طرح درس و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: ششم
درس13 : سالم بمانیم
طرح درس شماره1
هدف کلی
دانش آموزان یاد بگیرند که چگونه می توان سالم ماند.
اهداف جزئی
دانش آموزان با بیماری های واگیردار و عوامل موثر در بروز آنها آشنا شوند.
دانش آموزان با ذکر مثال، راه های پیشگیری از بیماری های واگیردار را بیان کنند.
دانش آموزان سدهای دفاعی بدن را بشناسند.
اهداف رفتاری
فراگیران بیماری های واگیردار و عوامل موثر در بروز آنها را بگویند. (دانشی)
فراگیران مثال هایی از بیماری های واگیردار بیان کنند. (دانشی)
فراگیران بتوانند از خود در برابر بیماری های واگیردار محافظت کنند. (مهارتی)
فراگیران بتواند واگیردار بودن بیماری ها را تشخیص دهند. (مهارتی)
فراگیران رفتار های سالم برای جلوگیری از بیماری ها، اتخاذ کنند. (نگرشی)
فراگیران سدهای دفاعی بدن و اهمیت آنها را بیان کنند. (دانشی)
فعالیت های مقدماتی
معلم وارد کلاس می شود و با دانش آموزان سلام و احوال پرسی کرده، سپس حضور و غیاب می کند. معلم یا سرگروه تکالیف جلسه قبل را کنترل کرده و تمرین ها توسط دانش آموزان یا معلم حل می شود.
روش تدریس و مدل کلاس
کاوشگری
دایره ای(گروهی)
ابزار و رسانه های آموزشی
فیلم یا انیمیشن مربوط به بیماری های واگیردار، عکس های مربوط به درس
آمادگی و ایجاد انگیزه
با پخش یک فیلم یا انیمیشن در دانش آموزان ایجاد انگیزه می کنیم.
ارزشیابی اولیه
ارزشیابی ورودی از درس جلسه قبل: این ارزشیابی می تواند به صورت کتبی یا شفاهی انجام گیرد. نمونه سوالات ارزشیابی به صورت زیر می باشد:
– میکروب چیست؟
– ویروس چیست؟
– ویروس در کجا زندگی می کند؟
– راه های دفاع بدن را نام ببرید؟
– گلبول سفید چیست؟
ارائه درس
مرحله اول: فراهم آوردن زمینه جستجو
از گروه ها می خواهیم بر روی عکس صفحه اول فکر کرده و نظرات خود را بگویند.
مرحله دوم: طرح مسئه
پزشک به فردی که سرما خورده است، می گوید از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران بپرهیزد اما به فردی که دیابت (مرض قند) دارد چنین توصیه ای نمی کند، چرا؟
مرحله سوم: جمع آوری اطلاعات
گروه ها با مشورت کردن و با سوال از معلم، اطلاعاتی را کسب می کنند. پس از انجام مشورت سر گروه ها اطلاعات کسب شده را توضیح می دهند.
مرحله چهارم: سازماندهی اطلاعات
معلم متن های زیر را بین گروه ها تقسیم کرده و از آنها می خواهد که متن را مطالعه کنند، پس از مطالعه متن، سرگروه ها متن را برای بقیه افراد توضیح می دهند. معلم اطلاعات را ساماندهی کرده و توضیحات نادرست را اصلاح می کند.
متـن گـروهها
متن گروه اول:
بیماری هایی که می توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند، بیماری های واگیردار نامیده می شوند. عامل ایجاد این بیماری های واگیر دار جاندارانی ریزی به نام میکروب هستند.
متن گروه دوم:
میکروب ها به راه های مختلفی می توانند وارد بدن ما شوند: از جمله هوا، آب، غذا و زخم ها. بعضی میکروب ها در بدن جانوران زندگی می کنند. به این جانوران ناقل بیماری می گویند. مثل:
موش: ناقل بیماری طاعون
سگ: ناقل بیماری هاری
متن گروه سوم:
میکروب ها برای اینکه ما را بیمار کنند باید از دو سد دفاعی بدن عبور کنند.
سد اول: پوست بدن از ورود میکروبها جلوگیری می کند، اما اگر زخم یا خراشی در پوست ایجاد شود میکروب ها از طریق آن وارد بدن می شوند.
متن گروه چهارم:
اگر میکروب ها از سد اول عبور کنند با سد دوم دفاعی بدن، یعنی گلبول های سفید مواجه می شوند. بعضی گلبول های سفید به میکروب ها حمله کرده و آنها را می خورند. به این گلبول ها، بیگانه خوار نیز می گویند. بعضی گلبول های سفید موادی به نام پادتن ترشح می کنند، پادتن میکروب ها را غیر فعال می کنند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
این ارزشیابی باید هماهنگ با اهداف رفتاری باشد و بهتر است به صورت انفرادی انجام پذیرد. البته لازم است در حین تدریس سوالاتی از دانش آموزان پرسیده شود تا مطمئن شویم فراگیران درس را متوجه شده اند.
