بررسی معماری حمام خان یزدی
حمام خان یزد یکی از حمام های قدیمی و مشهور ایرانی است که معماری ساده و چشم نوازش، محیطی دلچسب را برای هر بازدیدکننده ای ایجاد می کند.
تاریخچه- مساحت
حمام خان یزد معروف به گرمخانه یا گرمابه ی نور در سال ۱۲۱۲ ه.ق به دستور محمدتقی خان بافقی، حاکم یزد، در زمینی به مساحت ۱,۱۷۰ متر مربع و زیربنای ۹۰۰ متر مربع بنا شد. محمدتقی خان سرسلسله ی خاندانی مشهور به خوانین یزد بود که در سال ۱۱۶۱ ه.ق به حکمرانی رسید. این بنا که یکی از زیباترین آثار معماری در شهر تاریخی یزد است به تدریج ساخته و در سال ۱۲۲۴ هجری قمری نیز بازسازی شده است. حمام خان مربوط به دوران ناصرالدین شاه قاجار است و به علت اینکه بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می کردند، به حمام خان مشهور شده است
بررسی معماری
البته نوع معماری بنای این حمام که ترکیبی از سادگی و زیبایی است، به نوعی ساخته شده که عموم مردم از جمله اقشار کم درآمد بتوانند از آن استفاده کنند. حمام خان هم مثل سایر حمام های قدیمی، در گذشته تنها محل استحمام نبوده، بلکه مردم برای اهدافی مثل گذراندن اوقات فراغت، گفت وگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی به آن مراجعه می کردند.
موقعیت جغرافیایی حمام خان
بررسی فضاهای داخلی
معماری
بنای این حمام هم مثل اکثر حمام های تاریخی مشتمل بر ورودی، دالان، سربینه، میان در، گرمخانه، قرینه، تون، گاورو، فضای پشتیبانی سرویس و طویله است. دالان فضایی است که سلسله مراتب ورود و خروج و سربینه را ایجاد می کند. سربینه فضایی است که از لحاظ مساحت و تزئینات نسبت به سایر بخش های حمام بارزتر بوده و دارای سکوهایی برای نشستن، رختکن و جاکفشی است.
نورگیری
کاربرد اصلی این مکان ایجاد فضایی برای پوشیدن لباس و آماده شدن برای ورود به گرم خانه (محل شستشو و تطهیر بدن) است. سربینه ی حمام خان دارای نورگیر زیبایی است که در گنبدش تعبیه شده و وظیفه ی تامین نور حمام در روز را دارد. دیوارهای داخلی سربینه در گذشته با نقاشی های زیبایی منقوش شده بودند که حالا متاسفانه بخش اندکی از آن ها باقی مانده است. به فضای بین سربینه و گرم خانه «میان در» می گویند.
بررسی گرمخانه
خود گرمخانه نیز فضایی مثل سربینه دارد و دارای چهار ستون در وسط، ستون هایی درکنار و دو سقف گنبدی شکل است. بعد از گرم خانه استخر قرار دارد که با فضایی سرپوشیده و نسبتا بزرگ، مکان اصلی برای استحمام است. شاه نشین، گرمخانه و استخر را به هم وصل می کند. روی دیوارهای شاه نشین، نقاشی هایی از داستان های شاهنامه دیده می شوند که مربوط به دوران قاجارند و در بازسازی این بنا به آن اضافه شده اند.
بررسی خزینه
خزینه نیز فضای سرپوشیده ی پر از آب گرمی است که گرمخانه و تون (زیرزمینی دخمه مانند و درکنار قرینه ی آب گرم که برای سوزاندن هیزم برای ایجاد گرما استفاده می شد) را به هم وصل می کند. و در پایان گاورو، فضای باریک، دراز و شیب داری است که برای حرکت گاو و کشیدن آب از چاه استفاده می شده است.
