آموزش کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی
درس دوّم :
سرگذشت دفتر من
آیا تا به حال فکر کرده اید نیاکان ما و مردمان گذشته ، آثار علمی ، فرهنگی ، هنری و اجتماعی خود را روی چه چیزی می نوشتند و نقّاشی می کردند ؟ تصویرهای زیر برخی از روش های ثبت و نگهداری اطّلاعات مربوط به نیاکان ما را نشان می دهند .
نقاشی روی دیوار غار
نوشته ی روی چوب
نوشته ی روی چرم
نوشته ی روی سنگ
سنگ نوشته بیستون
در گذشته های دور برای ثبت و ذخیره ی اطلاعات از نوشتن روی سنگ، چوب درختان و نقاشی روی دیوار غارها استفاده می کردند. مزایا و معایب این روش ها را بنویسید.
شما چه روش های دیگری را می شناسید؟ درباره ی این روش ها با هم گفت وگو کنید.
ایجاد نقش و نگار و پیام های تصویری و کلامی بر روی ظروف کتیبه ها و سایر مواد طبیعی مشابه.
سنگ، پشم، پوست و چوب، موادی هستند که در طبیعت یافت می شوند. انسان ها در گذشته بدون اینکه تغییر زیادی در آن ها ایجاد کنند از آن ها برای نوشتن، نقاشی کردن و… استفاده می کردند. این مواد، طبیعی هستند. شکل های زیر تعدادی از مواد طبیعی دیگر را نشان می دهند.
موادّ طبیعی و مصنوعی
پنبه
ماسه
نفت خام
سنگ آهن
بیشتر مواد و وسایلی که امروزه ما از آنها استفاده می کنیم به طور طبیعی یافت نمی شوند؛ بلکه آنها را از مواد موجود در طبیعت می سازند. این مواد، مواد مصنوعی نامیده می شوند.
از مواد طبیعی و مصنوعی محیط زندگی خود فهرستی تهیه کنید و به کلاس گزارش دهید.
مواد طبیعی: طلا خالص – سنگ آهن – سنگ های معدنی – پشم – پنبه – آب – هوا – کوه مواد مصنوعی: کاغذ – لباس – ظروف کریستالی – پلاستیک – دارو – شیشه – سیم برق
درباره ی منشا مواد طبیعی و مصنوعی محیط اطراف خود با دانش آموزان گفت وگو کنید.
مواد طبیعی به راحتی در طبیعت یافت می شوند، ولی مواد مصنوعی به طور طبیعی یافت نمی شوند بلکه آنها را از مواد موجود در طبیعت تهیه می کنند. یعنی با ایجاد تغیراتی که در کارخانه بر روی مواد طبیعی صورت می گیرد، مواد مصنوعی تولید می شود.
کاغذ طبیعی یا مصنوعی ؟
کاغذ یکی از مواد مصنوعی است که کاربرد بسیار گسترده ای در زندگی ما پیدا کرده است. در شکل زیر برخی از کاربردهای کاغذ نشان داده شده است.
چه کاربردهای دیگری از کاغذ در زندگی روزمره ی خود سراغ دارید؟
تهیه کتاب و جزوات، تهیه بروشور، نقشه، بلیط، اعلامیه، کاغذ کادو، کاغذ های تزئینی، روزنامه، کاغذ دیواری، کاغذ اشتنباخ جهت طراحی، تهیه ی مقوا، کاغذ عکاسی، چاپ، اسکناس و …
نکته ی تاریخی: در حدود 700سال پس از میلاد مسیح، مسلمانان در سرزمینی به نام سمرقند (یکی از شهرهای ایران قدیم که امروزه یکی از شهرهای کشور ازبکستان است ) به دانش ساخت کاغذ دست یافتند.
در یک فعالیت گروهی، درباره ی اینکه هریک از افراد و مراکز زیر چه استفاده هایی از کاغذ می کنند، اطلاعات جمع آوری و نتایج را به صورت روزنامه ی دیواری یا پرده نگار ( پاورپوینت ) به کلاس گزارش کنید.
