مطالعات اجتماعی چهارم ابتدایی درس 9
درس 9 نخستین شهرها چگونه به وجود آمدند؟
در درس گذشته، خواندید که با شروع کار کشاورزی، انسان ها به تدریج زندگی یکجا نشینی را آغاز کردند و به این ترتیب، اولین روستاها به وجود آمدند. کشاورزی تغییر بزرگی در زندگی انسان ایجاد کرد. با رواج کارکشاورزی، مواد غذایی به اندازهی کافی تولید و حتٰی ذخیره می شد. در نتیجه، دیگر همه ی افراد مجبور به کارکشاورزی نبودند. پس عده ای از مردم به کارهای دیگر مثل ساختن ابزارهای کشاورزی و قایق و نیز داد و ستد مشغول شدند. درنتیجه، تقسیم کار به وجود آمد. در آن زمان، داد و ستد به صورت مبادله ی کالا با کالا بود. برای مثال، اگر کشاورزی بیشتر از مصرف خود و خانواده اش گندم داشت، مقداری از آن را به کسی که ابزارهای کشاورزی می ساخت یا ظرف های سفالی تولید می کرد، می داد و وسیله ای را که به آن نیاز داشت، می گرفت.
داد و ستد در گذشته های دور
در گذشته های دور، وقتی تقسیم کار اجتماعی به وجود آمد، انسان ها نیازهای خود را از مبادله ی کالا با کالا برطرف می کردند. برای مثال اگر کشاورزی، گندم زیاد داشت، مقداری از آن را به کسی که ابزار کشاورزی می ساخت، میداد و وسیله ای را که به آن نیاز داشت، می گرفت.
به نظر شما داد و ستد به صورت مبادله ی کالا با کالا چه مشکلاتی را به وجود آورد؟ بعدها برای حل این مشکلات چه وسایلی اختراع شد؟
با گذشت زمان، جمعیت بعضی از روستاهای کنار رودها بیشتر شد و این روستاها به شهر تبدیل شدند. اولین شهرها در کنار رودهای پرآب به وجود آمدند.
پیدایش تمدن ها
با پیدایش شهرهای بزرگ، کم کم تمدن های بزرگ به وجود آمدند. تمدن ها سرزمین هایی بودند که ویژگی هایی داشتند. این ویژگی ها را در تصویر زیر مشاهده می کنید. اداره ی این سرزمین ها، به عهده ی فرمانروایان بود. فرمانروایان برای برقراری نظم در سرزمین خود و اداره ی شهرها و روستاها قانون هایی وضع می کردند. برخی از فرمانروایان به سرزمین های دیگر حمله و آنها را تصرف می کردند تا قلمرو حکومتشان وسیعتر شود. رونق داد و ستد و نیاز انسان به نوشتن قراردادها و نگهداشتن بعضی اطّلاعات، زمینه را برای اختراع خط فراهم کرد. اختراع خط در پیدایش تمدن ها و دوام آنها نقش بسیار مهمی داشته است.
به نقشه ی زیر توجه کنید. روی این نقشه تمدن هایی را مشاهده می کنید. هم زمان با پیدایش تمدن های باستانی در ایران، در سرزمین بین النهرین (بین دو رود دجله و فرات) نیز تمدن هایی پدید آمدند.
1ــ چند تمدن از روی نقشه نام ببرید.
2ــ این تمدن ها در کنار کدام رودها پدید آمده اند؟
3ــ دو تمدن باستانی را که در گذشته های دور در ایران پدید آمدند و از بین رفتند، نام ببرید.
تمدن ایلام
کشور ما محل پیدایش تمدن های گوناگونی بوده است. بیایید با یکی از این تمدن ها آشنا شویم. تمدن ایلام حدود چهار تا پنج هزار سال پیش در ناحیه ای که امروز خوزستان نام دارد، پدید آمد. یکی از پادشاهان ایلامی، شهر شوش را پایتخت قرار داد و این شهر به شهری بزرگ و آباد تبدیل شد. شهری که مزارع وسیع کشاورزی در اطراف آن و بازارهای بزرگی در داخل آن وجود داشته است. مردم ایلام به کشاورزی، دامداری، فلزکاری، سفالگری، نجاری، مجسمه سازی، تجارت و… مشغول بودند. در سرزمین ایلام پرستشگاه های (معابد) بزرگی ساخته شده بودکه مردم در آنجا خدایان ایلامی را عبادت می کردند. در آن دوره پرستشگاه ها را به صورت بناهایی عظیم در مکانهای بلند می ساختند. پرستشگاه مشهور و عظیم چغازنبیل یکی از این بناهاست که امروزه میتوان باقیمانده ی آن را درنزدیکی شهر شوش دید.از لوحهای گلی به جا مانده از آن روزگار میتوان پی برد که ایلامی ها از خط میخی استفاده می کردهاند.
گردشگران در حال بازدید از معبد چغازنبیل که از دوره ی تمدن ایلام به جا مانده است. (استان خوزستان)
بخشی از دیوار چغازنبیل که روی آجرهای آن خط ایلامی ها دیده می شود.
ایلامی ها همواره در حال جنگ با همسایگان خود بودند؛ به خصوص با آشوری ها که به سرزمین آنها حمله می کردند.
1ــ روی نقشه نام رودی را که تمدن ایلام در کنار آن به وجود آمده است، پیدا کنید.
2ــ تمدن ایلام در محدوده ی کدام استان امروزی ایران پدید آمده بود؟
3ــ آیا تمدن ایلام ویژگی هایی را که در شکل صفحه ی 37آمده، داشته است؟ این ویژگیها را بیان کنید.