (سـایت: www.tebyan.com).
بالا بودن کلسترول
بالا بودن سطح چربی خون ممکن است منجر به تصلّب شرائین و افزایش خطر سکته های قلبی شود. وجود چربی اشباع شده بیش از اندازه در رژیم غذایی ممکن است عامل آن باشد اما ارثی بودن آن هم قابل انکار نیست. کلسترول برای بسیاری از اعمال بدن لازم است و ذاتاً خطرناک نمی باشد.
انواع کلسترول
1- کلسترول LDL (بد)
این نوع کلسترول خاصیت چسبندگی دارد و به راحتی به جدار داخلی دیواره رگها می چسبد و باعث باریک شدن و در نهایت انسداد مجرای داخلی رگها می گردد. از این رو به کلسترول بد معروف است.
2- کلسترول VLDL (خوب)
این نوع کلسترول مولکول های چربی را از کبد به دیگر قسمت های بدن حمل می کند و بعد از انتقال چربی به بافت ها، تبدیل به کلسترول LDL می گردد.
3- کلسترول HDL (خوب)
این نوع کلسترول، کلسترول های LDL موجود در طول دیواره های رگها را پیدا کرده و به آنها می چسبد و آنها را از جداره رگها پاک می کند و از باریک شدن و انسداد رگها جلوگیری می نماید. به همین دلیل به کلسترول خوب معروف است.
بطور کلی برای تشخیص بالا بودن چربی خون اندازه گیری دو نوع چربی خون یعنی کلسترول و تری گلیسیرید انجام می شود (سـایت: www.tebyan.com).
افزایش کلسترول خون
افراد زیادی دچار مشکل بالا بودن کلسترول خون هستند. کلسترول ماده موم مانندی شبیه به چربی است که توسط کبد ساخته می شود و در تمامی سلولهای بدن وجود دارد. بدن ما به کلسترول نیاز دارد تا بتواند هورمونها و بعضی ویتامینها و نیز دیواره سلولی را بسازد و وظایف مهم دیگری را انجام دهد.
قسمت عمده چربی خون به صورت کلسترول می باشد. گر چه مقادیر محدود کلسترول برای بدن لازم است لیکن بالا بودن میزان آن می تواند موجب تصلّب شریانها و افزایش خطر حمله قلبی و سکته های قلبی و مغزی شود و هر چه جزء بیشتری از کلسترول خون از کلسترول(HDL) تشکیل شده باشد و میزان کلسترول (LDL) آن کمتر باشد، خطر حمله قلبی کاهش خواهد یافت.
پژوهشگران طی بررسی های زیاد متوجه شده اند که میزان بالای کلسترول خون همیشه خطرآفرین است و به ازای هر 1% افزایش میزان کلسترول خون، خطر حمله قلبی تقریباً 2% افزایش می یابد و به ازای هر 1% کاهش کلسترول خون احتمال وقوع حملات قلبی 2% کم می شود. به عنوان مثال اگر کلسترول خون فردی 20% کاهش یابد، احتمال خطر قلبی در وی 40% کم می شود.
عموماً اگر میزان کلسترول بدن شما کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد، میزان آن در حد خوبی است (پایان نامه، دکتر علیرضا آثاررخ، 6902 کلسترول).
1- اسیدهای چرب اشباع شده
اسید چرب بـا 2 کربن (2C)، اسید استیک در چربیها یافت نمی شود اما اولین اسید چرب اسید بوتریک( 4C) که اولین بار در کره مشاهده گردید. اسیدهای چرب اشباع معمولاً دارای مولکول های فاقد شاخه جانبی هستند.
اسید چرب اشباع با 8 کربن در حرارت معمولی مایع است که در چربی شیر یافت می شود. با افزایش تعداد کربنها در ساختار اسیدهای چرب اشباع شده بیش از 10 کربن به صورت جامد می باشند. با افزایش تعداد کربنهای اسید چرب نقطه ذوب، وزن مولکولی و ویسکوزیته افزایش می یابد. اسیدهای چرب کاپریک (10C)، میرستیک (14C) و لوریک (12C) در چربیهای نارگیل و روغن هسته نخل وجود دارد.
میزان اسیدهای چرب پالمتیک (16C) و استئاریک (18C) موجود در چربیها متفاوت می باشند. بخصوص روغن پالم (نخل) سرشار از اسید پالمتیک بوده اما بافت چربی حیوانی (پیه) سرشار از اسید استئاریک است.
2- اسیدهای چرب اشباع نشده
اسیدهای چرب اشباع نشده دارای یک، دو و یا سه گروه آلیل می باشند و به مقدار بیشتری نسبت به اسیدهای چرب اشباع شده در ساختمان تری گلیسیرید شرکت می کنند.
اسیدهای چرب اشباع نشده برای اغلب حیوانات و انسانها ضروری هستند زیرا اسیدهای چرب اشباع نشده در بدن آنها سنتز نمی شوند لذا باید این اسیدهای چرب در جیره غذایی روزانه حیوان و انسان وجود داشته باشد.
بیشترین میزان اسیدهای چرب اشباع نشده موجود در چربیها و روغنها را گروه (18C) تشکیل می دهند. این اسیدها با پیشوند امگا نشان داده می شوند. مهمترین آنها اسید اولئیک (1 : 18C) (امگا 9) با یک پیوند مضاعف، اسید لینولئیک (2 : 18C) (امگا 6) با دو پیوند مضاعف جزء اسیدهای چرب ضروری محسوب می شوند زیرا بدن قادر به سنتز آن نیست و یا اسیدهای چرب اشباع نشده با چند پیوند مضاعف اسید لینولئیک (امگا 6) توسط گیاهان سنتز می شود و نقش تغذیه ای مهمی را به عنوان یک اسید چرب ضروری به عهده دارد. جدول (1) درصد اسیدهای چرب در ترکیب با گلیسرول را در بعضی از روغنها و چربیها نشان می دهد.