بسم الله الرحمن الرحیم عنوان مقاله: ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی براساس چهار فرمول فرای ،گانینگ ، فلش و لافلین
هدف این مطالعه، ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی بر اساس چهار شاخص فرای،گانینگ،فلش و لافلین و دسترسی به میزان پایبندی محتوای آن به رعایت اصول برنامه ریزی در تنظیم ساختار،است.روش تحقیق تحلیل محتوا از روش های توصیفی و چهار شاخص ارزیابی سطح خوانایی فرای ،گانینگ، فلش و لافلین بود .تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد اولا، اصل ساده به دشواری در تنظیم محتوای مطالب کتاب رعایت نشده است و از نظر کلمات مطالب از دشوار به ساده و تداوم آن از ساده به دشوار است.ثانیا ،قدرت خوانایی سطح کلاسی و سطح سنی مطالب نسبت به کلاس ششم تناسب ندارد ثالثا ،از لحاظ سبک سطح مطالب معمولی، هجاها خیلی دشوار ، و تخمین آن بر حسب درجه آموزش رسمی در حد بسیار بالایی است رابعا، محتوای مطالب در حد فشار روانی و استرس زاست و توانایی آموزش مستقل را ندارد. کلید واژه ها: قدرت خوانایی،مطالعات اجتماعی پایه ششم ، فرمول خوانایی فرای، گانینگ، فلش ولافلین
چکیده:
مقدمه:
سالانه چندین عنوان کتاب درسی، توسط آموزش و پرورش برای استفاده کودکان، نوجوانان و جوانان این مرز و بوم پس از طراحی، تدوین، تغییر و اصلاح منتشر میشوند که در فرایند تولید و انتشار آنها از معیارهای مختلفی استفاده میشود اما به نظر می رسد اغلب این معیارها کیفی و کلی بوده و از شفافیت کافی برخوردار نیستند. تعدادی از این نوشته ها توسط معلمین باتجربه و تعدادی دیگر به وسیله نویسندگان معتبر که تحصیلات و تخصص و مهارت نظری و فنی دارند نگارش می شود. در این بین پرسش اساسی این است که در تدوین آنها از چه معیارهایی میتوان استفاده کرد؟ و چگونه می توان این معیارها را کمی کرده، قضاوت در مورد محتواها را عینی کرد؟
بررسی ها مشخص کرد شاخص هایی برای تحقق این مهم وجود دارد که شاید با مطالعه، جرح و تعدیل، استانداردسازی و اعتبار بخشی بتوان از آنها در این زمینه سود جست. یارمحمدیان(1377) دو تکنیک را برای تحلیل محتوای کتابهای درسی معرفی کردهاست که یکی از آنها استفاده از فرمولهای خوانایی و دیگری استفاده از ابزارهای دیداری، کیفیت مواد، نوشتار و …است. دراین مطالعه که هدف آن ارزیابی و سنجش سطح خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی مطابق چهار فرمول است، به تجزیه وتحلیل محتوای کتاب پرداخته و با تمرکز بر کلمه ها وجمله ها ،میزان و درجه دشواری یا سادگی و تناسب آن با سن، کلاس وسطح خوانایی متن پرداخته شده است.
بیان مسئله:
ارزیابی محتوای کتاب درسی علاوه بر کمک به افزایش کارایی و اثر بخشی آنها می تواند تحقق مطلوب اهداف آموزشی را به دنبال داشته باشد. شناخت نقاط ضعف و قوت متون و محتوای کتاب ها در سیستم متمرکز آموزشی کشور ما مطابق شاخص ها و تکنیک های علمی و تجربی(نه ذهنی) و مبادرت به اصلاح، تعدیل، تکمیل، تجدید نظر و طراحی مجدد ساختار آنها نقش اساسی در فرایند سیستماتیک آموزش و یادگیری و تسهیل، تعمیق و تسریع آن برای فراگیران و معلمین خواهد داشت.از طرف دیگر توجه به کارایی شاخص ها، ارزیابی ضمنی اثر بخشی و دادن اعتبار و درجه قابل قبول به آنها و استاندارد سازی برای تعمیم و نهادینه کردن معیارها برای قضاوت در مورد محتواهای درسی به نظر یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.با توجه به اهمیت درس مطاعاتاجتماعی محققین درصددند ضمن معرفی شاخص هایی برای معلمین و همکاران زمینه ارزیابی کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی را فراهم نموده، به این سوالات پاسخ دهند که آیا قدرت خوانایی مطالب کتاب با قدرت خوانایی فراگیران کلاس ششم ابتدایی از جهت سنی سطح یادگیری کلاس آموزشی و …هماهنگی دارد؟ آیا مطالب و محتوای کتاب از نظر آموزشی توانایی آموزش مستقل را دارد؟آیا در تدوین مطالب، کتاب اصول برنامه ریزی درسی از جمله اصل ساده به دشواری رعایت شده است؟ برای پاسخ به سوالات مذکور فرمول های خوانایی فرای، گانینگ، فلش و لافلین برای ارزیابی و تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی مورد استفاده قرار گرفته است.
