آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی
درس نهم :
پیشرفت های علمی مسلمانان
پیشرفت های علمی مسلمانان
سال گذشته خواندید که دین اسلام از سرزمین عربستان طلوع کرد . پیامبر گرامی اسلام ، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله ) پس از هجرت از مکّه به مدینه ، حکومت اسلامی تشکیل دادند و از آن زمان به بعد دعوت به اسلام هر روز با استقبال بیشتری روبه رو شد و گسترش یافت .
ظهور و گسترش اسلام
پس از رحلت پیامبر (ص) ، مسلمانان ، اسلام را در خارج از شبه جزیره ی عربستان گسترش دادند و در هر دوره سرزمین های زیادی از جمله ایران را به قلمرو اسلامی افزودند و بسیاری از کشورهای قدرتمند آن روز را به تصرف درآوردند .
نقشه ی گسترش اسلام در دوره های مختلف
دین اسلام بین ملّت های مختلف با فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت گسترش یافت . مسلمانان تحت تاثیر قرآن و آموزه های دینی اسلام که به تفکّر و آموختن علم اهمّیت زیادی می داد در زمینه های مختلف پیشرفت کردند . آنها از بخش هایی از دانش و فنونی که از گذشته در کشورشان برجای مانده بود نیز استفاده کردند و در پرتو دین اسلام آنها را گسترش دادند . به تدریج سرزمین های اسلامی به کانون علمی جهان تبدیل شدند .
شکوفایی علوم و فنون
در این دوره هنرمندان ، صنعتگران ، دانشمندان ، فیلسوفان و مهندسان زیادی ظهور کردند و ابداعات و اختراعات مهمّی پدید آوردند . در این میان ، ایرانیان سهم بزرگی در گسترش اسلام و پیشرفت های علمی داشتند .
بچّه ها ، شرح این پیشرفت ها خیلی مفصّل است ؛ امّا من نمونه هایی را برایتان می گویم .
ما دوست داریم درباره ی اختراعات و پیشرفت های مسلمانان بیشتر بدانیم .
* مهندسان مسلمان ، اختراعات زیادی کردند ؛ برای مثال اسماعیل جَزَری که در قرن ششم هجری زندگی می کرد ، معروف ترین مهندس مسلمان آن دوره بود . جزری در کتاب خود ، پنجاه دستگاه را که خودش ساخته ، شرح داده است ؛ مانند ساعت آبی ، ساعت شمعی ، دستگاه های خودکار برای ریختن آب و شستن دست و وضو ، وسایل اندازه گیری خون ، تلمبه و … او به علم مکانیک آشنایی کامل داشته است .
مطالعه برای انجام فعّالیت
نقّاشی از ساعت شمعی ، جزری
نخستین ربات قابل برنامه ریزی انسان نما، اختراع جزری.
* مسلمانان چرخاب یا چرخ آب کشی را اختراع کرده بودند . این چرخ در مسیر رودخانه نصب می شد و از آن برای آبیاری و آب کشی استفاده می کردند . بسیاری از دانشمندان امروز ، مهارت مسلمانان ایرانی را در ساختن دستگاه های آبی ، تحسین می کنند . این چرخ ها در جهان به چرخ ایرانی معروف است . نوعی از چرخاب نیز چرخ چاه بود که برای آب کشی از چاه به کار می رفت .
چرخ آب کشی
نقّاشی چرخاب
* پزشکی : ایرانیان در دانش پزشکی بسیار پیشرفت کرده بودند . زکریای رازی و ابوعلی سینا در این زمینه شهرت جهانی دارند . رازی کتاب معروفی درباره ی نقش غذا در سلامت و درمان بیماری ها نوشته است . او بسیاری از داروها را ابتدا روی حیوانات آزمایش می کرده است .
ابوعلی سینا که در ده سالگی تمام قرآن را آموخته بود و ریاضی نیز می دانست در پزشکی استاد بود . مهم ترین کتاب او در پزشکی قانون نام دارد که تا سال ها در دانشگاه های بزرگ اروپا تدریس می شد .
نسخه ای از کتاب قانون ابن سینا به زبان لاتین، چاپ ۱۴۸۴ میلادی در مخزن کتب نفیس کتابخانه مرکز علوم درمانی دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو
* شیمی : کلمه ی شیمی از کلمه ی کیمیا گرفته شده است . ایرانیان مسلمان در علم کیمیاگری پیشرفت زیادی کردند . رازی به کاشف الکل معروف است . جابربن حیان ده ها کتاب در شیمی نوشته است و شهرت جهانی دارد .
