نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه : سوم دبستان
درس : انتخاب پروانه
مقدمه
اساس اسلام، سعادت و نجات آدمی است و احکام اخلاقی و فقهی مربوط به پوشش زن نیز با این فلسفه و حکمت حکیمانه صادر شده است. اهمیت حجاب و پوشش اسلامی تا جایی است که خداوند متعال در برخی از سوره های قرآن از آن به عنوان یک ضرورت یاد می کند. هدف اسلام آن است که زن با رعایت حجاب اسلامی، مانع خودنمایی و گمراهی خود و دیگران گردد، حافظ حرمت و آداب عفت و حیا باشد، با فراغت کامل وظایف و رسالت اساسی خویش را انجام دهد و زمینه رشد معنوی و قرب الهی را برای خود و مردان فراهم کند.
حجاب از کارکرد اجتماعی نیز برخوردار است و معاشرت های بی بند و بار را کنترل نموده و بر تحکیم نظام خانواده افزوده و از انحلال کانون محکم زناشویی جلوگیری کرده و امنیت اجتماعی را فراهم می سازد. درس انتخاب پروانه علاوه بر ایجاد زمینه آشنایی با اهمیت و ضرورت رعایت پوشش مناسب، به احکام حجاب نیز اشاره می کند؛ به این ترتیب، این درس علاوه بر تحقق اهداف حوزه آداب و اخلاق اسلامی ، به موضوع احکام نیز مربوط می شود.
اهداف درس
* آشنایی با مفهوم حجاب و آداب پوشش اسلامی
* تمایل به رعایت حجاب و پوشش اسلامی
* تلاش برای رعایت حجاب و پوشش اسلامی
* تقویت نگرش مثبت نسبت به استفاده از پوشش اسلامی
* بیان احکام ساده حجاب در حدّ کتاب
* آشنایی با پیام قرآنی
توصیه هایی برای شروع مناسب تدریس
1 . در این درس می توان از دانش آموزان بخواهیم که درباره موضوع حجاب چند جمله یا متنی کوتاه بنویسند یا آنچه به نظرشان می رسد به تصویر بکشند، سپس با طرح سوال هایی مناسب و پاسخ های داده شده می توان در نتیجه به اهداف درس پی ببریم.
نمونه سوال:
چرا باید حجاب داشته باشیم؟
حجاب پسرها چگونه است؟
رعایت حجاب به نفع ماست، یعنی چه؟
2 . از دانش آموزان (دختر) بخواهید خاطرات خود را از جشن تکلیف خود که درس قبلی آنها بوده بیان کنند یا به ترسیم بکشند.
3 . ساختار داستانی درس، فرصت و امکان خوبی برای برقرای ارتباط مناسب با دانش آموزان و شروع یک گفت و گوی موثر میان آنان با شماست. از آن به نحو احسن بهره بگیرید. هنگام خواندن درس توقف ها، تامل ها، نگاه های معنادار شما به دانش آموزان، حرکات سر و صورت و… همه می توانند از متن درس به عنوان یک متن زنده و تفکر برانگیز، ابزاری مناسب برای ایجاد فرصت یادگیری بسازد.
4 . اجرای نمایش توسط دانش آموزان در رابطه با متن درس
5 . در این درس می توان با برگزاری نمایشگاهی از تصاویر پوشش های اسلامی در کشورهای مختلف مسابقه ای ترتیب داد و در این مسابقه از دانش آموزان بخواهیم که با توجه به تمام پوشش هایی که در نمایشگاه دیده اند یک پوشش مناسب و تلفیقی از کشورهای مختلف طراحی کنند و ضمن توضیح در رابطه با پوشش طراحی شده، در صورت امکان جوایزی اهدا شود.
