آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی
درس نهم :نخستین شهرها چگونه به وجود آمدند ؟
در درس گذشته، خواندید که با شروع کار کشاورزی، انسان ها به تدریج زندگی یکجانشینی را آغاز کردند و به این ترتیب، اوّلین روستاها به وجود آمدند.
کشاورزی تغییر بزرگی در زندگی انسان ایجاد کرد. با رواج کار کشاورزی، موادّ غذایی به اندازه ی کافی تولید و حتّیٰ ذخیره می شد. در نتیجه، دیگر همه ی افراد مجبور به کار کشاورزی نبودند.
پس عدّه ای از مردم به کارهای دیگر مثل ساختن ابزارهای کشاورزی و قایق و نیز داد و ستد مشغول شدند. درنتیجه، تقسیم کار به وجود آمد.
در آن زمان، داد و ستد به صورت مبادله ی کالا با کالا بود.
برای مثال، اگر کشاورزی بیشتر از مصرف خود و خانواده اش گندم داشت، مقداری از آن را به کسی که ابزارهای کشاورزی می ساخت یا ظرف های سفالی تولید می کرد، می داد و وسیله ای را که به آن نیاز داشت، می گرفت.
با گذشت زمان، جمعیت بعضی از روستاهای کنار رودها بیشتر شد و این روستاها به شهر تبدیل شدند. اوّلین شهرها در کنار رودهای پرآب به وجود آمدند.
با پیدایش شهرهای بزرگ، کم کم تمدّن های بزرگ به وجود آمدند. این شهرها ویژگی هایی داشتند. این ویژگی ها را در تصویر زیر مشاهده می کنید.
پیدایش تمدّن ها
اداره ی این سرزمین ها، به عهده ی فرمانروایان بود. فرمانروایان برای برقراری نظم در سرزمین خود و اداره ی شهرها و روستاها قانون هایی وضع می کردند.
برخی از فرمانروایان به سرزمین های دیگر حمله و آنها را تصرّف می کردند تا قلمرو حکومتشان وسیع تر شود.
رونق داد و ستد و نیاز انسان به نوشتن قراردادها و نگه داشتن بعضی اطّلاعات، زمینه را برای اختراع خط فراهم کرد. اختراع خط در پیدایش تمدّن ها نقش بسیار مهمّی داشته است.
به نقشه ی زیر توجّه کنید. روی این نقشه تمدّن هایی را مشاهده می کنید. همزمان با پیدایش تمدّن های باستانی در ایران، در سرزمین بین النّهرین ( بین دو رود دجله و فرات) نیز تمدّن هایی پدید آمدند.
کشور ما محلّ پیدایش تمدّن های گوناگونی بوده است. بیایید با یکی از این تمدّن ها آشنا شویم.
تمدّن ایلام
تمدّن ایلام حدود چهار تا پنج هزار سال پیش در ناحیه ای که امروز خوزستان نام دارد، پدید آمد.
یکی از پادشاهان ایلامی، شهر شوش را پایتخت قرار داد و این شهر به شهری بزرگ و آباد تبدیل شد.
شهری که مزارع وسیع کشاورزی در اطراف آن و بازارهای بزرگی در داخل آن وجود داشته است.
مردم ایلام به کشاورزی، دام داری، فلزکاری، سفالگری، نجّاری، مجسّمه سازی، تجارت و… مشغول بودند.
این تصویر سر باقیمانده از یک پرچم ایلامی از جنس برنز است.
در سرزمین ایلام پرستش گاه های (معابد) بزرگی ساخته شده بود که مردم در آنجا خدایان ایلامی را عبادت می کردند. در آن دوره پرستش گاه ها را به صورت بناهایی عظیم در مکان های بلند می ساختند.
پرستش گاه مشهور و عظیم چُغازنبیل یکی از این بناهاست که امروزه می توان باقی مانده ی آن را درنزدیکی شهر شوش دید.
گردشگران در حال بازدید از معبد چُغازنبیل که از دوره ی تمدّن ایلام به جا مانده است. (استان خوزستان)
از لوح های گلی به جا مانده از آن روزگار می توان پی برد که ایلامی ها از خطّ میخی استفاده می کرده اند.
بخشی از دیوار چغازنبیل که روی آجرهای آن خطّ ایلامی ها دیده می شود.
البته پیش از اختراع خطّ میخی، ایلامی ها از خطّ تصویری استفاده می کردند. در خطّ تصویری، برای نوشتن هر چیز شکل آن را می کشیدند.
خطّ تصویری
سئوالات متن درس : نخستین شهر ها چگونه به وجود آمدند؟
1- نخستین شهرها چگونه به وجود آمدند؟
با گذشت زمان،جمعیت بعضی ازروستاهای کناررودها بیش تر شد و این روستاها تبدیل به شهر شدند.