* ریاضیات : ایرانیان مسلمان دانش ریاضی را گسترش دادند . خوارزمی و خیّام از ریاضی دان های ایرانی معروف در دوره ی اسلامی هستند . آنها درباره ی اعداد و حل کردن مسائل ریاضی و شکل های هندسی ، مطالب جدیدی مطرح کردند .
ستاره شناسی ( نجوم )
ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی که فیلسوف و ریاضی دان بود در تاریخ و جغرافیا نیز مهارت داشت . او ستاره شناس بزرگی نیز بود و درباره ی تقویم و محاسبه ی سال و ماه و اندازه گیری حرکت ماه و سیارات و فاصله ی آنها کتاب های زیادی نوشت .
یک طراحی از کتاب فارسی بیرونی. در این نمایه، شماری از گام های ماه به تصویر کشیده شده است.
مجسّمه ی ابوریحان بیرونی در پارک لاله ی تهران
خط زمان
خطّ زمان نشان می دهد که هر واقعه در چه زمانی اتّفاق افتاده است . این خطّ زمان بر اساس قرن ( صد سال ) تنظیم شده است :
در سال گذشته خواندید که مبدا تاریخ ما مسلمانان ، هجرت پیامبر اکرم ( ص ) از مکّه به مدینه است . به هر صد سال یک قرن یا یک سده می گویند .
از سال یکم تا صدم را قرن اوّل هجری می گویند و از 101 تا 200 قرن دوم ، از 201 تا 300 قرن سوم و …
از سال یکم تا پنجاه ، نیمه ی اوّل قرن است و از پنجاه و یکم تا صدم نیمه ی دوم قرن .
ابن سینا در 370 هجری به دنیا آمده است ؛ یعنی در نیمه ی دوم قرن چهارم .
ابن سینا در 428 هجری از دنیا رفته است ؛ یعنی نیمه ی اوّل قرن پنجم .
سئوالات متن درس نهم : پیشرفت های علمی مسلمانان
1- پیامبر اسلام چه زمانی حکومت اسلامی تشکیل دادند ؟
پس از هجرتشان از مکه به مدینه
2- از چه زمانی دعوت به اسلام هر روز با استقبال بیش تری روبرو شد و گسترش یافت ؟
از زمان هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی
3- پس از رحلت پیامبر (ص) مسلمانان ، برای گسترش اسلام چه کردند ؟
اسلام را به خارج از شبه جزیره ی عربستان گسترش دادند و در هر دوره سرزمین های زیادی از جمله ایران را به قلمرو اسلامی افزودند و بسیاری از کشورهای قدرتمند آن روز را تصرف نمودند.
4- چگونه سرزمین های اسلامی به کانون علمی جهان تبدیل شدند ؟
با گسترش اسلام مسلمانان تحت تاثیر قرآن و تعالیم دین اسلام در زمینه های مختلف پیشرفت کردند. آن ها از دانش و فنونی که از گذشته در کشورشان برجای مانده بود نیز استفاده کردند و آن ها را در پرتو اسلام گسترش دادند و به تدریج به کانون علمی جهان تبدیل شدند.
5- در زمان گسترش دین اسلام چه پیشرفت های علمی پدید آمد ؟
در این دوره هنرمندان ، صنعتگران ، دانشمندان ، فیلسوفان و مهندسان زیادی ظهور کردند و ابداعات و اختراعات مهمی پدید آوردند.
6- خط زمان نشان دهنده ی چیست ؟
نشان می دهد که هر واقعه در چه زمانی اتفاق افتاده است .
7- مبداء تاریخ مسلمانان چیست ؟
هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه
8- سده را تعریف کنید .
به هر صد سال یک سده می گویند.
9- نیمه ی اول و نیمه ی دوم یک قرن شامل چه سالهایی است ؟
از سال یکم تا پنجاه نیمه ی اول قرن است و از پنجاه و یک تا صدم نیمه ی دوم قرن.
10- دین اسلام از سرزمین … عربستان … طلوع کرد.
11- مسلمانان تحت تاثیر … قرآن … و … تعالیم دینی اسلام … که به تفکر و آموختن اهمیت زیادی می داد ، در زمینه های مختلف پیشرفت کردند.
12- مردم کشور … ایران … سهم بسیار بزرگی در گسترش اسلام و پیشرفت های علمی داشتند.
13- در دوره های اسلامی به دانشمندان ، … حکیم … می گفتند.
14- از سال … یکم … تا … صدم … را قرن اول هجری می گویند.
موفق باشید