عکّاس
کاغذ عکاسی و چاپ عکس
بانک
اسکناس، رسید های بانکی
دانش آموز
کتاب، دفتر
خیّاط
برای ساخت الگو
مرغداری
جعبه ی تخم مرغ
قنّاد
جعبه شیرینی
ماده ی اصلی و خام موردنیاز ساخت کاغذ، چوب است؛ هر چند کاغذ را می توان از نیشکر، پنبه و … هم تهیه کرد. آیا می دانید چگونه می توان چوب را به کاغذ تبدیل کرد؟
بله، در این مورد تحقیق کردم و مراحل تبدیل چوب به کاغذ را پیدا کردم.
با توجه به گزارش و اطلاعاتی که جمع آوری کرده اید درباره ی چگونگی تبدیل چوب به کاغذ بحث و گفت وگو کنید.
با توجه به اطلاعاتی که جمع آوری کردیم می توان مراحل تبدیل چوب به کاغذ را این گونه بیان کرد.
۱- قطع درختان و کندن پوست آن ها
از درخت
تا کاغذ
از میان اجزای تشکیل دهنده ی درخت، فقط ساقه و تنه ی محکم و شاخه های چوبی درختان تنومند برای تهیه ی کاغذ مناسب است. در شکل های زیر، مراحل مختلف تبدیل درخت به کاغذ نشان داده شده است. با توجه به آنها و اطلاعاتی که جمع آوری کرده اید درباره ی هر مرحله در کلاس گفت وگو کنید؛ سپس به پرسش ها پاسخ دهید.
1- بریدن درخت
2- حمل الوار چوب و تنه های درخت به کارخانه
3- کندن پوست تنه ی درخت
4- تبدیل به تکّه های ریز چوب ( چیپس چوب)
5- تبدیل تکّه های ریز چوب به خمیر و از بین بردن رنگ آن
6- خشک کردن خمیر و تهیه ی کاغذ
۱-تغییرهای انجام شده در هریک از مرحله های (۴)و (۶)فیزیکی است یا شیمیایی؟
هر دو فیزیکی است چون در آنها ماده ی جدیدی تولید نشده.
۲- خواص ظاهری چیپس چوب تولید شده در مرحله ی چهار را با خمیر تولید شده در مرحله ی پنج مقایسه کنید.
در مرحله۴ چوب به وسیله دستگاه مخصوصی به قطعات خیلی کوچک به نام «چیپس» تبدیل می شود که جامد است و فقط ظاهر آن تغییر کرده و دچار تغییر فیزیکی شده است؛ ولی در مرحله۵، قطعات ریز شده ی چوب با آب و مواد رنگبر مخلوط شده و پس از حل شدن به صورت خمیر درمی آید که حالت انعطاف پذیر داشته و شکل پذیر نیز می باشد و نوعی تغییر شیمیایی رخ داده است.
وسایل و موادّ مورد نیاز
بشر
استوانه مدرج
قاشق
پتاسیم پر منگنات
سرکه
آب اکسیژنه
یکی از مراحل تبدیل درخت به کاغذ از بین بردن رنگ زرد چوب است. برای آشنایی با چگونگی این کار آزمایش های 1و 2را انجام دهید.
آزمایش ۱
١- در یک بشر (ظرف شیشه ای آزمایشگاهی) یا لیوان پلاستیکی ۱۰۰میلی لیتر آب بریزید.
۲- 5 یا ۶ دانه بلور پتاسیم پرمنگنات به مواد داخل بشر اضافه کنید.
۳- یک قاشق چای خوری سرکه به مواد داخل بشر اضافه کنید.
۴-6 یا ۸ میلی لیتر آب اکسیژنه را به آرامی داخل بشر بریزید.
مشاهدات خود را یادداشت کنید.
پتاسیم پر منگنات یک جامد بنفش رنگ است که در اثر واکنش با آب اکسیژنه در محیط دارای سرکه به رنگ صورتی یا بی رنگ تیدیل می شود.
١- در یک بشر، مقداری کاغذ رنگی خرد شده را با 50 میلی لیتر آب مخلوط کنید.
٢- ۱۰میلی لیتر آب اکسیژنه داخل بشر اضافه کنید.
آزمایش ۲
پس از 10دقیقه مشاهدات خود را بنویسید.
مشاهده می کنیم که آب اکسیژنه باعث رنگ بری کاغذ های رنگی شده و در نتیجه کاغذ ها رنگ خود را از دست می دهند.
