فلسفه تنظیم خانواده
((فلسفه تنظیم خانواده : نجات نسل آینده از غرق شدن در اقیانوس آدمهای بی غذا , بی مدرسه, بی خانه, بی کار و بی هدف است))
روزانه 910 هزار نوزاد در دنیا متولد می شود و سالیانه 90 میلیون نفر به جمعیت جهان افزوده می شود. بر اساس پیش بینی های بعمل آمده از سوی دفتر آمار جمعیت واشنگتن که در سال 1993 انجام گرفته جمعیت جهانی در هر 11 سال تقریبا 1میلیارد نفر افزایش می یابد و در سال 2100 یعنی در پایان قرن آینده در سطح 5/12 میلیارد نفر تثبیت شده است.
در کشورهای توسعه یافته فعالیتهای پیگیر سرویس های تنظیم خانواده منجر به کاهش نرخ رشد کل جمعیت از 2/ در سالهای 1960 به 7/1 % در حال حاضر شده است ولی با تمام این تلاشها در اکثر کشورهای توسعه نیافته خانواده ها امکانات و آگاهی کافی برای اقدام به روشهای ضد بارداری را ندارند. و به طور کلی در حال حاضر 300 میلیون زوج در دنیا دسترسی به سرویسهای تنظیم خانواده ندارد.
چگونه حاملگی بوجود می آید
دستگاه تناسلی مرد: شامل غده پروستات- لوله های منی بر – بیضه- آلت دستگاه تناسلی زن : شامل تخمدان ها لوله های رحم , رحم مهبل و دستگاه تناسلی خارجی می باشد.در حول و حوش روز چهاردهم طبق عادت ماهیانه یک تخمک از یکی از تخمدانها پرتاب می شود و این تخمک وارد لوله های رحم می شود برای اینکه تخمک تبدیل به تخم گردد باید مرد و زن با هم نزدیکی کنند و اسپرم مرد از طریق انزال وارد رحم زن می شود اسپرم خود را به تخمک رسانده و با آن لقاح می کند و تخم بوجود می آید تخم در مخاط رحم جایگزین می شود و پس از گذشت 9 ماه تبدیل به جنین کامل می شود و به دنیا می آید. بشر برای تداوم حیات خود نیاز به تداوم نسل دارد همان چیزی که اصطلاحاً تناسل یا تولید مثل نامیده می شود.
روشهای جراحی جلوگیری از بارداری
بستن لوله ها یا عقیم سازی توسط جراحی پر طرفدارترین شکل پیشگیری از بارداری در میان زوجهای واقع در سنین باروری می باشد.در سال 1987 مطابق با اظهار انجمن داوطلبان بستن لوله به طریق جراحی نزدیک به 976000 عمل بستن لوله در ایالات متحده انجام شده که 66 درصد آنها روی زنان صورت گرفته است.
تا چندین سال اخیر ,بستن لوله در زنان به عنوان یک روش تنظیم خانواده توسط گروههای مختلف اجتماعی محکوم شده بود. برای مثال تا سال 1969 ,کالج آمریکائی متخصص زنان و زایمان توصیه می کرد که هر خانم 30 ساله پیش از بستن لوله ها,باید چهار بچه سالم داشته باشد. حتی امروزه محدودیتهای اعمال شده توسط دولت مرکزی باعث گردیده که نانی که تمکن مالی لازم ندارند از بستن لوله ها بی نصیب بمانند چرا که ممکن است بودجه سازمان ارائه دهنده این خدمات قطع شود. این محدودیتها علاوه بر نسلهای آینده در نظر نردانی که آنها را اعمال کرده و ترویج داده اند هم مسخره بنظر خواهند رسید.
