درسنامه کامل درس 3 فارسی هشتم
" ارمغان ایران "
کاری از :
اکبر ملاحسن : دبیر ادبیات فارسی
آموزش و پرورش استان قزوین
اداره آموزش و پرورش شهر اسفرورین
اهداف آموزشی درس :
1ــ آشنایی بیشتر با اخلاق و رفتارهای ایرانی ــ اسلامی (علم)
2ــ آشنایی با واژگان و ترکیب های جدید زبان فارسی (علم)
3ــ آشنایی با میرجلال الدین کزازی و سبک نثر او (علم)
4ــ تقویت خوانش رسای متن با لحن مناسب (عمل)
5ــ تقویت نگرش مثبت به "حُب وطن" و میهن دوستی و نیاکان سلحشور ایران زمین (ایمان)
6ــ تقویت کاربست آموزه های محتوا در فعالیت های نوشتاری و گفتاری (عمل)
7ــ آشنایی با یکی از روشهای زیباسازی سخن (واج آرایی،) (علم)
8 ــ تقویت کاربست واژگان جدید متن در حوزه مهارت های املایی و نگارشی (عمل)
9ــ درک و استخراج پیام درس (تفکر)
نکاتی درباره درس :
لحنی که در این درس، غالب است، لحنی روایی ــ تعلیمی همراه با آهنگ و کششی است که غرور ملّی را برمی انگیزاند و مخاطبان را تحت تاثیر قرار می دهد و به لحن حماسی، نزدیک می شود. واژگان گزیده فارسی، بهره گیری از مترادف ها و آهنگین ساختن ترکیب ها از ویژگی های زبانی این متن است.
افتخارآفرینی ایرانیان از گذشته تاکنون و پاسداری از این افتخارات فرهنگی و ارزشی، از اندیشه هایی است که نویسنده بر آن تاکید دارد و با مخاطب خود (نوجوانان این مرز و بوم) در میان می گذارد.
معرفی میرجلال الدین کزازی :
میرجلال الدین کزازی: وی در دی ماه 1327در کرمانشاه به دنیا آمد. خوگیری و دلبستگی پرشور به فرهنگ و ادب گران سنگ ایران را در خانواده ای فرهیخته به دست آورد. دوره دبستان را در مدرسه "آلیانس" کرمانشاه گذرانید و دوره دبیرستان را در مدرسه "رازی" به فرجام آورد، آنگاه برای ادامه تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی که در چشم او رشته و دانشی است سپند، به تهران رفت و در دانشکده ادبیات فارسی و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورهه ای گوناگون آموزشی را سپری کرد و در سال 1370به اخذ درجه دکتری در این رشته نائل آمد.
ایشان برنده جایزه نخست در پژوهش های بنیادین در هجدهمین جشنواره بین المللی خوارزمی برای نوشتن زنجیره ای از کتاب به نام "نامه باستان" در سال 1383است. وی بیش از 40کتاب را تالیف، ویرایش و ترجمه کرده و بالغ بر 100مقاله نیز به طبع رسانده است. ترجمه کتاب "انه اید" ویرژیل این استاد، برنده جایزه کتاب سال 1369شده است.
دکتر کزازی در پاسداشت فرهنگ و زبان فارسی ــ چه در گفتار و چه در نوشتار ــ تلاش بسیاری کرده است. بهره گیری از واژگان دیرینه زبان فارسی و آفرینش واژگان جدید بر پایه ساختار صرفی زبان فارسی از ویژگی های نثر و کلام ایشان است.
درس "ارمغان ایران" گزیده ای از بخش های کتاب "فرزند ایران،" تالیف استاد کزازی است که انتشارات معین آن را در سال 1392منتشر کرده است. این کتاب شرح داستان زندگی حماسه سرای بزرگ ایران، ابوالقاسم فردوسی است.
