آموزش کتاب علوم پایه ششم
درس پنجم : زمین پویا
زمین لرزه چگونه به وجود می آید؟
زمین لرزه یکی از پدیده های طبیعی است که در کره ی زمین رخ می دهد. هنگام وقوع برخی از زمین لرزه ها، خسارت های جانی و مالی به وجود می آید. وقوع زمین لرزه باعث آزاد شدن انرژی درونی زمین می شود. ما باید با شناخت زمین لرزه و پدیده های طبیعی دیگر مانند آتش فشان و… بتوانیم در کنار آنها زندگی کنیم.
پوسته ی تخم مرغ سخت و شکننده است . سفیده ی تخم مرغ نرم است و با فشار له می شود.
هر یک از گروه های کلاس، یک عدد تخم مرغ آب پز با پوست را به کلاس بیاورند.
● با انگشتان خود به پوسته ی تخم مرغ فشار وارد کنید.
حالا پوست تخم مرغ را بکنید. با انگشتان خود به سفیده ی تخم مرغ فشار وارد کنید.
• چگونگی عکس العمل پوسته و سفیده ی تخم مرغ را با هم مقایسه کنید و نتیجه را به
کلاس گزارش دهید.
تخم مرغ سه لایه دارد. پوسته ، سفیده و زرده .
زمین هم سه لایه دارد. پوسته ، گوشته و هسته .
سپس تخم مرغ را به وسیله ی چاقو از وسط نصف کنید و لایه های آن را با لایه های زمین مقایسه کنید.
وزنه ها به زمین نزدیک می شوند .
۱- یک قطعه چوب خشک و یک قطعه چوبِ تَر با قطر تقریبی یک سانتی متر و طول ۷۰ سانتی متر بردارید. چوب ها را طوری روی میز محکم ببندید که فاصله ی ابتدای هر دو تا لبه ی میز یکسان باشد.
2 – از هر یک از چوب ها یک وزنه ی 200 گرمی آویزان کنید (فاصله ی محلّ قرار گرفتن وزنه ها با انتهای هر دو چوب باید یکسان باشد). چه چیزی مشاهده می کنید؟ فاصله ی وزنه تا زمین را اندازه گیری و یادداشت کنید.
100
97
95
90
80
75
هرچه وزنه سنگین تر می شود ، چوب بیشتر خم می شود و وزنه به زمین نزدیک تر شده پس فاصله وزنه با زمین کمتر می شود . در حالیکه وزنه متصل به چوب خشک و تر برابر باشد چوب تر بیشتر خم می شود و فاصله اش با زمین کمتر می شود .
۳- قسمت دو را با وزنه های 300 و 350 گرمی تکرار و مشاهدات خود را در جدول زیر یادداشت کنید.
نتیجه ی کاوش خود را در یک یا چند سطر بنویسید.
خیر . شدید یا ضعیف بودن زمین لرزه در مقدار خرابی ای که آن زلزله در سطح زمین به وجود می آورد ، موثر است . هم چنین استحکام زمین و ساختمان ها نیز در مقدار خرابی توسط زلزله مهم است.
موادّ تشکیل دهنده ی زمین، در برخی از قسمت ها مانند پوسته، حالت شکننده دارند. در صورتی که به این قسمت ها نیرو وارد شود، می شکنند. انرژی حاصل از شکستن سنگ کره ی زمین به صورت امواج لرزه ای از داخل زمین به سطح آن می رسد و باعث تغییراتی در سطح زمین می شود.
آیا همه ی زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند؟ چرا؟
با توجّه به تاثیرات زمین لرزه هایی که باعث خسارت هایی در محیط زندگی می شود، جدول زیر را تکمیل کنید.
سالانه حدود 10000 زمین لرزه ی خفیف( با شدّت کم) در کشور رخ می دهد که توسّط لرزه نگارها ثبت می شود؛ امّا مردم آنها را حس نمی کنند. این زمین لرزه ها باعث آزادشدن انرژی درونی زمین و جلوگیری از وقوع زمین لرزه های بزرگ تر می شود.