در پایان، معلم مطالب را جمع بندی کرده و درس را به پایان می برد. (اگر دانش آموزان در جایی از درس مشکل داشتند، معلم توضیحات لازم را بیان کرده و رفع نقص می کند. )
تعیین تکلیف
دانش آموزان اطلاعاتی درباره بیماری های مختلف واگیر دار جمع آوری کنند و برای جلسه بعد به کلاس بیاورند.
اطلاعات را می توان از اینترنت یا افراد مختلف کسب نمود و آن را بصورت خلاصه نوشت.
نکات آموزشی و روش تدریس
* درس در یک نگاه
بحث اصلی این درس، بیماری های واگیر و غیرواگیر است که ضمن مقایسه آنها، راه هایی را برای جلوگیری از مبتلا شدن به این بیماری ها معرفی می کند و در کنار آن، سدهای دفاعی بدن توضیح داده می شود. همچنین به راه های بالابردن مقاومت بدن برای پیشگیری از بیماری های واگیر و بعضی از رفتارهای سالم که از بروز بیماری های غیرواگیر جلوگیری می کنند اشاره ای می شود.
* اهداف و پیامدها
در پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
1- تفاوت بیماری های واگیر و غیرواگیر را بیان کند و بعضی از عوامل موثر در بروز آنها را گزارش نماید.
2- با ذکر مثال هایی بیماری های واگیر و غیرواگیر را مقایسه نماید و راه های پیشگیری از آنها را بیان نماید.
3- بتواند واگیر و غیرواگیر بودن بیماری را تشخیص دهد و به راه های بالابردن مقاومت بدن برای جلوگیری از بیماری های واگیر و رفتارهای سالم برای جلوگیری از بیماری های غیرواگیر اشاره نماید.
* مواد و وسایل آموزشی
فیلم و لوح فشرده آموزشی مربوط به بیماری های واگیر، راه های ورود میکروب به بدن و چگونگی بیگانه خواری گلبول های سفید و انواع واکسن و تصاویری از انواع میکروب ها.
* دانستنی های درس
جاندارانی که در بدن ما ایجاد بیماری می کنند شامل بعضی از ویروس ها، باکتری ها، آغازیان، قارچ ها و کرم های انگلی هستند که به نمونه های ریز آنها که با چشم دیده نمی شوند میکروب گفته می شود. به بیماری هایی که عامل آن یک موجود زنده بوده و می تواند از شخصی به شخص دیگر منتقل شود واگیر یا مُسری گفته می شود. میکروب ها یا عوامل بیماری زا به راه های مختلفی می توانند وارد بدن ما شوند؛ از جمله:
* هوا، مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا
* آب و غذا؛ مثل حصبه، وبا، اسهال خونی
* حشرات؛ مثل مالاریا، سالک، خواب آفریقایی
* زخم ها؛ مثل کزاز
* تماس؛ مثل جوش های پوستی
بیماری سالک: عامل بیماری سالک از طریق نیش نوعی پشه به نام پشه خاکی منتقل می شود. پشه خاکی پس از گزش فرد بیمار یا جانوران حامل این میکروب مانند سگ، موش و… آلوده می شود و در گزش های بعدی این میکروب را به افراد سالم منتقل می کند. محل گزش ابتدا قرمز، ملتهب و جوش مانند است که به تدریج در وسط آن زخمی ایجاد می شود. این زخم ممکن است دارای ترشح یا بدون ترشح باشد. در صورتی که زخم حاصل از سالک شدید باشد اثر آن برای همیشه در پوست باقی می ماند.
سدهای دفاعی بدن: سد اول پوست و ترشحات آن: پوست با داشتن لایه ای از سلول مرده به نام شاخی، جلوی ورود میکروب ها را به بدن می گیرد. در عین حال اگر میکروبی روی پوست قرار بگیرد، ترشحات پوست از جمله عرق، چربی و مخاط با نامساعدکردن شرایط رشد میکروب، آن را از بین می برند. پوست در بعضی از قسمت های بدن از جمله مجاری تنفسی، ادراری و تناسلی، ترشحات مخاطی دارد که میکروب ها را در خود جای داده به بیرون می فرستند. جود بافت پوششی مژهدار در مجاری تنفسی به حرکت و خروج مخاط به همراه میکروب کمک می کند. سد دوم: میکروب با عبور از سد اول یعنی پوست، با سد دوم برخورد می کند که گلبول های سفید خون هستند و به دو روش بیگانه خواری و ترشح پادتن با میکروب ها مبارزه می کنند.