معنی کلمات و عبارت ها و اشعار :
اجتماع: کنار هم بودن // صفحه 30 : ارمغان: سوغات / هوشمند: باهوش/ دلبند: دوست داشتنی، محبوب، عزیز / بس کهن: بسیار قدیمی / دیری: از قدیم / درازنا: طول، درازا درازنای تاریخ: در طول (مدت) تاریخ / لیک: اما / نیرومند: قوی / برمی کشد: بالا(تر) می بَرَد / سِپَند: مخفف اسپند، نماد پاک و مقدس بودن/ فرّ: شکوه، جلال، عظمت / فروغ: روشنایی / فرزانگی: دانایی، خردمندی / فرهیخته: ادب آموخته، علم آموخته فرهیختگی: دانش اندوزی، بافرهنگ بودن / پیوسته: همواره، همیشه / مردی: مروت، مردانگی / داد: انصاف و عدالت / آزادگان: جوانمردان / تیره رای: بداندیش / خیره روی: گستاخ، بی شرم / ارجمند: گرامی / به پاس: به خاطر، به دلیل / می ستایند: ستایش می کنند / بدین سان: به این ترتیب / خِرَد: فکر، درک
صفحه 31 : خامه: قلم / روان می شود: بیان می شود / پیراسته: پاکیزه، آراسته / آلایش: آلودگی / پَلَشتی: ناپاکی، آلودگی / کاستی: کمبود / ناراستی: دروغ / دَدی: وحشی گری / می ستاید: ستایش می کند / ناچار: مجبور / والایی: ارجمندی، بلندمرتبگی / زبان به ستایش بگشاید ستایش: قدردانی / میهن: وطن / شکوهمند: باعظمت / خاستگاه: مبداء، محل پیدایش / بِخردان: خردمندان / روشنرایان: روشنفکران / کانون: مرکز، انجمن / راستی: درستکاری / گُرد: پهلوان، نیرومند / یلان: (جمع یل)، پهلوانان / پُردل: شجاع / دلیران: نترس / نامدار: مشهور / می نازیم: افتخار می کنیم / همگنان: همنوعان، همه، همگان / برمی افزایم: بالاتر می بریم / بی گمانم: شک ندارم / بُن جان: از عمق وجود، از ته دل / تبار: نژاد، قوم / نژاده: نجیب، اصیل، با اصل و نصب / مهرِ ایران: محبت ایران / تابناک: روشن، درخشان / دانادلان: آگاه / خویشتن شناس: خودشناس، کسی قدر خود را می داند / می پیوندد: پیوند می دهد / آزاداندیشان: کسانی که بدون وابستگی به گروهی، فکر می کنند؛ آزادفکران / نستوه = پایدار: مقاوم، خستگی ناپذیر / می کوشند: تلاش می کنند / از خویش بیگانه شده اند از = با / بیگانه: غریبه، ناآشنا / بازآورند: برگردانند / بشناساند: معرفی کنند / بسنده: کافی، بس / بدانسان: آنگونه / شایسته = سزاوار، لایق / نهاده: قرار داده
صفحه 32 : گرانی: سنگینی / پشت: کمر / خُرد می کند: میشکند / مگر: (در اینجا) به جز / ستبر: محکم و قوی/ سُتوار: (مخفف استوار) ثابت، پایدار / هرآینه: یقیناً، مطمئناً / جوشان و پُرتوان: پُرقدرت / شکوفایی: پیشرفت / بهروزی: (به + روزی) خوشبختی، روز بهتر داشتن / تکاپو = تلاش / بازنماند: عقب نیافتد / دریغ نورزد: کوتاهی نکند / از سر آگاهی: به دلیلِ آگاهی / برآمده: برخاسته، نتیجه گرفته از / خیرگی: حیرت، سرگشتگی/ تیرگی: سیاهی (بدی) / ناخویشتن شناسی = از خود بیگانگی: دوری از اصالت / خواهی زدود: برطرف خواهی کرد / هان و هان: بدان و آگاه باش / خوار: پست و حقیر، (متضاد عزیز) / برهان: رها کن / باور آور: ایمان بیاور / بیشه: جنگل / بجوی: جست و جو کن / بپوی: (پوییدن) حرکت کن / برگزید: انتخاب کرد / بی گزند: بدون آسیب
معنای بیت اول فصل:
گلبرگ های درهم تنیده و کنار هم غنچه را که دیدم به یاد جمع صمیمی دوستانم افتادم.
