آموزش کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی
درس سیزدهم : زیستگاه
دانش آموزان همراه آموزگار خود به بوستان رفتند. آموزگار از آنها خواست که محیط اطراف خود را مشاهده کنند. محیا گفت: «چه گیاهان متنوعی در اینجا رشد کرده اند». زهره گفت: «گوش کنید! آواز پرندگان را می شنوید؟» او همکلاسی های خود را صدا زد و لانه ی پرنده ای را روی درخت به آنها نشان داد. یاسمن کمی جلوتر یک ملخ را روی گیاهی دید.
سپس آموزگار از دانش آموزان پرسید: «آیا می توانید بگویید موجودات زنده چه ویژگی هایی دارند؟»
در یک بوستان، چه موجودات زنده و غیرزنده ای ممکن است وجود داشته باشد؟
موجودات زنده نفس می کشند .
موجودات زنده رشد می کنند.
موجودات زنده می توانند موجوداتی شبیه به خود را تولید کنند .
موجودات زنده حرکت می کنند.
موجودات زنده غذا می خورند .
در حیاط مدرسه یا بوستان نزدیک مدرسه:
الف) چه موجودات زنده و غیرزنده را می بینید؟ آنها را در جدول رو به رو طبقه بندی کنید.
آب
زنبور
سطل زباله
گنجشک
نیمکت
گل رز
هوا
گربه
سنگ
درخت کاج
الاکلنگ
ب) موجودات زنده ی جدول بالا را در جدول روبه رو طبقه بندی کنید.
مراقب باشید به موجودات زنده آسیب نرسد.
گیاهان و جانوران، موجودات زنده ی بوستان اند. درحالی که خاک، آب، هوا و نور موجودات غیرزنده ی بوستان هستند.
درباره ی غذای جانورانی که نام آنها را در جدول بالا نوشتید، اطلاعات جمع آوری کنید و جدول صفحه بعد را کامل کنید. سپس به پرسش های زیر پاسخ دهید :
زنبور
شهد گل
گربه
گوشت و پرندگان کوچک
*کدام جانوران این جدول از گیاهان و کدام جانوران از گوشت جانوران دیگر تغذیه می کنند؟
* آیا در این جدول، جانوری وجود دارد که هم از گوشت و هم از گیاه تغذیه کند؟
ملخ و زنبور از گیاهان و گربه از گوشت
بله- گنجشک
به جانورانی که از گیاهان تغذیه می کنند، گیاه خوار می گویند. به جانورانی که از جانوران دیگر تغذیه می کنند،
گوشت خوار می گویند. به جانورانی که هم گیاه و هم گوشت می خورند، همه چیزخوار می گویند.
زنجیره ی غذایی
ملخ برگ گیاه را می خورد. رابطه ی گیاه با ملخ را به صورت زیر نشان می دهند.
برگ گیاه ← ملخ
* ملخ هم می تواند غذای گنجشک باشد. رابطه ی آنها را چگونه می توانید نشان دهید؟
به ارتباط غذایی موجودات زنده، زنجیره ی غذایی می گویند.
تصویرهای زیر را به دقّت نگاه کنید و به پرسش ها پاسخ دهید.
بین این موجودات زنده، چه ارتباط غذایی ای وجود دارد؟
ارتباط غذایی موجودات زنده ی این تصویرها را با استفاده از علامت پیکان (←)به صورت زنجیره ی غذایی نشان دهید.
1
2
یک زنجیره ی غذایی را تشکیل می دهند.
شیر < ———— گاو وحشی
شاهین < ———– ماهی < ———– جلبک و جانوران ریز داخل آب
معمولاً جانوری، مانند گنجشک، از چند نوع گیاه یا جانور تغذیه می کند.
شبکه ی غذایی
با توجه به رابطه ی روبه رو،
کدام ها غذای گنجشک هستند؟
کرم خاکی و دانه ی گیاه
گنجشک غذای کدام جانورانی است؟
روباه و گربه
• در این شکل چند زنجیره ی غذایی وجود
دارد؟ این زنجیره ها را بنویسید. ۴ زنجیره .
دانه گنجشک گربه
دانه گنجشک روباه
کرم گنجشک گربه
کرم گنجشک روباه
• کدام جانور در این زنجیره ها مشترک است ؟ گنجشک
بسیاری از زنجیره های غذایی با هم ارتباط دارند؛ یعنی برخی جانوران در چند زنجیره ی غذایی مشترک هستند.
بنابراین، اگر در یک زنجیره ی غذایی، غذای جانوری کم شود، آن جانور می تواند غذای خود را از زنجیره های غذایی دیگر به دست آورد. از ارتباط چند زنجیره ی غذایی، شبکه ی غذایی به وجود می آید.
1ــ در شبکه ی غذایی بالا چند زنجیره ی غذایی وجود دارد؟
۳ــ اگر در این شبکه ی غذایی همه ی موش ها از بین بروند، آیا همه ی شاهین ها هم از بین می روند؟ پاسخ خود را توضیح دهید .