واکسن ها: واکسن های قدیمی، میکروب کشته شده، ضعی فشده یا مقداری از سم میکروب بودند که با ورود به بدن، گلبول های سفید را تحریک می کردند تا در برابر آن پادتن بسازند. چون ساخت پادتن تا مدت ها ادامه دارد اگر میکروب اصلی نیز وارد بدن می شد پادتن موجود، آن را غیرفعال می ساخت. این واکسن ها این خطر را داشتند که ممکن بود کشته یا ضعیف نشده باشند و فرد را به بیماری مبتلا می نمودند. واکسن های امروزی بیشتر از طریق مهندسی ژنتیک تولید می شوند.
* فعالیت های کتاب
گفت وگوی صفحه 94: میکروب سرماخوردگی از چه راهی وارد بدن ما می شود؟ ویروس سرماخوردگی از طریق، دهان و بینی وارد دستگاه تنفس انسان می شود. ویروس ها از طریق سرفه، عطسه و حرف زدن فرد آلوده یا تماس دست های آلوده فرد بیمار با اشیا در محیط اطراف پخش می شود. اگر فردی در این محیط آلوده به ویروس قرار گیرد و یا این ویروس ها به دستگاه تنفس وی وارد شوند فرد به بیماری مبتلا می شود.
فکر کنید صفحه 95: به تصویر نگاه کنید. به نظر شما آیا این محیط می تواند سبب گسترش بیماری های واگیر شود؟ اگر جواب شما مثبت است، چگونه؟ این مکان ها محل رشد و زندگی حشراتی مانند مگس و پشه هستند و همچنین حیواناتی مانند سگ و گربه از این محل ها تغذیه می کنند و تمام این جانوران می توانند ناقل بیماری باشند و باعث گسترش آن شوند.
گفت وگوی صفحه 97: بیماری ها، نشانه ها و علامت هایی دارند. بوی بد دهان، درد ماهیچه ها و سوزش هنگام دفع ادرار نشانه های بعضی از بیماری ها هستند. شما چه نشانه های دیگری از بیماری ها می شناسید؟ تب، لرز، درد شکم، سرگیجه، حالت تهوّع، پریدگی رنگ و…
فرد بیمار در صورت داشتن چنین نشانه هایی چه کارهایی را باید انجام دهد و چه کارهایی را نباید انجام دهد؟ فوراً به پزشک مراجعه کند و تحت مداوا قرار گیرد و از مصرف دارو بدون تجویز پزشک پرهیز کند.
کاوشگری صفحه 99: با راهنمایی معلّم خود به صورت گروهی، فهرستی از چند بیماری غیرواگیر و علّت آنها تهیه کنید و در کلاس گزارش دهید. بیماری های قلبی عروقی، دیابت، فشارخون و سرطان یا…
گفت وگوی صفحه 100: گفته می شود که پیشگیری از درمان بهتر است. نظر شما چیست؟ نظر خود را با استدلال بیان کنید. همیشه پیشگیری باعث جلوگیری از بیماری می شود و ما مجبور به استفاده از داروهای شیمیایی نشده و دچار کار افتادگی نمی شویم. پیشگیری می تواند از چندین بیماری جلوگیری کند. پیشگیری یک فرهنگ است و درمان یک علم. فرهنگ پیشگیری بالاتر از علم درمان است.
چه راه هایی برای پیشگیری از بیماری های واگیر می شناسید؟
1- بالا بردن مقاومت بدن: هر چه بدن مقاوم تر باشد، میکروب ها را سریع تر از بین می برد. مثل ورزش کردن و خوردن غذاهای مقوی.
2- واکسن: وقتی واکسن وارد بدن می شود، گلبول های سفید علیه میکروب و بیماری پادتن می سازند. هر بیماری واکسن مخصوص به خود را دارد.
سوالات درس با جواب
1- چرا پزشک به فرد سرما خورده توصیه می کند از دست دادن یا روبوسی با دیگران پرهیز کند اما چنین توصیه ای برای فردی که دیابت (بیماری قندی) دارد نمی کند؟
پاسخ: زیرا سرما خوردگی بیماری واگیر است و بیماری اش به دیگران سرایت می کند اما بیماری قندی واگیر نیست و به دیگران سرایت نمی کند.
2- بیماری واگیر چیست؟
پاسخ: بیماری هایی که می توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند بیماری های واگیر نامیده می شوند.
3- چه عاملی باعث ایجاد بیماری های واگیر می شود؟
پاسخ: میکروب های مختلف بیماری زا
4- چند میکروب بیماری زا را نام ببرید؟
پاسخ: ویروس ها، باکتری ها، آغازیان و قارچ ها.
5- چرا به عوامل بیماری زا میکروب می گویند؟
پاسخ: زیرا دیدن اکثر عوامل بیماری زا با میکروسکوپ امکان پذیر است.