آرایه های ادبی :
نوع نثر: مسجع و روان
بیت اول فصل: سر به هم آوردن: کنایه از در کنار هم بودن، صمیمیت / برگ و غنچه: تناسب / یک دل بودن: کنایه از صمیمی بودن
متن درس: فر و فروغ و فرزانگی و فرهیختگی: واج آرایی "ف" / زشتی، پلشتی، کاستی، ناراستی و ددی: تناسب / زشتی و پلشتی: سجع / ددی و بدی: جناس ناقص اختلافی + سجع / سر فرود آورد: کنایه از تعظیم کردن، فروتنی/ شیران: استعاره از مردمان شجاع ایران / جانشان: مجاز از تمام وجودشان / دلشان به نام و یاد ایران می تپد: کنایه از محبت داشتن / استوار چون کوه: تشبیه / این باری است که به دوش تو نهاده شده است این: ضمیر اشاره است و مرجع آن، وظیفه تشبیه شده به بار / بار بر دوش تو نهاده شده است: کنایه از به عهده ی تو است / باری به گرانی دماوند: تشبیه / دل بدان خواهد باخت: کنایه از عاشق شدن / آبادی و آزادی: جناس ناقص اختلافی +سجع / مفهوم کلی بند دوم صفحه 32برای سربلندی ایران باید بسیار تلاش کرد / خیرگی و تیرگی: جناس ناقص اختلافی + سجع / تو چشم و چراغ ایرانی: تشبیه + کنایه از مایهی افتخار ایران هستی / بیشه ی فرهنگ و ادب و اندیشه: اضافه ی اقترانی / [تو] شیر شیران هستی: تشبیه / بجوی و بپوی: جناس ناقص اختلافی + سجع
دانش ادبی : " واج آرایی ( نغمه حروف )"
"واج آرایی" یا "نغمه حروف" آرایه ای است که در آن، یک یا چند صامت یا مصوت بیش از حد معمول تکرار می شود، به گونه ای که این تکرار کلام را خوش آهنگ و اثربخشی آن را افزون می کند.
یا به عبارت دیگر ؛ واج آرایی یعنی ؛ دریک بیت شعر، یا در یک نثر، یک یا چند واج صامت ( حرف) یا مصوت (حرکت)، تکرار شوند. به گونه ای که در کلام، موسیقی ایجاد شود و نثر یا شعر را تاثیرگذارتر کند.
خیزید و خز آرید که هنگام خزان است باد خنک از جانب خوارزم وزان است
صامت های "خ" و "ز" چند بار تکرار شده اند و شاعر چقدر زیبا صدای برگ های پاییزی را با تکرار چند حرف تداعی کرده است.
نکاتی درباره واج آرایی :
نکته ۱: جهت یادآوری بد نیست بدانید که در زبان فارسی ۲۹ واج داریم که ۲۳ تای آن ها صامِت (همخوان) و ۶ تای آن ها مُصَوِّت (واکه) هستند:
صامت ها: /ء و ع/، /ب/، /پ/، /ت و ط/، ث، س و ص/، /ج/، /چ/، ح و ه/، /خ/، /د/، /ذ، ز، ض و ظ/، /ر/، ژ/، /ش/، /غ و ق/، /ف/، /ک/، /گ/، /ل/، /م/، /ن/، /و/، /ی/
مصوت ها: /-َ/، /-ِ/، /-ُ و و/، /آ/، /ای/، /و و او/
نکته ۲: دقت کنید که آنچه در واج آرایی اهمیت دارد، آوا و تلفظ است نه شکل نوشتاری کلمات. مثلاً ممکن است در بیتی سه صامت "س" به هر سه شکل نوشتاری "س" و "ص" و "ث" به کار رود و واج آرایی بیافریند.
نکته ۳: معمولاً واج آرایی صامت ها نسبت به مصوت ها محسوس تر است.
نکته ۴: تکرار کلمات خود به تکرار واج ها می انجامد و در مواردی نغمه حروف را می آفریند.
نکته ۵: در برخی متون به این اشاره شده که برای اینکه تکرار واج در بیت یا عبارتی نغمه حروف در نظر گرفته شود، باید حداقل سه بار تکرار شود.
