آموزش کتاب علوم پایه ششم
درس سیزدهم : سالم بمانیم
زیرا سرما خوردگی بیماری واگیر است و بیماری اش به دیگران سرایت می کند اما بیماری قندی واگیر نیست و به دیگران سرایت نمی کند.
از فردی به فرد دیگر
پزشک به فردی که سرماخورده است، می گوید از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران پرهیزکند؛ امّا به فردی که دیابت ( بیماری قند ) دارد چنین توصیه ای نمی کند؛ چرا؟
بیماری هایی که می توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند، بیماری های واگیر نامیده می شوند. عامل ایجاد بیماری های واگیر جاندارانی به نام میکروب هستند. بیشتر عوامل بیماری زا فقط با میکروسکوپ قابل دیدن هستند؛ به این علّت به آنها میکروب می گویند. در شکل های زیر برخی میکروب ها را می بینید.
کووید 19
راه ورود ویروس (میکروب) سرما خوردگی به بدن ، دهان یا بینی است اما در این بین آلودگی دست ها هم نقش مهمی دارند ویروس ها به دنبال سرفه ، عطسه و یا حتی حرف زدن در هوا پخش می شوند و از طریق تماس دست ها با اشایی که آلوده به ویروس بوده اند ( مانند گوشی تلفن ، لیوان ، حوله ) نیز قابل انتقال می باشد . اگر دست های آلوده با چشم ها ، دهان یا بینی تماس پیدا کند ویروس سرما خوردگی انتقال می یابد.
میکروب سرماخوردگی از چه راهی وارد بدن ما می شود؟
وبا : عفونی در روده ی کوچک می باشد . این بیماری موجب اسهال خیلی شدید می شود . میکروب این بیماری نوعی باکتری (ویبریکلرا)است افراد با خوردن و نوشیدن غذا یا آب محتوی این باکتری ، آلوده و بیمار می شوند . این باکتری در میوه ها و سبزیجات خام و آب ها ساکن ( راکد) و محصولات دریایی ( ماهی خام یا صدف دریایی ) و غذاهای آلوده وجود دارد . هنگامی که هوا گرم باشد رشد این باکتری هم زیاد می شود.
علائم و با در کودکان : سرگیجه شدید ، تب ، تشنّج و درد شکمی
پیشگیری از وبا : دستان خود را مرتب با آب و صابون بشویید. مخصوصا بعد از دستشویی و قبل از خوردن غذا تصفیه آب نیز می تواند از شیوع این باکتری جلوگیری کند. آب های جوشیده شده را بنوشید . مایعات داغ از این باکتری ندارند. غذاهای خوب پخته شده را مصرف کنید. میوه هایی که پوستشان را می شود گرفت ، مصرف کنید از قبیل پرتقال و موز. از مصرف لبنیات غیر پاستوریزه خودداری کنید.
با مراجعه به خانه ی بهداشت محلّ هی خود دربار هی بیماری وبا
اطّلاعات جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
بله – این محیط ها محل زندگی جانوارنی مانند موش ، گربه یا سگ است که باعث گسترش بیماری می شوند جریان هوا نیز باعث گسترش آلودگی می گردد.
به تصویر نگاه کنید. به نظر شما آیا این محیط می تواند سبب گسترش بیماری های واگیر شود؟ اگر جواب شما مثبت است، چگونه؟
موش ناقل بیماری طاعون – خفاش ناقل بیماری ابولا – گاو ناقل بیماری تب گاوی – پشه ببری آسیا ناقل ویروس نیل غربی که باعث بیماری تب استخوان شکن می باشد – طوطی ناقل بیماری تب طوطی
بعضی میکروب ها در بدن جانوران زندگی می کنند. به این جانوران، ناقل بیماری می گویند؛ مثلاً نوعی پشه ناقل بیماری مالاریا و سگ ناقل بیماری هاری است. چه جانوران دیگری می شناسید که ناقل بیماری هستند؟
میکروب ها تقریبا همه جا یافت می شوند . زیرا دستگاه ایمنی بدن از ورود میکروب به بدن جلوگیری می کند . اما وقتی وارد بدن ما می شوند و شرایط برای رشد آن فراهم باشد ما بیماری می شویم.
اگر زخم یا خراشی در پوست ایجاد شود از آن راه میکروب وارد بدن می شود.
وقتی نفس می کشیم مخاط بینی و مژک های داخل بینی میکروب ها را به بیرون می رانند.
