طرح درس و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: ششم
درس5 : زمین پویا
طرح درس شماره1
هدف کلی
آشنایی با زمین لرزه و آتش فشان
اهداف جزئی
انتظار می رود دانش آموزان پس از تدریس بتواند:
پدیده های طبیعی همچون زلزله و آتش فشان را بشناسند.
تاثیر پدیده های طبیعی مانند زلزله و آتش فشان بر زندگی انسان ها را درک کنند.
راه های کاهش خطرات ناشی از پدیده های طبیعی را بدانند.
ساختمان تشکیل دهنده ی یک کوه آتش فشان را نام ببرند.
اهداف رفتاری
دانش آموزان بتوانند یک مورد از گازهای آتش فشانی را تولید کرده و یا در موردش توضیح دهند.
فراگیران بتوانند برداشت خود را از تصاویر ارائه شده در مورد کوه آتش فشان، زلزله بیان کنند.
فعالیت های مقدماتی
معلم وارد کلاس می شود و با دانش آموزان خوش و بش می کند.
سلام بچه های عزیز، سلام… سلام…
خوبید؟ حالتون خوبه؟
سپس حضور و غیاب کرده و به وضع جسمانی دانش آموزان توجه می کند. در ادامه تکالیف جلسه قبل دیده شود.
روش تدریس و مدل کلاس
روش گروهی فعال و یا روش گانیه
آرایش کلاس با توجه به گروه بندی (گروه بندی تصادفی)
ابزار و رسانه های آموزشی
فیلم یا پاورپوینتی جهت آموزش درس، مدل کره ی زمین، تخم مرغ پخته شده، چوب خشک، خاک رس، سرکه، جوش شیرین، رنگ گواش (برای شبیه سازی گاز آتشفشانی)، تصاویر مختلف از کوه های آتشفشان و زلزله.
آمادگی و ایجاد انگیزه
برای ایجاد انگیزه می توان در ابتدای کلاس قرائت سوره زلزال توسط یکی از دانش آموزان به همراه معنی اش خوانده شود و به زلزله اشاره شود. معلم تخم مرغ آب پز شده را به بچه ها نشان می دهد و کمی در موردش صحبت می کند تا در بچه ها حس کنجکاوی ایجاد شود.
در صورتی که بتوان آزمایش کوه آتش فشان را انجام داد، جذابیت درس برای دانش آموزان دو چندان شده و با شوق و اشتیاق درس را گوش می دهند.
ارزشیابی اولیه
از فراگیر انتظار می رود مطالبی را به عنوان پیش نیاز درس جدید، آموخته باشد تا درس جدید بر پایه ی آن ها تدریس گردد.
انتظار می رود هر فراگیر مواردی از درس جدید را تا حدودی بداند. از تعدادی از دانش آموزان چند نمونه سوال در مورد لایه های درونی زمین پرسیده می شود.
دانش آموزان در سال گذشته تا حدودی با آتش فشان آشنا شدند، با پرسیدن چند سوال آن مطالب یادآوری می شود.
ارائه درس
تدریس این درس به دو صورت می تواند انجام شود، معلم به دلخواه می تواند یکی از این روش ها را انتخاب کند.
* روش اول: روش گروهی فعال
با ایجاد سوال برای دانش آموزان در واقع آن ها را برای فهم بیشتر مطالب تشویق و ترغیب می نماییم؛ سپس در گروه های ایجاد شده آزمایش های کتاب را انجام می دهند تا موضوعات بطور کامل تفهیم شود.
در ادامه می توان توضیحاتی را با توجه به موضوعات درس و محتوای ایجاد شده به دانش آموزان داد. در گروه های ایجاد شده نیز می توان دانش آموزان را به بحث در مورد پدیده های طبیعی ترغیب و تشریح کرد.
* روش دوم: روش گانیه
گام اول گانیه: جلب توجه
معلم قبل از ارزشیابی تشخیصی عکس کوه آتشفشان یا خرابی زلزله را مقابل حضور دانش آموزان به تخته کلاس وصل کرده و از دانش آموزان می خواهد که حدود چند ثانیه به آن نگاه کنند.
گام دوم گانیه: آگاه ساختن یاگیرنده از هدف
ما می خواهیم با ساختمان درونی کوه های آتش فشان آشنا بشویم گازهایی که از کوه های آتش فشان خارج می شود را بشناسیم، بدانیم که آتش فشان ها از نظر فعالیت ممکن است فعال، نیمه فعال ویا خاموش باشد.
