آموزش کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی
درس دهم : بدن ما (2)
گروه آموزشی سایت مفید فایل
مفید فایل : http://mofidfile.ir
فروشگاه جامع محتوای آموزشی از پایه اول ابتدایی تا دبیرستان
دانش آموزان در مسابقه ی «چه کسی می تواند با فوت کردن بادکنک بزرگ تری درست کند» شرکت کردند. آنها با فوت کردن، بادکنک هایی در اندازه های گوناگون درست کردند.
* چرا برخی از بادکنک ها بزرگ تر و برخی کوچک تر شدند؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، فعّالیت زیر را انجام دهید.
1- کیسه ی پلاستیکی سیاهی را درون سینی پهن کنید. ۲- نصف لیوان محلول آب و صابون (محلول حباب سازی) را روی این کیسه بریزید و پخش کنید. خط کش را درون محلول قرار دهید. ٣- یک نی را وارد این محلول کنید. ۴- نفسی عمیق بکشید؛ با همان نفس به آرامی در نی فوت کنید تا یک حباب بزرگ درست شود. تا جایی که می توانید نفس خود را خالی کنید. ۵- قطر این حباب را انداز ه بگیرید و در جدول صفحه ی بعد یادداشت کنید.
وسایل و مواد لازم
۶ – هر یک از افراد گروه این فعّالیت را جداگانه انجام دهد و نتیجه را در جدول بنویسد.
* از این فعّالیت چه نتیجه ای می گیرید؟
هر یک از افراد گروه فقط از نی خود استفاده کند. مراقب باشید محلول را به درون دهان خود نکشید.
کسی که بیشتر فوت کند ریه های بزرگ تری دارد و قطر حباب آنها بیشتر است.
درباره ی جمله ی زیر در گروه گفت وگو کنید و نتیجه را به کلاس گزارش دهید.
« کسانی که حباب های بزرگ تری ساخته اند، جُثّه شان بزرگ تر است.»
شُش ها مقداری هوا را در خود جای می دهند. هر چه شُش بزر گتر باشد، هوای بیشتری را در خود جای می دهد.
هرچه جثه انسان ها بزرگتر باشد در نتیجه شش های بزرگتری نیز دارند و می توانند هوای بیشتری را در شش های خود جای بدهند.
وقتی نفس می کشیم، هوا از راه بینی یا دهان وارد لوله ی نای می شود. هوا از نای به شاخه های باریک تر آن می رود و سپس وارد دو شُش ما می شود؛ به این عمل، دم می گویند.
تنفّس
وقتی هوا را از بینی یا دهان خارج می کنیم، هوا از همان مسیر برمی گردد؛ به این عمل بازدم می گویند.
وقتی حباب ساختید یا بادکنک را از هوا پر کردید، اوّل کدام کار را انجام دادید؛ دم یا بازدم؟
دم
درون بینی هر یک از ما، تعداد زیادی مو وجود دارد. درباره ی فایده ی این موها اطّلاعات جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
وظیفه اصلی موهای بینی پالایش مواد اضافی هوایی است که تنفس می کنیم.
موهای بینی همانند فیلتر عمل می کنند. آنها ذرات گردوغبار، ویروس ها، باکتری ها و مواد سمی را به دام می اندازند تا ما در بازدم یا عطسه آنها را بیرون بدهیم.
موی بینی نخستین خط دفاعی بینی دربرابر عوامل نامطلوب خارجی است. پشت آنها مژک ها قرار دارند، رشته های مویین بسیار کوچکی که مدام به عقب و جلو حرکت می کنند.
خون در سراسر بدن در لوله هایی به نام رگ جریان دارد و موادّ گوناگون را از راه رگ ها جابه جا می کند. خون موادّ غذایی را به سلّول های بدن می رساند و موادّ دفعی را از سلّول ها می گیرد.
انتقال مواد در بدن
در خون، سلّول هایی به نام گلبول قرمز وجود دارد. گلبول های قرمز اکسیژن و کربن دی اکسید را جابه جا می کنند.
قلب
قلب مانند یک تلمبه ، خون را با فشار به درون رگ ها می فرستد.
سرخرگ
سرخرگ ها خون را از قلب خارج می کنند و به بخش های مختلف بدن می رسانند .
سیاهرگ
سیاهرگ ها خون بخش های مختلف بدن را وارد قلب می کنند .
مویرگ
در قسمت های گوناگون بدن ، رگ های بسیار باریکی به نام مویرگ وجود دارد . مویرگ ها موادّ لازم را به سلّول های بدن می رسانند .
۱- مانند شکل، دو انگشت خود را روی مچ دستتان قرار دهید. چه مشاهده می کنید؟
۲- آنچه شما احساس کردید، نبض نام دارد. اکنون هریک از افراد گروه، تعداد نبض خود را در مدّت یک دقیقه بشمارد و در جدول زیر بنویسد.
۳- با استفاده از گوشی پزشکی، صدای قلب خود و دوستانتان را در مدّت یک دقیقه بشنوید و بشمارید.
* آیا بین تعداد صدای قلب و تعداد نبضتان رابطه ای وجود دارد؟
* آیا تعداد نبض افراد مختلف، یکسان است؟
بله، در افراد سالم، تعداد ضربان قلب با تعداد نبض برابر است.
بله، تعداد ضربان نبض در دقیقه در افراد سالم برابر با تعداد ضربان قلب در دقیقه است.
وجود نبض نشان می دهد که خون در سرخرگ ها حرکت می کند. تعداد نبض با تعداد ضربان قلب مساوی است. تعداد ضربان قلب یک انسان بالغ و سالم معمولاً ۷۵ بار در دقیقه است.