مصالح
جنس دیوارهای حمام از سنگ یا آجر با اندود شفته ی آهک است. به طور کلی برای ساخت حمام، از سنگ در شالوده، کف سازی، قرنیزها، حوض ها و قرینه ها، آجر در ساختمان، ستون ها، دیوارسازی، جرزها و تیغه های سقف و خشت در ساختن دیوارها، سقف فضای پشتیبانی، گاورو و طویله استفاده شده است.
ویژگی معماری
گرمابه ی نور طوری ساخته شده است تا در سطحی پایین تر از سطح زمین قرار بگیرد و این موضوع علاوه بر آسان کردن دسترسی به آب سالم، باعث خنک شدن هوای حمام هم می شود به گونه ای که در تابستان های بسیار داغ این سال های یزد، دمایش به ۲۰ درجه هم می رسد.
حمام خان که به تازگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، امروز دیگر به یکی از جاذبه های گردشگری یزد تبدیل شده است و مسافرانی که برای بازدید از میدان و بازار خان می آیند، حتما برای استراحت و تازه کردن گلو یا خوردن یک وعده ی غذایی به این بنای تاریخی زیبا سر می زنند. کاشی های لاجوردی زیبایی که روزی فضای حمام را آرام می کردند، حالا فضایی آسوده برای غذا خوردن شما فراهم می کنند. راه پله ی دیروزی حمام که تاریک بود، حالا چراغانی شده و با پاگردهای تزئین شده اش شما را به سمت چایخانه و رستوران هدایت می کند. شما حالا روی همان سکوهایی می نشینید که روزگاری مردم یزد برای استراحت رویشان می نشستند و می توانید به مخده های زیبای آن تکیه داده و نوشیدنی سفارش دهید.
ویژگی طراحی
مکان اصلی استحمام استخری سرپوشیده و نسبتا بزرگ است که بعد از گرمخانه قرار دارد. سقف گرمخانه به صورت دو گنبد سنتی و زیبا ساخته شده است که اصالت و هنر ایرانی را به نمایان می کند. استخر و گرمخانه به وسیله ی مکانی به نام شاه نشین به هم متصل می شوند. در دوران قاجار در هنگام بازسازی شاه نشین،روی دیواره هایش نقاشی کشیده شده که داستان شاهنامه را به تصویر می کشد.
تون زیرزمینی است در حمان خان که کنار قرینه ی آب که برای ایجاد گرما استفاده می شد. گرمخانه و تون به وسیله ی خزینه که مکانی پر از آب و سرپوشیده است به هم متصل شده اند.
در قدیم برای کشیدن آب از چاه از گاوهای بزرگی استفاده می کردند به همین دلیل مکانی به نام گاورو وجود داشت که یک راهروی باریک و دراز بود برای حرکت گاوها در آن.
حمام خان یزد
حمام خان تشکیل شده از قسمت های مختلفی است که با استفاده از هنر و مواد متنوعی ساخته شده اند از جمله این قسمت ها و مواد می توان به سنگ در شالوده، کف سازی، قرنیزها، حوض ها و قرینه ها، آجر در ساختمان، ستون ها، دیوارسازی، جرزها و تیغه های سقف و خشت در ساختن دیوارها، سقف فضای پشتیبانی، گاورو و… اشاره کرد.
برای دسترسی به آب خنک و همچنین دمای خنک و مطلوب حمام در فصل گرمای تابستان آن را در سطحی پایین تر از زمین احداث کرده اند به همین سبب گرمابه نور در فصل داغ تابستان یزد دارای دمای خنک و مطلوبی می باشد. این شیوه جز یکی از اصول تاریخی و قدیمی ساخت بنا می باشد که زیرکی و استادکاری معماران ایرانی را نشان می دهد.
https://www.kojaro.com/2016/2/28/117457/yazd-khan-bath/
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=13&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwi0k9a13oXmAhWBDOwKHcfBAEMQFjAMegQIAhAB&url=https%3A%2F%2Firoone.com%2Fmag%2F%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2585-%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586-%25DB%258C%25D8%25B2%25D8%25AF%2F&usg=AOvVaw31nTU3giWoMu4NOYgZ-Ccs