از این آزمایش ها چه نتیجه ای می گیرید؟
متوجه می شویم، آب اکسیژنه سفید کننده و رنگ بر می باشد و ازآن می توان برای سفید کردن مواد مختلف استفاده کرد. همچنین این ماده می تواند با مواد شیمیایی دیگر واکنش دهد و رنگ آن ها را تغییر دهد. به همین دلیل در کارخانه های تهیه کاغذ برای از بین بردن رنگ چوب از مواد رنگبر مانند آب اکسیژنه، کلر و آب ژاول استفاده می کنند.
آب اکسیژنه نمی تواند رنگ همه ی مواد را از بین ببرد. گاز کلر و آب ژاول (سفیدکننده) نیز مانند آب اکسیژنه، رنگبر و سفیدکننده هستند.
از تماس آب اکسیژنه با پوست خود بپرهیزید. آب اکسیژنه را در جای تاریک نگهداری کنید. هیچ گاه از آب اکسیژنه در فضای بسته استفاده نکنید. همچنین از ترکیب آب ژاول با سایر شوینده ها و پاک کننده ها جدا پرهیز کنید.
چه نوع کاغذی می خواهید ؟
چند نوع کاغذ می شناسید؟ آنها را نام ببرید.
کاغذ اشتنباخ، کاغذ روزنامه، کاغذ گلاسه ای مات و براق، کاغذ خودکپی، انجیلی، کاغذ فانتزی، کاغذ پلاستیکی، کاغذ پشت چسب دار، کاغذ کاهی و …
با افزودن مواد شیمیایی مختلف به خمیر کاغذ، می توان انواع مختلفی از کاغذها را تهیه کرد.
جدول صفحه ی بعد موادی را نشان می دهد که در تهیه ی کاغذ به کار می روند. با توجه به تصویرها و مطالبی که آموخته اید درباره ی علّت استفاده از این مواد در تولید کاغذ بحث و گفت وگو کنید.
برای تهیه ی 200جلد کتاب یا دفتر 500برگی به طور تقریبی باید ۳ اصله درخت قطع شود. تخمین بزنید: چند درخت لازم است تا بتوان مصرف سالانه ی کاغذ دانش آموزان کلاس شما را تولید کرد؟
برای تهیه ۱۰۰۰۰۰ برگ، ۳ اصله درخت قطع می شود. بنابراین تقریباً برای تولید ۳۳۰۰۰ برگ کاغذ یک اصله درخت باید قطع شود. حال اگر مصرف سالانه ی کاغذ یک دانش آموز را در نظر بگیریم در یک سال یک اصله درخت باید قطع شود پس سالانه برای یک کلاس ۳۰ نفری ۳۰ اصله درخت باید قطع شود.
قطع بیش از حد درختان جنگل به چرخه ی روبه رو چه آسیبی خواهد زد؟
کربن دی اکسید هوا افزایش و اکسیژن هوا کاهش می یابد و باعث آلودگی و ایجاد پدیده ای موسوم به اثر گلخانه ای و گرم شدن هوا می گردد، همچنین هوای سالم کمتری برای تنفس موجودات زنده وجود خواهد داشت.
برای جلوگیری یا کاهش تاثیر قطع بی رویه ی درختان و تخریب جنگل ها در زندگی جانداران چه راه هایی را پیشنهاد می کنید؟
۱- فرهنگ سازی بین مردم جهت قطع نکردن درختان ۲- جلوگیری از چرای بی رویه ی دام ها و استفاده از روش دام داری ایستا ۳- حفاظت بیشتر از محیط زیست توسط سازمان محیط زیست ۴- جلوگیری از ساخت وساز های، مانند ساختمان سازی و جاده سازی در محوطه ی جنگل ۵- برخورد و مقابله ی شدید با افراد خاطی توسط قوه ی قضائیه ۶- جنگل کاری و درخت کاری
انسان ها همواره به دنبال یافتن راه های جدید برای تولید مواد گوناگون هستند. پژوهشگران به تازگی روشی برای تولید کاغذ از سنگ یافته اند. در این روش با استفاده از پودر کلسیم کربنات و پلاستیک، کاغذی جدید تهیه می کنند. این کاغذ با کاغذی که از چوب تهیه می شود تفاوت دارد. درباره ی تفاوت های این دو نوع کاغذ اطلاعات جمع آوری کنید.