سوالات ویژه تحقیق :
– سطح خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی تا چه حدی با قدرت خوانایی فراگیران مربوطه مناسب است؟
– در طراحی و تنظیم مطالب و محتوای کتاب مطالعات اجتماعی تا چه حدی اصل ساده به دشواری ساختاری رعایت شده است؟
– سطح کلاسی و سطح سنی مناسب برای محتوای این کتاب از نظر الگوها و شاخص های مورد نظر چقدر است؟
– متوسط طول کلمات جملات و کلمات دشوار محتوای کتاب چقدر است؟
روش پژوهش
در این تحقیق از روش تحلیل محتوا برای ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی مطابق چهار فرمول فرای، گانینگ، فلش و لافلین استفاده شد. جامعه آماری شامل کل کلمات و جملات موجود متن در متن کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی بود.نمونه آماری شامل سه نمونه یکصد کلمه ای بر اساس فرمول فرای، سه نمونه یکصد کلمه ای بر اساس فرمول گانینگ، سه نمونه یکصد کلمه ای بر اساس فرمول فلش، و10 جمله متوالی از ابتدا، وسط و آخر کتاب به صورت تصادفی بر اساس فرمول لافلین بودند که به صورت تصادفی ساده وطبقه ای انتخاب شده بودند.برای تجزیه و تحلیل از فرمول های چهارگانه مطابق فرمول های زیر استفاده گردید.
این روش در سال 1951 توسط ادوارد بی فرای با هدف تخمین سطح خوانایی کتاب های درسی بر اساس دو اقدام ساده ریاضی شمارش هجاها یا سیلاب ها و جملات تعیین فرایند تنظیم محتوای کتاب های درسی در رعایت اصل تنظیم مطالب از ساده به دشوار و تعیین سطح کلاسی مطالب مطابق پایه های تحصیلی رسمی آموزش و پرورش (اول تا دوازده) طراحی و ارائه گردید.
فرایند ارزیابی قدرت خوانایی کتاب های درسی بر اساس فرمول ادوارد فرای به ترتیب زیر است(فضل الهی 1374 ص51)
1-انتخاب حداقل سه متن یکصد کلمه ای از بخش های ابتدایی، وسط ، و انتهای کتاب یا متن مورد ارزیابی یه صورت تصادفی. در انتخاب و شمارش متون و کلمات مذکور باید به موارد زیر توجه کرد.
2-شمارش تعداد سیلاب های موجود در هر کدام از متون یکصد کلمه ای.(سیلاب های اسامی خاص شمرده نمی شوند).
3- تعیین تعداد جملات موجود در هر کدام از متون یکصد کلمه ای بر مبنای شمارش افعال و معنی دار بودن جملات. باید توجه کرد اگر یکصدمین کلمه در انتهای جمله قرار نگیرد جمله آخر به صورت نسبی تعیین می شود برای اینکار تعداد کلمات انتخاب شده در داخل نمونه صد کلمه ای به کل کلمات موجود در جمله آخر تقسیم و نتیجه در 100ضرب می شود.
4-محاسبه میانگین تعداد سیلاب های موجود در سه متن یکصد کلمه ای.
5-محاسبه میانگین تعداد جملات در سه متن انتخاب شده.
6-تعیین سطح خوانایی.
برای تعیین خوانایی متن مورد ارزیابی باید میانگین تعداد جملات را روی محور افقی و میانگین سیلاب ها را روی محورعمودی جدول فرای مشخص کرده و محل تلاقی خطوطی که از این نقاط به موازات محور کشیده می شود بدست آورد.نقطه تلاقی گویای سطح خوانایی و کلاس مناسب است که با اعداد1تا 12 و مطابق پایه های تحصیلی رسمی شماره گذاری شده است.