2- کشاورزی چه اهمیتی درزندگی انسان های گذشته داشت؟
با رواج کشاورزی موادغذایی به اندازه ی کافی تولید وذخیره می شد.
3- تقسیم کار چگونه به وجودآمد؟
با رواج کشاورزی وتولید وذخیره ی کافی موادغذایی؛همه ی افراد مجبور به کا رکشاورزی نبودند،پس عده ای ازمردم به کارهای دیگر مثل ساخت ابزار،داد وستد و…مشغول شدند وتقسیم کار به وجو دآمد.
4-قبل ازپیدایش پول داد وستدچگونه صورت می گرفت؟
ازطریق مبادله ی کالا به کالا
5- یک مثال برای مبادله ی کالابه کالا بیان کنید.
برای مثال اگرکشاورزی بیش ازمقدارنیازخانواده اش گندم داشت مقداری ازآن را به کسی که ابزاریا سفال تولید می کردمی داد و وسیله ی موردنیاز خود را می گرفت.
6- دادوستدبه صورت مبادله ی کالابه کالا چه مشکلاتی رابه همراه داشت؟
ارزش واقعی کالاها مشخص نبود- حمل ونقل کالاها برای مبادله مشکل بود و…
7- بعدها مشکلات مبادله ی کالا به کالا چگونه رفع شد؟
با اختراع انواع پول ها به صورت سکه واسکناس،حواله ها،چک ها،سفته ها،برات ها و…
8- تمدن ها چگونه به وجودآمدند؟
با پیدایش شهرهای بزرگ تمدن ها ی بزرگ نیزبه وجود آمدند.
9- ویژگی تمدن ها را نام ببرید.(مهم)
خط – آثارهنری – تقسیم کار ومهارت درکارها – قانون ومقررات – عقاید مذهبی – دادوستد – حکومت وفرمانروایی و…
10 – پس ازپیدایش تمدن ها اداره سرزمین ها برعهده ی چه کسانی بود؟
برعهده ی فرمانروایان
11 – چرا فرمانروایان قانون وضع کردند؟
برای برقراری نظم درسرزمین خود و اداره ی شهرها وروستاها.
12 -علل پیدایش خط چه بود؟
رونق داد وستد و نیاز انسان به نوشتن قراردادها و نگه داشتن بعضی اطلاعات زمینه رابرای اختراع خط فراهم کرد.
13 – مهم ترین عامل پیداش تمدن ها چه نام دارد؟
خط
14 – چرا فرمانروایان به دیگرسرزمین ها حمله می کردند؟
برای وسیع کردن قلمرو وکسب ثروت وافتخار و…
15 – بین النهرین به کجا گفته می شود؟
به سرزمین میان دو رود دجله وفرات بین النهرین گفته می شود.
16 – چند تمدن نام ببرید.
تمدن ایلام-تمدن آشور-تمدن سومر-تمدن بابل-تمدن جیرفت-تمدن سیلک-تمدن مارلیک-تمدن حسنلو-تمدن شهرسوخته-تمدن لیدی وتمدن مصرو…
17 – اولین تمدن ها درکنارکدام رودها پدیدآمدند؟
درکنار رودهای دجله وفرات،کارون،نیل،هلیل رود وهیرمند
18 – دوتمدن باستانی ایران درگذشته های دور را نام ببرید.
تمدن جیرفت – تمدن شهرسوخته
19 – تمدن ایلام چند سال قبل پدیدآمد؟
درحدود چهارتا پنج هزارسال قبل
20 – پایتخت ایلامی ها کدام شهربود؟
شهرشوش
21 – وضعیت شهرشوش درزمان تمدن ایلامی چگونه بوده است؟
درآن زمان شوش شهری بامزارع وسیع کشاورزی وبازارهای بزرگ بوده است.
22 – مردم ایلام به چه کارهایی مشغول بوده اند؟
کشاورزی-دام داری-فلزکاری-سفالگری-نجاری-مجسمه سازی-تجارت و…
23 – دردوره ایلامی ها پرستشگاه ها به چه صورت ودرکجاها ساخته می شدند؟
به صورت بناهای عظیم ودرمکان های بلند ساخته می شدند.
24 – مشهورترین پرستشگاه دوره ی ایلامی ها چه نام داشته ودرکجا قراردارد؟
چغازنبیل نام داشته ودرنزدیکی شهرشوش قراردارد.
25 – ایلامی ها ازچه خطی استفاده می کردند؟
ایلامی ها ابتدا ازخط تصویری وسپس میخی استفاده می کردند.
26 – ازخط تصویری چگونه استفاده می شد؟
برای نوشتن هرچیزشکل آن را می کشیدند.
27 – تمدن ایلام درکنارکدام رود به وجودآمد؟
درکناررود کارون
28 – تمدن ایلام درمحدوده کدام استان امروزی قرارداشته است؟
استان خوزستان