شکستن شیشه ها
شکستن لوله های آب و گاز
افزایش دزدی
ترک خوردن دیوارها
مسمومیت های غذایی
افزایش فقر
کمبود دارو
کاهش امنیت
یکی از بازیکنان فوتبال در مسابقه ای بر اثر برخورد با بازیکن حریف، دچار شکستگی ساق پا شد؛ پس از چند ماه استراحت و درمان، دوباره به میدان بازی فوتبال برگشت. به نظر شما اگر همان پای این بازیکن، دوباره آسیب ببیند، احتمال شکستگی پای او در کدام قسمت بیشتر است؟
همان قسمتی که قبلاً شکسته بود.
وقتی به پوسته ی زمین نیرو وارد می شود، زمین لرزه ایجاد می شود و در اثر آن جاهایی که شکستگی دارند، راحت تر از سایر قسمت ها جابه جا می شوند. بنابراین زمین لرزه، در محلّ شکستگی ها خسارت های بیشتری ایجاد می کند.
آموزش عمومی مردم
دعوت دیگران به آرامش
قطع فیوز برق و شیر گاز
تهیه لوازم ضروری مورد نیاز
همکاری با امدادگران
راهنمایی دیگران به پناه گرفتن
اهدای خون
پیش بینی احتمال سقوط اشیاء
مراقبت از کودکان
محکم نمودن تابلو ، لوستر و ….
دوری از پنجره ، لوستر و تابلو
دوری از دیوارهای آسیب دیده
نصب پرده جلوی پنجره ها
برای جلوگیری از سقوط شیشه ها
استفاده نکردن از آسانسور
آیا شما تاکنون زمین لرزه ای را تجربه کرده اید؟ آیا می دانید قبل از وقوع، در هنگام وقوع و پس از وقوع زمین لرزه چه اقداماتی را باید انجام دهید؟ با راهنمایی معلمّ خود درباره ی این موارد گفت وگو و جدول زیر را کامل کنید.
زلزله طبس : باشدت 7/7 ریشتر در سال 1357 ، 19600 کشته و تخریب 16 روستا را به دنبال داشت .
رودبار و منجیل : در سال 1369 با شدت 4/7 ریشتر لرزید که 35000 نفر کشته به همراه داشت .
زلزله بم : در سال 1382 با قدرت 5/6 ریشتر بود که 41000 نفر در اثر آن جان باختند.
زلزله اهر : با شدت 3/6 ریشتر در مرداد سال 1391 ، 310 نفر کشته و بیش از 1800 مجروح به جای گذاشت.
الف) درباره ی مهم ترین زمین لرزه های 50 سال اخیر ایران، از نظر محلّ وقوع و خسارت های وارد شده، اطّلاعات جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
ب) در کدام کشور، هر ساله تعداد زیادی زمین لرزه های شدید رخ می دهد؟ برای جلوگیری از خسارت های
ناشی از زمین لرزه، چه تدابیری اندیشیده اند؟
کشور ژاپن؛ در ژاپن همه ساختمان ها باید قوانین ساختمانی ایمن در برابر زلزله را رعایت کنند، که از جمله موارد دیگر، نصب دستگاه هایی است که به طور خودکار گاز را در اولین لرزش قطع می کند. ژاپن و برخی کشورهای دیگر تلاش کرده اند تا ساختمان ها و زیرساخت های خطرناکی مانند نیروگاه ها، پل ها و روگذرها را تقویت کنند.
خانه های ضدزلزله ژاپنی گنبدی شکل
با کمک معلّم خود و متخصّصان مانور زمین لرزه، مکان های امن مدرسه خود را شناسایی کنید و شیوه ی پناه گیری مناسب را در کلاس تمرین کنید.
ساختمان کوه آتش فشان چگونه است؟
در شکل روبه رو بخش های مختلف یک آتش فشان را مشاهده می کنید.
