برسی معماری حمام قجر
ویژگی حمام
این حمام نخست "حمام شاه" نام داشته است و در دوره قاجار به دلیل آنکه بانی ساخت آن از خاندان قاجار بوده به حمام قجر تغییر نام یافت. این حمام از سه بخش اصلی سربینه، میان در و گرمخانه تشکیل شده است. پوشش کل بخش ها طاق و گنبد می باشد که به وسیله رسمی بندی و یزدی بندی تزئین شده اند و هر گنبد دارای جام خانه ای ست که نور حمام را تامین می کرده است. حمام قجر در سال ۱۳۷۹ توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری شده و به ثبت ملی رسید.
دوره بنا
حمام قجر یادگار دوران صفویه و از بزرگ ترین گرمابه های شهر قزوین است که چون نگینی زیبا در بین آثار تاریخی شهر می درخشد.
تاریخچه
یکی از کهن ترین و بزرگ ترین گرمابه های قزوین که به دستورشاه عباس دوم ساخته شده و نخست "حمام شاهی" نام داشته است، حمام قجر قزوین است که تاریخ بنای آن را "صحت عافیت" گفته اند که معادل ۱۰۵۷ است.
چرا که در دوره ای تاریخی معماران بنا به دلیل ماندگاری تاریخ ساخت، آن را به صورت رمزگونه یا به شعر نوشته و با احتساب عدد ابجد آن، تاریخ ساخت در دل شعر باقی مانده است. این روش باعث می شود که شعر در اذهان باقی بماند و اگر زمانی کتیبه ی ثبت شده در آن تخریب شود، تاریخ ساخت آن محفوظ است
موقعیت
حمام قجر در خیابان عبید زاکانی کنار بازارچه و مسجد آقا کبیر قرار دارد و قدیمی ترین حمام موجود در قزوین به شمار می آید که در سال ۱۰۵۷ هجری قمری به دستور شاه عباس دوم صفوی توسط امیر گونه خان از سرداران و امرای وی ساخته شده است. جاذبه های شهر قزوین به قدری زیاد است که این شهر اولین شهر از لحاظ تعداد جاذبه های گردشگری و تاریخی به ثبت رسیده در ایران محسوب می شود
مساحت
حمام قجریکی از کهن ترین و بزرگترین گرمابه های قزوین است که در سال ۱۰۵۷ هجری قمری توسط امیرگونه خان از امیران شاه عباس دوم در دوره صفویه در محله عبید زاکانی فعلی بنام حمام شاهی ساخته شده که با سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه بالغ بر هزار و ۴۵ مترمربع مساحت دارد.
تقسیم بندی حمام- ویژگی بنا
اطلاعات معماری
مساحت حمام قجر در حدود ۱۰۴۵ متر مربع است و از دو قسمت جداگانه زنانه و مردانه و سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه تشکیل شده است. درب اصلی حمام رو به جنوب باز می شود و با راه پله مارپیچی به سربینه منتهی می شود. سربینه بزرگ گرمابه که حوض زیبایی در وسط آن قرار دارد، شش شاه نشین و طاق نما را در پلانی هشت ضلعی با راهرویی به گرمخانه پیوند می دهد. سربینه مکانی برای تعویض لباس و آماده شدن مراجعین برای استحمام بوده است. درب دیگری نیز از جانب غربی به حمام راه داشته که احتمالا مخصوص بانوان بوده است.
حوض و داخل حمام
تزئینات گرمابه شامل کاشیکاری و طاق های رسمی بندی شده است و کف آن با سنگ مرمر مفروش گردیده است. پشت بام این حمام نیز هم سطح خیابان است.
سربینه
سربینه که طرحی مستطیل شکل دارد و از دو طاق جناغی در شرق و غرب آن تشکیل شده، توسط راهرویی که دارای طاق جناغی بسیار باریک است به گرمخانه راه می یابد. گرمخانه زنانه و مردانه به شکل چلیپاست و اتاقک هایی برای شستشو در شرق و غرب آن تعبیه شده است. پوشش بنا، گنبدی است و در هر گنبد جام خانه ای عمل نورگیری را انجام می دهد. ازاره گرمخانه ها تا ارتفاع ۱٫۵ متر کاشیکاری شده و رسمی بندی و یزدی بندی سقف ها به تزیین آن افزوده است. سنگ های بزرگ و یک تکه ای که سکوها را فرش کرده، از ویژگی های این بنا محسوب می شود.
این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۹ توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری و با سرمایه گذاری شهرداری قزوین و مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد و هم اکنون به عنوان موزه مردم شناسی در ۳ بخش اقوام، آداب و رسوم و مشاغل مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد.
بررسی تالار
این موزه از سه بخش تالار اقوام، مشاغل و آئین ها تشکیل شده است که در قسمت سربینه زندگی اقوام غالب ساکن قزوین مانند تات، مراغی، کرد، لر و ترک به معرض نمایش گذاشته و در تالار میاندر، آیین های سیزده بدر، پنجاه بدر و مراسم سوگواری امام حسین (ع) و در قسمت آخر نیز شش شغل حجامت، مکتبخانه داری، بارفروشی، آهنگری، تعزیه خوانی، دعانویسی و حلاجی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
این حمام در سال ۱۳۷۹ خورشیدی توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری و با سرمایه گذاری شهرداری قزوین و مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد و به عنوان موزه مردم شناسی تغییر کاربری داد. این موزه شامل ۳ بخش اقوام، آداب و رسوم و مشاغل می باشد و زندگی روزمره مردم به وسیله مجسمه هایی در معرض دید عموم قرار گرفته است و در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۶۰۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.در نوروز ۹۳ حدود ۷۰ هزار گردشگر و مسافر از این محل بازدید کرده بودند.
تزیینات- نورگیری
از دید معماری، حمام قجر در قزوین دارای پوششی کامل در قسمت طاق ها و گنبدها به وسیله ای سبک هایی مثل یزدی بندی و ریسه بندی بوده است. در واقع هر کدام از این گنبدها نور خزینه را تلامین می کرده است. فضای داخلی حمام نیز کاملا کاشی کاری شده بوده است. با استفاده از سنگ های بزرگ تراش خورده ی مرمر هم داخل حمام را سکو و کف پوش کرده بوده اند. به هر حال این حمام هر چه که هست در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی قزوین خریداری شد و با شماره ی ۱۲۶۰۱ ثبت ملی شد. بعد از مدتی هم با سرمایه گذاری شهرداری قزوین و سازمان نوسازی و بهسازی این شهر، در طی ۴ سال یعنی از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفت.
انتقال آب در این حمام با لوله های سفالی «تنپوشه های سفالی» انجام می شود. پوشش کل بخش ها طاق و گنبد شکل است که به وسیله ی رسمی بندی و یزدی بندی تزئین شده اند و هر گنبد دارای جام خانه ایست که نور حمام را تامین می کند. پشت بام این حمام نیز هم سطح خیابان است.
https://www.kojaro.com/2016/2/9/117151/qazvin-qajar-bath/
https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%82%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86/
https://lastsecond.ir/news/qazvin-qajar-bath