عنوان:
ابعاد ساختار سازمانی
ابعاد ساختار سازمانی
اجزاء سه گانه ای که برای ایجاد ساختار سازمانی بکار می گیریم، پیچیدگی، رسمیت و تمرکز هستند. اگر چه پذیرفتن این اجزای سه گانه به عنوان ابعاد اصلی و مهم ساختار سازمانی معمول است ولی جهان شمول نیست. قبل از بحث راجع به این سه بعد اصلی، مناسب است که سیزده متغیر مشهور مورد قبول اکثر نظریه پردازان را که برای تعریف ابعاد ساختاری به کار گرفته می شود، مطرح کنیم:
متغیر های مشهور ابعاد ساختاری
متغیر های مشهور ابعاد ساختاری
تعریف پیچیدگی
پیچیدگی به میزان تفکیکی که در سازمان وجود دارد اشاره می کند. تفکیک افقی، میزان یا حد جدایی افقی بین واحد ها را نشان می دهد. تفکیک عمودی به عمق یا ارتفاع سلسله مراتب سازمانی نظر دارد. تفکیک بر اساس مناطق جغرافائی به میزان پراکندگی واحدها و امکانات و نیروهای انسانی از لحاظ جغرافیائی اشاره دارد.
تفکیک افقی
به میزان تفکیک بین واحدهای سازمانی بر اساس موقعیت اعضاء سازمان، ماهیت وظایف آنها و میزان تحصیلات و آموزشهایی که فراگرفته اند، اشاره دارد. می توان گفت وقتی حرفه های متعدد در سازمانی وجود دارند که به دانش تخصصی و مهارت علمی نیاز دارند، سازمان از پیچیدگی بیشتری برخوردار است.
مهمترین شاهدی که دلالت بر تفکیک افقی درون سازمان دارد، تخصص گرایی و بخش بندی درونی سازمان است.
تخصص گرائی
به گروهبندی دقیق وظایفی که به وسیله یک فرد انجام می شود، بر می گردد. تخصص گرائی به دو شیوه صورت می گیرد. مشهورترین شکل آن از طریق تخصص گرائی وظیفه ای تحقق می یابد که در آن مشاغل به وظایف ساده و تکراری تقسیم بندی می شوند. بر اساس اصل مشهور تقسیم کار، تخصص گرایی، قابلیت جانشینی زیادی را بین کارکنان ایجاد کرده و جابجایی آنها را به وسیله مدیریت به سادگی تسهیل می کند. اگر به جای کار افراد، خود افراد تخصی شوند، با تخصص گرایی اجتماعی مواجه هستیم.
تخصص گرائی اجتماعی:
با بکار گیری افراد حرفه ای که صاحب مهارتند ولی نمی توانند به سهولت آنها را بکار ببرند صورت می گیرد.
تفکیک عمودی: به عمق یا ارتفاع ساختار سازمان اشاره دارد. با افزایش سطوح سلسله مراتب سازمانی، تفکیک عمودی سازمان افزایش یافته و پیچیدگی سازمانی بیشتر می شود.
تفکیک بر اساس مناطق جغرافیایی: میزان پراکندگی ادارات، کارخانجات و افراد سازمان بر اساس مناطق جغرافیایی را نشان می دهد.
تعریف رسمیت:
رسمیت به میزان یا حدی که مشاغل سازمانی استاندارد شده اند اشاره می کند. اگر شغلی از میزان رسمیت بالائی برخوردار بوده متصدی آن برای انجام دادن فعالیتهای مربوط به آن شغل و اینکه چه موقعی انجام شود و چگونه باید انجام گردد از حداقل آزادی عمل برخوردار خواهد بود.
چرا رسمیت مهم است؟
به علت مزیتهایی که از استاندارد کردن رفتار کارکنان نصیب سازمانها می شود، این سازمانها، رسمیت را بکار می گیرند. استاندارد کردن رفتار، تغییرپذیری را کاهش می دهد. همچنین باعث افزایش هماهنگی در کار می شود.
فنون رسمی سازی
مدیران فنونی در اختیار دارند که به کمک آن می توانند کارکنان خود را استاندارد کنند. این فنون عبارت اند از:
گزینش
الزامات نقش
قوانین، رویه ها، خط مشی ها
آموزش
شعائر.
توضیحات فنون رسمی سازی
روابط بین رسمیت و پیچیدگی
مدارک و شواهد قابل توجهی وجود دارد که رابطه ای قوی بین تخصصی شدن، استاندارد کردن و رسمیت وجود دارد. در جاهایی که کارکنان وظایف دقیق، تخصصی شده، تکراری و محدود انجام می دهند، روال کاری آنها گرایش به استاندارد شدن داشته و قوانین و مقرارت متعددی بر رفتار آنها حکمفرماست. مشاغل کارگران خط مونتاژ تولید بسیار تخصصی بوده و جریان های کاری آنها استاندراد شده است و باید از قوانین و مقررات متعددی تبعیت کنند.
از طرف دیگر موارد متعددی وجود دارند که پیچیدگی زیاد با میزان رسمیت کم پیوند خودره است، برای مثال تحمیل قوانین و مقررات زیاد بر فعالیت های شغلی متخصصینی که از سطح آموزش بالایی برخوردارند یا افراد حرفه ای ضرورتی ندارد.
تعریف تمرکز و عدم تمرکز
تمرکز به میزانی که تصمیم گیری در یک نقطه واحد در سازمان متمرکز شده اشاره دارد. تراکم قدرت در یک نقطه دلالت بر تمرکز داشته و عدم تراکم یا تراکم کم نشانه عدم تمرکز است.
تمرکز و پیچیدگی
مدارک و شواهد دلالت بر یک رابطه معکوس بین تمرکز و پیچیدگی دارد. عدم تمرکز با پیچیدگی سطح بالا مرتبط است. برای مثال افزایش در تعداد متخصصان حرفه ای به معنای افزایش در تخصص و توانایی موردنیاز برای اخذ تصمیمات است.به طور مشابه کارکنانی که آموزشهای حرفه ای بیشتری گذرانیده اند باید در تصمیم گیری های بیشتری مشارکت داده شوند.ربر عکس، مدارک و شواهدی نیز وجود دارد که نشان می دهد تمرکز بیشتر تصمیمات کاری در شرایطی است که آموزشهای حرفه ای کمتری به کارکنان ارائه شده است. از این رو وقتی ساختار سازمان ها را بررسی می کنیم انتظار داریم که پیچیدگی سطح بالا را با عدم تمرکز بیابیم.
تمزکز و رسمیت
رابطه تمرکز و رسمی بودن به همان اندازه که رابطه تمرکز و پیچیدگی روشن و واضح بود، مبهم و نامعلوم است. مدارک و شواهد نتایج متناقضی را نشان می دهد. در این زمینه نتایج زیر به دست آمده است:
اگر سازمان متشکل از کارکنان حرفه ای است باید انتظار داشته باشید که رسمیت و عدم تمرکز کمی بر سازمان حکم فرما باشد. با این حال، نوع تصمیم این رابطه را تعدیل می کند. کارکنان حرفه ای انتظار دارند در خصوص تصمیماتی که مستقیماً بر کار آنها تاثیر می گذارد عدم تمرکز حاکم باشد، اما این عدم تمرکز در مورد مسائل پرسنلی و یا تصمیمات استراتژیک سازمان ضرورتی ندارد. از این رو تمرکز بیشتر با تصمیمات استراتژیک سازگار بوده تا تصمیمات عملیاتی .تصمیمات استراتژیک تاثیر کمی بر فعالیت های کاری کارکنان حرفه ای دارند.
با تشکر از توجه شما