بستن لوله ها در زنان
بیش از 5 میلیون زن در ایالات متحده و در خلال سالهای دهه 1970 تحت عمل جراحی بستن لوله ها قرار گرفتند . از لحاظ پزشکی , این عمل را در حین سزارین انجام می دهند.در زنانی که به صورت واژینال زایمان می کنند, اوایل دوره نفاس زمان دلخواهی برای بستن لوله هاست. لوله های فالوپ به طور مستقیم در زیر دیواره شکم قرار داشته و در دسترس هستند که البته این حالت به مدت چند روز پس از زایمان وجود دارد.
بنابراین انجام عمل جراحی ساده بوده و نیاز به بستری شدن دراز مدت ندارد .وجود تمامی این عوامل باعث می شود که انجام عمل را در این زمان کم خطر تر از هر زمان دیگر بدانیم.
بستن لوله ها بلافاصله پس از زایمان واژینال ,معایبی به دنبال دارد. از آنجا که مادر معمولاً چند زاست ,احتمالاً بدون دریافت بی حسی مناسب برای وارد شدن به حفره صفاق زایمان نموده است.به این دلایل بعضی تمایل دارند که 12 تا 24 ساعت صبر کنند. برای مثال در بیمارستان پارکلند به منظور کاهش دوره اقامت در بیمارستان ,بستن لوله ها در اوایل دوره نفاس در بخش جراحی مامائی و در صبح روز پس از زایمان صوت می گیرد. احتمال ایجاد خونریزی پس از زایمان در زنان چند زا بعد از 12 ساعت نخست پس از زایمان , به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد.مسئله دیگر آنکه وضعیت نوزاد را می توان در چند ساعت پس از تولد بصورت دقیق تری تعیین نمود.
حاملگی و تشخیص آن
زایمان در چشم اندازی وسیع
مامایی شاخه ای از طب است که وضع حمل , پیامدها و عوارض آنرا مورد بحث قرار می دهد . بنابراین اساسا” دیدگاه آن متوجه پدیده حاملگی , زایمان و دوران نقاهت پس از زایمان و شرایط طبیعی و غیر طبیعی و اداره صحیح آن می باشد .
در چشم انداز ویسع تر , مامایی تولید مثل یک جمعیت را مد نظر قرار می دهد . مراقبت های صحیح مامایی , سلامت فیزیکی و عقلانی را در بین زوج ها و نوزادان آنها برقرار می کند و تمایلات سالمی را در جهت مسائل جنسی , زندگی خانوادگی و موقعیت خانواده در جامعه بوجود می آورد .
اهداف طب مامایی
هدف متعالی طب مامایی اینست که هر حاملگی از روی میل بوده و در نهایت بوجود مادر و فرزندی سالم ختم شود .
در مامایی تلاش می شود که تعداد زنان و نورادانی که در اثر روند زایمان از بین می روند یا از لحاظ فیزیکی , هوشی و روانی صدمه می بینند به حداقل برساند . بالاخره اینکه طب مامایی عوامل اجتماعی موثر روی تولید را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد .
برای کمک به کاهش تعداد مادران و نوزادانی که در اثر حاملگی و زایمان از بین می روند , این نکته مهم است که از تعداد مرگ و میرها در سال مطلع باشیم .
علل شایع مرگ و میر مادران
خون ریزی , هیپرتانسیون و عفونت نیمی از موارد مرگ و میر مادران را تشکیل می دهد . علل خونریزیهای زایمانی متعدد بوده و شامل خونریزی پس از زایمان , خونریزی به همراه سقط جنین , خونریزی حاملگی خارج از رحم , خونریزی ناشی از محل غیر عادی یا کنده شدن جفت و خونریزی از پارگی رحم باشد . هیپرتانسیون ایجاد شده در حاملگی در حدود 6 تا 8 درصد حاملگی ها بروز می کند و بطور شایع بادفع پروتئین از ادرار و در حالات شدید با تشنج و کما همراه است . عفونت در دوره تماس یا عفونت لگنی پس از زایمان معمولا” با عفونت رحم و پارامتریال آغاز می شود . ولی گاهی اوقات توسعه می یابد منجر به بروز پریتونیت , ترومبزبلیت و باکتریمی می گردد .
