عنوان:
انگیزش و رفتار
رفتار
برای شناخت طبیعت انسان، ناگزیر از مطالعه رفتار و چگونگی شکل گیری آن هستیم. رفتار عبارت از یک رشته فعالیت می باشد. انسان همواره در حال انجام کاری است مانند قدم زدن، صحبت کردن، کار کردن و … آدمی در بیشتر موارد در آن واحد، بیش از یک فعالیت انجام می دهد.
انگیزه
انگیزه ها، چراهای رفتار هستند. آنها موجب آغاز و ادامه فعالیت می شوند و جهت کلی رفتار را معین می سازند. انگیزه ها را گاهی به عنوان نیازها، تمایلات، سائقه ها یا محرکات درونی فرد تعریف می کنند. انگیزه هایی که به سوی هدفها معطوف می شوند ممکن است آگاهانه یا ناخودآگاه باشند.
هدف
نتایج مورد انتظار از یک رفتار را هدف می گویند. همه رفتارهای آدمی هدفدار است. روانشناسان غالباً هدف را محرک خارجی می نامند. محرک می تواند مادی و ملموس باشد مانند افزایش دستمزد یا غیرملموس مانند قدردانی از تلاش کارکنان یا کسب قدرت که در برانگیختن و بخشیدن انگیزه ها و نیازها و در نتیجه فعال کردن رفتارهای آدمی به همان اندازه محرکهای ملموس مهم است.
رابطه انگیزه و هدف
انگیزه ها ( نیازها)
هدفها ( محرکهای خارجی)
مقایسه انگیزه ها و هدفها
انگیزه یا نیاز یک حالت درونی در فرد است در حالی که هدفها بیرون از فرد قرار دارند و گاهی از آنها به عنوان پاداشهای مورد انتظار که انگیزه ها را به سوی خود معطوف می دارند یاد می شود. انگیزه ها و هدفها بر روی هم اثر متقابل دارند. اگر انگیزه در فرد بالا باشد، اهداف بلند انتخاب خواهد کرد و اگر ارزش هدف بسیار بالا باشد انگیزه فرد برای کسب آن تشدید می شود.
انگیزه ها یا نیازها
هدفها یا محرکهای خارجی
رفتار
جایگاه انگیزه ها و هدفها
ذهن آدمی را به کوه یخ شناور تشبیه کرده اند که بخش بیرونی آن ذهن خودآگاه و بخش زیرین آن را ذهن ناخودآگاه یا نیمه خودآگاه می نامند. در صورتی که انگیزه و هدف در ذهن خودآگاه انسان باشد به هنگام ارتکاب عمل می داند با چه انگیزه ای و برای چه هدفی دست به فعالیت زده است. ولی اگر انگیزه و هدف در ذهن ناخودآگاه باشد چرایی رفتار یا هدف آن در هنگام ارتکاب عمل برایش آشکار نخواهد شد.
نمودار جایگاه انگیزه ها و هدفها
ممانعت از ارضای نیاز
هنگامی که ارضای نیاز شدید با مانعی روبرو شود گاهی به طور موقت از شدت آن کاسته می شود و محرک رفتار نخواهد بود. ولی این کاهش همیشه ابتدا به ساکن پیش نمی آید بلکه شخصی که با مانع روبروست دست به رفتار تفوقی خواهد زد. این رفتار برای غلبه بر مانع از طریق سعی و خطاست. آدمی ممکن است انواع رفتارها را بیازماید تا رفتاری بیابد که تحقق هدف او را میسر سازد یا نقش و فشار ناشی از آن مانع را کم کند.
نمودار رفتار تفوقی برای غلبه بر مانع
الگوهای رفتار انگیزشی عادی
عجز یا ناکامی و رفتارهای غیرمنطقی ناشی از آن
ناکامی حاصل عدم ارضای نیاز شدید برای مدت طولانی است. رفتارهای غیرمنطقی ناشی از حالت ناکامی عبارت اند از:
1. پرخاشگری
2. دلیل تراشی
3. برگشت به گذشته یا رفتار واپسگرایانه
4. تثبیت یا خوگرفتگی
5. تسلیم، لاقیدی یا بی تفاوتی
افزایش شدت انگیزه
اگر شدت یک نیاز به حدی افزایش یابد که به صورت شدیدترین نیاز درآید میتواند رفتار را تغییر دهد. برخی از نیازها معمولاً به شکل الگوی تناوبی (چرخه سینوسی) بروز می کند. برای مثال نیاز به غذا صرف نظر از اینکه در لحظه معینی چقدر ارضا شده باشد، دوباره پس از مدتی احساس خواهد شد. فاصله میان دو اوج شدت نیاز به محیط بستگی دارد.
