پاورپوینت بررسی معماری حمام حاج آقاتراب نهاوند

بررسی معماری حمام حاج آقاتراب نهاوند

موقعیت
بنا : حمام حاج آقاتراب
مکان : نهاوند
آدرس : خیابان شریعتی، کوی حاج آقاتراب
کتیبه های تاریخ دار بنا:
بر کتیبه تاریخ دار سردر بنا، این ماده تاریخ ثبت است
بهر تاریخش نوایی با توایی خوش بگفت
آفرین بر نیت بانی این محکم بنا.
مصراع دوم این بیت تاریخ ۱۲۸۸ را نشان می دهد که در کتیبه به رقم نیز قید شده است. بر آهک بری سربینه حمام بزرگ نیز، تاریخ ۱۳۴۲ دیده می شود.

قدمت
حمام حاج آقا تراب مربوط به دوره قاجار است، این حمام به حمام دوقلو نیز مشهور می باشد. علت شهرت آن به حمام دوقلو این است که، حمام از دو قسمت تشکیل شده است.

در اطراف سربینه سکو های نشیمن و رخت کن و در زیر سکو ها حفره های جای کفش تعبیه شده است. در بالای سقف گنبدی شکل حمام انواع نور گیرها قرار دارد. ارتباط سربینه به گرم خانه از طریق میان در انجام می شود و سرویس بهداشتی نیز در این محل قرار دارد.
گرم خانه این حمام، از خزینه آب گرم و محل استقرار برای شست و شو تشکیل شده است. اکنون دیگر اثری از خزینه آن نیست و به جای آن در دهه های اخیر از دوش های منفرد استفاده شده است و بخش گرم خانه را از حالت سنتی و قدیمی آن خارج کرده اند.
سربینه
جای کفش

قسمت اول دارای سردینه (حمام سرد) و گرمینه (حمام گرم) بزرگ بوده و فقط مورد استفاده رجال، اشراف و شاهزادگان قرار می گرفته و قسمت دوم هم به نوبه خود دارای سربینه و گرمینه بوده ولی در ابعادی کوچکتر و ویژه افراد عادی و طبقات پایین جامعه بوده است.

این حمام همچنین دارای 2 بخش مردانه و زنانه نیز می باشد، که برای نمایش مراسم شست و شو در بخش حمام مردانه و سنت حنابندان عروسی در بخش حمام زنانه بیش از 20 مجسمه با لباس های محلی ساخته و نصب شده است، که هر یک از آنها حالت های مختلف بخشی از مراسم حنابندان را نشان می دهند.
حمام کوچک یا بخش زنانه

بانیان و سازندگان بنا
بر اساس کتیبه های موجود، بانی این حمام محمد نقی و معمار آن اصغر معمار و خطاط کتیبه سردر محمد حسن بن میر نجف بوده است. در کتاب نهاوند در هزاره های تاریخ، به نقل از معمرین شهر آمده که بانی بنا، حاج میرزا محمد تقی، از خوانین و محترمین شهر بوده و بنا به نام فرزندش، آقا تراب، معروف شده است. آهک بری حمام نیز کار استاد رضا طهرانی است.

ریزفضاها
این حمام شامل فضای زیر است که عبارتند از:
سردر
خزینه
شاه نشین
حمام سرد و گرم
میان در
هشتی
تون

حمام بنایی تقریباً مستطیل شکل دارد در ورودی آن پنج پله از سطح کوچه پائین تر است

سیر تحول بنا:
این حمام از ابنیه دوره قاجاریان است و با توجه به تاریخ کتیبه های آن، به شرحی که گذشت، مدتی پس از احداث، به آهک بری مزین گردیده است.
این حمام تا چند سال پیش دایر بود تا آنکه سازمان میراث فرهنگی کشور مرمت و بازسازی بنا و تزیینات آن را آغاز کرد.