کلیات شکل گیری
مروری بر عمل تولید مثل در زنان
وضعیت فیزیولوژیک زنان ودر واقع تمامی موجودات مونث , به اندازه ای برای حاملگی مناسب است که تعجب آور می نماید . در جماعتی از زنان که زود ازدواج می کنند و از وسایل ضدبار داری استفاده نمی کنند قاعدگی نسبتا” نادرست است . یعنی حاملگی در اوایل نوجوانی و همزمان با تخمک گذاری رخ می دهد و پس از زایمان , عدم تخمک گذاری و قاعدگی تا پایان شیردهی یعنی 2 تا 3 سال ادامه می یابد .
بعداز آن بازهم حاملکی رخ می دهد و سپس شیردهی و بر همین منوال تخمدان و تخمک گذاری رو به کاستی می گذارد و به عبارت دیگر یائسگی پیش می آید .
David Bairj معتقد است با پیداش وسایل موثر و بی خطر ضد بارداری موجب شده که زنان قاعدگی را جانشین حاملگی کنند . همچنین Whitehouse تعبیر مشابهی را ارائه می دهد . خونریزی دوره ای رحمی ( قاعدگی ) در واقع یکی از ایثارهایی است که زنان در قربانگاه بشریت و تمدن باید بکنند .
بدین ترتیب قاعدگی را از دیدگاه فیزیولوژیک بایستی نتیجه نهایی عدم باروری محسوب نمود که می تواند عمدی یا طبیعی باشد .
تحمک گذاری وظیفه اصلی تخمدان است .
تخمدانها در دو سوی دیواره پشتی شکم جای دارند و از دو قسمت تشکیل شده اند . یک بافت همبند که محل ورود عروق خونی است و یک قسمت قشری که با پیدایش تخمک و ترشح هورمون تخمدان همبستگی اساسی دارد .
معمولا” هر ماه یک تخم از طریق تخمک گذاری رها می شود و این کار به فاصله 45 تا 35 روز از اولین قاعدگی تکرار می شود . این دوره در حدود 35 سال طول می کشد تا موقعیکه حاملگی رخ نداده باشد و تا زمانیکه تعداد کافی از فولیکول ها ( ساختمان محتوی سلول جنسی زنانه ) در تخمدان باقی بمانند .
تخمدانها دو نوع هورمون جنسی بنام استروژن و پروژسترون ترشح می کنند . سلسسه وقایع آندوکرین که در طی یک سیکل تخمدانی رخ می دهد , برای ایجاد یک محیط هورمونی مناسب برای پیشبرد تخمک گذاری لازم و رحم برای امکان حاملگی بعدی نیز کاملا” مساعد است . ولی اثرات استروژن را باید بعنوان فواید اضافی استروژن فولیکولی محسوب نمود که در جهت تنظیم محور تخمدان – مغز – هیپوفیز و رسیده شدن فولیکول عمل می کند و نتیجه نهایی آن تخمک گذاری است .
بدنبال تخمک گذاری , مقادیر کلانی از پروژسترون توسط جسم زرد تولید می گردد . جدا از مسئله حاملگی و پدیده های وابسته به حاملگی و هیچ کاربرد متابولیکی برای پروژسترون شناخته نشده است . ولی گمان می رود که پروژسترون یک استروئید پیش باروری باشد . تشکیل پروژسترون برای دوام حاملگی در مراحل اولیه آن اهمیت دارد .
