تحلیل حمام خان (کاشان)
موقعیت
حمام خان کاشان در میدان فیض، بازار بزرگ شهر کاشان استان اصفهان قرار گرفته است. این حمام را به دستور عبدالرزاق خان، حاکم کاشان در زمان کریم خان زند، ساخته اند.
صباحی بیدگلی قطعه مفصلی درباره این حمام سروده که مصراع دوم بیت آخر آن حاکی از تاریخ 1188 است؛ به پایان آمد و گفتا صباحی بهر تاریخش*** از این حمام عالم شد بری جاوید زآلایش.
بررسی ورودی
درب ورودی حمام خان با سردری بسیار زیبا در مجموعه بازار کاشان قرار دارد. کاشیکاری سردر آن از اهمیت تاریخی زیادی برخوردار است. چندین پله پایین تر، به فضای سربینه قرار دارد. در وسط این قسمت، یک حوض کوچک قرار دارد که وسایل قدیمی حمام، زینت بخش اطراف آن شده است. دورتادور این قسمت، سکوی پهنی تعبیه شده است. این سکوها امروز مفروش بوده و پذیرای مهمانانی است که از این مکان دیدن می کنند.
قسمت های حمام، تزیینات
حمام خان کاشان شامل سه بخش اصلی سربینه و گرم خانه و فضای چال حوض است. سربینه که وسیع ترین فضای حمام است، قاعده ای هشت و نیم هشت دارد. هشت ستون سنگی نیز فضایی در میانه آن پدید آورده که با طاق رسمی بندی مرتفعی از دیگر قسمتها متمایز شده است. این طاق آجری است و تزیینات معقلی دارد و خطوط رسمی بندی را با قطعات کاشی آبی و سفید مشخص تر ساخته اند. نورگیری بزرگ در میانه این طاق روشنایی سربینه را تامین و حوض هشت گوش میانه سربینه تلالو نور را دو چندان می کند. گرداگرد سربینه سکویی نشسته و در نتیجه، فضای نشستن و استراحت از فضای تردد متمایز شده است.
بررسی حوض ها
در چهار گوشه این فضا، چهار غرفه با قاعده نیم هشت واقع است که هر یک حوضی در مقابل خود دارد. این حوضها در انتهای پلکان های سکوها واقع است و پیش از رسیدن به سکوها، پاها را در آنها می شسته اند. در ازاره های سربینه، هنوز کاشی های قدیمی دیده می شود؛ ولی سکوهای اطراف این فضا را کاشی های جدید پوشانده اند که کیفیت فضایی آن را خدشه دار کرده است. همچنین حوضها همگی از سنگ مرمر و مانند جام های بلور بوده اند که امروزه جای آنها را حوض هایی با کاشی آبی رنگ گرفته است.
بررسی گرمخانه
میان در فضایی است با قاعده هشت ضلعی منتظم که با تغییر جهت حرکت از سربینه به گرم خانه، علاوه بر از بین بردن دید مستقیم، از تبادل حرارت در بین آنها می کاهد.
گرم خانه فضایی با قاعده مستطیل است که چهار ستون سنگی آن را به سه بخش کرده است. خزینه در انتهای بخش میانی گرم خانه و رو به روی ورودی آن قرار گرفته که امروزه مخروبه است. دو فضا در طرفین خزینه وجود دارد که احتمالا خلوت گرم خانه بوده اند. یکی از این فضاها را امروزه به گرم خانه افزوده و دوشهایی در آن نصب کرده اند. در نقشه ها، شکل اصلی این قسمت دیده می شود. گرم خانه در یک سو غرفه ای عقب نشسته دارد که با حوض نسبتا وسیع مقابل آن، فضایی کامل برای شستشوست.
بررسی فضای چال حوض
فضای چال حوض، که امروزه از آن استفاده نمی شود، حوضی مستطیل شکل دارد. راه ورود به این فضا از میان در بوده و غرفه هایی در کنار حوض آن برای استراحت و نشستن تماشاچاین تعبیه شده است.
بررسی فضای ورودی حمام
ورودی حمام در راسته بازار است. در این بنا، سردر و هشتی و سربینه و میان در در امتداد هم قرار دارد و برخلاف دیگر حمام ها، در مسیر ورود، تغییر زاویه و شکست وجود ندارد. سردر حمام با دو پیچ ازکاشی فیروزه ای برگرداگرد قوس آن وسقف مقرنس کاری و کاشی کاری دیوارها بر حجره های بازار تفوق و امتیاز یافته است. هشتی حمام با پلکان مسئله اختلاف سطح بیرون با داخل را حل کرده و دید مستقیم به داخل حمام را از بین برده است
سیر تحول بنا: بر اساس منابع بررسی شده، فضاهای مختلف حمام پوشیده از کاشیهای دوره زندیان و سنگهای مرمر بوده است. امروزه جای این پوششها را اغلب کاشیهای جدید گرفته و حمام، جز بعضی بخشهای آن، دایر است.
نورگیری
نورگیری بزرگ در میانه این طاق روشنایی سربینه را تامین و حوض هشت گوش میانه سربینه تنو نور را دو چندان می کند. گرداگرد سربینه سکویی نشسته و در نتیجه فضای نشستن و استراحت از فضای تردد متمایز شده است. در چهار گوشه این فضا، چهار غرفه با قاعده نیم هشت واقع است که هر یک حوضی در مقابل خود دارد. این حوضها در انتهای پلکانهای سکوها واقع است و پیش از رسیدن به سکوها، پاها را در آنها می شسته اند. در ازاره های سربینه، هنوز کاشیهای قدیمی دیده می شود؛ ولی سکوهای اطراف این فضا را کاشیهای جدید پوشانده اند که کیفیت فضایی آن را خدشه دار کرده است. همچنین، حوضها همگی از سنگ مرمر و مانند جامهای بلور بوده اند که امروزه جای آنها را حوضهایی با کاشی آبی رنگ گرفته است.
بررسی میان در
میان در فضایی است با قاعده هشت ضلعی منتظم، که با تغییر جهت حرکت از سربینه به گرمخانه، علاوه بر از بین بردن دید مستقیم، از تبادل حرارت در بین آنها می کاهد. گرم خانه فضایی با قاعده مستطیل است که چهار ستون سنگی آن را به سه بخش کرده است. خزینه در انتهای بخش میانی گرم خانه و روبه روی ورودی آن قرار گرفته که امروزه مخروبه است. در فضا در طرفین خزینه وجود دارد که احتمالا خلوت گرم خانه بوده اند.
تحولات گرمخانه
یکی از این فضاها را امروزه به گرمخانه افزوده و دوشهایی در آن نصب کرده اند. در نقشه ها، شکل اصلی این قسمت دیده می شود. گرم خانه در یک سو غرفه ای عقب نشسته دارد که با حوض نسبتا وسیع مقابل آن، فضایی کامل برای شستشو ست فضای چالحوض، که امروزه از آن استفاده نمی شود، حوضی مستطیل شکل دارد. راه ورود به این فضا از میان در بوده و غرفه هایی در کنار حوض آن برای استراحت و نشستن تماشاچیان تعبیه شده است .
https://www.arthut.ir/bathroom/1295-bath-khan-of-kashan.html
https://pickcad.com/%d9%be%d8%a7%d9%88%d8%b1%d9%be%d9%88%db%8c%d9%86%d8%aa-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d9%88-%d8%aa%d8%ad%d9%84%db%8c%d9%84-%d8%ad%d9%85%d8%a7%d9%85-%d8%ae%d8%a7/
https://www.iranboom.ir/gardesh-gari/9373-hammam-khan-kashan.html