7-تعیین ساختار تنظیم مطالب(رعایت اصل ساده به دشوار)
از ویژگی های ممتاز این روش امکان مشخص کردن این نکته است که مطالب کتاب از ساده به مشکل تنظیم شده است یا برعکس از دشوار به ساده؟ برای پاسخ دادن به سوال فوق قاعده بر این است که اگر تعداد جملات متن یک صد کلمه ای اول کمتر از قسمت دوم و آن هم کمتر از قسمت سوم باشد در این صورت مطالب از دشوار به ساده تنظیم گردیده است زیرا هر چه تعداد جملات کمتر باشد طول جمله بیشتر و تعداد کلمات موجود در آن بیشتر خواهد بود که یادگیری و یادآوری آن معمولا دشوار است.ولی اگر تعداد جملات متن یک صد کلمه ای اول بیشتر از دوم و دوم بیشتر از سوم باشد بیانگر تنظیم مطالب از ساده به دشوار خواهد بود امری که مطلوب کتاب های درسی است.
مطابق داده های جدول 1 مجموع هجا های سه متن یکصد کلمه ای 603 و میانگین آن201 و مجموع جملات 32/6 و میانگین آن حدود 10/86در هر یکصد کلمه است.تجزیه و تحلیل اطلاعات به اساس فرمول فرای گویای موارد زیر است.
الف)از نظر هجا ها چون مجموع هجا های موجود در یک صد کلمه ی اول (213)از یک صد کلمه ی دوم(177) بیشتر است و دوم (177)کمتر از سوم (213) است بنابراین روند ساده به دشواری در تنظیم مطالب رعایت نشده است.
ب)از نظر تعداد جملات موجود در متن یک صد کلمه ای اول(12/7) از متن دوم(7/9)بزرگتر است و تعداد جملات متن دوم (7/9)از متن سوم(12) کوچکتر است بنابر این نظم خاصی در فرایند دیده نمی شود.می توان نتیجه گرفت که به اصل ساده به دشواری مطالب توجه نداشته است.
ج)با توجه به میانگین هجا ها(201)و جملات(10/86) و مقایسه آن با نمودار فرای مطالب کتاب برای کلاس دهم مناسب است.به عبارت دیگر قدرت خوانایی مطالب کتاب نسبت به دانش آموزان کلاس ششم ابتدایی بسیار بالا بوده و خواندن و درک مطالب برای فراگیران یقینا دشوار است.
ب)شاخص خوانایی گانینگ فوگ:
این شاخص توسط رابرت گانینگ فوگ در سال1951 و با هدف ارزیابی و تعیین سطح خوانایی مطالب کتاب های درسی بر اساس کلاس های آموزش رسمی طراحی گردید.هدف اصلی این شاخص ارزشیابی و تعیین سطح کلاسی مطالب کتاب های درسی است. فرایند و تعیین سطح خوانایی نوشته ها در شاخص خوانایی گانینگ به ترتیب زیر می باشد.
– انتخاب یک نمونه یک صد کلمه ای از ابتدا یک نمونه یک صد کلمه ای از وسط و یک نمونه یک صد کلمه ای از اواخر نوشته بصورت تصادفی.
– شمارش تعداد جملات بر مبنای شمارش افعال و معنی دار بودن جملات
– مشخص کردن متوسط طول جملات از طریق تقسیم تعداد کلمات به تعداد جملات کامل هر نمونه یک صد کلمه ای.
– شمارش تعداد کلمات سه هجایی و بیشتر از سه هجایی(کلمات دشوار) موجود در هر کدام از متون یک صد کلمه ای.
– جمع کردن تعداد کلمات دشوار با تعداد متوسط کلمات در جملات.
– ضرب کردن حاصل جمع تعداد کلمات دشوار و متوسط کلمات در مجلات با عدد ثابت 4/0
– محاسبه میانگین نتایج هر سه نمونه از طریق جمع کردن و تقسیم به تعداد.
– عدد حاصل از عملیات فوق در بخش هفتم مشخص می کند که مطالب کتاب یا نوشته از نظر سطح خوانایی مناسب کدام یک از کلاس های آموزش رسمی است؟
مطابق اطلاعات جدول میانگین تعداد جملات در نمونه انتخاب شده برابر 26/63 و متوسط طول جملات 23/75و تعداد هجا ها 25/33 می باشد تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد.