مبارزه با همه ی وجود
آیا می توان جایی پیدا کردکه میکروب آنجا نباشد؟ پس چرا فقط بعضی مواقع بیمار می شویم؟
میکروب ها برای اینکه ما را بیمار کنند، باید از دو سدّ دفاعی بدن عبور کنند.
سدّ اوّل: پوست بدن از ورود میکروب ها جلوگیری می کند؛ امّا اگر زخم یا خراشی در پوست ایجاد شود، چه اتّفاقی می افتد؟ وقتی نفس می کشیم، میکروب ها وارد بینی می شوند؛ امّا چرا نمی توانند به راحتی پایین تر بروند و وارد شش ها شوند؟ مخاط بینی و راه های تنفّسی چه نقشی در گیرانداختن میکروب ها و خارج کردن آنها دارند؟
وقتی میکروب ها پیروز می شوند در جاهای متفاوت بدن ساکن می شوند . مثلا میکروب سل در شش ها قرار می گیرد و سبب تخریب سلول های شش می شود.
سدّ دوم: اگر میکروب ها از سدّ اوّل عبور کنند با سدّ دوم دفاعی بدن یعنی گویچه ( گلبول ) های سفید روبه رو می شوند. بعضی گویچه های سفید به میکروب ها حمله می کنند و آنها را می خورند! به این گویچه های سفید، بیگانه خوار نیز می گویند. بعضی گویچه های سفید موادّی به نام پادتن ترشح می کنند. پادتن، میکروب ها را غیرفعّال می کند. گویچه های سفید بیگانه خوار این میکروب های غیرفعّال را راحت تر می خورند. امّا اگر میکروب ها از این سد نیز عبور کنند، چه اتّفاقی می افتد؟
گویچه ی سفید در حال بیگانه خواری
انواع گویچه های سفید
شگفتی های آفرینش
باکتری ها گروهی از میکروب ها هستند. انواعی از باکتری ها درون و روی بدن ما زندگی می کنند. مثلا در روده ی ما باکتری هایی هست که ویتامین تولید می کنند. بعضی باکتری ها که در پوست ما زندگی می کنند، باکتری های زیان آور را از بین می برند.
در بعضی جاها فاضلاب را با باکتری های خاصّی تصفیه و بی ضرر می کنند و از آن برای آبیاری درختان و فضاهای سبز استفاده می کنند.
تب ، لرز ، درد شکم ، سرگیجه ، حالت تهوّع ، پریدگی رنگ و …
فرد بیمار فوراً به پزشک مراجعه کند و تحت مداوا قرار گیرد و از مصرف دارو بدون تجویز پزشک پرهیز کند.
وقتی میکروب ها پیروز می شوند
میکروب هایی که موفّق شده اند از سدهای دفاعی بدن عبور کنند در جاهای متفاوت بدن ساکن می شوند؛ مثلاً میکروب سِل در شُش ها قرار می گیرد و سبب تخریب شش ها می شود. بعضی میکروب ها با ترشّح سم به بدن آسیب می رسانند مثلاً میکروب گلودرد چرکی که در گلو قرار می گیرد، سمّی ترشّح می کند که با جریان خون به قلب می رود و به آن آسیب می رساند.
بیماری ها، نشانه ها و علامت هایی دارند. بوی بد دهان، درد ماهیچه ها و سوزش هنگام دفع ادرار نشانه های بعضی از بیما ی ها هستند. شما چه نشانه های دیگری از بیماری ها می شناسید؟ فرد بیمار در صورت داشتن چنین نشانه هایی چه کارهایی را باید انجام دهد و چه کارهایی را نباید انجام دهد؟
دلایل زود به زود بیمار شدن : مقاومت کم بدن در برابر میکروب ها – تغذیه نامناسب – رعایت نکردن بهداشت .
راه های افزایش مقاومت بدن : خوردن غذای مناسب و کافی – رعایت بهداشت و دوری از آلودگی ها – ورزش کردن – واکسینه کردن بدن در برابر بیماری ها .
اگر پزشک برای بهبود بیماری شما آنتی بیوتیک تجویز کرده، آن را در همان ساعت هایی که دکتر گفته است و به همان تعداد بخورید. اگر این کار را نکنید به میکروب ها فرصت می دهید تا خود را در برابر آنتی بیوتیک مقاوم کنند و در نتیجه دارو نتواند آنها را از بین ببرد.