بررسی سردر
سردرهای دو حمام در کنار یکدیگرند؛ سردر حمام بزرگ با دهانه بزرگتر و دو ستون سنگی در طرفین آن شاخص تر است. آثار بالای سردرها و دیوارهای حمام نشان می دهد که در این قسمت، گذری سرپوشیده وجود داشته که طاق آن فرو ریخته است.
با گذر از سر در حمام بزرگ، می توان به هشتی پشت آن و سپس با تغییر زاویه نود درجه و بدون واسطه، به سربینه راه یافت.
سردر حمام بزرگ
هشتی

ورودی حمام کوچک هشتی ندارد. پلکان پشت سردر این حمام به پاگردی ختم می شود که مستقیما به سربینه راه دارد.

حمام کوچک فاقد هشتی

سربینه
سربینه حمام بزرگ زیباترین بخش بناست. در میانه این فضا، که قاعده ای مربع دارد، چهار ستون سنگی فضای دیگری با قاعده مربع به وجود آورده که طاق بلندی بر فراز آن قرار دارد.

سربینه حمام بزرگ

شکل سکوهای پیرامون سربینه نیز موجب شده است که قاعده فضای میانی به شکل کشکولی دیده شود.
بدین ترتیب، سربینه محوری در امتداد محور فضای میانی خود یافته است. حوض مستطیل شکل سربینه نیز در امتداد همین محور است.
شکل سکوهای
حوض مستطیل

سربینه حمام که به شکل چهار گوش ساخته شده از نظر مساحت و تزیینات از سایر قسمت های حمام مشخص تر است. در سربینه این حمام دسته بندی طبقات اجتماعی به چشم می خورد، بدین ترتیب که از سه سکو جهت تفکیک طبقات اجتماعی استفاده می شده است:
1- سکوی ضلع شمالی که مختص اشراف، اعیان و ثروتمندان بوده.
2- سکوی ضلع شرقی که مختص طبقه دوم جامعه بوده.
3- سکوی ضلع غربی که مختص قشر ضعیف جامعه بوده است.
هر سکو برای قشر خاصی طراحی شده است.

تزیینات
شاه نشینی با قاعده مربع و غرفه ای با قاعده نیم دایره در ابتدا و انتهای این محور بر نمود آن افزوده اند. شاه نشین با سه قوس نیم دایره از سربینه مجزا شده است.
این قوسها بر دوش دو ستون سنگی با پایه و سر ستون و بدنه حجاری شده قرار دارد و بر بالای آنها، بر روی کاشی، صحنه ای از داستان نبرد رستم و دیو سفید دیده می شود.
شاه نشینی

شاه نشین با حوضچه میانی و سکوهای گرد آن چون سربینهای اختصاصی است. سربینه، که پرتزیین ترین بخش حمام است،
ازاره کاشی دارد و دیوارها و طاق میانی آن به آهک بری پر کاری مزین است، در بخشهایی از این فضا، ازاره از کاشی لاجوردی با نقوش گیاهی است.
حوضچه میانی شاه نشین

بررسی میان در
میان در، که سربینه را به گرمخانه مرتبط می کند، قاعده شش ضلعی دارد. درگاههای خروج از سربینه و ورود به گرمخانه در دو ضلع مجاور هم این فضای کوچک است.بدین ترتیب، زاویه بسته مسیر حرکت از سربینه به گرم خانه مانع دید مستقیم در بین این دو فضاست.
میان در

گرم خانه فضایی با قاعده مربع شکل و هم اندازه با سربینه و کف آن پایین تر از سربینه است. در این فضا نیز، طاق بزرگ میانی بر چهار ستون سنگی استوار است.
درگاه خزینه اصلی حمام در میانه ضلع شمالی گرم خانه است و خزینه ای کوچک تر در یک سوی این خزینه اصلی و خلوت عمیق گرمخانه در سوی دیگر آن قرار دارد
گرم خانه

بررسی حمام کوچک
حمام کوچک به عنوان حمام زنانه مورد استفاده قرار می گرفت. سربینهای با قاعده هشت و نیم هشت دارد که غرفه هایی به اشکال و عمقهای گوناگون در اضلاع مختلف آن عقب نشسته اند. این فضا طاقی رسمی بندی شده دارد و حوضی به شکل هشت و نیم هشت در میانه آن است.
سربینه

سربینه از طریق فضای هشت پهلوی میان در با گرم خانه مرتبط می شود، گرمخانه فضایی با قاعده کشکولی است که در کنار آن، مسیری برای تردد و ورود به خزینه ایجاد کرده اند.