وظیفه لوله فالوپ از حمل اسپرم و تخم آغاز شده و شامل تامین محیط مناسبی جهت کشیده شدن تخمک و تقسیم زیکوت می گردد . آندومتر می تواند محیط مساعدی را برای جنین فراهم آورد . بیماریهای مقاربتی
اگر بیماریهای مقاربتی با هم در نظر گرفته شوند,یکی از شایع ترین عوارض طبی بارداری خصوصا در جمعیت های فقیر شهری که گرفتار بلای اعتیادوروسپیگری هستند,محسوب خواهد شد.مثلا در درمانگاهای پره ناتال بیمارستان پارکلند عفونت کلا میدیایی در 12درصد,سوزاک در 2تا3درصد,سیفیلیس در1تا2درصد,هر پس تناسلی دریک درصد وعفونت نقص ایمنی انسانی در4/0درصد یافت شده است.بیماریابی,شناسایی,آموزش ودرمان باید بخشهای اصلی مراقبت پیش ازتولد درزنان مستعدابتلا به این عفونتهای شایع را تشکیل می دهد.درنتیجه به عنوان بخشی از آزمایشهای معمول پیش از تولد,بیماریهای مقاربتی شایع شامل سیفیلیس,سوزاک,کلامید یا,ویروس هپاتیتB,ویروس نقص ایمنی انسان وویروس پاپیلومای انسانی اغلب مورد بررسی قرار میگرند.نویسندگان تلاش دارنددر بسیاری از روشهای درمانی برای بیماریهای مقاربتی درذیل از روشهای درمانی موثر ولی غالبا تغییر یافته که بطور دوره ای توسط مراکز کنترل بیماریها ارائه می شود,کمک بگیرند.
سیفیلیس
تا همین اواخربروز سیفیلیس در ایالات متحده افزایش داشت.بیشترین مقدار این افزایش درسال 1990بوده واز آن زمان به بعد کاهش یافته است.میزان بروز سیفیلیس اولیه وثانویه در ایالات متحده درسال1933 4/10در000/100بوده وبیش از 300 مورد سیفیلیس مادر زادی در کودکان کمتر از یک سال نیز وجود داشته است.ارتباطی بین سیفیلیس مادری ومصرف مواد مخدر بویژهcrake cocaineوفقدان مراقبتهای پیش از تولدگزارش کردند.در تحقیقی درباره سیفیلیس پره ناتال در بیمارستان شهر بوستون که مدت 4ماهه ادامه داشت,شیوع سیفیلیس در زنان غیر بارداروباردار را درسال1951, 4/2اعلام نمودند درحالیکه این مقدار درسال 1991, 9/3درصد بوده است.آنها نتیجه گیری کردنداستمرار شیوع سیفیلیس در دوره بارداری درارتباط بامصرف مواد مخدر,عفونت باویروس نقص ایمنی انسانی,فقدان مراقبتهای پره ناتال,عدم موفقیت در درمان وعفونت مجدد می باشد.سیفیلیس قبل از زایمان از طریق ایجادزایمان زودرس,مرگ جنین,عفونت نوزادی ازطریق عبور از جفت یا عفونت حین زایمان می تواندشدیدا روی نتیجه بارداری تاثیر گذارد.خوشبختانه ازمیان بسیاری از عفونتهای مادر زادی,سیفیلیس نه تنها بسهولت قابل پیشگیری است بلکه به درمان به خوبی پاسخ میدهد.
تظاهرات بالینی
پس از یک دوره نهفته10تا90 روزه اما معمولا کمتر از6هفته سیفیلیس اولیه پدیدار می گرددودرخلال بارداری,ضایعه اولیه دستگاه تناسلی یا گاهی اوقات ضایعات اولیه ممکن است آنقدر کوچک باشند که دیده نشوند.مثلا شانکر سرویکس که بیشتر درزنان باردار دیده میشودبخاطر تلقیح باکتری در بافت شکننده سرویکس است.شانکر اولیه به صورت یک زخم نرم بدون دردبالبه های برجسته بافت گرانولاسیون درقاعده مشخص می گردد.شانکر از 2تا6 هفته پایدار مانده وسپس بطور خود به خود بهبود می یابداما اغلب غددلنفاوی اینگوینال بزرگ وغیرحساس ظاهر می شوند.تقریبا پس از 6 تا8هفته پس ازبهبودشانکر,سیفیلیس ثانویه معمولا به شکل راشهای جلدی با اشکال بسیارمختلف بروز می کند.حدود 15درصد اززنان دراین مرحله هنوز دارای شانکر می باشند.ضایعات سیفیلیس ثانویه در25درصداز بیماران خفیف بوده ومورد توجه قرار نمی گیرند.دربعضی موارد,ضایعات محدود به دستگاه تناسلی بوده وبه صورت نواحی برجسته ای تحت عنوان کوندیلوماتالاتا نامیده می شوند که گهگاه باعث ایجاد زخمهایی درناحیه فرج می گردند.سیفیلیس ثانویه ممکن است سبب ایجاد آلوپسی شود.در بسیاری از زنان سابقه ای اززخم منفرد یاراش جلدی وجود ندارد.گاه نخستین علامت اثبات بیماری بدنیا آوردن نوزاد مرده یا زنده ای است که به شدت سیفیلیس مادرزادی مبتلا است.