چرا پزشک تعداد نبض بیمار را اندازه گیری می کند؟
با توجه به نزدیکی تعداد ضربان قلب و نبض با اندازه گیری تعداد نبض به سلامت قلب پی می برند.
اگر ما غذاهای پرچرب بخوریم، ممکن است در بزرگسالی قلب و رگ هایمان درست کار نکنند؛ زیرا موادّ چربی که در غذاها وجود دارند، به دیواره ی سرخرگ ها می چسبند و حرکت خون را سخت می کنند. خوردن انواع میوه ها و سبزی ها، زیتون و گردو برای قلب مفید است. ورزش کردن نیز کمک می کند تا قلب بهتر کار کند.
ما در شبانه روز فعّالیت های گوناگونی مانند غذا خوردن، ورزش کردن، درس خواندن و نقّاشی کشیدن انجام می دهیم. آیا ضربان قلب ما با تغییر فعّالیت هایی که انجام می دهیم تغییر می کند؟
آیا ضربان قلب شما تغییر می کند؟
در گروه خود، به نوبت فعّالیت زیر را انجام دهید. ۱- روی صندلی بنشینید و به آرامی نفس بکشید. تعداد دم و بازدم خود را در مدّت یک دقیقه بشمارید. ۲- هم زمان نفر دیگرِ گروه، تعداد نبض شما را در مدّت یک دقیقه اندازه بگیرد. ۳- اکنون ۵ دقیقه بدوید و بلافاصله مرحله ی ۱ و ۲ را تکرار کنید. نتایج را در جدول زیر بنویسید.
* تعداد دم و بازدم قبل از دویدن و بعد از آن چه تفاوتی دارد؟
قبل از دویدن معمولی است ولی بعد از آن بیشتر می شود.
* تعداد نبض قبل از دویدن و بعد از آن چه تفاوتی دارد؟
قبل از دویدن معمولی است ولی بعد از آن بیشتر می شود.
* از این فعّالیت چه نتیجه ای می گیرید؟
ضربان نبض و دم و بازدم با انجام بعضی از فعالیت ها مثل دویدن، بیش تر می شود.
* چرا تعداد نبض پس از فعّالیت های بدنی تغییر می کند؟
هرچه سوخت و ساز بدن بیش تر شود، بدن به اکسیژن و غذای بیش تری نیاز دارد و کربن دی اکسید و مواد دفعی بیشتری تولید می کند، به همین دلیل ضربان قلب و دم و بازدم بیشتر می شود.
* آیا قلب شما هنگام استراحت و خواب ضربان دارد؟
بله
چگونه موادّ لازم به سلّول های بدن می رسند؟
سلّول های روده ی باریک، موادّ غذایی را به خون می رسانند شش ها هم اکسیژن را وارد خون می کنند آن وقت خون موادّ غذایی و اکسیژنی را که دریافت کرده است، به سلّول های مختلف، مانند سلّول های دست و پا و مغز می برد
تصویر های زیر را ببینید و درباره ی اینکه «چگونه مواد لازم به سلول های بدن می رسند» گفت وگو کنید.
وقتی غذا را در دهان خود می گذاریم آن را با دندان های خود تکه تکه می کنیم، بعد غذا با آب دهان مخلوط می شود و وارد مری شده و آنجا به معده می رود. گوارش ادامه پیدا می کند و مواد غذایی به مایع تبدیل شده و این مایع به روده ی باریک می رود. سلول های روده ی باریک مواد غذایی را گرفته و به خون می رساند. خون نیز این مواد را به تمام سلول های بدن می برد.
* سلّول های روده ی باریک، موادّ غذایی مختلف را وارد خون می کنند.
* گلبو لهای قرمز خون، اکسیژن را از شش دریافت می کنند و کربن دی اکسید را به شش می دهند.
تصفیه ی خون
هر روز موادّ مختلفی را به خانه می بریم و موادّ دیگری، مانند زباله ها، را از خانه خارج می کنیم.
سلّول ها هم وقتی از موادّ غذایی استفاده می کنند، درون آنها موادّ دفعی به وجود می آید که باید خارج شوند. یکی از این مواد، کربن دی اکسید است. خون، کربن دی اکسید را از سلّول های بدن جمع آوری می کند و به شش ها می دهد تا آن را از بدن خارج کنند. سلّول ها، موادّ دفعی دیگری مثل آب اضافی را به خون می دهند. خون این مواد را به کلیه ها می برد.
باتوجه به شکل روبه رو درباره ی اینکه «ادرار از کلیه ها به کجا می رود تا دفع شود» گفت و گو کنید و نتیجه را به کلاس گزارش دهید.
کلیه
* کلیه ها خون را تصفیه می کنند و موادّ دفعی را به شکل ادرار در می آورند.
* این لوله ها ادرار را کم کم به مثانه منتقل می کنند .
مثانه
* ادرار در مثانه جمع می شود و با پر شدن مثانه، فرد احساس دفع پیدا می کند.
سهم شما در حفظ سلامت بدن خود چیست؟
بدن ما علاوه بر غذای سالم به هوای سالم نیاز دارد. اگر نیازهای بدن ما به خوبی برطرف شود، بخش های مختلف بدنمان درست کار می کنند و سالم می مانیم. ما باید با انجام دادن کارهای درست برای حفظ سلامت خود تلاش کنیم.
من برای حفظ سلامت بدن خود:
* هر روز به اندازه ی کافی آب می نوشم.
* با دفع کردن به موقع ادرار، از کلیه های خودم مراقبت می کنم.
* در روزهایی که هوا آلوده است، بیرون از خانه بازی نمی کنم.
شما برای حفظ سلامت بدن خود چه کارهای دیگری انجام می دهید؟