1
عنوان:
تصمیم گیری و حل مساله
مقدمه
همه مدیران با فراگرد تصمیم گیری سروکار دارند زیرا حرفه آنان چنین اقتضا می کند. تصمیم گیری و مدیریت را می توان مترادف دانست؛ زیرا تصمیم گیری جزء اصلی مدیریت است؛ به همین خاطر شناخت فراگرد اتخاذ تصمیم اهمیت بسیار دارد.
رابطه فراگرد تصمیم گیری و حل مساله
فعالیتهای مربوط به تشخیص وجود مسائل و تعیین میزان اهمیت آنها
فعالیتهای مربوط شناسایی، تعریف و تشخیص ماهیت مسائل
فعالیتهای مربوط به ساختن و یافتن راه حل های بدیل
فعالیتهای مربوط ارزیابی بدیلها و انتخاب یکی از آنها
فعالیتهای مربوط به اجرای راه حل انتخاب شده
مساله یابی
حل مساله
انتخاب
اجرا
انتظارات ارزشی جامعه از سازمان
ارزشهای حاکم بر سازمان
معیارهای اخلاقی و ارزشهای شخصی مدیر
دامنه هدف گذاری قابل قبول در سازمان
اهداف اصلی
تعیین مقیاسهای ارزیابی اهداف
شناسایی مسائل برای تصمیم گیری در مورد آنها
اهداف فرعی
تعیین شاخصها و معیارهای سنجش عملکرد
عملکرد واقعی سازمان
تتعیین اهمینت نسبی اهداف
فراگرد مساله یابی در سازمانها
مساله یابی
برای آگاهی از وجود مساله در سازمان، مجموعه ای از روشها به صورت رسمی و غیر رسمی به کار می روند.
مساله یابی رسمی
در مجموعه روشهای رسمی مساله یابی رسمی، از یک رویه مستقیم و سه رویه غیرمستقیم استفاده می شود.
رویه مستقیم: در رویه مستقیم، مدیر خودش از بروز اتفاقات ذیل، به وجود مساله پی می برد:
الف: تغییر روندهای قبلی
ب: انحراف از برنامه تنظیم شده
ج: پیشی گرفتن رقبا
رویه غیر مستقیم :رویه های غیر مستقیم مساله یابی عبارت اند از:
1. مساله یابی از طریق کارکنان
2. مساله یابی از طریق مافوقها
3. مساله یابی از طریق ارباب رجوع یا مشتری.
مساله یابی غیر رسمی
فراگرد مساله یابی غیر رسمی از بینش شخصی افراد ناشی می شود و مجاری ارتباطی غیر رسمی را بکار می گیرد. البته این احتمال وجود دارد که از روشهای کمی حل مساله در مرحله مساله یابی نیز استفاده شود، هر چند امکان استفاده از روشهای مذکور در همه سطوح مدیریت امکانپذیر نیست.
فراگرد حل مساله و تصمیم گیری
به فعالیتهای گسترده ای که به منظور یافتن و اجرای راه حل برای اصلاح یک وضعیت نامطلوب انجام می شوند، فراگرد حل مساله می گویند. در واقع منظور از حل مساله، یافتن جواب یا جوابهایی برای یک سوال است.
تصمیم گیری فراگردی است که از طریق آن راه حل مساله معینی انتخاب می گردد.
فراگرد انتخاب مشتمل بر مجموعه فعالیتهایی است که به گزیتش یک راهکار، از مجموع راهکارهای بدیل، منجر می شود. بنابراین فراگرد انتخاب کردن جزئی از فراگرد تصمیم گیری است.
انواع تصمیم
تصمیم های برنامه ریزی شده
تصمیم های برنامه ریزی نشده
تصمیم های برنامه ریزی شده
تصمیم هایی هستند که بر حسب عادت، قوانین یا رویه های موجود اخذ میگردند.
هرگاه با مجموعه ای از مسائل تکراری سروکار داشته باشیم که عوامل تشکیل دهنده آنها قابل تحلیل، پیش بینی و تعریف باشند، فراگرد اخذ تصمیم درباره آنها، قابل برنامه ریزی است.
تصمیم های برنامه ریزی نشده
تصمیم هایی هستند که در مورد مسائل غیر معمول و منحصر به فرد اتخاذ میشوند. اگر مساله به اندازه ای تکرار نشود که بتوان برای حل آن خط مشی ویژه ای تعین کرد، باید به نحو مقتضی و با اتخاذ تصمیم برنامه ریزی شده برای حل آن اقدام کرد.
موقعیتهای تصمیم گیری
انواع مسائل سازمانی و مرجع اتخاذ تصمیم برای حل آنها
فراگرد منطقی حل مساله
ارزیابی میزان کارایی یک تصمیم
یکی از صاحب نظران دو معیار را برای ارزیابی کارایی بالقوه یک تصمیم، ارائه کرده است:
1- کیفیت عینی تصمیم
2- پذیرش تصمیم توسط مجریان آن.
مدیران و موانع حل مساله
اجتناب آرام
تغییر آرام
اجتناب دفاعی
ترس(هراس)
اجتناب آرام
گاهی این سوال برای مدیر مطرح است که « آیا اگر اقدامی انجام ندهم، با وضعیت وخیمی مواجه می شوم؟» اگر پاسخ وی به این سوال منفی باشد، تصمیم می گیرد که اقدامی انجام ندهد.
تغییر آرام
اگر مدیر به این نتیجه برسد که اگر اقدامی انجام ندهد، با عواقب وخیمی مواجه خواهد شد، تصمیم به اقدام می گیرد؛ در این صورت، به جای تحلیل کامل وضعیت، اولین بدیل دسترس را که به ظاهر کم خطر است انتخاب میکند و از پیمایش بیشتر اجتناب می ورزد.
