آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی
درس بیستم : وزیران کاردان ، شهرهای آباد
ترکان مردمی بودند که در نواحی شمال شرقی ایران زندگی می کردند. آنها زندگی قبیله ای داشتند و کار اصلی شان دامداری بود. با گسترش دین اسلام تا منطقه ی ماوراءالنّهر، ترکان مسلمان شدند و بعضی از قبایل ترک به تدریج به داخل ایران رفت و آمد می کردند.
ورود ترکان به ایران
برخی از ترکان با استفاده از استعدادها و توانایی های خود به دربار پادشاهان نفوذ کردند و به مقامات مهمّی چون فرماندهی سپاه رسیدند.
آنان پس از مدّتی موفّق شدند سلسله های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان را تشکیل دهند.
مشهورترین فرمانروای غزنوی، سلطان محمود غزنوی بود. یکی از کارهای مهمّ سلطان محمود، لشکرکشی به هند بود. او چند بار به آن سرزمین لشکر کشید؛ در آنجا بت خانه ها را خراب کرد وگنج های فراوانی را به غارت برد و بعد به ایران بازگشت. پس از سلطان محمود، پسرش سلطان مسعود به حکومت رسید.
غزنویان
مناره ی دوره ی غزنویان غزنین ، افغانستان
سلسله ی سلجوقیان را طُغرل تاسیس کرد. سلجوقیان حکومتی قدرتمند و قلمرو بسیار وسیعی داشتند.
سلجوقیان
به نقشه ی صفحه ی بعد توجه کنید. در زمان سلطان ملکشاه سلجوقی، قلمرو سلجوقیان از شرق تا ماوراء النّهر و از غرب تا دریای مدیترانه گسترش یافت.پایتخت سلطان ملکشاه، شهر اصفهان بود.
برج طُغرل در شهر ری
پس از مرگ سلطان ملکشاه سلجوقی، بین جانشینان او اختلاف افتاد و حکومت سلجوقی ضعیف شد. سرانجام، یکی از فرمانروایان منطقه ی خوارزم، آخرین سلطان سلجوقیان را شکست داد و حکومت خوارزمشاهیان را ایجاد کرد.
خوارزمشاهیان
مهم ترین سلطان خوارزمشاهیان، سلطان محمّد بود. در زمان او، قلمرو ایران از سمت شرق گسترش یافت و کشور ما با مغول ها همسایه شد. حکومت خوارزمشاهیان با حمله ی مغول ها به ایران، برچیده شد.
مسجد جامع رُشتخوار ، استان خراسان رضوی ، به جا مانده از دوره ی خوارزمشاهیان
حاکمان ترک تبار که از اقوام بیابان گرد بودند، از کشورداری اطّلاع چندانی نداشتند. آنها می دانستند که برای اداره ی سرزمین پهناور ایران و جمعیت زیاد آن، باید از افرادی آشنا با کشورداری استفاده کنند. به همین دلیل، وزیران باهوش و خردمند ایرانی را انتخاب می کردند.
وزیران کاردان ایرانی
یکی از وزیران مشهور سلجوقیان، خواجه نظام الملک توسی بود. وی خدمات زیادی در راه عمران و آبادانی ایران انجام داد.
* در دوره ی حکومت های ترک تبار به ویژه سلجوقیان، زبان و ادب فارسی مورد توجّه قرار گرفت و در قلمرو پهناور آنها رواج یافت. از جمله مقرر شد که نامه ها و فرمان های حکومتی به زبان فارسی نوشته شوند؛ درحالی که قبل از آن، به زبان عربی نوشته می شدند.
رونق دانش ، هنر و معماری
از جمله شاعران ایرانی معروف دوره ی غزنویان، ابوالقاسم فردوسی است. آیا نام اثر معروف او را می دانید؟
فردوسی شاعر بزرگ ایرانی
* در دوره ی سلجوقیان، به دستور خواجه نظام الملک مدارسی به نام «نظامیه» در شهرهای بزرگ ساخته شد.
تصویر مدرسه نظامیه
* در این دوره، همچنین مساجد، برج ها، مناره ها و کاروان سراهای باشکوهی بنا شدند.
مسجد جامع ساوه
بقایای کاروان سرای رباط قره عشق ، خراسان شمالی
به طورکلّی، در زمان حکومت های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان در ایران همچون گذشته، شغل بیشتر مردم، کشاورزی و دام پروری بود. در این دوره، شهرهای بزرگ و آبادی در قلمرو پهناور ایران به وجود آمد. در این شهرها شغل هایی چون سفالگری، آهنگری، بافندگی و تجارت رواج داشت. بازرگانی با سرزمین های دیگر نیز در این دوره بسیار رونق یافت.
شهرهای آباد