درسنامه کامل درس 11 فارسی هشتم
" پرچم داران "
کاری از :
اکبر ملاحسن : دبیر ادبیات فارسی
آموزش و پرورش استان قزوین
اداره آموزش و پرورش شهر اسفرورین
اهداف آموزشی درس :
1ــ آشنایی با ادیب الممالک فراهانی
2ــ آشنایی با واژگان و ترکیب های جدید فارسی به کار رفته در متن درس
3ــ تقویت مهارت خوانش صحیح متن درس با لحن های مناسب
4ــ تقویت علاقه به سرزمین ایران و زادگاه خویش
5ــ پرورش روحیه میهن دوستی و تلاش در راه آبادانی آن
6ــ کاربست آموزه های محتوایی متن درس در حوزه فعالیتهای نوشتار، گفتار و رفتار
7ــ آشنایی بیشتر با وابسته های اسم (صفت اشاره، صفت شمارشی)
8ــ تقویت کاربست واژگان جدید در حوزه مهارتهای املایی و نگارشی
نکاتی درباره درس :
متن این درس ترکیبی از نظم و نثر است که بخش پایانی آن (شعر ادیب) جهت تثبیت محتوا با بخش نثر پیوند خورده است. لحن مناسبی که برای خوانش این درس پیشنهاد می شود ترکیبی از لحن روایی و حماسی است که اثر بخشی مضمون "عشق و علاقه به میهن(حب الوطن") را کاراتر می سازد.
نثر این درس، دارای ویژگی های زبان نوشتاری معیار در عصر حاضر است و آموزه هایی همچون "دفاع از میهن در برابر دشمن،" "تشویق نوجوانان برای افتخار آفرینی و سربلندی ایران زمین،" "تعظیم شهدا" و…را به همراه دارد.
شعر پایانی این درس نیز از ادیب ، دارای مضمون "وطنی" است.
معرفی ادیب الممالک فراهانی :
میرزا محمدصادق ادیب الممالک ملقب به امیرالشعرا و ادیب الممالک بود. تخلص شعری اش"محیط" بود. وی درسال ۱۲۷۷قمری در روستای گازران فراهان (اراک کنونی) به دنیا آمد. از نوادگان قائم مقام فراهانی است .
ادیب الممالک فراهانی نویسنده، ادیب، فعال سیاسی و روزنامه نگار آزادی خواه دوره مشروطیت محسوب می شود که شعر را بیشتر وسیله ای برای بیدار کردن مردم به کار می برد . از میان انواع قالب های شعر، بیش از همه به قصیده و قطعه تمایل نشان می داد.
ادیب الممالک فقط شاعری نبودکه در گوشه ای بنشیند و به سرودن اشعار وطنی و انتقادی بسنده کند. او خود در فعالیت های سیاسی و اجتماعی شرکت می کرد و در تحقق آرمان های آزادی خواهانه، ریشه کن کردن استبداد و استقرار حکومت مشروطه به مجاهدان یاری می رساند .
سرانجام این شاعر و روزنامه نگار آزادی خواه در یزد به سکته ناقص دچار شد و ناگزیر به تهران مراجعت کرد. ۵۸ ساله بود که در ۱۳۳۶ قمری در پایتخت از دنیا رفت و در آستانه حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
معنای لغات و عبارت ها و اشعار :
نوع نثر : ساده و روان قالب شعر : قصیده
صفحه 81 ، 82 : عظمت : بزرگی / تاکید : تکرار برای توجه ویژه / شکوهمند : با شکوه ، پرافتخار / پرورش یافته : رشد کرده / پیکره : جسم / گزند : آسیب / عزت : سرافزاری / اراده : تصمیم ، میل / استوار : پابرجا / گستاخی : بی شرمی ، جسارت / تحمیلی : اجباری ، تحمیل شده / خیل : جمع ، گروه ، دسته / جان برکف : ( معنای کنایی دارد ) انسان آماده برای فدا کردن جان / پهنه : میدان ، عرصه / بنیان : پایه / نفوذناپذیر : غیرقابل عبور / هجوم : حمله / حامیان : طرفداران ، حمایت کنندگان / ایام : ( جمع یوم ) روزها / پایداری : مقاومت / دل زنده : آگاه و بیدار ، بانشاط / مومن : با ایمان / تازش : تاختن ، حمله کردن / حماسه : دلیری ، شجاعت / شگفت انگیز : تعجب آور / همت : اراده ، تلاش جدی / دلاوران : رزمندگان ، شجاعان / رشید : شجاع ، دلیر / تخصص : مهارت ، استعداد در زمینه خاص / تعهد : پایبندی به عهد ، به عهده گرفتن / در آمیخت : یکی شد / بیانگر : گوینده / سرزنده : شاداب ، بانشاط / پاک آیین : با ایمان / قُلَل : جمع قله / سیما : چهره / زیور : زینت ، زیبایی / خلاقیت : نوآوری / می آرایند : تزیید می کنند / عرصه : میدان ، قلمرو / آزادمنشی : جوانمردی ، آزادی خواهی
صفحه 83 : ماوا : پناه گاه ، جای امن / مسکن : محل سکونت ، جایگاه ، خانه / گر : اگر / مانی : بمانی / جان : روح / تن : جسم / چو : اگر / مهر : علاقه ، عشق / اهریمن : شیطان / ناموس : آبرو ، غیرت داشتن / خاندان : اقوام ، خویشاوندان / حب وطن : میهن دوستی / باور : عقیده ، اعتقاد /
معنای شعر :
این قصیده 36 بیت است که در کتاب فارسی قطعه ای از آن آمده است.
