آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی
درس سیزدهم : حرکت های زمین
سال گذشته آموختید که زمین یکی از سیّاره های منظومه ی شمسی است. زمین هم مانند سایر سیّاره ها به دور
خورشید می گردد. این سیّاره علاوه بر گردش به دور خورشید، به دور خودش نیز می چرخد.
وقتی زمین به دور خود می چرخد، یک نیمه ی آن در مقابل نور خورشید قرار می گیرد.در این هنگام، در
نیمه ی رو به خورشید، روز است.در همین زمان، نیمه ی دیگر زمین از خورشید دور است و در آنجا شب است.
حرکت زمین به دور خود ( حرکت چرخشی )
همه ی مکان های روی زمین، پیوسته در مقابل نور خورشید قرار می گیرند و سپس از مقابل آن دور می شوند و در
تاریکی فرو می روند.
البته ما چرخش زمین را به دور خودش احساس نمی کنیم و به نظرمان می آید که خورشید در آسمان حرکت می کند. خورشید هر روز از مشرق طلوع و در مغرب، غروب می کند. زمانی که خورشید به طور مستقیم در بالای نقطه ای که ما ایستاده ایم قرار می گیرد، ظهر است.
به چرخش زمین به دور خود، حرکتِ چرخشی می گویند که بر اثر آن، شب و روز پدید می آید.
حرکت زمین به دور خورشید ( حرکت انتقالی )
زمین در همان حال که به دور خود می چرخد، به دور خورشید نیز می گردد. یک دور گردش زمین به دور خورشید 365روز (یک سال ) طول می کشد.
به گردش زمین به دور خورشید حرکت انتقالی می گویند که بر اثر آن، فصل ها پدید می آیند.
جغرافی دانان برای اینکه بتوانند سطح زمین را بهتر مطالعه کنند و بفهمند هر مکان به طور دقیق در کدام قسمت زمین قرار گرفته است، روی کره های جغرافیایی و نقشه ها خط هایی ترسیم کرده اند. این خط ها فرضی هستند و به طور واقعی در روی زمین وجود ندارند.
پیدا کردن مکان ها روی کره ی زمین
اگر یک جسم کروی شکل ــ مثلاًیک هندوانه ــ را از وسط نصف کنیم ، دو نیمکره به دست می آید. اگر دو نیمکره را روی هم بگذاریم، دوباره کره درست می شود. اگر کره ی زمین را به دو قسمت مساوی تقسیم کنیم، به هر نیمه ی آن نیمکره گفته می شود.
خط استوا
اِستوا خطّی فرضی است که مانند کمربندی به دور کره ی زمین کشیده شده است و زمین را به دو نیمه ی مساوی
تقسیم می کند. این دو نیمه را نیمکره ی شمالی و نیمکره ی جنوبی می نامند.
نیمکره ی شمالی در بالای خط اِستوا و نیمکره ی جنوبی در پایین خط اِستوا قرار دارد.
همان طور که می بینید، خط های فرضی دیگری با فاصله ی مساوی ، از اِستوا تا قطب شمال و از استوا تا قطب جنوب کشیده شده اند.
به خط استوا و خط های فرضی که به موازات آن رسم شده اند، مدار می گویند. مدار استوا ( 0صفر) درجه است و تا قطب شمال و قطب جنوب به 90درجه تقسیم شده است.
مدارها
خط های فرضی دیگری از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده اند که به آنها نصف النّهار می گویند.
نصف النّهار مبدا ، صفر درجه است. از نصف النّهار مبدا به سمت شرق تا ( 180ºدرجه) و به سمت غرب نیز تا
( 180ºدرجه) تقسیم شده است.
نصف النّهارها
نصف النّهار مبدا
مهم ترین نصف النّهار، نصف النّهار مبدا است که از دهکده ی گرینویچ در نزدیکی شهر لندن عبور می کند و به همین دلیل، به آن نصف النّهار گرینویچ هم می گویند. نصف النّهار مبدا، زمین را به دو نیمه ی شرقی و غربی تقسیم می کند.
نصف النهار مبدا (گرینویچ)
همان طورکه می بینید، روی این نقشه خط های عمودی و افقی رسم شده است که به آن شبکه ی مربّعات می گویند. با استفاده از شبکه ی مربّعات، مکان دقیق هر پدیده را بهتر می توانیم تعیین کنیم؛ برای مثال، استخر در (ب5) قرار گرفته است و پارک در (الف 2و3).
شبکه ی مربّعات
* از هر مکانی بر روی کره ی زمین، یک مدار و یک نصف النّهار عبور می کند؛ برای مثال، در شکل رو به رو از مکان الف مدار 40 درجه ی شمالی و نصف النّهار 20 درجه ی شرقی عبور کرده است.
وقتی بدانیم یک مکان دقیقا روی کدام مدار یا نصف النّهار قرار گرفته است، آن را آسان تر پیدا می کنیم. کشتی ها و هواپیماها با استفاده از این اطلاعات، جهت و مسیر حرکت خود را در دریا و آسمان پیدا می کنند.