اجتناب دفاعی
اگر مدیر با مساله جدید مواجه شود و قادر به یافتن راه حل خوبی برای آن با توجه به تجربه گذشته خود نباشد و درصدد یافتن راهی برای فرار از مساله برآید، ممکن است بررسی عواقب را به تعویق اندازد؛ یا تلاش کند تا آن را از سر خود باز کند،؛ یا اجازه دهد تا فرد دیگری در مورد آن تصمیم بگیرد یا بسادگی مخاطره ها را نادیده بگیرد و واضحترین راه حل را انتخاب کند.
ترس (هراس)
اگر مدیر احساس کند که علاوه بر خود مساله، زمان نیز وی را در تنگنا قرار داده است، ممکن است با تنیدگی روحی شدیدی مواجه شود و به عوارضی نظیر بی خوابی، زودرنجی، وحشت ناشی از کابوس، و اضطراب شدید دچار گردد و حتی ممکن است سلامت جسمی وی به خطر بیفتد.
موانع استفاده از فراگرد منطقی اتخاذ تصمیم
1. تفاوت ارزشهای اجتماعی تصمیم گیرندگان
2. ناتوانی در ارزابی پیامدهای هر تصمیم
3. عدم اطمینان نسبت به آینده
4. اکتفا به راه حل رضایتبخش
5. اکتفا به عقلانیت نسبی
6. مصلحت اندیشی با توجه به وضعیت.
روشها و فنون تصمیم گیری
1. تفکر خلاق
2. تحقیق در عملیات
3. بکارگیری استراتژی و مفاهیم زیر بنایی.
چالش های معاصر تصمیم گیری
جریانهای پیچیده تصمیم گیری
عدم اطمینان فزاینده
سبکهای پردازش اطلاعات
دامهای ادراکی و رفتاری در تصمیم گیری.
منابع پیچیدگی فراگرد تصمیم گیری در دنیای معاصر
معیارهای چندگانه
عوامل نامشهود
مخاطره و عدم اطمینان
آثار بلندمدت
اطلاعات میان رشته ای
مشارکت افراد متعدد در تصمیم گیری
قضاوتهای ارزشی.
انطباق با عدم اطمینان
نحوه تصمیم گیری مدیران به درجه عدم اطمینان محیطی(شرایط اطمینان، مخاطره یا عدم اطمینان) بستگی دارد. بین درجه عدم اطمینان محیطی و میزان اعتماد تصمیم گیرنده به یک تصمیم همبستگی معکوس وجود دارد؛ به بیان دیگر هر چه مدیر نسبت به عوامل اصلی موثر بر هر تصمیم نامطمئن تر باشد، اعتماد او به موفقیت نتیجه تصمیم کمتر خواهد بود. البته رمز موفقیت مدیر، تلاش برای حذف عدم اطمینان محیطی نیست، زیر این کار غیرممکن است. مدیر باید بیاموزد که چگونه در یک دامنه قابل قبول از عدم اطمینان کار کند.
سبکهای پردازش اطلاعات
اجتناب از دامهای ادراکی و رفتاری در تصمیم گیری
دانشمندان علوم رفتاری، برخی از تمایلات انسانی بر کیفیت تصمیم گیری را شناسایی کرده اند. این تمایلات که می توانند کیفیت تصمیمها را خدشه دار سازند، در قالب دامهای سه گانه ذیل مطرح شده اند:
1- دام ظاهر نگری
2- دام تعهدات احساسی و اجتماعی
3- دام اعتماد بیش از حد.
دام ظاهر نگری
خطای ظاهرنگری بر تمایلات انسان به ارزیابی مطلوب اطلاعات مثبت و ارزیابی نامطلوب اطلاعات منفی دلالت دارد و این ارزیابیها نیز بر رفتار انسان اثر می گذارند. تمایلات انسانها به ظاهرنگری ممکن است آثار مخربی در سازمانها داشته باشد؛ البته امکان استفاده سازنده از آن نیز وجود دارد؛ برای مثال هنگامی که کارشناسان امور تبلیغاتی برای اثرگذاری بر تصمیم خریداران تلاش می کنند، از این تمایل ادراکی استفاده می کنند.
دام تعهدات احساسی و اجتماعی
تعهد احساس و اجتماعی بر تمایل افراد و سازمانها به ادامه دادن راهها و رویه های بی حاصلی که به دلیل شخصی یا اجتماعی رها کردن آنها دشوار است، دلالت دارد. این تمایل به صورت دامی در مسیر تصمیم گیری منطقی جلوه می کند که اصطلاحاً آن را دورریختن پول می نامند.
علل متداوئل بودن تعهد احساسی و اجتماعی
تعهد احساسی و اجتماعی
عوامل سازمانی:
مقاومت در برابر تغییر
خط مشیها و سیساتهای سازمانی
ارزشهای بنیادی سازمان
عوامل اجتماعی
ترس از قبول خطا در برابر دیگران (حفظ آبرو)
تاکید فرهنگی بر پایداری و داشتن ثبات رویه
عوامل روان شناختی:
عدم تمایل به باخت
احتمال تغییر اوضاع و شرایط
تمایل به توجیه تصمیمهای اولیه
دام اعتماد بیش از حد
به طور کلی افراد، ممکن است به یک یا چند مورد از موارد زیر اعتماد بیش از حد داشته باشند:
1. دقت اطلاعات دریافتی
2. فرد (یک فرد خاص)
3. گروه
4. توان سازمان
5. احتمال موفقیت
تجزیه و تحلیل دقیق عوامل وضعیتی درباره گزینه های تصمیم گیری و دریافت صادقانه اطلاعات صحیح از افراد ذی نفع، ممکن است به مدیران کمک کند تا از اعتماد بیش از حد اجتناب کنند.