آثار بالای سردرها و دیوارهای حمام نشان می دهد که در این قسمت، گذری سرپوشیده وجود داشته که طاق آن فروریخته است.

این نورگیرها تهویه حمام را به صورت طبیعی انجام می دهند.

تامین آب
آب این حمام از طریق چاه، تهیه می شده، ولی در سال های پایانی فعالیتش، از طریق سیستم لوله کشی و آب شهری، تامین می شده است.
فاضلاب حمام از طریق چند کانال به رودخانه ای می ریخت، که اکنون به عنوان مسیل در وسط شهر نهاوند واقع است و شهر را به دو نیمه ی تقریباً شمالی و جنوبی تقسیم کرده است.

بررسی تون
سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، تون (گلخن، آتشدان)، آتشدان ها، تیان، گربه رو، دود کش ها و گودالی برای جمع آوری خاکستر است.
به نظر می رسد در ابتدا سوخت حمام از طریق خار بیابان، برگ خشک درختان و فضولات حیوانی تامین می شده و بعدها نفت و مواد سوختی شیمیایی جای گزین آن ها شده است.

به این ترتیب که هر فضای آن به وسیله راهرو و هشتی از فضای دیگر متمایز شده است، تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور، تنظیم گردد. به این طریق پیشینیان می توانستند از بیماری و ناراحتی افراد به دلیل ورود به فضای گرم و خروج ناگهانی به فضای سرد تا حد زیادی بکاهند. ترتیب قرار گیری یاد شده، کاملا متناسب و دارای نظمی خاص است. نخست فضای ورودی است که در ارتباط مستقیم با فضای خارج قرار گرفته، سپس راهروی باریک است که به دهلیز و از دهلیز به سربینه حمام می رسد.
در زیر خزینه ها صفحه ای فلزی یا فلز هفت جوش به قطر 60 الی 110 سانتی متر در حد فاصل آب و آتش قرار می گرفته است. فضای حمام شامل: سربینه، میان در و گرم خانه است. تقریبا تمامی گرمابه ها از چنین نقشه ای پیروی می کنند. در حمام حاج آقا تراب مسیر دسترسی به سه فضای یاد شده، به شیوه خاصی انجام گرفته است.

مصالح
در این حمام از سنگ های آهکی سفید و دیگر سنگ ها، استفاده کنند. در بعضی موارد کف ها را با سنگ مرمر آرایش نموده اند. به نظر می رسد جا کفشی های حمام از آجر بوده و برش بالای آن دارای طرحی از قوس های مرسوم آن زمان است.
ازاره ی حمام از سنگ و کاشی سبز رنگ تزیین شده است. در سردر حمام تزیینات خاصی از سنگ به کار رفته است و اشعاری را بر روی آن حک نموده اند که تاریخ ساخت آن و سازنده حمام را مشخص می نماید.