گام سوم گانیه: تحریک یادآوری پیش نیازهای مربوطه
از دانش آموزان می خواهیم چیزهایی راکه قبلا در مورد آتش فشان و چگونگی تشکیل آتش فشان آموخته اند را بیان کنند (مواردی که در مرحله ارزشیابی تشخیصی انجام شد. )
گام چهارم گانیه: ارائه محرک
برای دانش آموزان تصاویری مختلف از کوه های آتش فشان ارائه می دهیم به دانش آموزان فرصت می دهیم تا در مورد فرق بین هر کدام مطالبی را ارائه بدهند و به طور تصادفی از بعضی از دانش آموزان می خواهیم که توضیحاتی بدهند.
گام پنجم گانیه: تدارک راهنمایی یادگیری
خوب بچه ها به هر کدام از این کوه ها با توجه به فعالیت هایی که دارند فعال، نیمه فعال و خاموش می گویند. حالت موادی که از هرکدام خارج می شود متفاوت است.
گام ششم گانیه: فراخوان عملکرد
به دانش آموزان چند ثانیه زمان می دهیم تا کوه ها را با توجه به توضیحاتی که دادیم نام گذاری کنند.
گام هفتم گانیه: تدارک بازخورد (آفرین به شما بچه های باهوش!!)
گام هشتم گانیه: ارزیابی عملکرد
پرسش شفاهی از مطالبی که ارائه شد از دانش آموزان به عمل می آید.
– آتش فشان ها چه زمانی رخ می دهد؟
– مواد خارج شده از دهانه آتش فشان ها به چند دسته تقسیم می شوند؟
– انواع کوه های آتش فشان ها را نام ببرید و ویژگی های هر یک رابیان کنید.
– مهمترین گاز های خارج شده از دهانه ی آتش فشان هارا نام ببرید.
سوالاتی نیز از مبحث زمین لرزه پرسیده شود.
گام نهم گانیه: افزایش یادآوری و انتقال
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
ارزشیابی تکوینی:
زمین لرزه در کجاها بیشتر اتفاق می افتد.
زمین لرزه در چه وقت هایی رخ می دهد.
ساختمان یک کوه آتش فشان را رسم کنید.
آتش فشان به چه علت فعالیت خود را آغاز می کند.
ارزشیابی پایان تدریس: در این قسمت سوالاتی را برای مشخص کردن سطح یادگیری دانش آموزان مطرح می کنیم. مثلا شکل یک آتش فشان را کشیده و درباره آن توضیحاتی بدهند یا درباره انواع آتش فشان ها صحبت کنند.
در آخر از دانش آموزان می خواهیم تا موضوعات یاد گرفته شده را بازگو کنند. سپس معلم مطالب را جمع بندی کرده و مطالب مهم را روی تابلو می نویسد.
تعیین تکلیف
دانش آموزان می توانند برای یادگیری بیشتر اطلاعاتی را در مورد زلزله های اخیر ایران جمع آوری کنند و میزان خرابی حاصل از این زلزله ها را گزارش کنند و راه های در امان ماندن از زلزله های سنگین را نیز گزارش کنند.
در ادامه مشاهدات خود را در مورد چگونگی پخته شدن برنج ثبت کنند و به صورت گروهی ماکت آتشفشان را بسازند.
تصاویری از آتش فشان و زلزله را از اینترنت یافته و به صورت فایل یا پاورپونت درآورند. (اختیاری)
نکات آموزشی و روش تدریس
* درس در یک نگاه
زمین لرزه پدیده ای طبیعی است که حاصل رفتار و عکس العمل سنگ کره در برابر انرژی آزاد شده از درون زمین می باشد. زمین لرزه، اثرات مختلف اجتماعی، بهداشتی، ساختمانی و… بر زندگی ما دارد. به فرایند خروج مواد (جامد، مایع و گاز) از درون زمین، آتشفشان گفته می شود. آتشفشان ها از نظر فعالیت به سه گروه فعال، نیمه فعال و غیرفعال تقسیم بندی می شوند.
* اهداف و پیامدهای درس
در پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
1- پدیده های طبیعی مانند زمین لرزه و آتشفشان را بشناسند.
