آموزش کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی
درس هشتم : آسمان در شب
ایمان که دلش می خواست با زندگی عشایر آشنا شود، با عمویش به استان فارس سفر کرد. درآنجا یک روز هنگام غروب خورشید، نقطه ای درخشان در آسمان نظر او را جلب کرد. با تاریک شدن هوا، او آسمان را پر از آن نقطه های روشن دید و از دیدن آنها شگفت زده شد.
پس از مشاهده ی آسمان، پرسش های زیادی در ذهن ایمان ایجاد شد:
* چرا برخی نقطه ها نورانی تر دیده می شوند؟
* چرا در روز این نقطه ها را نمی بینیم؟
* آیا فاصله ی همه ی این نقطه های نورانی از ما به یک اندازه است ؟
1- ۷ نی بردارید و آنها را شماره گذاری کنید. ۲- هر یک از نی ها را با توجّه به اندازه هایی که در جدول زیر داده شده است، با قیچی ببرید.
۳ – مقداری از ورق آلومینیمی را مچاله کنید و به سر نی ها وصل کنید.
برای یافتن پاسخ این پرسش ها، فعّالیت های این درس را انجام دهید.
۵ – در ستون ( ۱ )جدول، نتیج هی مشاهده ی نی ها از بالا رسم شده است. شما هم از روبه رو به آنچه ساخته اید نگاه کنید؛ چه چیزی می بینید؟ نتیجه ی مشاهده ی خود را در ستون (2) جدول زیر رسم کنید.
۴- سر دیگر نی ها را، مانند شکل، با استفاد از خمیر روی نقطه های نشان داده شده بچسبانید.
6 – بار دیگر نی ها را از کنار نگاه کنید و جدول را کامل کنید.
٧- روی جدول نقطه هایی را که رسم شده اند به یکدیگر وصل کنید.
* به نظر شما، شکلی که در ستون (۱) رسم شده، شبیه چه وسیله ای است؟
* آیا فاصله ی همه ی آلومینیم های مچاله شده با میزی که روی آن قرار گرفته اند به یک اندازه است؟
ملاقه
خیر
در آسمان شب نیز تعداد بسیار زیادی نقطه های نورانی وجود دارد. فاصله ی این نقطه ها با زمین به یک اندازه نیست. برخی نقطه های نورانی دورتر و برخی نزدیک ترند. از روی زمین، این نقطه های نورانی در کنار هم ممکن است به شکل های گوناگونی دیده شوند.
ستاره شناسان در قدیم با دیدن ستاره ها در شب، و با وصل کردن فرضی آنها به یکدیگر موجوداتی را در ذهن خود تصوّر و برای آنها نامی انتخاب می کردند. خرس بزرگ (دُبِّ اکبر) یکی از آنهاست که در شکل روبه رو دیده می شود .
در یک شب بدون ابر، به آسمان صاف نگاه کنید. نقطه های نورانی نزدیک به هم را به چه شکل هایی می بینید؟ نتیجه ی مشاهده های خود را رسم کنید و به کلاس گزارش دهید.
همه ی نقاط نورانی که هنگام شب در آسمان مشاهده می کنیم، در مجموعه هایی به نام کهکشان قرار دارند. کهکشانی که ما در آن زندگی می کنیم، به راه شیری معروف است. کهکشان ما تعداد بسیار زیادی ستاره دارد. خورشید یکی از ستاره های این کهکشان است. خورشید از خود نور دارد و به همین دلیل به آن ستاره می گویند. خورشید نزدیک ترین ستاره به زمین است.
از کهکشان تا زمین
منظومه ی خورشیدی
زمین به دور خورشید می چرخد. به همراه زمین، هفت سیّاره ی دیگر هم به دور خورشید می چرخند. خورشید و هر چیزی که به دور آن می گردد، منظومه ی خورشیدی (منظومه ی شمسی) نامیده می شود. سیّاره ها به دور خورشید می گردند. آنها از خود نور ندارند و نور خورشید را بازتاب می کنند.
سیّاره ی ناهید گرم تر است یا مشتری؟ به چه دلیل؟
ناهید؛ به دلیل نزدیک تر بودن به خورشید.
سیّاره چه تفاوتی با ستاره دارد ؟
ستاره از خودش نور دارد اما سیاره از خود نوری ندارد
* چرا ناهید ، یک سیّاره است؟
سیّاره ی ناهید در آسمان پر نور دیده می شود؛ به چه دلیل؟
چون به دور خورشید می چرخد و از خود نور ندارد.
چون فاصله آن با خورشید و زمین کم است و نور خورشید را بازتاب می دهد.
درباره ی پرسش زیر در گروه خود گفت و گو کنید و نتیجه را به کلاس گزارش دهید.
* ستاره ها در روز کجا هستند و چرا در روز نمی توانیم آنها را ببینیم؟
ستاره ها در روز نیز در آسمان هستند. به خاطر نزدیک بودن ستاره خورشید به زمین و زیاد بودن نور آن ما نمی توانیم دیگر ستاره ها را در روز ببنیم.
۴- هر دانش آموز یکی از مقوّا ها را بردارد و به ترتیبِ سیّاره های منظومه ی خورشیدی، روی دایره ی مربوط به خود بایستد.