افزایش مقاومت بدن: چرا بعضی افراد بیشتر سرما می خورند و یا زود به زود بیمار می شوند؟ هرچه بدن مقاوم تر باشد، میکروب ها را سریع تر از بین می برد. ورزش کردن و خوردن غذای کافی و متنوّع، مقاومت بدن را در برابر میکروب ها افزایش می دهد. شما چه کارهایی برای افزایش مقاومت بدنتان انجام می دهید؟
فلج اطفال – سرخک – هپاتیت
واکسن: تا به حال برای چه بیماری هایی واکسینه شده اید؟
وقتی واکسن وارد بدن می شود، گویچه های سفید علیه آن پادتن می سازند. هر بیماری، واکسن مخصوص به خود را دارد. بعضی واکسن ها فرد را برای همه ی عمر نسبت به آن بیماری مقاوم می کنند؛ امّا برای مقاومت در برابر بعضی بیمار ی ها باید در چند نوبت واکسن دریافت کرد.
سرماخوردگی با آنفلوآنزا فرق می کند. ویروس سرماخوردگی در یاخته های بینی قرار می گیرد، در حالی که ویروس آنفلوآنزا در یاخته های شُش ها ساکن می شود. آنفلوآنزا معمولا همراه با تب، بدن درد و سرفه است. برخی از علامت های بیماری کووید ١٩ شبیه آنفلوآنزا است. در بیمارانِ کووید ١٩ گاهی تنگیِ نفس شدیدی ایجاد می شود که معمولاً در آنفلوآنزا دیده نمی شود. تشخیص دقیق بیماری کووید ١٩ با آزمایش پزشکی ویژه ای صورت می گیرد.
قدردان سلامت خود باشیم
بیمار یهای غیرواگیر: بیماری های غیرواگیر در اثر میکروب ها به وجود نمی آیند. این بیماری ها به سبب اختلال در کار دستگاه های بدن ایجاد می شوند. نوع تغذیه در ایجاد بعضی از بیما ری های غیرواگیر نقش دارد؛ مثلاً در صورتی که به اندازه ی لازم غذاهای کلسیم دار مصرف نکنید، ممکن است استخوا ن هایتان نرم بمانند و با کمترین ضربه شکسته شوند. افرادی که غذاهای پر نمک و سر خ شده با روغن فراوان می خورند در معرض خطر بیماری فشار خون قرار دارند.
با راهنمایی معلّم خود به صورت گروهی، فهرستی از چند بیماری غیرواگیر و علّت آنها تهیه کنید و در کلاس گزارش دهید.
رفتار غلط
رفتارهای سالم: عوامل متعدّدی ما را بیمار می کنند؛ امّا این رفتارهای ما هستند که در حفظ سلامت و یا از دست دادن آن نقش زیادی دارند؛ مثلاً با کارهای ساده ای مانند مسواک زدن، نشکستن چیزهای سخت با دندان، خوردن غذاهای کلسیم دار و پروتئین دار می توانیم دندان های سالمی داشته باشیم. همچنین درست نشستن، درست راه رفتن و انجام دادن نرمش های مناسب از آسیب رسیدن به ستون مهره ها جلوگیری می کند.
شما بیشتر شبیه کدام یک رفتار می کنید؟
ورزش کردن سبب تقویت ماهیچه ها و قلب و احساس نشاط در بدن می شود.
رفتار درست
شما بیشتر شبیه کدام یک رفتار می کنید؟
بی دقّتی در عبور از خیابان و بی توجّهی به علائم رانندگی، بازی ها و شوخی های خطرناک و آتش بازی از عواملی است که سلامت کودکان و نوجوانان را تهدید می کند. از دست دادن سلامت در چنین حوادثی معمولاً جبران ناپذیر است. آیا شما کسی را می شناسید که در اثر چنین حوادثی دچار مشکل شده باشد؟
شما چه رفتارهای دیگری می شناسید که سلامت ما را به خطر می اندازد؟
بی دقتی در عبور از خیابان – بی توجهی به علائم رانندگی – بازی ها و شوخی های خطرناک – آتش بازی و ترقه بازی – پرتاب اشیاء نوک تیز به سمت یکدیگر – خوردن میوه های نشسته – نگاه کردن مستقیم به نور خورشید – پریدن از ارتفاع – بلند کردن اشیاء سنگین
درمان ناراحت کننده است ، اما پیشگیری می تواند نشاط ایجاد کند. برای درمان هزینه ی زیادی در زمان کوتاه صورت می گیرد . اما در پیشگیری ، شخص در زمان طولانی مبالغی را هزینه می کند. درمان باعث از بین رفتن وقت می شود. در صورتی که پیشگیری در اختیار خود شخص و در طول زمان است. پیشگیری در درسترس تر و راحت تر است. مثلا پیشگیری با مصرف میوه ها و سبزیجات امکان پذیر است ، اما درمان با مواد دارویی شیمیای پرهزینه انجام می شود. درمان برای اثر روی بیماری خاصّی است ، اما پیشگیری می تواند برای جلوگیری از چند بیماری باشد. پیشگیری یک فرهنگ است و درمان یک علم . فرهنگ پیشگیری بالاتر از علم درمان است.