2- اثرات هر یک از پدیده های طبیعی مانند زمین لرزه و آتشفشان در زندگی خود را بیان کنند.
3- چگونه زیستن در کنار پدیده های طبیعی فوق (شناخت مکان های امن و نا امن، مراقبت از خود، کمک به همنوع و… ) را بیان کنند.
* مواد و وسایل آموزشی
تخم مرغ آبپز با پوست، چند قطعه چوب خشک و تر (هر یک حدود 40 سانتی متر)، چاقو، خاک رس، آمونیم دی کرومات، کبریت، جوش شیرین، سرکه، لیوان.
* نکات آموزشی و فعالیت های پیشنهادی
1- مدل کره زمین ساخته شده توسط دانش آموزان در گروه های کلاسی مورد بررسی قرار گیرد. در این قسمت خصوصیت شکنندگی پوسته زمین به وسیله دانش آموزان مورد آزمایش قرار می گیرد و دانش آموز مشاهدات خود را در رابطه با عکس العمل پوسته زمین بیان می کند.
2- جهت فهم بیشتر دانش آموزان نسبت به خصوصیات پوسته و گوشته، می توانید از تخم مرغ آبپز استفاده نمایید. عکس العمل پوسته
(پوسته تخم مرغ) و گوشته(سفیده تخم مرغ) توسط دانش آموزان مقایسه شود.
3- آزمایش مربوط به شکستن قطع چوب خشک برای درک چگونگی آزادشدن انرژی در هنگام شکستن چوب می باشد که می خواهیم
از طریق این فعالیت دانش آموزان چگونگی آزادشدن انرژی در اثر شکستن پوسته هنگام زمین لرزه را درک کنند.
4- ایستگاه فکر: هدف از این سوال این است که دانش آموزان علاوه بر این که به تفاوت شدت و بزرگی زمین لرزه ها پی می برند از این نکته نیز آگاه شوند که زلزله های زیادی در روی کره زمین رخ می دهند ولی خرابی ندارند.
5- علم و زندگی: جدول مربوط به اثرات حاصل از زمین لرزه را دانش آموزان می توانند به صورت پوستر طراحی نمایند و خود را برای قرار گرفتن در کنار آنها جهت حفظ سلامتی و کمک به دیگران آماده کنند.
6- دانش آموزان را ترغیب کنید موضوع شگفتی های آفرینش ارائه شده در کتاب درسی را در گروه به گفتگو بگذارند و اهمیت آن را در زندگی خود بررسی و بیان کنند.
7- در ارتباط با جمع آوری اطلاعات، منظور این است که دانش آموزان با مناطق لرزه خیز کشور آشنا شوند و اگر در منطقه لرزه خیز قرار دارند به تمام مسائلی که در قسمت "تحقیق کنید" مد نظر است آگاهی پیدا کنند و در کاربرد آنها کوشا بوده و خود را در برابر آنها مسئول بدانند و به دیگران نیز آموزش دهند.
8- در درس مربوط به آتشفشان ابتدا دانش آموزان، ماکت یا مدل کوه آتشفشان را در گروه های خود بسازند و در این مرحله فقط با بخش های مختلف مخروط آتشفشان آشنا شوند.
9- کار در منزل: از دانش آموزان می خواهیم به کمک اولیا در منزل برنج بپزند و در آن، نحوه جوشش و تشکیل حباب ها و ترکیدن آنها را با جوشش ماده مذاب، شبی هسازی و مقایسه کنند.
10- در آزمایش مربوط به گازهای آتشفشانی، گاز تولیدشده کربن دی اکسید می باشد که دانش آموزان به کمک معلم به روش زیر نوع گاز را مشخص می کنند: کبریت افروخته و روشن را در معرض گاز تولیدشده قرار دهند، در صورت خاموش شدن کبریت، گاز تولیدشده کربن دی اکسید می باشد. با استفاده از آب آهک نیز می توان ثابت کرد که این گاز کربن دی اکسید است، آب آهک توسط گاز کربن دی اکسید کدر می شود.
سوالات درس با جواب
1- وقوع زمین لرزه باعث……………………………………… می شود.
جواب: آزاد شدن انرژی درونی زمین
2- مواد تشکیل دهنده ی زمین در برخی از قسمت ها مانند………………… حالت شکننده دارند.