الف)چون تعداد جملات متن یکصد کلمه ای اول12 از تعداد جملات متن یکصد کلمه ای دوم 7/9بزرگتر پس می توان نتیجه گرفت که در تنظیم مطالب مورد برسی اصل ساده به دشواری رعایت نشده است ولی نسبت متن دوم به سوم12 منطقی است و در متن سوم شاهد افزایش جملات هستیم که روال منطقی دارد به عبارت دیگر جملات ابتدایی کتاب بلند تر از وسط ولی نسبت متن دوم به سوم چون متن سوم تعداد جملات رو به افزایش روال منطقی است.
ب)با توجه به داده های جدول چون طول متوسط جملات یکصد کلمه ی ابتدای کتاب 8/33 کمتر از وسط12/65است می توان گفت روند منطقی از متن اول به دوم ساده به دشوار تنظیم شده ولی نسبت متن دوم به سوم باز روند غیر منطقی طی کرده به طوری که متوسط طول جملات متن سوم8/33 کمتر از متن دوم کتاب است.
ج)از نظر تعداد کلمات دشوار بیشترین تعداد کلمات سه هجایی و بیشتردر یکصد کلمه اول29و کمترین آن در متن یکصد کلمه ای دوم22 می باشد و در متن سوم تعداد25 کلمه از یکصد کلمه سه هجایی و بیشتر هستند با توجه به اینکه نطم معینی در بین متون دیده نمی شود.می توان گفت بخش ابتدایی دشوار تر از بخش وسط بوده و بخش انتهایی نیز سخت تر از بخش وسط است و دشوار ترین بخش ابتدایی و سپس انتها و ساده ترین بخش وسط است به عبارت دیگر اصل ساده به دشواری در تنظیم مطالب رعایت نشده است.
د)چون بین داده های مستخرج ار تعداد جملات متوسط طول جملات و تعداد کلمات دشوار توافقی در مورد فرایند ساده به دشواری یا بر عکس وجود ندارد می توان گفت در تدوین و تنظیم مطالب در متون انتخاب شده اصل ساده به دشواری مورد توجه نبوده است.
ر)نتیجه نهایی حاصل از انجام عملیات فرمول گانینگ فوک گویای این است که سطح کلاس متن یکصد کلمه ای ابتدایی کتاب برای کلاس رسمی 14/93 و متن دوم کلاس 13/86 و متن سوم برای کلاس 13/32مناسب است به عبارت دیگر قدرت خوانایی مطالب تعیین شده در نمونه ها بر اساس فرمول فوگ برای کلاس 14 مناسب است ولی برای کلاس ششم ابتدایی بسیار دشوار است.
ج)شاخص سطح خوانایی فلش
این شاخص در سال 1948 به منظور تعیین سطح سادگی یا دشواری و ضزیب سادگی مطالب درسی توسط رادلف اف فلش ارائه گردید این فرمول بر اساس دو عامل زبانی یعنی طول متوسط جمله و تعداد هجا ها طراحی شده است که فرایند و مراحل ارزیابی و تعیین سطح خوانایی (درجه ی سادگی مطالب درسی)به ترتیب زیر می باشد:
– انتخاب سه نمونه یک صد کلمه ای از بخش های ابتدا وسط و انتهای کتاب درسی به صورت تصادفی.
– تعیین طول کلمات از طریق شمارش تعداد سیلاب های موجود در صد کلمه ها.
– شمارش تعداد جملات موجود در متون یک صد کلمه ای اول دوم و سوم.
– تعیین طول متوسط جملات از طریق تقسیم تعداد کلمات به تعداد جملات کامل(تعداد کلمه موجود در جملات) هر متن یک صد کلمه ای.
– محاسبه میانگین طول کلمات و میانگین طول متوسط جملات سه متن یک صد کلمه ای.
– ضرب میانگین طول کلمات(تعداد هجا ها)در عدد ثابت0/846
– کسر کردن حاصل ضرب بند 6 از عدد ثابت 206/835
– ضرب کردن متوسط طول جملات در عدد1/015
– کم کردن حاصل ضرب از باقیمانده محاسبات بند 7
– عدد به دست آمده را در جدول شماره ی 2 قرار داده و درجه سادگی یا دشواری کتاب را تعیین کنید.
جدول فوق نشان می دهد میانگین سیلاب ها در متون انتخاب شده201 و میانگین جملات 10/86و متوسط طول جملات 9/77 است به عبارت دیگر به طور متوسط در هر جمله10 کلمه وجود دارد تجزیه و تحلیل اطلاعات گویای این است که.