عفونت جنینی ونوزادی :درگذشته سیفیلیس علت قریب دوسوم موارد مرده زایی به شمار می آمد.امروزه سیفیلیس نقش کوچکتر اماثابت تری درمرگ جنین ایفا می نماید.همانگونه که درشکل 2-59نشان داده شده است,تعدادمبتلایان به عفونت مادر زادی به موازات وجود سیفیلیس اولیه وثانویه در زنان می باشد.دربسیاری از این مادران مراقبتهای پیش از تولدناکافی بوده وبنابراین عفونت درآنها تشخیص داده نمی شود.موارد بسیاری ازسیفیلیس مادرزادی راشرح داده اند که بدون تشخیص مانده اندزیرا فرصت پاسخ آنتی بادی تازمان زایمان درعفونت جدید مادر وجود نداشته است.گزارش کرده اندکه تیتر سرولوژیک ومدت زمان نا مشخص عفونت,عوامل خطر ساز اصلی درسیفیلیس مادر زادی می باشند.دربررسی 322مورد سیفیلیس مادرزادی گزارش نموده اند که تنها 20درصد ازنوزادان تحت بررسی کامل آزمایشگاهی شامل عکسبرداری از استخوانهای دراز وبررسی مایع نخاعی قرار گرفته اند.ازمیان 80 خانمی که درجریان بارداری تحت درمان سیفیلیس قرار گرفتند تنها 30درصدبطورمناسب درمان شدند.اسپیروکتها به آسانی ازجفت عبور کرده وقادر به ایجاد عفونت مادر زادی هستندهر چند که به خاطر وجود ایجاد ایمنی نسبی,معمولا چنین تظاهرات بالینی را پیش ازهفته 18 نشان نمی دهد.شروع سیفیلیس مادر زادی بسته به مرحله بیماری ومدت زمان عفونت مادری فرق کرده وبیشترین میزان بروز آن در نوزادان به دنیا آمده از مادرانی که مبتلابه سیفیلیس ابتدایی میباشند,وکمترین میزان بروز دراواخر سیفیلیس مرحله دیررس پدید می آید.مهم آنکه هرمرحله ای ازسیفیلیس مادری مکن است منجر به عفونت جنینی بشود.
