نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: ریاضی
پایـه: پنجم دبستان
فصل1: عدد نویسی و الگوها
درس4: الگوها
مباحث و عناوین این فصل: یادآوری عدد نویسی و محاسبات عددی، معرفی میلیارد، جمع و تفریق عددهای مرکب، الگوها
مقدمه فصل1
این فصل شامل چهار درس است. در درس اوّل ضمن یادآوری عددنویسی تا 9 رقم و کامل کردن طبقه میلیون(تا صدگان میلیون) به رابطه بین ارزش های مکانی رقم های مختلف در جدول، بیشتر از گذشته توجه خواهد شد. ضمن آنکه با چند بازی و فعالیت، عملیات جمع و تفریق و ضرب و تقسیم عددهای طبیعی یادآوری و تکمیل می شود. در درس دوم طبقه میلیارد معرفی شده و مشابه آنچه در سال گذشته برای میلیون تدریس شده است، مفاهیم مطرح می شوند. درس سوم به معرفی عددهای مرکب و جمع و تفریق آن در مورد زمان می پردازد و در انتها نیز مثال هایی از عددهای مرکب، غیر از زمان نیز مطرح می شود. آخر این فصل به موضوع الگویابی اختصاص یافته و در ضمن آن الگوی عددهای مثلثی و مربعی معرفی می شوند.
در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس معرفی الگوها آورده شده است.
نکات آموزشی و روش تدریس
* پیشبرد تدریس
هدف اصلی این درس الگویابی است اما در ضمن آن بعضی از مفاهیم نیز مرور می شوند. در فعالیت بخش اول دانش آموزان یاد می گیرند که چگونه شکل هایی که یک محیط دارند می توانند مساحت های مختلف داشته باشند. درک این موضوع در قالب یک الگوی هندسی شکل گرفته است تا دانش آموزان بین محیط شکل های مختلف با مساحت های گوناگون رابطه برقرار کنند و بتوانند برای شکل های بعدی بدون رسم آنها پاسخ موردنظر را پیدا کنند. همین هدف در سوال های کار در کلاس این قسمت نیز دیده می شود.
در ضمن این الگوها در واقع مفهوم متناسب بودن و تناسب نداشتن نیز مطرح شده است. در سوال اول، تعداد چوب کبریت ها با شماره شکل ها متناسب است اما در سوال دوم این اتفاق نمی افتد به همین دلیل ضرب کنار جدول را نمی توان نوشت. این سوال ها که در قالب الگویابی مطرح شده است زمینه مناسبی برای آموزش تناسب مطرح می کند.
در بخش دوم این درس الگوی عددهای مثلثی و مربعی معرفی می شوند. با توجه به اینکه این الگوهای عددی به خصوص عددهای مربع کامل در آینده ریاضی دانش آموزان کاربرد دارد، دانستن نام آنها خالی از لطف نیست اما نباید بیش از حد به آن پرداخته شود. در کار در کلاس هم همان الگوها به شکل دیگری دنبال می شود.
علت نامگذاری الگوی عددهای مثلثی به این نام، این موضوع می باشد که در این الگو، در هر مرحله ای به تعداد هر مرحله ای، به شکل های مرحله قبل اضافه می شود. بنابراین شکل حاصل به صورت هرمی است که در هر مرحله ای به قاعده های هرم اضافه می شود و شکلی مثلثی حاصل می شود. به همین دلیل به این الگو ها، الگوی عددهای مثلثی می گویند. الگوهای عددهای مربعی نیز به دلیل اینکه تعداد شکل ها در هر مرحله ای می توانند ضلع های مربعی باشند، اعداد مربع کامل هستند، الگوی عددهای مربعی نامگذاری شده اند.
* توصیه های آموزشی
1- در طرح سوال های مربوط به الگویابی، سطح دانش آموزان در نظر گفته شود و متناسب با آن سوال و تمرین داده شود.
2- طرح کردن الگو نیز از اهداف مهم این درس است که می تواند مورد سوال واقع شود.
3- به نام های الگوی عددهای مثلثی و مربعی بیش ازحد تاکید نکنید. هدف الگویابی است نه نامگذاری و سوال های پیچید های که هدف و کاربرد خاصی را دنبال نمی کند.
* بدفهمی های رایج دانش آموزان
مهم ترین بدفهمی این است که دانش آموزان بین دو جمله متوالی یک الگو، رابطه ای کشف می کنند و بدون آنکه آن را برای جمله های دیگر الگو آزمایش کنند به کار می برند. درحالی که ممکن است آن رابطه برای جمله های بعدی صدق نکند. برای رفع این مشکل همیشه رابطه بیان شده در تمام جمله های الگو را امتحان کنید و این کار را به دانش آموزان آموزش دهید.