1- با ماژیک، نام خورشید و سیّاره های آن را به طور جداگانه روی مقوّا بنویسید. ۲- در یک فضای باز (حیاط مدرسه، بوستان، زمین ورزش و…) یک نقطه را با گچ مشخّص کنید و میخی را در آنجا بکوبید. ۳- با استفاده از نخ و گچ، ۸ دایره با شعاع های تقریبی زیر را از مرکز این نقطه رسم کنید.
۵- دانش آموزی که مقوّای خورشید را برداشته است، در مرکز دایره بایستد.
۶- هر یک از دانش آموزان با صدای سوت معلّم، بر خلاف حرکت عقربه های ساعت به دور خورشید بچرخد.
* چرا در منظومه ی خورشیدی سیّاره ها به هم برخور نمی کنند؟
به خاطر اینکه با نظم خاصی هر کدام در یک مسیر مشخص حرکت می کنند بنابراین امکان برخورد آنها وجود ندارد.
به مسیر حرکت سیّاره ها به دور خورشید، مدار می گویند.
زمین، هوا، آب و خاک دارد و نه زیاد گرم و نه زیاد سرد است.
زمین، سیّاره ی ما
زمین جای مناسبی برای زندگی گیاهان ، جانوران و انسان است .
سیّاره ی زمین از فضا به شکل کره ی آبی و سفید زیبایی دیده می شود .
از یک دورگردش هر سیّاره به دور خورشید، سال به وجود می آید. سالِ زمین حدود ۳۶۵ شبانه روز است. تقویم کشور ما بر اساس گردش زمین به دور خورشید تنظیم شده است. به همین دلیل به آن تقویم خورشیدی یا شمسی می گویند.
سال خورشیدی
سال کدام سیّاره ی منظومه ی خورشیدی از بقیه طولانی تر است؟ چرا؟
نپتون- به خاطر اینکه دورترین سیاره به خورشید است و مدت زمان بیشتری طول می کشد تا به دور خورشید بچرخد.
ماه از همه ی سیّاره ها و ستاره ها به زمین نزدیک تر است و به دور زمین می چرخد. ماه از خود نوری ندارد و نور خورشید را بازتاب می کند. به این نور، مهتاب می گویند.
ماه
شب مهتابی
سطح ماه
در کره ی ماه آب و هوا وجود ندارد. سطح کره ی ماه ناهموار و دارای تعداد زیادی گودال های کوچک و بزرگ است.
چرخش ماه به دور زمین، حدود چهار هفته طول می کشد که به آن ماه قمری می گویند.
ماه همیشه به یک شکل دیده نمی شود. نور خورشید مقداری از سطح ماه را روشن می کند که ما آن را از زمین مشاهده می کنیم. این مقدار در یک ماه قمری تغییر می کند.
شکل های گوناگون ماه
۱ – به مدّت ۲ هفته از اوّل یک ماه قمری، هر شب ماه را در آسمان مشاهده کنید و شکل آن را در جدول زیر رسم کنید.
به مدّت ۲ هفته، آسمان را در روز مشاهده کنید. آیا ماه را در آسمان می بینید؟ شکل آن را رسم کنید و به کلاس گزارش دهید.
آخر هفته ی اول (روزهای هفتم و هشتم ماه) و آخر هفته ی سوم (روزهای بیست و یکم و بیست و دوم ماه) در آسمان دیده می شود.
راه های مطالعه ی فضا
حدود هزار سال پیش، اوّلین رصدخانه در ایران و در شهر ری ساخته شد. در رصدخانه ها، ستاره شناسان با استفاده از ابزارهای مختلف، ستاره ها و سیّاره ها را مطالعه می کنند. انسان با استفاده از تلسکوپ، شناخت بیشتری از فضا پیدا کرده است. با پیشرفت علم و فنّاوری، انسان توانسته است به خارج از زمین برود.
سلام، من کره ی زمین هستم. من تنها سیّاره ی منظومه خورشیدی هستم که شما انسان ها، گیاهان و جانوران روی آن زندگی می کنید. اگر خاک، آب و هوای این سیّاره آلوده شود چه سرنوشتی در انتظار شما و جانداران دیگر خواهد بود؟
سهم شما در مراقبت از سیّاره ی زمین چیست؟
برای مراقبت از سیّاره ی زیبای زمین:
* من هنگام مسواک زدن شیر آب را باز نمی گذارم و از یک لیوان آب استفاده می کنم.
من زباله ای را روی زمین نمی ریزم، آن را برمی دارم و در سطل مخصوص زباله می اندازم تا چهره ی زمین زیبا بماند.
* من و خانواده ام برای خرید، از کیسه های پارچه ای استفاده می کنیم تا کیسه های نایلونی زمین را آلوده نکند.
* من و خانواده ام وقتی به مسافرت می رویم، زباله های خود را در آبِ رودخانه و دریا نمی ریزیم تا محلّ زندگی جانوران و گیاهان آلوده نشود.
* تلاش می کنیم هوا را سالم نگه داریم تا آسمانی آبی داشته باشیم.
سهم شما در مراقبت از زمین چیست؟