راه های پیشگیری از بیماری های واگیر :
1- بالا بردن مقاومت بدن : هرچه بدن مقاوم تر باشد ، میکروب ها را سریع تر از بین می برد. ورزش کردن و خوردن غذای کافی و متنوع و رعایت بهداشت ، مقاومت بدن را در برابر میکروب ها افزایش می دهد.
2- واکسن : وقتی واکسن وارد بدن می شود ، گلبول های سفید علیه ان پادتن می سازند . هر بیماری واکسن مخصوص به خود را دارد. بعضی واکسن ها فرد را برای همه ی عمر نسبت به آن بیماری مقاوم می کنند ، اما برای مقاومت در برابر بعضی بیماری های باید در چند نوبت واکسن دریافت کرد.
گفته می شود که پیشگیری از درمان بهتر است. نظر شما چیست؟ نظر خود را با استدلال بیان کنید.
چه راه هایی برای پیشگیری از بیمار ی های واگیر می شناسید؟
کمک کردن به دیگران، مهربانی، خوش رویی و رفتار درست و محترمانه با اطرافیان به سلامت روح و روان ما کمک می کند.
سئوالات متن درس سیزدهم : سالم بمانید
1- چرا پزشک به فرد سرما خورده توصیه می کند از دست دادن یا روبوسی با دیگران پرهیز کند اما چنین توصیه ای برای فردی که دیابت (بیماری قندی) دارد . نمی کند ؟
زیرا سرما خوردگی بیماری واگیر است و بیماری اش به دیگران سرایت می کند اما بیماری قندی واگیر نیست و به دیگران سرایت نمی کند.
2- بیماری واگیر چیست ؟
بیماری هایی که می توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند ، بیماری های واگیر نامیده می شوند.
3- چه عاملی باعث ایجاد بیماری های واگیر می شود ؟
میکروبهای مختلف بیماری زا
4- چند میکروب بیماری زا نام ببرید ؟
ویروس ها ، باکتریها ، آغازیان و قارچ ها
5-چرا به عوامل بیماری زا میکروب می گویند ؟
زیرا دیدن اکثر عوامل بیماری زا با میکروسکوپ امکان پذیر است.
6- ناقل چیست ؟
جانورانی که میکروب ها در بدن آن ها زندگی می کنند ، ناقل هستند.
7- چند جاندار ناقل بیماری را نام ببرید.
موش ناقل بیماری طاعون ، سگ ناقل بیماری هاری و پشه ی آنوفل ناقل بیماری مالاریا است.
8- مهم ترین بیماری واگیر خطرناک هفت قرن پیش قاره ی اروپا چه بوده است ؟
ویروس سرما خوردگی در سلول های مخاط بینی قرار می گیرد ، درحالی که ویروس آنفلوآنزا در سلول های شش ها ساکن می شوند . آنفلوآنزا معمولا همراه تب ، بدن درد و سرفه است.
10- آیا می توان جایی پیدا کرد که میکروب نباشد ؟
میکروب ها تقریبا همه جا یافت می شوند . زیرا دستگاه ایمنی بدن از ورود میکروب به بدن جلوگیری می کند . اما وقتی وارد بدن ما می شوند و شرایط برای رشد آن فراهم باشد ما بیماری می شویم.
11- دو سدّ دفاعی بدن که میکروب ها برای بیمار کردن ما باید آن ها عبور کنند ، کدام اند ؟
سد اوّل : پوست بدن از ورود میکروب ها جلوگیری می کند اما اگر زخم یا خراشی در پوست ایجاد شود از آن راه میکروب وارد بدن شود.
