آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی
درس هفتم :
طلای سیاه
طلای سیاه
انرژی به شکل های گوناگون در طبیعت وجود دارد . امّا در دنیای امروز از بعضی از شکل ها و منابع انرژی بیشتر استفاده می شود . برای اینکه بهتر به این موضوع پی ببرید ، فعّالیت 1 را انجام دهید .
منابع انرژی
از انجام دادن این فعّالیت چه نتیجه ای گرفتید ؟
به نمودار مقابل توجّه کنید . این نمودار مهم ترین منابع تامین انرژی را در جهان امروز نشان می دهد .
سه گروه عمده ی انرژی را نام ببرید و بگویید بیشترین انرژی مورد نیاز ما از کدام گروه به دست می آید ؟
به زغال سنگ ، نفت و گاز و مشتقات آنها نظیر گازوئیل و بنزین ، سوخت های فسیلی می گویند .
کشور ما از بزرگ ترین دارندگان منابع نفت و گاز در جهان است . سوخت های فسیلی چون نفت و گاز ، میراث طبیعی هستند و میلیون ها سال طول می کشد تا این منابع در زیر زمین تشکیل شوند . بیشتر دانشمندان معتقدند نفت از انباشته شدن بقایای جانوران و گیاهان در کف دریاهای قدیمی به وجود آمده است . این مواد بین لایه های رسوبی قرار گرفته و بر اثر گرما و فشار زیاد و تغییرات شیمیایی طیّ میلیون ها سال به نفت تبدیل شده اند .
سوخت های فسیلی
نفت و گاز ، میراثی از گذشته
برق
همان طور که از انجام دادن فعّالیت 1 پی بردید ، علاوه بر نفت و گاز ، بیشترین انرژی ای که ما از آن استفاده می کنیم ، برق است . امّا برق از کجا می آید ؟ بیشتر برق ( انرژی الکتریکی ) مورد نیاز ما از طریق سوزاندن نفت کوره ، گاز و گازوئیل در نیروگاه ها تولید می شود .
برق حرارتی
در این نیروگاه ها با سوزاندن سوخت های فسیلی ، آب را به بخار تبدیل می کنند . فشار بخار آب ، توربین ها را به حرکت درمی آورد و برق ( انرژی الکتریکی ) تولید می شود .
سال گذشته خواندید که با بستن سد روی رودهای پرآب و با استفاده از فشار آب ذخیره شده ، توربین ها به حرکت درمی آیند و برق ( انرژی الکتریکی ) تولید می شود .
برق آبی
بچّه ها به این موضوع خوب فکر کنید .
در سال 1390 در کشور ما حدود 94 درصد برق یا انرژی الکتریکی از برق حرارتی به دست آمده است ؛ یعنی برای تولید آن میلیون ها بشکه نفت و گاز سوزانده شده است .
* هر بشکه نفت معادل 159 لیتر است .
پراکندگی منابع نفت و گاز در ایران
نفت
به نقشه توجّه کنید . بیشتر منابع نفتی ایران در جنوب غربی کشور وجود دارد :
بیشتر منابع نفتی کشور در غرب استان کرمانشاه و در جنوب غربی در استان خوزستان و خلیج فارس ذخیره شده است . علاوه بر این دو ناحیه ی وسیع در بخش های دیگری از کشور ما مانند اطراف تهران و قم ، نفت کشف شده است .
روی نقشه ، مهم ترین میدان های نفتی جنوب و غرب را پیدا کنید و نام ببرید .
بچّه ها از عمر اوّلین چاه نفت ایران که در مسجد سلیمان استان خوزستان حفر شد و به نفت رسید ، حدود 100 سال می گذرد . از زمان کشف و استخراج نفت در ایران ، توجّه بیگانگان به منابع کشور ما جلب شد . کشورهای خارجی قدرتمند تا مدّت های طولانی از طریق شرکت های نفتی خودشان در استخراج و پالایش نفت ما دخالت می کردند و با قراردادهایی که با ایران می بستند ، منافع زیادی از نفت ایران می بردند .
امروزه ، پس از انقلاب اسلامی ، همه ی کارهای استخراج و پالایش نفت توسط متخصّصان ایران انجام می شود . شما در فصل یازدهم با مبارزات مردم برای ملّی شدن نفت آشنا می شوید .
نفت خام پس از استخراج از طریق لوله به پالایشگاه ها منتقل می شود . بیشتر نفت تصفیه شده و فراورده های نفتی تولید شده در پالایشگاه از طریق خطوط لوله به نقاط مختلف کشور منتقل می شود و برای رفع نیازهای خانگی یا کارخانه ها و وسایل حمل و نقل مورد استفاده قرار می گیرد .
خط لوله نفت
تلمبه خانه
کارکنان شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران با تلاش شبانه روزی ، نفت و فراورده های نفتی را به سراسر کشور انتقال می دهند .
گاز
به نقشه ی صفحه ی 36 توجّه کنید . بیشتر منابع گاز ایران از جنوب و شمال شرقی کشور به دست می آید .
جنوب : استان خوزستان و منابع گاز عسلویه و کنگان در استان بوشهر و سرخون در استان هرمزگان .
پالایشگاه نفت آبادان
میدان گاز پارس جنوبی، عسلویه، استان بوشهر
شمال شرقی : منابع گاز خانگیران سرخس که در استان خراسان رضوی قرار دارد .
ایران دارای یک شبکه ی گازرسانی است و گاز از طریق خطّ لوله ی سراسری به اغلب شهرهای ایران می رسد .
هر ساله مقدار این خطوط لوله و گازرسانی به مناطق مختلف کشور بیشتر می شود .
صادرات نفت و گاز
صادرات و واردات نفت و گاز بزرگ ترین تجارت در جهان امروزی است .