الف)از نظر هجا ها چون مجموع هجا های یکصد کلمه اول 213 بیشتر از هجا های دوم177 است و در متن سوم213 تعداد هجا ها افزایش یافته است در تنطیم مطالب اصل ساده به دشواری رعایت نشده است.
ب)از نظر تعداد جملات نیز می توان نتیجه گرفت که بخش ابتدایی و انتهایی مطالب گزینش شده از کتاب دشوار تر از مطالب وسط است .بخش ابتدایی شامل 12/7 و بخش وسط شامل 7/9که روند منطقی نیست ولی از متن دوم به متن سوم 12 روند منطقی می شود زیرا در متن سوم تعداد جملات بیشتر از متن دوم است.
ج)از نظر متوسط طول جملات چون طول جملات یکصد کلمه ای اول 8/33 کمتر از یکصد کلمه دوم12/65 است و طول جملات یکصد کلمه سوم 8/33نیز کمتر از دوم است می توان گفت مطالب از ساده به دشوار و مجددا از دشوار به ساده شده است که با اصل ساده به دشوار منافات دارد.
د)از مقایسه جدول فوق با جدول دشواری/ سادگی نوشته های فلش می توان نتیجه گرفت که.
د-1از لحاظ توصیف سبک چون میانگین طول جملات متون برسی شده 9/77 بین (11-9) در جدول فلش قرار می گیرد بنابر این سطح مطالب برسی شده ساده است.
د-2از نظر هجا ها چون میانگین هجا های موجود در متون برسی شده201 در ردیف بیشتر از (192-167)قرار می گیرد طول کلمات خیلی زیاد بوده و نسبت به خوانایی فراگیران کلاس ششم دبستان خیلی دشوار است.
د)شاخص خوانایی مک لافلین
این روش در سال 1968 توسط اچ مک لافلین1 به منظور تعیین سطح کلاسی و سطح سنی مطالب کتاب ای درسی طراحی و معرفی گردید.این شاخص درصدد است تعیین کند مطالب تنظیم شده در قالب کتاب درسی برای چه سطح سنی و کلاسی مناسب است؟مراحل و فرایند ارزیابی سطح خوانایی در این شاخص به ترتیب زیر است:
انتخاب تعداد ده جمله متوالی از ابتدا ده جمله از وسط و ده جمله متوالی از انتهای کتاب بصورت تصادفی شمارش جملات بر مبنای شمارش افعال و معنی دار بودن جملات .
شمارش تعداد کلمات دشوار (3 هجایی و بیشتر)متون انتخاب شده.
جمع کردن تعداد کلمات دشوار متون ده جمله ی انتخاب شده.
محاسبه جذر مجموع کلمات دشوار(اگر این عدد جذر کاملی به دست ندهد باید نزدیکترین عدد که دارای جذر کامل است انتخاب شود).
اضافه کردن عدد ثابت 3 به جذر به دست آمده برای تعین سطح کلاسی مطالب.
اضافه کردن عدد ثابت 9 به جذر بدست آمده برای تعین سطح سنی مطالب.
9+مجموع دشوار کلمات =سطح سنی
3+مجموع دشوار کلمات =سطح کلاسی
جذر مجموع کلمات دشوار 81
9=
12=3+9
9+دشوار کلمات مجموع=سطح سنی
18=9+9
داده های جدول نشان می دهد تعداد کلمات دشوار در مجموع 30جمله انتخاب شده از محتوای کتاب81 کلمه است.تحلیل داده ها گویای این است که ده جمله اول آسان تر از از ده جمله وسط و ده جمله دوم آسانتر از ده جمله سوم است.بنابراین کتاب در متون انتخابی نظم مشخصی برا برای رعایت اصل سادگی به دشواری را دارد.
نتایج بیانگر مناسب بودن متون انتخاب شده مطابق فرمول لافلین برای کلاس(12)و سن (18) در آموزش رسمی است که مطالب برای دانش آموزان کلاس ششم ابتدایی دشوار است.
یافته ها:
تجزیه و تحلیل اطلاعات استخراج شده از ارزیابی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی ششم دبستان بر اساس فرمول های چهار گانه سنجش خوانایی نشان می دهد.