6 . اجرای نمایش غیر از متن درس به این صورت که افرادی که در کتاب نام برده شده به ترتیب وارد کلاس شوند (تق، تق، تق، کیه کیه)
پسر خاله پشت دره حجاب کنم یا نکنم: حجاب کنیم، حجاب کنیم نامحرم نامحرم
دایی اومده پشت دره می خوام برم در رو واکنم حجاب کنم یا نکنم: حجاب نکن حجاب نکن اون محرم اون محرم و …
7. با در اختیار قرار دادن یک گل باز شده و یک غنچه گل از آنها بخواهیم که آن را دست به دست مشاهده کنند تا زمانی که گل باز شده گلبرگ های آن ریخته شده و غنچه همچنان بسته بماند. سپس به آنها بگوییم عزیزان من، حجاب ما هم مثل همین غنچه می ماند که زیبایی و طراوت ما را حفظ می کند و با برداشتن آن مانند همان گل باز شده زیبایی و طراوت خود را از دست می دهیم. همان طور که آن گل از بین رفت. رمز زیبایی خواهران مسلمان هم همین است.
امروز با مامان رفتیم حرم امام رضا (ع). وقتی از حرم بر می گشتیم، از کنار مغازه های دورِ حرم رد شدیم. من این مغازه ها را خیلی دوست دارم. چیزهای جالبی دارند؛ انگشترهای کوچک، تسبیح های رنگی، نخود و کشمش، آب نبات و …
مامان رو به روی یک مغازه پارچه فروشی ایستاد و چند متر پارچه گلدار خرید. روی پارچه آبی، گل های ریز سفید بود. از مامان پرسیدم: مامان می خواهی چی بدوزی؟ مامان خندید و گفت: یک چیز قشنگ!
وقتی به خانه رسیدیم مامان متر را آورد و اندازه من را گرفت. حدس می زدم که می خواهد برای من چیزی بدوزد. آن وقت با آن پارچه گلدار نشست پای چرخ خیاطی. ت..ت..تق دوخت و دوخت و دوخت. من همان طور رو به رویش نشستم و نگاهش کردم. وقتی کارش تمام شد پارچه را برداشت و گفت: حالا بیا جلو و سرت کن
با خوش حالی پرسیدم مال من است:
مامان گفت: بله! برای دختر قشنگم یک چادر گلدار دوختم
با خوش حالی چادر را از دست مامان گرفتم و رو به روی آینه بزرگ ایستادم. چقدر قشنگ شده بودم؛ مثل درخت آلبالوی خانه مان که فصل بهار شکوفه می دهد. از مامان پرسیدم: خدا گفته خانم ها باید حجاب داشته باشند؟
مامان جواب داد: بله دخترم! خدا به پیامبر (ص) گفت که به زن ها بگویید پیش نامحرم ها باید حجاب داشته باشند.
حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) هم که از بهترین زن های دنیا هستند، پیش مردان نامحرم حجاب کامل داشتند. دوباره خودم را توی آینه نگاه کردم. حالا چادر گلدارم را بیشتر دوست داشتم؛ چون حس می کردم من مثل حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) دارم حجابم را رعایت می کنم.
فعالیت های درس
فکر می کنم: به دانش آموزان فرصت دهید که هر کدام به این سوال پاسخ دهند. سپس نظر چند نفر را جویا شوید تا دانش آموزان با نظرات دوستانشان آشنا شوند. می توانید دانش آموزان را هدایت کنید تا به انتخاب پروانه برای حجاب برتر (چادر) اشاره کنند.
دوست دارم: این فعالیت، دانش آموزان را به انجام فعالیتی عملی تشویق می کند. در این فعالیت، دانش آموزان اشتیاق خود را برای رعایت پوشش اسلامی با ارائه دلیل نشان می دهند و به آثار و فواید حجاب تا آنجایی که آشنایی دارند، اشاره می کنند.
بیندیشیم: پس از آموزش پیام قرآنی دانش آموزان در گروه های چند نفره با توجه به مضمون آیه و ارتباط آن با تصویر و محتوای درس به گفت و گو می پردازند. انتظار می رود دانش آموزان به این نتیجه برسند که حجاب مانند صدفی است که دور مروارید را می گیرد و اگر این صدف وجود نداشت، مرواریدی درست نمی شد.