جواب: پوسته
3- زمین لرزه توسط دستگاه……………………….. ثبت می شود.
جواب: لرزه نگارها
4- زمین لرزه های خفیف چه فوایدی دارند؟
جواب: این زمین لرزه ها باعث آزاد شدن انرژی درونی زمین و جلوگیری از وقوع زمین لرزه های بزرگتر می شوند.
5- چرا زمین لرزه، در محل شکستگی ها خسارت بیشتری ایجاد می کند؟
جواب: وقتی به پوسته ی زمین نیرو وارد می شود، زمین لرزه ایجاد می شود و در اثر آن جاهایی که شکستگی دارند، راحت تر از سایر قسمت ها جابه جا می شوند بنابراین زمین لرزه در محل شکستگی ها خسارت های بیشتری ایجاد می کند.
6-کوه آتش فشان از چه اجزایی تشکیل شده است؟
جواب: مخروط آتش فشان، مجرا ها، دهانه
7- آتش فشان چه زمانی اتفاق می افتد؟
جواب: آتش فشان زمانی اتفاق می افتد که مواد آتش فشانی از داخل زمین به سطح آن راه پیدا می کند و سنگ های آتش فشانی را به وجود می آورد.
8- مواد خارج شده از دهانه ی آتش فشان ها به چند دسته تقسیم می شود؟
جواب: سه دسته (جامد: خاکستر، مایع: مواد مذاب، گاز: کربن دی اکسید و بخار آب)
9- آتش فشان ها از نظر فعالیت به چند دسته تقسیم می شوند؟
جواب: سه دسته فعال، نیمه فعال، خاموش.
10- به چه آتش فشانی فعال گفته می شود؟
جواب: به آتش فشان هایی که در حال حاضر یا در سال های اخیر مواد آتش فشانی (جامد، مایع، گاز) از دهانه ی آن ها خارج شده است آتش فشان فعال گفته می شود.
11- به چه آتش فشانی نیمه فعال گفته می شود؟
جواب: به آتش فشانی که در گذشته فعالیت داشته ولی امروزه فقط گاز از دهانه ی آن خارج می شود.
12- دو آتش فشان نیمه فعال نام ببرید؟
جواب: تفتان و دماوند
13- به چه آتش فشانی خاموش گفته می شود؟
جواب: به آتش فشان هایی که هیچ گونه ماده ای از دهانه ی آن ها خارج نمی شود، آتش فشان خاموش گفته می شود.
14- دو آتش فشان خاموش نام ببرید؟
جواب: سهند و سبلان
15- موارد کاربردی سنگ های آتش فشانی مانند پوکه ی معدنی و سنگ پا را بیان کنید؟
جواب: پوکه ی معدنی: به علت عایق بودن و سبک بودن در ساختمان سازی کاربرد دارد. سنگ پا: مصارف بهداشتی، به عنوان ساینده در صنعت چوب بری استفاده می شود.
16- مهم ترین گازهای خارج شده از دهانه ی آتش فشان ها چیست؟
جواب: کربن دی اکسید، بخار آب
17- زمین لرزه باعث چه چیزی می شود؟
جواب: وقوع زمین لرزه باعث آزاد شدن انرژی درونی زمین می شود.
18- چه زمانی زمین لرزه اتفاق می افتد؟
جواب: زمین لرزه وقتی اتفاق می افتد که سنگ کره ی زمین در اثر نیروهای حاصل از درون زمین می شکند.
19- زمین لرزه چگونه باعث تغییر در سطح زمین می شود؟
جواب: انرژی حاصل از شکستن سنگ کره ی زمین به صورت امواج لرزه ای از داخل زمین به سطح آن می رسند و باعث تغییراتی در سطح زمین می شوند.
20- زمین لرزه ی خفیف یعنی چه؟
جواب: یعنی زمین لرزه با قدرت کم
21- چرا مردم زمین لرزه های خفیف را حس نمی کنند؟
جواب: چون قدرت آن ها بسیار کم است و فقط توسط لرزه نگارها ثبت می شود.
22- اثرات بهداشتی حاصل از زمین لرزه چیست؟
جواب: آلودگی آب ها، آلودگی برخی مواد غذایی، شیوع بیماری های واگیردار، جمع شدن زباله در سطح شهر، زیاد شدن جانوران منتقل کننده ی بیماری.