– فرایند تنظیم مطالب در متون انتخاب شده از کتاب نه تنها از ساده به دشوار نیست بلکه اغلب موارد گویای تنظیم آن از دشوار به ساده می باشد که مراجعه به طول کلمات(شمارش سیلاب ها) و سیر آن در بخش های ابتدایی وسط و انتهایی متون انتخاب شده به این مهم صحه می گذارد.
– فرایند تنظیم مطالب از نظر تعداد جملات در بخش های ابتدایی وسط و انتهایی نمونه ها گویای این است که اصل ساده به دشواری مطابق شاخص فرای و گانینگ رعایت نشده است و از نظر شاخص فلش مطالب ابتدا دشوار ساده و مجددا دشوار شده است به عبارت دیگر اصل مذکور رعایت نشده است .
– از لحاظ تعداد کلمات دشوار(سه هجایی و بیشتر)در متون یک صد کلمه ای انتخاب شده مطابق شاخص گانینگ فوک مطالب به ترتیب در بخش های ابتدایی وسط و انتهایی دشوار ساده و دشوار بوده است بعبارت دیگر اصل ساده به دشواری رعایت نشده و بر عکس مطالب تا حدودی دشوار به ساده تنظیم شده است.
– از لحاظ تعداد کلمات دشوار(سه هجایی و بیشتر)در متون یک صد کلمه ای انتخاب شده مطابق شاخص مک لافلین مطالب به ترتیب در بخش های ابتدایی وسط و انتهایی ساده دشوار و دشوارتر بوده است به عبارت دیگر در تنظیم مطالب اصل ساده به دشواری رعایت شده است.
– مقایسه تطبیقی بین داده های مربوط به طول کلمات و طول جملات موید این است که کتاب نه تنها اصل ساده به دشواری را در تنظیم محتوا رعایت نکرده است بلکه در اغلب موارد برعکس از دشوار آغاز شده است.
پیشنهادات
– به نظر می رسد در تدوین و تنظیم کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی اصول تنظیم محتوا از جمله اصل ارتباط عمودی و افقی بین مطالب اصل فزایندگی اصل مداومت اصل ساده به دشواری و …مورد نظر نبوده و به سطح سنی و و توانایی فراگیران از جمله سطح خوانایی آنان توجه نشده است لذا پیشنهاد می شود در وهله اول نسبت به تطبیق دادن محتوای کتاب باقدرت خوانایی فراگیران و سپس تنظیم آن مطابق اصول برنامه ریزی درسی اقدام شود.
– پیشنهاد می شود در تدوین کتب درسی به تناسب حجم مطالب از نظر کمیت و پیوستگی با توان فراگیران توجه شود چون تحلیل داده ها نشان می دهد علیرغم بالا بودن قدرت خوانایی کتاب نسبت به سطح سنی و خوانایی فراگیران پیوستگی مطالب بسیار کم بوده عملا مطالب پراکنده حجم را افزایش داده و یادگیری را کاهش می دهد.
منابع:
– دیانی ، محمد حسین.(1379). سنجش خوانایی نوشته های فارسی؛ خوانا نویسی برای کودکان، نوسوادان و نوجوانان. مشهد؛ کتابخانه ای رایانه ای.
– فضل الهی، سیف الله . (1389). روش شناسی تحلیل محتوا با تایید بر تکنیک های خوانایی سنجی و تعیین ضریب درگیری متون . فصلنامه پژوهش ، سال دوم ، شماره اول، بهار و تابستان، ص 71- 94.
– فضل الهی ، سیف الله (1374).ارزشیابی و تحلیل محتوای کتاب زبان انگلیسی سال سوم راهنمایی تحصیلی براساس مدل های تحلیل محتوی و بررسی دیگاه دبیران مربوطه. پایان نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی؛ گرایش برنامه ریزی آموزشی ، دانشکده ی تحصیلات تکمیلی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان اصفهان.
– معروفی ، یحیی و یوسف زاده ، محمدرضا.(1388). تحلیل محتوا در علوم انسانی (راهنمای عملی تحلیلکتاب های درسی). همدان؛ سپهر دانش.
– یار محمدیان، محمدحسین.(1377). اصول برنامه ریزی درسی . تهران، یادواره کتاب.
-Flesch,radolph.(1948). aread ability yardstick.journal of apphied psychology:32,p.211-233.
– Edward B . Fry.(1969).A readability graph for librarian,Pt.i.school libraries.NewYork ؛Megrow-Hill.