گفت وگو کنیم: دانش آموزان در این قسمت با نظارت معلم، آموخته های دینی خود را در جمع دانش آموزان کلاس تایید نموده و آمادگی بروز رفتار دینی برای ایشان حاصل می گردد.برای انجام این فعالیت معلمان گرامی می توانند پس از شنیدن نظرات دانش آموزان، بحث را هدایت کنند تا دانش آموزان به ویژگی های پوشش اسلامی از جمله پوشیدگی بدن به جز صورت و دست ها تا مچ، ضخامت داشتن و تن نما نبودن، گشاد بودن و مشخص نکردن برجستگی های بدن، رنگ مناسب و عدم جلب توجه و… اشاره کنند.
در بخش دوم گفت وگو، فراتر از رعایت حجاب، به رعایت دستورات اسلام پرداخته است و علاوه بر رعایت حجاب، رعایت سایر دستورات اسلامی مورد توجه قرار می گیرد. دانش آموزان در این قسمت، آنچه از دستورات دینی آموخته اند مانند دست ندادن به نامحرمان، رعایت آداب گفت و گو با نامحرمان و… را بیان می نمایند.
بگرد و پیدا کن: این فعالیت برای تثبیت و جمع بندی اهداف درس در ذهن دانش آموزان طراحی شده است. دانش آموزان دختر و پسر هر یک از دیدگاه خود به این فعالیت پاسخ می دهند. مثلاً دانش آموزان دختر، پسرعمو، پسرخاله و شوهرخواهر را به عنوان نامحرم و دختر دایی، پدر بزرگ و عمو را به عنوان محرم معرفی می کنند.
با هم بخوانیم: خواندن شعر ضمن ایجاد احساس خوشایند و دلچسب در دانش آموزان، زمینه آشنایی بیشتر با آثار حجاب را به گونه ای متفاوت فراهم می آورد. لازم است به این نکته توجه داشته باشیم که به هنگام خواندن شعر، بر روی وزن و آهنگ آن توجه و دقت بیشتری شود. تاکید بر روی کلمات، سکوت های مناسب و بجا، نشان دادن بار معنوی عاطفی و حسی کلمات در این انتقال موثر است.
با خانواده: در این فعالیت انتظار می رود معلمان گرامی، حسّ هنری دانش آموزان را در جهت پیشبرد اهداف دینی برانگیزانند. پیشنهاد می گردد با هماهنگی مدیر مدرسه، نمایشگاهی در این زمینه در مدرسه برپا گردد.
سطوح عملکرد
خیلی خوب
آداب، ویژگی ها و مصادیق پوشش اسلامی را در نمونه های متنوع تشخیص و برای رعایت آنها پیشنهاد ارائه می کند و همواره نسبت به رعایت آنها حساسیت نشان می دهد.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
آداب، ویژگی ها و مصادیق پوشش اسلامی را تشخیص و برای رعایت آنها پیشنهاد ارائه می کند و در بیشتر موارد نسبت به رعایت آنها حساسیت نشان می دهد.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
قابل قبول
آداب، ویژگی ها و مصادیق پوشش اسلامی را تشخیص می دهد و گاهی اوقات نسبت به رعایت آنها حساسیت نشان می دهد.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با راهنمایی معلم آداب، ویژگی ها و مصادیق پوشش اسلامی را درک می کند و به ندرت نسبت به رعایت آنها حساسیت نشان می دهد.
به کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های معلم
1 . برای تشویق دختران به حجاب راه های زیادی وجود دارد، مثل گفتن فلسفه و دلایل حجاب، فطرت بی حجابی، آثار و فواید حجاب. اما بیان این مطالب برای دختران نه ساله بسیار زود است. دختر نه ساله نه فلسفه حجاب را آن گونه که باید می فهمد و نه می توان از مضرّات و نتایج بد حجابی برای او سخن گفت. در عوض یک دختر نه ساله، قلبی پر از احساسات و عواطف دارد، قلبی کودکانه و پاک که به خدای خویش با تمام وجود عشق می ورزد و بسیار دوست دارد تا این خدای مهربان را از خود راضی کند. پس همین نکته مثبت باید مورد توجه قرار گیرد و از آن به خوبی بهره مند شود. از این رو، در این درس به جای بیان مطالب سخت و پیچیده در مورد حجاب، تنها به ذکر این نکته بسنده شده است: خدای مهربانی که این همه نعمت به ما داده است (دانش آموزان در این کتاب و کتاب سال قبل با نعمت های او آشنا شده اند) از ما به عنوان یک دوست مهربان خواسته ای دارد. آیا درست است که به خواسته او بی اعتنا باشیم!؟
آیا در جواب این همه مهربانی او، نباید به خواسته هایش احترام گذاریم و تمام تلاشمان را برای انجام آن به کار بندیم؟
بیان این جملات قلب مهربان و باصفای کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد، و مخاطب با احساسی خوشایند و از سر عشق و علاقه، حجاب را می پذیرد، نه به عنوان یک وظیفه سخت و طاقت فرسا، بلکه به عنوان پاسخی به خواسته بهترین و نزدیک ترین دوستش. هدف از انتخاب واژه دوست برای خدا در این داستان، توجه به همین مسئله بوده است تا حجاب را امری خوشایند و پاسخی از سوی دختران به خواسته بهترین دوست نشان دهد.
2 . ممکن است دانش آموز سوال کند که چرا این دوست، حجاب را از ما دختران خواسته است؟ در پاسخ به هیچ وجه وارد بیان فلسفه و دلایل حجاب نشوید. (این کار را به سال های بالاتر واگذار کنید) بلکه صرفاً به بیان این نکته اکتفا کنید خدایی که ما را خلق کرده و از همه کس آگاه تر و عالم تر است، از ما بهتر می داند که چه چیز به نفع، و چه چیز به ضرر ماست. او حتماً در داشتن حجاب برای زنان فاید های دیده است که این کار را بر ما واجب کرده است.
مطمئن باشید اگر حجاب به نفع و خیر و صلاح ما نبود، خدا آن را از ما نمی خواست. پس حالا که خداوند این قدر ما را دوست دارد، پس ما هم اگر می خواهیم زندگی خوبی داشته باشیم، باید به خواسته ها و دستورات الهی عمل کنیم و شما در کتاب های دینی آینده بیشتر با علت این دستور الهی آشنا می شوید.
3 . در این درس به حدّ و حدود حجاب شرعی اشاره شده است. همان طور که می دانید زنان باید همه بدن خود به جز صورت و دو دست خود (از مچ دست به پایین) را بپوشانند. پروانه نیز با دیدن خود در آینه متوجه شد که به گونه ای روسری پوشیده که مو و گردن او پیداست. به همین دلیل، روسری خود را طوری بست که گردن و مویش پیدا نباشد. از طرف دیگر آستین پیراهن او به اندازه ای بود که تا مچ دست او را نمی پوشاند، پس تصمیم به پوشیدن پیراهنی با آستین بلندتر کرد.
4 . دختران و پسران در سنّ نوجوانی و جوانی تمایل زیادی برای ایستادن جلوی آینه و آراستن ظاهر خود دارند. اما چه خوب است که آینه تنها وسیله ای برای دیدن زیبایی هایمان نباشد؛ یعنی اگر عیب و ایرادی هم داریم در آینه ببینیم و آن را رفع کنیم. در این درس، پروانه ابتدا جلوی آینه می آید و از دیدن لباس ها و ظاهر زیبای خود خشنود می شود. اما همین آینه که زیبایی های او را به او نشان داد، چیزهای دیگری را نیز به او نشان می دهد که باعث می شود پروانه، به خود بیاید و اشکالاتش را برطرف کند، چیزهایی مثل موهای بیرون از روسری، آستین کوتاه و …
5 . حجاب پروانه با پوشیدن لباسی آستین بلند و روسری که تمام مو و گردن او را پوشانده بود، کامل شده بود. اما در این قسمت از داستان، چادر نیز به عنوان کامل کننده حجاب به مخاطب معرفی شده است. نکته مهم این است که نباید دختران را برای پوشیدن چادر اجبار کرد. در این درس نیز مادر انتخاب چادر را به خود دخترش واگذار می کند و در نهایت، این پروانه است که تصمیم م یگیرد چادر را انتخاب کند.