نیازهای چندگانه
طبقه بندی هدفها
1. فعالیتهای در جهت هدف: بخشی از فعالیتها را که برای دستیابی به هدفی برانگیخته می شود فعالیتهای در جهت هدف گویند. این دسته از فعالیتها نه تنها از شدت نیاز نمی کاهند، بلکه آن را نیز تشدید می کنند.
فعالیتهای هدف: بخشی از فعالیتها را که به طور مستقیم با ارضای نیاز سروکار دارد فعالیتهای هدف می نامند مانند خوردن غذا یا نوشیدن آب.
وضعیت انگیزشی
انگیزه یا نیاز
هدف یا محرک خارجی
رفتار
فعالیتهای هدف
فعالیتهای در جهت هدف
بکارگیری محرک ملموس در وضعیت انگیزشی
نیاز (گرسنگی)
هدف (غذا برای رفع گرسنگی)
رفتار
فعالیتهای هدف (خوردن غذا)
فعالیتهای در جهت هدف (آماده کردن غذا)
نظریه های انگیزش
نظریه های انگیزش را می توان به طور کلی در سه دسته تقسیم بندی کرد:
1. نظریه های تقویت یادگیری
2. نظریه های نیاز یا محتوایی
3. نظریه های فراگردی یا مدلهای تصمیم گیری
نظریه های تقویت یادگیری بر نتایج رفتار بویژه نقش تقویت مثبت تاکید دارند.
نظریه های محتوایی چیستی رفتارهای برانگیخته شده را شرح می دهند و به طور عمده با آنچه در درون فرد یا محیطش می گذرد و به رفتار فرد نیرو بخشیده و آن را تداوم می بخشد سروکار دارند.
نظریه های فراگردی تلاش می کنند نسبت به فراگردهای ادراکی و اندیشه ای که در ذهن آدمها صورت می پذیرد و بر رفتار آنان اثر می گذارد شناختی فراهم آورند.
نظریه های محتوایی
نظریه سلسله مراتب نیازهای مزلو
نظریه مراحل مختلف زندگی گریوز
نظریه زیستی- تعلق- رشد- آلدرفر
نظریه نیازهای اکتسابی مک کله لند
نظریه دو ساحتی انگیزاننده- بهداشت روانی هرزبرگ
نمودار نظریه سلسله مراتب نیازهای مزلو
نظریه مراحل مختلف زندگی گریوز
این نظریه با سلسله مراتب نیازها همخوانی دارد و مدعی است آدمیان در مراحل مختلف حیات قرار دارند. آدمی در هر مرحله رفتارها و ارزشهایی را از خود بروز می دهد که به همان سطح اختصاص دارد. کسی که در یک سطح از حیات قرار دارد نمی تواند افرادی را که در سطح بالاتری قرار دارند درک کند. او بر این باور است که اکثر مردم در سطح پایین امرار معاش قرار دارند و خود را در زندان نیازهای اولیه محبوس کرده اند.
نمودار ترکیب نیازها به هنگام شدت گرفتن نیازهای جسمانی و ایمنی
نظریه زیستی- تعلق- رشد- آلدرفر
این نظریه نیازها را در سه دسته طبقه بندی کرده است:
1. نیازهای زیستی: که به رفاه مادی فرد مرتبط می شود.
2. نیازهای تعلق: که بیانگر میل به ارضای روابط میان فردی است.
3. نیازهای رشد: که بیانگر میل به رشد و توسعه مستمر فردی است.
نمودار نظریه « زیستی- تعلق- رشد»
نظریه نیازهای اکتسابی مک کله لند
دیوید مک کله لند یک نظریه انگیزشی ارائه کرده است که به اعتقاد وی ریشه در فرهنگ دارد. وی بیان می کند که همه انسانها سه نیاز مهم دارند که عبارت اند از:
1. نیاز به کسب موفقیت: توفیق طلبی، میل به انجام چیزی بهتر با کارایی بیشتر، برای حل مسائل یا تسلط بر کارهای پیچیده.