دودکش محلی است که گدازه ها برای راه پیدا کردن به سطح زمین از آن عبور می کنند و سپس از دهانه که در انتهای دودکش قرار دارد به سطح زمین می رسند.
پس از مدتی آب درون ظرف به جوش می آید و در هنگام جوشیدن آب ، حباب هایی در سطح آن ایجاد می شود . قطرات ریز آب از سطح آب به بالا پرتاب می شوند . بخار آب بلند می شود و دانه های برنج نیز در داخل ظرف جابجا می شوند .
با افزایش شعله دانه های برنج با سرعت بیشتری جابجا شده و قطرات ریز آب با سرعت بیشتری به بالا پرتاب می شوند .
جوشش مواد مذاب درون زمین نیز مانند جوشیدن آب برنج است . با این تفاوت که هنگام جوشیدن مواد مذاب ، گازهای دیگری به جز بخار آب هم تولید می شود .
هنگام پختن برنج در کنار مادر خود بایستید و در زمان جوشیدن، آن را به دقّت مشاهده کنید. مشاهدات خود را بنویسید.
• اگر شعله ی حرارت زیر ظرف برنج را کاهش یا افزایش دهیم، چه اتّفاقی می افتد؟
• جوشیدن آب برنج را با جوشش موادّ مذاب درون زمین مقایسه کنید.
در گروه خود، مقداری خاک رس را با آب، مخلوط و گل رس تهیّه کنید. سپس آن را به شکل مخروط آتش فشانی در آورید که دهانه ی آن فرو رفته است. پس از خشک شدن، مقداری مادّه ی شیمیایی آمونیم دی کرومات در دهانه ی آن بریزید و با نظارت معلّم خود، آن را با شعله ی کبریت روشن و نتیجه را مشاهده کنید.
آزمایش در محیط بسته انجام نشود. هنگام برداشتن مادّه ی شیمیایی از دستکش استفاده کنید.
آتش فشان زمانی اتّفاق می افتد که موادّ آتش فشانی از داخل زمین به سطح آن راه پیدا می کند و سنگ های آتش فشانی را به وجود می آورد. موادّ خارج شده از دهانه ی آتش فشان ها به سه دسته ی جامد، مایع و گاز تقسیم می شود. آتش فشان ها از نظر فعّالیت ممکن است فعّال، نیمه فعّال و یا خاموش باشند. به آتش فشان هایی که در حال حاضر یا در سال های اخیر موادّ آتش فشانی (جامد، مایع وگاز)از دهانه ی آنها خارج شده است، آتش فشان فعّال گفته می شود.
در آتش فشان های نیمه فعّال مانند دماوند و تفتان، فقط گاز از دهانه ی آن خارج می شود. به آتش فشان هایی که هیچ گونه مادّه ای از دهانه ی آنها خارج نمی شود، آتش فشان خاموش گفته می شود؛ مانند سهند و سبلان.
به عنوان عایق کاربرد دارد. هم چنین به علت سبک بودن در ساختمان سازی استفاده می شود.
مصرف بهداشتی دارد.
در مورد آتش فشان هایی که در سال های اخیر فعّال بوده اند و همچنین کاربرد سنگ های آتش فشانی مانند پوکه ی معدنی و سنگ پا، اطلّاعات جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
محتویات لیوان کف می کند و حبابهای گاز خارج می شود. گاز حاصل ، کربن دی اکسید است . اگر ما کبریت روشنی را به لیوان آزمایش نزدیک کنیم ، آتش خاموش می شود که نشان دهنده ی گاز کربن دی اکسید می باشد.
آیا می خواهید یکی از گازهای آتش فشانی را تولید کنید؟
1 – برای این کار مقداری جوش شیرین را در یک لیوان بریزید و سپس به آن مقداری سرکه اضافه کنید.