6- ناقل چیست؟
پاسخ: جانورانی که میکروب ها در بدن آنها زندگی می کنند ناقل هستند.
7- چند جاندار ناقل بیماری را نام ببرید؟
پاسخ: موش ناقل بیماری طاعون، سگ ناقل بیماری هاری و پشه ی آنوفل ناقل بیماری مالاریا است.
8- مهمترین بیماری واگیر خطرناک هفت قرن پیش قاره ی اروپا چه بوده است؟
پاسخ: طاعون که در حدود سه سال مردم زیادی جان باختند.
9- تفاوت سرماخوردگی و آنفولانزا را بنویسید؟
پاسخ: ویروس سرما خوردگی در سلول مخاط بینی قرار می گیرد در حالی که ویروس آنفولانزا در سلول های شش ها ساکن می شوند آنفولانزا معمولاً همراه تب، بدن درد و سرفه است.
10- آیا می توان جایی پیدا کرد که میکروب نباشد؟
پاسخ: پس چرا فقط بعضی مواقع بیمار می شویم؟ میکروب ها تقریبا همه جا یافت می شوند زیرا دستگاه ایمنی بدن از ورود میکروب به بدن جلوگیری می کند اما وقتی وارد بدن ما می شود و شرایط برای رشد آن فراهم باشد ما بیمار می شویم.
11- دو سدّ دفاعی بدن که میکروب ها برای بیمار کردن ما باید از آن عبور کنند کدام اند؟
پاسخ: سدّ اول: پوست بدن از ورود میکروب ها جلوگیری می کند اما اگر زخم یا خراشی در پوست ایجاد شود از آن راه میکروب وارد بدن شود. سدّ دوم: اگر میکروب ها از سدّ اول عبور کنند با سدّ دوم دفاعی بدن یعنی گلبول های سفید مواجه می شوند.
12- وقتی نفس می کشیم میکروب ها وارد بینی می شوند اما چرا نمی توانند به راحتی پایین تر بروند و وارد شش ها شوند؟
پاسخ: مخاط بینی و مژک های داخل بینی آنها را به بیرون می رانند.
13-گلبول های سفید چگونه میکروب ها را از بین می برند؟
پاسخ: گلبول ها از دو راه با میکروب ها مبارزه می کنند: 1-بیگانه خواری: بعضی گلبول های سفید به میکروب ها حمله می کنند و آنها را می خورند به این گلبول های سفید بیگانه خوار نیز می گویند. 2- ترشح پادتن: بعضی گلبول های سفید موادی به نام پادتن ترشح می کنند پادتن میکروب ها را غیرفعال می کند؛ گلبول های سفید بیگانه خوار این میکروب های غیرفعال را راحت تر می خورند.
14- اگر میکروب ها از سدّ دوم دفاعی بدن یعنی گلبول های سفید نیز عبور کنند چه اتفاقی می افتد؟
پاسخ: وقتی میکروب ها پیروز می شوند درجا های متفاوت بدن ساکن می شوند مثلا میکروب سل در شش ها قرار می گیرند و سبب تخریب سلول های شش می شود.
15- میکروب گلو درد چرکی چگونه به بدن آسیب می رساند؟
پاسخ: میکروب این بیماری نوعی باکتری است و سمی ترشح می کند که با جریان خون به قلب می رود و به آن آسیب می رساند.
16- آیا همه ی باکتری ها زیان آور و بیماری زا هستند؟ توضیح دهید؟
پاسخ: خیر، در روده ی ما باکتری هایی وجود دارد که ویتامین تولید می کنند. باکتری هایی در پوست ما زندگی می کنند که باکتری های زیان آور را از بین می برند. در بعضی جاها فاضلاب را با باکتری های خاصی تصفیه و بی ضرر می کنند و از آن برای آبیاری درختان و فضا های سبز استفاده می کنند.
17- اگر پزشک برای بهبود بیماری ما آنتی بیوتیک تجویز کرده باشد، چرا آن را در همان ساعت هایی که پزشک گفته است و به همان تعداد باید بخریم؟
پاسخ: اگر این کار را نکنیم به باکتری ها فرصت می دهیم تا خود را در برابر آنتی بیوتیک مقاوم کنند و در نتیجه دارو نتواند آنها را از بین ببرد.
19- فایده ی ورزش کردن چیست؟
پاسخ: ورزش کردن سبب تقویت ماهیچه ها وقلب و احساس نشاط در بدن می شود.
20- علت ایجاد بیماری های غیر واگیر چیست؟
پاسخ: بیماری های غیر واگیر در اثر میکروب ها به وجود نمی آیند این بیماری ها به دلیل اختلال در کار دستگاه های بدن ایجاد می شوند.