٦ . این درس اگرچه ظاهراً برای دختران است، اما باید به این نکته توجه داشت که در اسلام در مسئله پوشش مردان نیز مورد خطاب قرار گرفته اند. از این رو، در برخی از فعالیت های این درس، سخن از پوشش مناسب برای پسران نیز به بیان آمده است؛ مثلاً شایسته نیست که پسران با لباس های نامناسب بیرون بیایند یا پیراهنی کوتاه و تنگ بپوشند یا با شلوارک به بیرون بروند.
نکته مهمی که همکاران باید به آن توجه کنند توجه به این مسئله است که در اسلام علاوه بر توصیه بر حجاب در حدّ و حدود بیان شده، به زنان و مردان توصیه شده تا لباس های تنگ و بدن نما نپوشند. بنابراین، چه دختران و چه پسران نباید پیراهن یا شلوارهایی بپوشند که تنگ یا بدن نما باشند.
چگونگی تدریس درس
* روش های یاددهی یادگیری
پرسش و پاسخ ، بحث گروهی ، سخنرانی
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی ، گروهی
* رفتار ورودی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. استفاده از تصویر صدف و پرداختن به ویژگی های آن می تواند مقدمه و شروع خوبی برای درس باشد.
2. قرائت پیام قرآنی درس سوره ی واقعه آیه 23 "کَاَمثاَلِ الل ولو المَکنونِ"
3. نمایش تصاویی از زنان محجبه ی ایرانی، اقوام مختلف ایران (شمال، جنوب، غرب و شرق ایران)
4. نمایش فیلمی از موزه ی مردم شناسی مناطق ایران و نحوه ی پوشش مردان و زنان کشورمان نیز می توانند آغازگر خوبی برای این درس باشند.
5. نمایش این داستان را بچه ها در کلاس اجرا کنند و سپس با طرح سوالاتی از نمایش آنچه را که جزء اهداف درس است را دنبال کنیم.
6. با خواندن شعر مثل فرشتگان یا پخش فایل صوتی این شعر در کلاس
7. نوشتن عبارت انتخاب بر روی تخته کلاس و صحبت در این مورد، انتخاب به چه معناست؟
آیا تا به حال چیزی را انتخاب کرده اید؟ حس و حال شما نسبت به آن چیزی که انتخاب کردید چگونه است؟
سپس متن درس را با آهنگ و لحن مناسب بخوانیم و دانش آموزان را در فضای داستان قرار دهیم.
سوال: انتخاب پروانه چه چیز بود؟ حسّ و حال پروانه از این انتخاب چگونه بود؟ نظر شما درباره ی انتخاب پروانه چیست؟
8. می توانیم نمایشنامه ای را بنویسیم و هماهنگ کنیم که در آن دو دوست که نه سال دارند خود را آماده جشن تکلیف می کنند، اولی بعد از جشن تکلیف هنگام بیرون رفتن از منزل حجاب خود را به صورت کامل رعایت می کند و دیگری بدون توجه به نوع پوشش خود به بیرون از خانه می رود بین این دو درخصوص تکلیفی که خداوند مهربان بر آنها نهاده صحبت می کنند. شخصیت دوم داستان از دوست خود می پرسد چرا تو امروز چادر سر کنی؟ و این مقدمه ی یک گفت و گو خواهد شد …
در نهایت شخصیت دوم داستان را به فکر وادار می کند .