۵ زنجیره ی غذایی
خیر، چون می تواند از زنجیره ی دیگری برای تغذیه ی خود استفاده کند مثل خرگوش و مار.
۲- موش در چند زنجیره ی غذایی دیده می شود و غذای کدام جانوران است؟
در سه زنجیره غذایی قرار دارد . جغد و شاهین و مار
زیستگاه
کرم خاکی در کجا زندگی می کند؟
1- با یک قاشق یک بار مصرف، خاک باغچه را به هم بزنید و کرم های خاکی درون آن را پیدا کنید.
2ــ مقداری خاک را با کرم ها در یک ظرف بریزید.
3ــ مقداری آب روی خاک بریزید تا سطح آن را بپوشاند.
پس از انجام فعّالیت صفحه ی قبل، کرم ها را به محلّ زندگی شان برگردانید.
* پیش بینی می کنید برای کرم ها چه اتّفاقی می افتد ؟
* چه مشاهده می کنید؟
کرم ها از خاک بیرون می آیند، چون شرایط محیط زندگی آنها به هم خورده است.
شرایط محیطی کرم ها با پرشدن فضای خالی بین ذرات خاک با آب تغییر کرده و اینکه آنها نمی توانند تنفس کنند از خاک بیرون می آیند.
خاک مرطوب باغچه یا گلدان، محلّ زندگی کرم خاکی است. کرم خاکی نمی تواند در جایی که خشک یا پر از آب باشد، زندگی کند. هر موجود زنده در جایی زندگی می کند که برای تغذیه، تنفّس، رشد، تولید مثل و حرکت مناسب باشد. به این مکان، زیستگاه آن موجود زنده می گویند.
زیستگاه ها گوناگون اند
زیستگاه کرم خاکی، خاک مرطوب است. زیستگاه بعضی ماهی ها رودخانه، دریاچه، دریا و اقیانوس است. یک آکواریوم کوچک، زیستگاه یک یا چند ماهی است که در آن زندگی می کنند.
رودخانه، دریا، جنگل، بیابان و حتّی گلدان خانه ی شما هر کدام یک زیستگاه است.
* آیا ماهی، ببر و عقاب می توانند در هر جایی زندگی کنند؟ به چه دلیل؟
* آیا جانوران محل زندگی شما می توانند در جاهای خیلی گرم یا خیلی سرد زندگی کنند؟ به چه دلیل؟
خیر، چون باید شرایط مناسب برای زندگی در آن محیط برای آنها فراهم باشد.
خیر، چون در محیط زندگی ما هوا نه خیلی گرم و نه خیلی سرد است.
آیا به نظر شما بوستان یا باغچه یک زیستگاه است؟ دلیل بیاورید.
بله، چون در این بوستانها و باغچه ها، درختان، گل ها، کرم خاکی و… که از موجودات زنده هستند زندگی می کنند.
درباره ی نقش انسان در حفظ یا تخریب زیستگاه ها در هریک از تصویرهای زیر در گروه خود گفت وگو کنید.
حفظ منابع طبیعی با اطلاع رسانی از طریق تابلو
آلوده کردن محیط زیست با دود کارخانه
آسیب رساندن به درختان جنگلی برای ایجاد جاده
ریختن زباله در محیط زندگی جانوران و از بین بردن آنها
وارد شدن آب آلوده به زمین های کشاورزی و تخریب محصولات
بوستان زیستگاهی است که انسان آن را می سازد. انسان زیستگاه های طبیعی را تغییر می دهد. گاهی آنها را با فعّالیت های خود مثل جادّه سازی، ساختن شهرک و کارخانه از بین می برد.
سهم شما در حفاظت از زیستگاه ها چیست؟
با رشد جمعیت، انسان برای زندگی کردن، زیستگاه های طبیعی را به کارخانه، معدن، شهر، مزرعه و محل دفن زباله تبدیل می کند. او با این کار، گاهی زندگی گیاهان و جانوران دیگر را نابود می کند.
همه ی ما انسان ها وظیفه داریم در حفظ و نگهداری زیستگاه ها تلاش کنیم؛ زیرا با نابودی هر زیستگاه، زندگی تعدادی از جانداران به خطر می افتد.
من برای حفاظت از زیستگاه ها:
* هرگز جانوری را در قفس نگه نمی دارم زیرا هر جانور باید در زیستگاه خود زندگی کند .
* هرگاه به جنگل، مزرعه و بوستان می روم، به گیاهان و جانوران آسیب نمی رسانم.
* در فعّالیت های حفظ محیط زیست شرکت می کنم.
* وقتی با خانواده ام به گردش می روم، حتماً هنگام برگشت، آتش را خاموش می کنم.
شما برای محافظت از زیستگاه ها چه کارهای دیگری می توانید انجام دهید؟