بیت اول : ای وطن ،تو برای روح و جسم من پناهگاه هستی و مرا در خودت جا داده ای.
بیت دوم : ای وطن ، ای وجود عزیزی که بدون تو ما قدرت دیدن نخواهیم داشت . تو مانند روح در جسم ما دمیده شدی و بدون تو ما زنده نیستیم .
بیت سوم : مطلب ارزشمندی را به تو می گویم ، اگر گوش کنی ، همیشه شادان و سلامت خواهی بود .
بیت چهارم : اگر انسان این هفت نشان عشق و محبت را نسبت به میهن نداشته باشد از شیطان ، پست تر و بی ارزش تر است .
بیت پنجم : آن هفت مهر و محبت عبارت اند از : عشق به ناموس ، زندگی ، دین ، بزرگی ، اصل و نسب ، ثروت و وطن .
بیت ششم : آن کسی که به وطنش ، عشق نَوَرزد و آن را دوست نداشته باشد ، به نظر من ، قطعا زنده نیست و مُرده از او باارزش تر است .
آرایه های ادبی درس :
لحظه های تلخ : حس آمیزی / رنگ نباخت : کنایه از نترسید / جوانان همانند قلل استوار : تشبیه / ای وطن : تشخیص / بیت اول : واج آرایی " م " / بیت دوم : ای نور : تشبیه / ما همه چشم : تشبیه / ای تو جان : تشبیه / ما همه تن : تشبیه / نور و چشم ، جان و تن : تناسب / بیت پنجم : تکرار " -ُ " ( واج آرایی / بیت ششم : تلمیح دارد به حدیث " حُبّ الوطن مِنَ الایمان "
دانش زبانی : وابسته های اسم (2)( صفت اشاره ، صفت شمارشی )
صفت اشاره :
صفت اشاره یکی از انواع وابسته های پیشین که قبل از اسم(هسته)می آیند. (این، آن، همین، همان) این کلمه ها هر گاه در جمله قبل از اسم بیایند و به اسم بعد از خود وابسته باشند، تشکیل گروه اسمی می دهند.
در یک گروه اسمی، اسم به عنوان هسته و صفت اشاره، وابسته پیشین اسم است.
باید توجه نمود که اگر این کلمات با اسم همراه نشوند، جزء ضمایر اشاره اند. صفت های اشاره بدون کسره به اسم بعد از خود متصل می شوند.
صفت های اشاره ، " این و آن " و مشتقات آنها عبارت اند از :
همین ، همان ، چنین ، چنان ، این چنین ، آن چنان
ترکیب این صفت ها در گروه اسمی ، به این صورت است :
صفت اشاره + هسته مانند :
این کلاس – آن برگه – همین لباس – همان لیوان – چنین اخلاقی
چنان موهبتی – این چنین کاری – آن چنان کرداری
صفت شمارشی ( عددی ) :
بیانگر شماره و تعداد چیزی است. صفت های شمارشی به چهارگونه اند:
1- صفت شمارشی اصلی:
اعدادی که بدون افزودن پیشوند یا پسوندی، شماره معدود خود را بیان می کنند. عموماً به صورت پیشین به کار می رود.