بررسی کنید «چگونه می توان کاغذ را بازیافت کرد؟»
مواد لازم
1-مقداری روزنامه ی باطله بردارید و آن را با قیچی به تکه های بسیار ریز ببرید. ۲-خرده های ریز روزنامه را در یک ظرف بزرگ بریزید و درون آن تا نیمه آب اضافه کنید. ۳-پس از گذشت 2ساعت با همزن، مخلوط آب و کاغذ را خوب هم بزنید. ۴-خمیر کاغذ به دست آمده را روی الک بریزید و صاف کنید. ۵-خمیر کاغذ را با یک لیوان آب ژاول (مایع سفیدکننده) مخلوط کنید و بگذارید 24ساعت بماند. ۶-دوباره خمیر کاغذ را روی الک بریزید و صاف کنید. سپس آن را با سه لیوان آب، شستشو دهید. ۷-اکنون خمیر کاغذ را در ظرف بزرگ که تا نیمه آب دارد، بریزید.
8-با استفاده از منگنه، توری را به چهارچوب بچسبانید و با آن لایه ی نازکی از خمیر را بردارید. ۹- یک طلق بردارید و آن را روی خمیر کاغذ بگذارید وخمیرکاغذ را روی آن برگردانید، سپس آن را در گوشه ای قرار دهید تا خشک شود. ۱۰- برای تهیه ی کاغذ رنگی و مقاوم، یک قاشق غذاخوری رنگ و یک قاشق سوپ خوری چسب نشاسته (پودر نشاسته) به خمیر به دست آمده در مرحله ی 7بیفزایید و مراحل 8و 9 را تکرار کنید.
* خواص ظاهری کاغذی را که تهیه کرده اید با کاغذ روزنامه مقایسه کنید.
*مقاومت کاغذ بازیافتی بیشتر است یا کاغذ تهیه شده از چوب؟
*بازیافت کاغذ چگونه سبب حفظ محیط زیست می شود؟
مقاومت کاغذ تهیه شده از چوب از کاغذ بازیافت شده بیشتر است زیرا با بازیافت کردن مواد هرگز نمی توان موادی با کیفیت بالاتر ایجاد کرد و مواد و اجسام به دست آمده از مواد بازیافتی کیفیت مواد دست اوّل را ندارند .
کاغذ روزنامه به شکل پرداخت نشده تولید می شود و به همین دلیل خاصیت جذب مرکب در آن زیاد است . اما به دلیل استفاده از خمیر مکانیکی در حجم بالا با قرار گرفتن در مقابل نور و تابش خورشید به سرعت تغییر رنگ می دهد. در حالیکه کاغد تولیدی با نشاسته روشنتر و مقاومتر از کاغذ روزنا مه ای است و سرعت نقوذ پذیری رنگ و آب در آن کمتر است و براختی تغییر رنگ نمی دهد .
بازیافت کاغذ سبب می شود که منابع طیعی کمتری استخراج شود .در ماده و انرژی صرفه جویی می شود.باعث پاکیزگی محیط زیست می شود.با بازیافت کاغذ 90 درصد در مصرف آب و 50 درصد در مصرف انرژی صرفه جویی می شود.و باعث آلودگی کمتر هوا می شود.
۱- مقاومت کیسه های نایلونی تهیه شده از بازیافت و کیسه های نایلونی تهیه شده از مواد اصلی را مقایسه کنید.
۲ــ چرا کیسه های نایلونی تهیه شده از مواد بازیافتی را ضخیم تر درست می کنند؟
کیسه های نایلونی تهیه شده از بازیافت نسبت به کیسه های نایلونی تهیه شده از مواد اصلی دارای مقاومت کمتری می باشند .
چون کیسه های نایلونی تهیه شده از بازیافت دارای مقاومت کمتری می باشند بنابراین این کیسه ها را جهت بالا بردن مقاومت ضخیم تر درست می کنند .
درباره ی مشکلات بازیافت کاغذهای نشان داده شده گفت وگو کنید.
به کمک آنچه یاد گرفته اید، چه کارهایی را برای بازیافت کاغذ در خانه و مدرسه پیشنهاد می کنید؟
1- آموزش افراد و آگاه سازی مردم از نحوه ی بازیافت ۲- تفکیک زباله ها و جدا سازی و تعبیه ی سطل مخصوص برای کاغذ در خانه و مدرسه ۳- هدایت زباله ها به کارخانه های باز یافت.