تذکر: پایان داستان را اجازه دهید که خود دانش آموزان کلاس بیان کنند بعد از آن گفت وگوی انجام شده بین این دو شخصیت نفر دوم به چه چیزی فکر می کرد؟ شما جای او بودید چه می کردید؟
9. اجرای نمایش به این صورت که در کتاب نام برده شده به ترتیب وارد کلاس شوند (تق، تق، تق، کیه، کیه)
سر خاله پشت دره حجاب کنم یا نکنم حجاب کنیم، حجاب کنیم نامحرم نامحرم
دایی اومده پشت دره، میخوام برم در رو وا کنم حجاب کنم، یا نکنم حجاب نکن حجاب نکن، او محرمه اون محرمه و …
10. خواندن یک متن شعار گونه برای تثبیت مفاهیم (محرم و نامحرم)
* ارزشیابی
انتظار داریم دانش آموز آداب و نحوه ی پوشش مناسب اسلامی را در نمونه های متنوع بشناسد و با علاقه و اشتیاق سعی کنند آن را در نحوه ی پوشش خود رعایت کنند. پیام قرآنی درس را نیز صحیح بخوانند و مفهوم و معنی آن را توضیح دهند.
تذکر: سعی و تلاش ما نیز می بایست بر این باشد تا به عنوان یک الگو برای دانش آموزانمان به آنچه که می گوییم و دیگران را به آن سفارش می کنیم عامل بوده و خود نیز رعایت کنیم.
* تعیین تکلیف
تصویر یا نقاشی از پوشش مناسب برای بیرون از خانه را ترسیم کرده و با خود به کلاس بیاورید. آوردن عکس هایی از نحوه ی پوشش مناطق و محله های که پدر و مادر شما در آن متولد شده اند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فکر می کنم
انتخاب پروانه درست بود؛ زیرا بهترین حجاب، چادر بود. چون می خواست به دستور بهترین دوست خود عمل کند.
* دوست دارم
همیشه پوششی مناسب داشته باشم تا به دستور خدا عمل کرده باشم و خداوند از من راضی باشد.
* ببین و بگو
چه ارتباطی میان این تصویر و حجاب وجود دارد؟
همان طور که این مروارید به وسیله صدف محافظت می شود، حجاب، زنان را مانند مروارید گرانبها حفظ می کند.
* گفت وگو کنیم
چگونه می توانیم در مهمانی ها، دستورات اسلامی را رعایت کنیم؟ از لباس های مناسب استفاده کنیم. حجاب را رعایت کنیم و در رفتارمان با نامحرمان دقّت کنیم.
* بگرد و پیدا کن
کدام محرم و کدام نامحرم هستند؟
پسر عمو: نامحرم
عمو: محرم
پسر خاله: نامحرم
پدر بزرگ: محرم
دختر دایی: نامحرم
همسر برادر: نامحرم
دختر عمو: نامحرم
سوالات درس به همراه پاسخ
1- وقتی دختر ها به سّن تکلیف می رسند چه باید بکنند؟
پاسخ: در برابر نامحرمان خود را بپوشانند و با حجاب باشند.
2- بهترین و مهربان ترین دوست ما کیست و از ما چه می خواهد؟
پاسخ: است و از ما می خواهد وقتی به سن تکلیف رسیدیم حجاب را رعایت کنیم .
3- پروانه بعد از دیدن خود در آینه چه کرد ؟
پاسخ: لباس آستین بلند پوشید و با روسری گردن و موی سرش را پوشاند.
4- مادر در جواب پروانه که گفت من هم چادر بپوشم چه گفت؟
پاسخ: گفت : اگر دوست داری می توانی چادر ت را هم سر کنی با چادر حجاب تو کامل تر می شود .
5- بهترین حجاب برای دختر خانم ها چیست ؟
پاسخ: چادر
6- چرا انتخاب پروانه درست بود؟
پاسخ: زیرا بهتر حجاب چادر بود چوون می خواست به دستور بهترین دوست خود عمل کند.
7- کدام محرم و کدام نامحرم هستند؟
پسر عمو = نامحرم | عمو = محرم | پسر خاله = نامحرم | شوهر خواهر = نامحرم
پدر بزرگ = محرم | دختر دایی= نامحرم | همسر برادر = نامحرم | دختر عمو= نامحرم
10
11