کشورهایی که نفت و گاز ندارند برای فعّالیت های خود مانند حمل و نقل و کارخانه هایشان نیازمند نفت و گاز کشورهای نفت خیز مانند ایران هستند.
بخش عمده ای از نفت ایران به کشورهای خارجی صادر می شود .
ایران نیز پولی را که از راه صادرات نفت به دست می آورد در فعّالیت های مختلف کشور استفاده می کند .
سئوالات متن درس هفتم : طلای سیاه
1- سه گروه عمده ی انرژی را نام ببرید و بگویید بیش ترین انرژی مورد نیاز ما از کدام گروه به دست می آید ؟
سوخت های فسیلی مانند نفت ، گاز و زغال سنگ و … انرژی های نو یا قابل تجدید (انرژی خورشیدی ، باد ، آب و …) ، انرژی هسته ای – بیشترین انرژی مورد نیاز ما از سوخت های فسیلی به دست می آید.
2- انواع سوخت های فسیلی کدامند ؟
زغال سنگ ، نفت ، گاز و مشتقات آن ها نظیر گازوئیل و بنزین را سوخت های فسیلی می نامند.
3- چگونگی تشکیل نفت را توضیح دهید.
نفت از انباشته شدن بقایای جانوران و گیاهان در کف دریاهای قدیمی به وجود آمده است. این مواد در بین لایه های رسوبی قرار گرفته و بر اثر گرما و فشار زیاد و تغییرات شیمیایی در طی میلیون ها سال به نفت تبدیل شده اند.
4- بعد از سوخت های فسیلی بیشترین انرژی که ما استفاده می کنیم چه نوع انرژی است ؟ برق
5- بیشتر برق مورد نیاز ما از چه طریقی تولید می شود ؟ از طریق سوزاندن نفت و گاز در نیروگاه ها
6- چگونه برق حرارتی تولید می شود ؟
در نیروگاه ها با سوزاندن سوخت های فسیلی ، آب را به بخار تبدیل می کنند . فشار بخار آب توربین ها را به حرکت در می آورد و برق تولید می شود.
7- چگونگی تولید برق آبی را بیان نمایید.
با بستن سد بر روی رودهای پرآب و با استفاده از فشار آب ذخیره شده ، توربین ها به حرکت در می آیند و برق تولید می شود.
8- بیشتر منابع نفتی غرب ایران در کدام استان ذخیره شده است ؟ استان کرمانشاه
9- بیشتر منابع نفتی جنوب غربی ایران در کدام قسمت قرار دارد ؟ استان خوزستان و خلیج فارس
10- به غیر از غرب و جنوب غربی ایران در کدام قسمت های دیگر نفت استخراج شده است ؟ اطراف تهران و قم
11- مهمترین میدان های نفتی جنوب و غرب را نام ببرید.
دهلران ، اهواز ، مارون ، آغاجاری ، گچساران ، بی بی حکیمه ، و ساسان در خلیج فارس
12- اولین چاه نفت ایران در چه زمانی و درکجا حفر شد و به نفت رسید ؟
حدود 100 سال پیش و در مسجد سلیمان در استان خوزستان
13- از چه زمانی توجه بیگانگان به منابع کشور ما جلب شد و آن ها چه دخالت و استفاده ای در این زمینه نمودند ؟
از زمان کشف و استخراج نفت ، کشورهای خارجی قدرتمند تا مدت های طولانی از طریق شرکت های نفتی خودشان در استخراج و پالایش نفت ما دخالت می کردند و با قراردادهایشان ، منافع زیادی از نفت ایران می بردند.
14- امروزه پس از انقلاب اسلامی کارهای استخراج و پالایش نفت توسط چه کسانی انجام می شود ؟ توسط متخصصان ایرانی انجام می شود.
15- بعد از استخراج نفت خام ، چه تغییراتی روی آن صورت می گیرد ؟
از طریق لوله به پالایشگاه ها منتقل می شود و در آنجا بیشتر نفت تصفیه شده و فراورده های نفتی تولید می شود و از پالایشگاه از طریق لوله به نقاط مختلف کشور منتقل می شود .
16- منابع گاز در جنوب ایران را نام ببرید و بگویید در کدام استان ها قرار دارند ؟
استان خوزستان و منابع گاز عسلویه و کنگان در استان بوشهر و سرخون در استان هرمزگان
18- منابع گاز شمال شرقی ایران را نام ببرید و بگویید در کدام استان واقع است ؟
منابع گاز خانگیران سرخس که در استان خراسان رضوی قرار دارد
19- چرا کشورهایی که نفت و گاز ندارند نیازمند نفت و گاز کشورهای نفت خیز مانند ایران هستند ؟
زیرا برای انجام فعالیت های خود مانند حمل و نقل و کارخانه هایشان به نفت و گاز نیاز دارند .
20- ایران پول صادرات نفت را صرف چه اموری می کند ؟ از آن در فعالیت های مختلف کشور استفاده می کند.
21- کشور ایران از بزرگترین دارندگان منابع … نفت … و … گاز … در جهان است .
22- بیشترین انرژی مورد نیاز کشور در حدود …86 درصد… از سوخت های فسیلی به دست می آید.
23- بیشترین انرژی الکتریکی تولید شده در کشورمان از نوع …برق حرارتی … است .
24- در کشور ما ایران در حدود … 85 درصد … برق ، برق حرارتی است.
25- بیشترین منابع نفت ایران در قسمت … جنوب غربی … و … غرب… کشور قرار دارد.
26- بیشتر منابع گاز ایران از قمست …جنوب … و …شمال شرقی … کشور به دست می آید.
27- صادرات و واردات … نفت … و … گاز… بزرگترین تجارت در جهان امروزی است .
موفق باشید