آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی
درس ششم : منابع آب ایران
ممکن است برخی تصوّر کنند که با وجود دریاهای بزرگ و اقیانو س ها، انسان مشکلی برای تامین آب ندارد.امّا می دانید که آب دریاها و اقیانو س ها شور است و برای آشامیدن، شست و شو، کشاورزی و سایر فعّالیت ها مناسب نیست.
انسان آب شیرین مورد نیاز خود را از برف و باران به دست می آورد.
الف – بخشی از آب حاصل از برف و باران روی زمین جاری می شود و رودها را به وجود می آورد.
رود
ب- بخشی از آب حاصل از برف و باران به داخل زمین فرو می رود و آب های زیرزمینی را تشکیل می دهد.
رود چگونه تشکیل می شود ؟
آب های زیرزمینی
در علوم سال سوم با انجام دادن آزمایش، پی بردید که آب های زیرزمینی، چگونه تشکیل می شوند.
مردم برای استفاده از آب های زیرزمینی چاه یا قنات حفر می کنند.
ایرانیان اوّلین کسانی بودند که با کندن قنات، از آب های زیرزمینی استفاده کردند.
قنات یک تونل زیرزمینی است که آب در آن خود به خود از مناطق پرآب به نواحی کم آب، جاری می شود. چون آب قنات از زیِر زمین عبور می کند، میزان تبخیر و آلودگی آن بسیار کم است.
با حفر چاه و استفاده از تلمبه و پمپ، آب های زیرزمینی را به روی زمین می آورند.
گاهی در بعضی نواحی، آب های زیرزمینی خود به خود به سطح زمین راه پیدا می کنند و چشمه ها را به وجود می آورند.
چشمه
پراکندگی رودهای ایران
بیشتر رودهای ایران از رشته کو ه های بلند البرز و زاگرس و یا کو ه های پراکنده ی داخلی سرچشمه می گیرند.
نقشه ی پراکندگی رودهای ایران
این رودها پس از عبور از دشت ها، جلگه ها، روستاها و شهرها به دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان یا دریاچه های داخلی می ریزند.
* میزان متوسّط بارندگی سالانه در ایران کمتر از 250 میلی متر است. به همین دلیل، کشور ما از کشورهای کم آب دنیا به حساب می آید.
* ایران ، کشوری کم آب
آیا می توانید با توجّه به آنچه در سال گذشته خوانده اید، بگویید وسعت کدام ناحیه ی آب و هوایی ایران بیشتر است؟ از این موضوع چه نتیجه ای می گیرید؟
* تعداد رودهای پرآب و دائمی نیز در ایران کم است و بیشتر رودها فصلی و موقّتی هستند؛ یعنی در هنگام تابستان و با شروع فصل گرما خشک می شوند. به علاوه، بعضی از رودها به دلیل عبور از نمکزارها، شورند و نمی توان از آنها استفاده کرد.
* از منابع آب محافظت کنیم
رودها مهم ترین منبع آب شیرین هستند و نقش مهمّی در زندگی ما دارند.
رودها همچنین زیستگاه بسیاری از ماهی ها و جانوران آبزی و پرندگان مهاجرند. آلوده کردن و مصرف نادرست آب باعث به هدر رفتن آن می شود.
بچّه ها! آب مایه ی حیات است و کمبود آن خطر بزرگی است. بیایید قدر نعمت آب سالم را بدانیم.
امروزه با استفاده از رو شهای جدید آبیاری مانند آبیاری قطره ای، از به هدر رفتن آب در مزارع و با غ ها جلوگیری می شود.
یکی از راه های ذخیره ی آب، ساختن سد روی رودهاست. از انرژی ذخیره شده ی آبی که در پشت سد جمع می شود، به کمک چرخ های آبی ( توربین ) برق تولید می کنند.
نمونه هایی از مصرف نادرست آب
تصاویر را شرح دهید. سپس بگویید برای مصرف درست در هر یک از موارد بالا چه پیشنهادهایی دارید؟
* نمونه هایی از راه های آلوده کردن آب
چه عواملی موجب آلودگی آب می شود؟ توضیح دهید.