* نکاتی در مورد مرور فصل
هدف از ارائه مرور فصل در پایان هر فصلی، جمع بندی و فراهم آوردن فرصتی برای تثبیت و تعمیق مطالب ارائه شده در فصل هست. مرور فصل ها از چهار بخش اصلی فرهنگ نوشتن، تمرین، معما و سرگرمی و فرهنگ خواندن تشکیل شده است. هدف از فرهنگ نوشتن فراهم آوردن فرصتی برای بیان مفاهیم آموخته شده در فصل به صورت کلامی و به زبان خود دانش آموز و توسط وی هست.
در بخش تمرین سعی شده است نمونه هایی از تمرینات ارائه شده در درس های قبل، آورده شود. معما و سرگرمی فرصتی را برای دانش آموزان فراهم می کند تا با استفاده از مفاهیم ارائه شده در درس، به حل معماهایی که علاوه بردارا بودن محتوای ریاضی، جنبه سرگرمی و بازی را نیز دارند، بپردازند. این امر موجب آن می شود که ضمن عمق بخشی به یادگیری، دانش آموزان از لذت کار با ریاضی بهره مند شوند. در فرهنگ نوشتن، هدف ارتقاء سطح توانایی خواندن و درک متون مرتبط با مفاهیم ریاضی هست.
* اهداف درس
درک تمایز و تفاوت موجود بین محیط و مساحت شکل با کمک الگوهای هندسی
درک رابطه بین شکل ها و عددها در الگوها برای پیدا کردن شکل ها یا عددهای بعدی
آشنایی با الگوی عددهای مثلثی و مربعی
ادامه دادن یک الگو و یا طرح یک الگوی عددی یا هندسی
* ابزارهای مورد نیاز
صفحه شطرنجی مربعی یک سانتی متری
چوب کبریت برای ساختن الگوها
صفحه های شطرنجی مربعی، مثلثی و شش ضلعی منتظم
طرح درس روزانه درس الگوها
هدف کلی
آشنایی با الگویابی
اهداف جزئی و رفتاری
درک تمایز و تفاوت بین محیط و مساحت شکل با کمک الگوی هندسی
درک رابطه بین شکل ها و عددها در الگوها برای پیدا کردن شکل یا عدد بعدی
آشنایی با الگوی عددهای مثلثی و مربعی
ادامه دادن یک الگو یا طرح یک الگوی عددی یا هندسی
با کمک الگوی هندسی محیط و مساحت شکل را درک می کند. (نگرشی)
رابطه بین شکل ها و عددها را درک می کند و الگو را ادامه می دهد. (دانشی)
آشنایی با الگوی عددهای مربعی و مثلثی (دانشی)
مهارت تشخیص نوع الگوی مثلثی و مربعی و ادامه آن (مهارتی)
پیش نیاز درس
مهارت شمارش چند تا چندتا و تشخیص آن
مهارت درک الگوی افزایشی یا کاهشی
روش تدریس
گروهی، پرسش و پاسخ، مشورتی
آمادگی و ایجاد انگیزه
– بعد از سلام و احوالپرسی، گروه بندی کرده و سرگروه انتخاب شده و هر گروه توسط سرگروه حضور وغیاب می شود. دفتر تکالیف نیز توسط سرگروه ها بررسی می شود. (معلم روی کار سرگروه ها نظارت می کند. )
– خواندن دعا و پیام قرآنی
ارزشیابی اولیه
الگوی روی تخته می نویسیم و به بچه ها می گوییم رابطه الگوی را نوشته و ادامه دهید.
عدد دهم از الگوی زیر چه عددی است؟
ارائه درس
انجام فعالیت بخش اول و فراگیری اینکه چون شکل هایی که یک محیط دارند مساحت های مختلف دارند و ادامه تمرین با فراگیری الگوی هندسی و معرفی
الگوهای مربعی و مثلثی و حل تمرینات آن در گروه و رفع اشکالات تمرینات مشخص شده بصورت مشورتی در گروه ها حل شود و نکات مهم دوره می شود.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
چند شکل کشیده تا بچه ها در دفترشان آنها را بکشند و الگویشان را پیدا کنند.
انجام فعالیت های کتاب در بحث مشورتی گروه ها
تعیین تکلیف
برگه های کپی کار در منزل حل شود.
نمونه ای از الگوهای ثابت و متغییر و مربعی و مثلثی هندسی را به عنوان فعالیت خلاق به کلاس ارائه دهند.