سد دوم : اگر میکروب ها از سد اول عبور کنند با سد دوم دفاعی بدن ، یعنی گلبول های سفید مواجه می شوند.
12- وقتی نفس می کشیم ، میکروب ها وارد بینی می شوند اما چرا نمی توانند به راحتی پایین تر بروند و وارد شش ها شوند ؟
مخاط بینی و مژک های داخل بینی آن ها را به بیرون می رانند.
13- گلبول های سفید چگونه میکروب ها را از بین می برند ؟
گلبول ها از دو راه با میکروب ها مبارزه می کنند :
1- بیگانه خواری : بعضی از گلبول های سفید به میکروب هاحمله می کنند و آن ها را می خوردن . به این گلبول های سفید بیگانه خوار نیز می گویند.
2- ترشح پادتن : بعضی گلبول های سفید موادی به نام پادتن ترشح می کنند . پادتن میکروب ها را غیر فعال می کند.
گلبول های سفید بیگانه خوار این میکروب های غیر فعال را راحت تر می خورند.
14- اگر میکروب ها از سد دوم دفاعی بدن یعنی گلبول های سفید نیز عبور کنند چه اتفاقی می افتد ؟
وقتی میکروب ها پیروز می شوند در جاهای متفاوت بدن ساکن می شوند . مثلا میکروب سل در شش ها قرار می گیرد و سبب تخریب سلول های شش می شود.
15- میکروب گلودرد چرکی چگونه به بدن آسیب می رساند ؟
میکروب این بیماری نوعی باکتری است و سمّی ترشح می کند که با جریان خود به قلب می رود و به آن آسیب می رساند.
16- آیا همه ی باکتری ها زیان آور و بیماری زا هستند ؟ خیر
1- در روده ی ما باکتری هایی وجود دارد که ویتامین تولید می کنند.
2- باکتری هایی در پوست ما زندگی می کنند که باکتری های زیان آور را از بین می برند.
3- در بعضی جاها فاضلاب را با باکتری های خاصی تصفیه و بی ضرر می کنند و از آن برای آبیاری درختان و فضاهای سبز استفاده می کنند.
17- اگر پزشک برای بهبود بیماری ما آنتی بیوتیک تجویز کرده باشد ، چرا آن را در همان ساعت هایی که پزشک گفته است و به همان تعداد باید بخوریم ؟
اگر این کار را نکنیم به باکتری ها فرصت می دهیم تا خود را در برابر آنتی بیوتیک مقاوم کنند و در نتیجه دارو نتواند آن ها را از بین ببرد.
18- فایده ی ورزش کردن چیست ؟
ورزش کردن سبب تقویت ماهیچه ها و قلب و احساس نشاط در بدن می شود.
19- علت ایجاد بیماری های غیر واگیر چیست ؟
بیماری های غیر واگیر در اثر میکروب به وجود نمی آیند . این بیماری ها به دلیل اختلال در کار دستگاه های بدن ایجاد می شوند.
20 – مواردی از بیماری های غیر واگیر را بنویسید.
1- اگر به اندازه ی کافی غذاهای کلسیم دار مصرف نکنیم ، ممکن است استخوان هایمان نرم بمانند و با کم ترین ضربه شکسته شوند.
2- خوردن غذای پر نمک و سخر شده با روغن فراوان ، ابتلا به بیماری فشار خون را بالا می برد.
3- همه ی انسان ها به طور طبیعی در خون خود قند دارند ، ولی اگر قند خون به وسیله ی سلول های بدن مصرف نشود ، از حد طبیعی بالاتر رفته و بیماری قند یا دیابت عارض می گردد.
4- مصرف زیاد گوشت قرمز ، مانند گوشت گوساله و گوسفند از عوامل دخیل در پیدایش سرطان روده بزرگ است.
21- انجام چه کارهایی می تواند به سلامت روح و روان ما کمک کند ؟
کمک کردن به دیگران ، مهربانی ، خوش رویی و داشتن رفتار درست و محترمامه با اطرافیان به سلامت روح و روان ما کمک می کند.
22- نام سه بیماری را که عامل آن باکتری است ، نام ببرید.
سل ، دیفتری ، گلودرد چرکی
23- چهار بیماری ویروسی نام ببرید.
آنفلوآنزا ، هپاتیت ، ایدز ، سرخک
موفق باشید