2 – مشاهدات خود را یادداشت و به کمک معلّم خود نوع گاز حاصل را تعیین کنید.
مهم ترین گازهای خارج شده از دهانه ی آتش فشان ها، بخار آب و کربن دی اکسید است.
درباره ی آتش فشان ها اطّلاعات جمع آوری و جدول زیر را تکمیل کنید.
1- خود را برای تخلیه ی فوری محل در مواقع ضروری آماده کنند.
2- پوشیدن لباس های بلند برای محافظت پوست از مواد شیمیایی موجود در خاکستر های آتشفشانی
3- پناه بردن به یک مکان امن
4- بستن تمامی در و پنجره ها
ساکنان مناطق آتش فشانی چه موارد ایمنی را باید رعایت کنند؟
سئوالات متن درس پنجم : زمین پویا
1 . زمین لرزه یکی از پدیده های ..طبیعی.. است .
2 . زمین لرزه باعث چه خسارت هایی می شود ؟ خسارت های جانی و مالی
3 . زمین لرزه باعث چه چیزی می شود ؟ وقوع زمین لرزه باعث آزاد شدن انرژی درونی زمین می شود .
4 . چه زمانی زمین لرزه اتفاق می افتد ؟ زمین لرزه وقتی اتفاق می افتد که سنگ کره ی زمین در اثر نیروهای حاصل از درون زمین می شکند .
5 . زمین لرزه چگونه باعث تغییر در سطح زمین می شود ؟ انرژی حاصل از شکستن سنگ کره ی زمین به صورت امواج لرزه ای از داخل زمین به سطح آن می رسند و باعث تغییراتی در سطح زمین می شوند .
6 . زمین لرزه ی خفیف یعنی چه ؟ یعنی زمین لرزه با قدرت کم
7 . سالانه چند زمین لرزه خفیف در کشور رخ می دهد ؟ حدود ده هزار زمین لرزه ی خفیف رخ می دهد .
8 . چرا مردم زمین لرزه های خفیف را حس نمی کنند ؟ چون قدرت آن ها بسیار کم است و فقط توسط لرزه نگارها ثبت می شود .
9 . اثرات بهداشتی حاصل از زمین لرزه چیست ؟ 1ـ آلودگی آب ها 2ـ آلودگی برخی مواد غذایی 3ـ شیوع بیماری های واگیردار 4ـ جمع شدن زباله در سطح شهر 5ـ زیاد شدن جانوران منتقل کننده ی بیماری
10 . آثار ساختمانی حاصل از زمین لرزه را بیان کنید . 1ـ خراب شدن ساختمان ها (ریزش آوار) 2ـ شکستن شیشه ها 3ـ شکستن سد ها 4ـ افتادن تیرهای برق 5ـ خراب شدن آسانسورها و پله ها
11. اثرات اجتماعی حاصل از زمین لرزه چیست ؟ 1ـ از دست دادن عزیزان 2ـ بیکاری 3ـ خراب شدن مکان های تاریخی 4ـ تخریب ادارات و بیمارستان ها
12. چرا هرچه زمین لرزه های خفیف بیشتر داشته باشد بهتر است ؟ زمین لرزه های خفیف باعث آزاد شدن انرژی درونی زمین و جلوگیری از وقوع زمین لرزه های بزرگ تر می شوند .
13 . در چه جاهایی از کره ی زمین احتمال وقوع زمین لرزه بیش تر است ؟ جاهایی که پوسته ی زمین دارای شکستگی است .