2. نیاز به تعلق: میل به برقراری و حفظ روابط دوستانه و گرم با دیگران
3. نیاز به قدرت: میل به کنترل دیگران، نفوذ در رفتار آنان یا مسئول دیگران بودن.
نظریه اساسی مک کله لند این است که این نیازهای سه گانه در طی زمان و در نتیجه تجربیات زندگی کسب می شوند. آدمها به وسیله این نیازها برانگیخته میشوند که هر یک از آنها می تواند با ترجیحات فردی در کار همراه باشد.
ترجیحات کاری اشخاصی که نیاز به توفیق طلبی، تعلق و قدرت دارند.
ویژگیهای افراد توفیق طلب
1. به تعیین هدفهای نسبتاً دشوار و گرفتن تصمیمهای نسبتاً مخاطه آمیز تمایل دارند.
2. مسئولیت شخصی برای انجام کارها را برعهده می گیرند و از این رو دوست دارند نتیجه کارشان به طور مستقیم به خود آنان بازگردد.
3.کارهایی را ترجیح می دهند که بازخور فوری فراهم آورد و همچنین به دلیل اهمیت هدف برایشان، می خواهند بدانند که چقدر خوب عمل می کنند.
4. شیفتگی به کار
5. ابتکار عمل داشتن
نظریه دو ساحتی انگیزاننده- بهداشت روانی هرزبرگ
این نظریه دو ویژگی منحصر به فرد دارد:
1. این نظریه تاکید می کند که برخی از عوامل شغلی به رضایت خاطر منجر می شود در حالی که سایر عوامل می توانند مانع عدم رضایت باشند و منبع رضایت خاطر نیز نخواهند بود.
2. این نظریه بیان می دارد که رضایت شغلی و عدم رضایت شغلی بر روی یک پیوستار واحد قرار ندارند.
نمودار نظریه دوعاملی هرزبرگ
نظریه های فراگردی
دو نظریه فراگردی مشهور عبارت اند از:
1. نظریه برابری
2. نظریه انتظار
نظریه برابری
نظریه برابری مبتنی بر پیش فرض ساده ای است که آدمها می خواهند با آنان منصفانه برخورد شود. بنابراین نظریه، برابری، باوری است که در مقایسه با دیگران با ما منصفانه برخورد شده است و نابرابری، باوری است که در مقایسه با دیگران با ما غیرمنصفانه برخورد شده است.
مدل اساسی نظریه برابری
نتایج/ پاداشهای دریافت شده به وسیله خود فرد
نهاده های خود فرد
ادراک برابری
انگیزش برای حفظ روابط موجود برابری
مقایسه اجتماعی نتایج با نهاده ها
نهاده های افراد مورد مقایسه
نتایج/ پاداشهای دریافت شده به وسیله دیگر افراد مورد مقایسه
انگیزش برای اصلاح یا کاهش نابرابری
ادراک نابرابری
نظریه انتظار
نظریه انتظار مدلی پیچیده تر و جامع تر از انگیزش نسبت به نظریه برابری ارائه می دهد. از آغاز شکل گیری اولیه این نظریه تا کنون قلمرو و پیچیدگی نظریه انتظار به طور مستمر رشد کرده است.
پیش فرض نظریه انتظار آن است که میزان انگیزش آدمی به این واقعیت وابسته است که چقدر چیزی را می خواهد و چقدر درک می کند می تواند آن را بدست آورد.
اجزای کلی مدل انتظار عبارت اند از:
1. تلاش (نتیجه انگیزش)
2. عملکرد و
3. نتایج.
نمودار نظریه انگیزشی انتظار
مدل توسعه یافته نظریه انگیزشی انتظار
دو پژوهشگر رفتار سازمانی به نامهای پورتر و لاولر مدل توسعه یافته نظریه انگیزشی انتظار را ارائه کرده اند. این مدل می کوشد:
1. منبع جذابیتها و انتظارت افراد را شناسایی کند؛
2. تلاش را با عملکرد و رضایت شغلی مرتبط سازد.
نمودار مدل توسعه یافته نظریه انگیزشی انتظار