بررسی نما
نمای بیرونی حمام را طاق نماها و حجره هایی به عمق بیش از یک متر و ارتفاع حدود سه متر تشکیل می دهد. بالای این حجره ها طاق جناقی (گهواره ای) زیبایی با تزیینات آجر چینی خفته و رفته به چشم می خورد.
طاق نمای وسط در واقع ورودی اصلی به گرمابه است. در جانبین، دو عدد ستون سنگی با تزیینات مارپیچی زیبایی کار گذاشته شده است.
طاق نمای

سر ستون هایی پله ای شکل به همان سبک سرستون های موجود در حمام و سرستون موجود در مرکز شهر نهاوند (پاساژ حاجیان) است. پس از عبور از طاق اصلی که با سه پله به سمت پایین منتهی می شود.
درِ چوبی قدیمی بنا، با حجاری زیبای بالای آن به چشم می خورد و بعد از درِ اصلی دوباره پس از طی چهار پله سنگی به سوی پایین به قسمت سربینه (حمام سرد) می رسیم که اتاقکی به ابعادی در حدود 4 در 3 متر است.
درِ چوبی قدیمی بنا

در روی دیوار پشت آن، گچبری های بسیار زیبا، نقوش اسلیمی و گیاهی دیده می شود. زمینه های این نقوش همگی به رنگ سیاه، رنگ آمیزی شده اند. در بخش روبروی دیوار مذکور، دو عدد ستون سنگی سفید با تزیینات مارپیچی و سرستون هایی پله ای شکل، درست شبیه به ستون های جانبی در ورودی، به چشم می خورد.
روی این ستون ها و سر ستون ها، سه عدد طاق گهواره ای یا نعل اسبی در اندازه های نسبتا کوچک و با عرض دهانه ای در حدود یک متر، برای هر طاق ساخته شده است. نمای بالای این طاق ها با کاشیکاری بسیار زیبایی از دوره ی قاجاریه و با سبک مشخص این دوره و استفاده از رنگ های زنده ی؛ زرد، آبی، سبز و سفید، صحنه نبرد رستم با دیو سفید را به نمایش در آورده است

خزینه (حمام سرد) .
این قسمت به شکل مربع و دارای طاق نما و رواق هایی در اطراف با طاق های جناقی و گهواره ای است و دیواره پشت همه این طاق نماها از نقوش اسلیمی و با تکنیک گچبری تزیین شده اند.
سقف کلی سربینه، بر روی چهار عدد ستون سنگی با همان سبک ستون های پیشین اما با ضخامت بیشتر استوار گردیده است. روی ستون ها را طاق های جناقی تشکیل می دهند و روی هم رفته طاق های جناقی توسط گوشواره های جانبی، یک طاق ضربی منظم را تشکیل داده و سقف گنبدی شکل زیبایی را بوجود آورده است که در راس آن هواکش یا پنجره ای مخروطی شکل به چشم می خورد. سربینه از طریق یک هشتی (راهرو) به گرم خانه متصل می شود.

نمای عمومی گرم خانه را چهار عدد ستون محکم و قطور، با شیوه تزیینات مارپیچی، تشکیل داده که سقف و قوس های جناقی گرم خانه را به دوش می کشند. ازاره ی گرم خانه را، تا ارتفاع حدود یک متر، از کاشیکاری سفید رنگی عایق نموده اند. در ضلع شمالی حمام دوش های آب به چشم می خورد
این دوش ها در اتاقک های کوچکی واقع شده اند. این قسمت از حمام، بعد ها به بنا اضافه شده. برخی بر این باورند که در احداث این حمام از مصالح و ستون های معبد لائودیسه واقع در تپه مرکز شهر استفاده شده است و تاریخ ساخته شدن این ستون ها را به دوره ی سلوکی مربوط می دانند.

https://pickcad.com/%d9%be%d8%a7%d9%88%d8%b1%d9%be%d9%88%db%8c%d9%86%d8%aa-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d8%ad%d9%85%d8%a7%d9%85-%d8%ad%d8%a7%d8%ac-%d8%a2%d9%82%d8%a7%d8%aa%d8%b1/
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=13&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwj45NHa56vmAhV0lFwKHc2qCsYQFjAMegQIAhAB&url=https%3A%2F%2Fwww.arthut.ir%2Fbathroom%2F808-haj-agha-torab-bath.html&usg=AOvVaw1L5m7WgWsUPU2aOpZksvzU
https://www.arthut.ir/bathroom/808-haj-agha-torab-bath.html