مثال هایی از واج آرایی :
واج آرایی مصوت :
همان طور که در بیت زیر از دیباچه گلستان سعدی می بینیم، مصوت "کسره (ــِـ)" تکرار شده و واج آرایی زیبایی را خلق کرده است:
خوابِ نوشینِ بامدادِ رحیل باز دارد پیاده را زِ سبیل
یا باز هم می بینیم که سعدی در گلستانش و در بیتی معروف، چند بار از مصوت "ضمه (ــُـ)" استفاده کرده است:
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
تکرا مصوت "آ" در بیت زیر، نمونه دیگری از واج آرایی است:
یار مرا غار مرا عشق جگرخوار مرا یار تویی غار تویی خواجه نگهدار
واج آرایی صامت :
صامت "س" در بیت اولِ رباعی زیر از خیام کلامی آهنگین ساخته است:
افسوس که بی فایده فرسوده شدیم وَز داسِ سپهرِ سرنگون سوده شدیم
دردا و ندامتا که تا چشم زدیم نابوده به کامِ خویش، نابوده شدیم!
سعدی در بیت زیر نیز به زیبایی واج آرایی حرف "ش" را به کار گرفته است:
شب است و شاهد و شمع و شراب و شیرینی
غنیمت است چنین شب که دوستان بینی
واج آرایی با تکرار واژه ها:
در بیت زیر از مولوی، به خوبی می بینیم که تکرار کلمات واج آرایی آفریده است:
ای دریغا، ای دریغا، ای دریغ کانچنان ماهی نهان شد زیر میغ
بیت زیر از ایرج میرزا که درباره مادر سروده نیز تکرار کلمات و واج آرایی را به خوبی نشان می دهد:
پس هستی من ز هستی اوست تا هستم و هست، دارمش دوست
مثالی دیگر از تکرار واژه و نغمه حروف، بیت زیر از سعدی است:
ما را سری است با تو، که گر خلق روزگار دشمن شوند و سر برود، هم بر آن سریم
مثال های دیگر :
*خیال خال تو با خود به خواب خواهم برد / که تا زخال تو خاکم شود عبیر آمیز
*قیامت قامت و قامت قیامت / قیامت می کند این قد و قامت
*رشته ی تسبیح اگر بگسست معذورم بدار / دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود
*نقش مستوری و مستی نه به دست من و توست / آن چه سلطان ازل گفت بکن آن کردم
*قصور عقل کجا و قیاس قامت عشق / تو هر قبا که بدوزی به قد ادراک است
*جان بی جمال جانان میل جهان ندارد / هرکس که این ندارد حقا که آن ندارد
*نماز خونین حماسه چهارده ساله ی مرا / وسعت وسیع کدام سجاده گسترده شد؟
معرفی مصطفی رحماندوست:
مصطفی رحماندوست چهره ی آشنای ادبیات کودک و نوجوان متولد 1329 در شهر همدان است. او پدر شعر کودک ایران است و همچنین تلاش های فراوان و قابل تقدیری برای رشد ادبیات کودک و نوجوان در ایران داشته است. او شاعر، نویسنده و مترجم کتاب های کودک و نوجوان است و شعر مشهور او "صد دانه یاقوت" است که بیش از سه نسل از کودکان و نوجوانان ایران زمین با آن خاطره دارند.
از آثار معروف او عبارت اند از : صد دانه یاقوت ، سفید بود، سفید تنها بود ، فرهنگ ضرب المثل ها ، ترانه های نوازش ، قصه پنج انگشت ، زیباتر از بهار ، آسمان هم خندید .
پیام حکایت : این داستان حکایت کسانی است که ادعا دارند تمام قواعد و اصول کار را بلد هستند اما آن فن اصلی که به کارش کیفیت می دهد را بلد نیستند. اصطلاحا باید فوت و فن همه کار را بداند. یعنی همه چیز می داند ولی نکته مهم را نمی داند. انسان در همه حال باید سپاسگزار و قدردان استاد و کسی باشد که به او چیزی آموخته باشد و در برابر او متواضع و فروتن باشد و ادعای دانایی نکند .
2