روشهای مکانیکی جلوگیری از بارداری
دستگا ههای پیشگیری از بارداری داخل رحمی(IUD )
از ابتدای این قرن,تلاشهایی به عمل آمد تاوسیله ای ساخته شود تا با قرار دادن آن در رحم بتوان با حداقل اثرات جانبی جلوی بارداری را گرفت .این تلاشها از سال 1960 حالت جدی تری پیدا کرد. دریکی از داستانهای جالب وتایید نشده نقل می شود که در سفرهای طولانی با کاروان ,با قرار دادن سنگهای کوچک در داخل رحم شترها از بارداری آنها جلوگیری به عمل می آوردند.تخمین می زدند که در یک زمان در ایالات متحده حدود7%از زنان فعال از نظر جنسی از IUD جهت پیشگیری از بارداری استفاده می کردند .دو نوع IUDتایید شده در شکل1-61 و2-61 نمایش داده شده اند. میزان بارداری در مطالعات وسیعتر معمولا از 5%تا5درصد درسال فرق می کند(Hatcer وهمکاران,1994 ).در سال 1986 ,دو نوع IUD پر طرفدارکه توسط زنان آمریکایی استفاده می شد توسط تولید کنندگانشان از بازار جمع آوری شده اند.دلیل جمع آوریLippes Loop وcu7 ,فشار مالی ناشی از پرداخت خسارت مربوط به شکایت های قضایی اعلام گردید.نزدیک به دو میلیون خانم به طور ناگهانی در ادامه استفاده از این روش موثر وایمن پیشگیری که توسطFDA تایید شده بود دچار تردید شدند.در آن زمان, حدود نیمی از زنان در ایالات متحده که ازIUD استفاده می کردند ,نامزدهای مناسبی جهت مصرف قرصهای ضد بارداری بودند. تعدادی از بقیه خانمها به استفاده از IUD پلاستیکی بی اثر که می توان آنرا برای مدت نا مشخصی در محل باقی گذاشت,ادامه دادند.اما بسیاری از زنان مجبور به استفاده از روشهای ضد بارداری کم اثرتر ویابستن دائمی لوله ها بودند.خوشبختانه فروش دستگاهProgestasert (شکل1-61 )به مقدار محدود در بازارهای ایالات متحده ادامه یافت هر چند که بهای آن برای مصرف کننده زیاد بود.اگر چهIUD نوع Copper T مدل 380A (شکل 1-61 )پیش ازآن وتوسط موسسه غیر انتفاعیPopulation Council ساخته شده بود اما تاسال 1988 در بازار ایالات متحده وجود نبود.این نوع نیز بسیارگران است.
فوائد فرضیIUD
شرایط دلخواه یک IUD آن است که یک بار کار گذاشته شده وپیشگیری کامل از بارداری ایجاد نمایند,به طور خود به خود خارج نشده وبه خاطر اثرات جانبی مجبور به خارج کردن از آن نباشیم,واینکه پس از خارج نمودن آن بتوان یک بارداری برنامه ریزی شده را فراهم کرد ,ونکته آخر اینکهIUD باعث ایجاد تغییرات مضر برای بارداری نشود.
انواعIUD
کلا این دستگاها بر دو نوع می باشد:1-انواع خنثی از نظر شیمیایی که از یک ماده غیر قابل جذب که اکثرا پلی اتیلن است ساخته شده وبرای حاجب شدن در زمان پرتو نگاری باسولفات باریم مخلوط شده است,2-انواع فعال از نظر شیمیایی که کم وبیش مواد شیمیایی چون مس یا یک عامل پروژسترونی را آزاد می نماید.
از میان انواع خنثیLippes-loop-IUD تا پیش از آنکه درسال 1985از بازار جمع آوری شود بسیار مورد توجه واستفاده بود.بعضی اززنان آمریکایی هنوز از اینIUD استفاده می کنند که پیش از آن تاریخ مصرف می شدند .
Progestasert :این دستگاه یک کوپلیمر اتیلن وینیل استات به شکل Tهمراه با یک ساقه عمودی است که حاوی38میلی گرم پروژسترون وسولفات باریم در یک بنیان از جنس سیلیکیون) silicone ) می باشد.این منبع پروژسترونی روزانه به طور تقریبی65 میکروگرم پروژسترون را به مدت یکسال به داخل حفره رحمی آزاد میکند.این مقدار,میزان پروژسترون پلاسما راتغییر نمی دهد.این دستگاه36میلی متر طول,32میلیمتر عرض,و دارای یک نخ آبی تیره مایل به سیاه است که به ابتدای ساقه آن وصل می باشد(1-61).برای این گذاشتنIUD می بایست از روش عقب کشیدن استفاده نمود که در صفحات بعدی شرح آن داده خواهد شد.
1
11