14 . فعالیت های انسان دوستانه ی بعد از وقوع زمین لرزه را نام ببرید. 1 . کمک به مصدومین 2ـ ارسال کمک های مالی و غیر مالی 3ـ اهدای خون 4ـ کمک به افراد امداد رسان 5ـ پیداکردن و کمک کرد ن به افراد مانده در زیر آوار
15 . بعد از زمین لرزه چه نکات ایمنی را باید رعایت کنیم ؟ 1 . قطع جریان برق ساختمان 2ـ استفاده نکردن از آسانسور 3ـ بستن شیر گاز اصلی 4ـ باز نگه داشتن خیابان ها 5ـ آمادگی داشتن برای پس لرزه ها
16 . مهم ترین زمین لرزه های 50 سال اخیر ایران از نظر محل وقوع و خسارت های وارده را نام ببرید . زلزله ی طبس سال 57 با 19600 نفر کشته ، زلزله ی رودبار و منجیل سال 69 با 35000 نفر کشته ، زلزله ی بم سال 82 با 41000 نفر کشته و زلزله ی اهر سال 91 با 310 نفر کشته
17 . ساختمان یک کوه آتش فشان چگونه است ؟ هر آتش فشان از سه قسمت اصلی تشکیل شده است . 1ـ مخروط آتش فشان 2ـ مجراها 3ـ دهانه
18 . چه زمانی آتش فشان اتفاق می افتد ؟ زمانی که مواد آتش فشانی از داخل زمین به سطح آن راه پیدا می کنند و سنگ های آتش فشانی را به وجود می آورند .
19 . مواد خارج شده از دهانه ی آتش فشان به چند دسته تقسیم می شوند ؟ نام ببرید . سه دسته . 1ـ جامد 2ـ مایع 3ـ گاز
20 . آتش فشان ها از نظر فعالیت به چند دسته تقسیم می شوند ؟ نام ببرید . سه دسته 1ـ فعال 2ـ نیمه فعال 3ـ خاموش
21 . به چه آتش فشانی فعال گفته می شود ؟ به آتش فشان هایی که در حال حاضر یا در سال های اخیر مواد آتش فشانی ( جامد ، مایع و گاز ) از دهانه ی آن ها خارج شده است ، آتش فشان فعال گفته می شود .
22. چه آتش فشانی نیمه فعال است ؟ آتش فشانی که فقط گاز از دهانه ی آن خارج شود .
23 . به چه آتش فشانی خاموش گفته می شود ؟ به آتش فشانی که هیچ گونه فعالیتی ندارد ، آتش فشان خاموش می گویند .
24 . دو آتش فشان نیمه فعال و دو آتش فشان خاموش در ایران نام ببرید . سهند و سبلان خاموش ، دماوند و تفتان نیمه فعال
25 . هر یک از سنگ های آتش فشانی زیر چه کاربردی دارد ؟
پوکه ی معدنی : به عنوان عایق استفاده می شود و همچنین چون سبک است در ساختمان سازی کاربرد دارد .
سنگ پا : در حفظ بهداشت از آن استفاده می شود .
26 . مهم ترین گاز های خارج شده از دهانه ی آتش فشان چه هستند ؟ بخار آب و کربن دی اکسید
27 . فواید آتش فشان ها را بیان کنید .1 ـ تشکیل دریاچه 2 ـ توسعه ی گردشگری 3 ـ ایجاد زمین های حاصلخیز 4 ـ استفاده از انرژی گرمایی 5 ـ آزاد شدن انرژی درونی زمین 6 ـ تشکیل چشمه های آب گرم
28 . ضررهای آتش فشان ها را بیان کنید . 1 ـ انتشار گازهای سمی 2 ـ ریزش باران های اسیدی 3 ـ ایجاد سونامی 4 ـ ورود خاکستر و گرد و غبار به محیط 5 ـ پخش شدن مواد شیمیایی در محیط 6 ـ جاری شدن مواد مذاب و خراب شدن زمین ها
29 . ساکنان مناطق آتش فشانی چه موارد ایمنی را باید رعایت کنند ؟ آماده ی تخیه ی سریع محل باشند ــ به یک مکان امن پناه ببرند ــ تمامی در ها و پنجره ها را ببندند ــ فاصله گرفتن از جاهای گود هنگام فوران مواد مذاب ــ حفظ بدن از مواد شیمیایی موجود در خاکسترهای آتش فشان
موفق باشید