بررسی معماری حمام محتشم کاشان
تاریخچه
در منابع بررسی شده، به تاریخ ساخت این حمام اشاره ای نشده است. به گفته اهالی محل و متولی حمام، این بنا احتمالا در اواخر دوره قاجاریان یا اوایل دوره پهلوی در جای بنای مخروبه ای که احتمالا حمام بوده بنا شده است.
در طی زمان، بنای حمام به ضرورت مرمت شده است. در این مرمتها، نورگیرها را فلزی و شیشه ای و پایین دیوارها و کف فضاها را موزاییک یا کاشی کرده اند و در نتیجه، صورت اصیل بنا خدشه دار شده است.
بررسی فضای داخلی حمام
این بنا شامل یک حمام بزرگ، بخش اعظم بنا، و یک حمام کوچک است.
حمام بزرگ از دو فضای اصلی، سربینه و گرم خانه، تشکیل شده که هر دو قاعده ای هشت و نیم هشت دارند و اندازه هایشان تقریبا مساوی است.
حمام بزرگ
بررسی ورودی
ورودی بنا از دو بخش تشکیل شده است: یکی سر در و هشتی اول، که در بین حمام بزرگ و کوچک مشترک است؛ و دیگری دالان و هشتی دوم، که ویژه حمام بزرگ است. سردر حمام ترکیب خاصی دارد. این سردر قاعده ای منحنی شکل دارد که از لبه گذر عقب نشسته است.
ورودی بنا
بر گرداگرد سربینه، سکویی قرار دارد. طاق نماهای تعبیه شده در دیوارهای سربینه به سکو وسعت بخشیده اند و فضاهایی برای نشستن و استراحت و کندن رخت پدید آورده اند. طاق سربینه رسمی بندی دوطبقه دارد.
سربینه
تزیینات
خطوط رسمی بندی این طاق با کاشی کاری برجسته تر و نمایان تر شده است. قرارگیری حوض هشت گوش میانه سربینه در زیر نورگیر سقف موجب تلالو نور در آب شده و به فضا طراوت و زندگی بخشیده است.
حوض هشت گوش
سربینه به حیاطی کوچک، در امتداد یکی از محورهای خود، مرتبط است. از این فضا، که مشابه آن در دیگر حمامها دیده نمی شود، احتمالا برای خشک کردن لباسها و لنگها استفاده می کرده اند.
سربینه
ویژگی معماری
از ویژگی معماری این حمام می توان به میان دراشاره کرد، که واسط سربینه و گرم خانه است، به سادگی و با چرخش نود درجه این دو فضا را به یکدیگر متصل و، در عین حال، از هم تفکیک می کند.
در میان در این حمام، به خلاف معمول سکویی با حوضی کوچک در آن دیده می شود. راه فضاهای خدماتی نیز از همین فضاست.
میان در
در واقع، میان در فضای واسط در بین بخشهای مختلف حمام است. گرمخانه سقف مدور ساده ای دارد که ارتفاع آن از سقف سربینه کمتر است و نورگیر میانه آن روشنایی زیادی برای گرم خانه فراهم می کند.
اختلاف رنگ کف بخش میانی گرم خانه با دیگر قسمتهای آن از وجود حوض آب در زیر این نورگیر خبر می دهد.
وجود دو طاق نمای عمیق در دو سوی گرم خانه آن را وسیع تر کرده است، در ضلع دیگر گرم خانه نیز، فضایی عقب نشسته مکانی دیگر برای شستشو ایجاد کرده است.
خزینه، بر خلاف معمول، در دو طرف این فضا، یعنی در گوشه گرمخانه، قرار گرفته است و در گوشه دیگر، خلوت گرم خانه قرار دارد. منبع آب گرم و گلخن حمام در زیر زمین و در پشت این فضاهاست، چنان که بخش زیادی از گلخن در زیر گذر مجاور حمام قرار دارد.
خزینه- گرمخانه
قوس روی سر در و دو سرستون آجری پرکار در طرفین آن و سنتوری سردر سلیقه های دوره قاجاریان را نشان می دهد. پس از سردر، هشتی مشترک دو حمام واقع است که با دو ردیف پله به حمامها راه می یابد: پلکانی به طرف پایین و هشتی حمام بزرگ؛ پلکانی به طرف بام، که راه رسیدن به حمام کوچک است.
در بناهایی که شامل دو حمام بزرگ و کوچک اند، معمولا ورودی هر یک از حمام ها از ابتدا مستقل است و مشابه ورودی حمام محتشم در دیگر حمامها کمتر دیده می شود.
پس از طی پلکان منتهی به بام، از طریق پلکانی دیگر می توان به حمام کوچک رسید. این حمام بسیار کوچک و مختصر ظاهره خصوصی بوده است. در این حمام. فضای کوچکی باقاعدہ مربع نقش هشتی یافته که به سربینه مرتبط است.
وجود نورگیرهایی در سقف
https://pickcad.com/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%AD%D8%AA%D8%B4%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86/
https://www.arthut.ir/bathroom/1219-bathroom-mohtasham-kashan.html
https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=299732