چهار کتاب فوق، اثر جامی است.
هفتصد سال از مرگ مولانا می گذرد.
چهاردهِ فروردین تاریخ آغاز به کار دانشگاه است.
2- صفت شمارشی ترتیبی:
بیانگر ترتیب قرار گرفتن موصوف را می رساند.
این صفت از افزودن "-ُ م" و یا "-ُ مین" به صفت شمارشی اصلی به دست می آید.
به هر دو صورت ، پیشین و پسین به کار می رود .
در روز ششم، انسان خلق شد.
در سومِ ماه گذشته، کجا بودی؟
در سومین روز از بازی های ….
3- صفت شمارشی کسری:
صفتی که یک یا چند جزء از یک یا چند واحد را می رساند. در این صفت ها ابتدا جزء و سپس واحد ذکر می شود.
دو سومِ بیماران قلبی، مشکل نارسایی دریچه دارند.
پنج صدمِ تصادفات ناشی از، خواب آلودگی راننده است.
پنج درصدِ حیوانات، در حال انقراض هستند.
4- صفت شمارشی توزیعی:
موصوف را به بخش های برابر تقسیم می کند.
یکایک آن ها، از او تشکر کردند.
دوبدو، نزد حاکم رفتند.
معرفی سلمان هراتی :
سلمان هراتی در سال 1338ه.ش. در روستای "مزردشت" تُنِکابُن در خانواده ای مذهبی متولد شد. دوره ابتدایی را در روستا گذراند و از همان ابتدای جوانی، به دلیل فقر مالی، به شاگردی می پرداخت ،یا با چوپانان محلی (گالشها) به چوپانی میرفت و از همین رهگذر با ترانه های محلی آشنایی پیدا کرد.از سال 1352 به نوشتن روی آورد و سرودن شعر را آغاز کرد. فوق دیپلمش را در سال 1362در رشته هنر گرفت و سپس به کار تدریس هنر در یکی از روستاهای تنکابن مشغول شد.
سلمان با شعر انقلابی، پیوندی محکمی داشت، صمیمیت، سادگی و بی پیرایگی در اشعارش موج می زند.از سلمان هراتی سه مجموعه شعر به نام های "از این ستاره تا آن ستاره،" "از آسمان سبز" و "دری به خانه خورشید" به چاپ رسیده است. سلمان در ششم آبان ماه 1365در راه رفتن به مدرسه بر اثر تصادف، جان باخت.
آرامگاه وی در حوالی شهر تُنِکابُن واقع شده و بیت زیر بر سنگ مزارش نوشته شده است:
" آه از پاییز سرد، ای کاش من از تو باغی در بهاران داشتم "
معنی کلمات و عبارت ها:
مظلوم : کسی که به آن ظلم شده باشد / شمایل : چهره / دریادل : شجاع ، بزرگوار ، بخشنده / برگزیده اند : انتخاب کرده اند / فروتن : متواضع / نیرومند : قوی / کهنسال : پیر / خوف : ترسیدن / نیایش : عبادت / مردان نیایش : اهل عبادت / غایت : بی نهایت / به غایت : خیلی زیاد / جرئت مند : شجاع / مجمع الجزایر : زنجیره ای از جزیره ها / موّاج : موج دار ، طوفانی ، خروشان / عاطفه : مهر و محبت / خشونت : عصبانیت / شکیبا : صبور / شکوهمند : باعظمت / می مانی : شبیه هستی / وسعت داد : زیاد کرد / پوپک : هدهد ، پرنده شانه به سر / مودب : با ادب / رویین تن : آسیب ناپذیر
آرایه های ادبی :
شعر سرتاسر تشخیص است به خاطر مخاطب قرار دادن وطن / آفتاب شمایل : وطن انسانی است که صورتی مثل آفتاب درخشان و نورانی دارد . تشبیه و استعاره از وطن / تو آن درخت گردوی کهنسالی : تشبیه وطن به درخت گردو / اقیانوس مواج عاطفه و خشونت : تناقض / اقیانوس : استعاره از وطن / مرگ در کنار تو زندگی می کند : تناقض ( پارادوکس ) / در دورهای کویر طبس : تلمیح دارد به داستان حمله شبانه آمریکا به ایران که براثر طوفان شن از بین رفت و شکست خوردند.
2