کاغذهایی که مصرف بهداشتی دارند ، مانند دستمال کاغذی یا کاغذهایی که به موادّ غذایی آغشته هستند مانند جعبه ی پیتزا و شانه ی تخم مرغ و کاغذهای رنگی که در تهیّه ی آن ها از موادّ شیمیایی استفاده شده ، قابل بازیافت نیستند . دوباره استفاده کردن از این کاغذها از نظر حفظ بهداشت و سلامت انسان ها صحیح نیست .
درباره ی فعالیت های خانه ی سلامت، میدان های تره بار و… محلّه و شهر خود در مورد بازیافت کاغذ، اطّلاعاتی را جمع آوری و گزارش کنید.
1- آموزش شهروندان توسط آموزش گران شهرداری جهت چگونگی تفکیک زباله ها ۲- توزیع کیسه های زباله و بروشور های آموزشی در میان شهروندان ۳- تفکیک زباله ها و پسماند های خشک از مبدا با ایجاد ایستگاه بازیافت ۴- ارائه ی مواد شوینده و بازیافت جهت تشویق شهروندان ارائه کننده ی پسماند های خشک
سئوالات متن درس دوم علوم تجربی ششم ابتدایی ( سرگذشت دفتر من )
1- چهار روش ثبت و نگهداری اطلاعات توسط گذشتگان و نیاکانمان را بنویسید.
روی دیوار غار-روی چوب – روی چرم-روی سنگ
2-مزایای ثبت و ذخیره ی اطلاعات روی سنگ و چوب و دیوار غارها را بنویسید.
این اطلاعات برای مدت زیادی باقی می مانند وبر اثر عوامل طبیعی دیر تر از بین می روند.
3-ثبت و ذخیره ی اطلاعات بر روی سنگ و چوب و دیوارغارهاچه معایبی دارد؟
نوشتن بر روی این مواد کار دشواری است.حمل و نقل این مواد سخت است.برای همه ی افراد قابل دسترس نیست.با توجه به افزایش جمعیت ثبت همه ی اطلاعات مقدور نیست.
4-چرا انسان به فکر روش های جدید برای ثبت و ذخیره ی اطلاعات افتاد؟
چون جمعیت کره ی زمین افزایش یافت و اطلاعات علمی و آثارفرهنگی و اجتماعی زیاد شد و روش های قدیمی برای ثبت و ذخیره ی اطلاعات کافی نبود.
5-مواد طبیعی را تعریف کنید.موادی مانند سنگ و چوب و چرم که در طبیعت یافت شوند و انسان ها بدون اینکه تغییر زیادی در آنها ایجاد کنند قابل استفاده باشندمواد طبیعی نامیده می شوند.
6-بیشتر مواد و وسایلی که امروزه از آنها استفاده می کنیم طبیعی اند یا مصنوعی؟ مصنوعی
7- به چه موادی مواد مصنوعی می گویند؟
بیشتر مواد و وسایلی که امروزه ما از آنها استفاده می کنیم و به طور طبیعی یافت نمی شوند بلکه آنها را از مواد موجود در طبیعت می گیرند به این مواد مواد مصنوعی می گویند.
8-چهار ماده ی مصنوعی را نام ببرید.
داروهای شیمیایی-لاستیک-پارچه-کاغذ ومدادو…
9-کاربردهای مختلف کاغذ در زندگی روزمره را بنویسید.
پول(اسکناس)-کتاب و دفتر-در عکاسی-در بسته بندی مواد-روزنامه وانواع فیش های بانکی و…
10-مسلمانان در چه تاریخی و در کجا به دانش ساخت کاغذ دست یافتند؟
700سال پس از میلاد مسیح در سمرقند
11-ماده ی اصلی و خام مورد نیاز برای ساخت کاغذ چیست؟ چوب
12- به غیر از چوب از چه مواد دیگری می توان کاغذ تهیه کرد؟ نیشکر پنبه و…
13-کدامیک از اجزای تشکیل دهنده ی درخت برای تهیه کاغذ مناسب است؟
ساقه و تنه ی محکم و شاخه های چوبی درختان تنومند
14-مراحل مختلف تبدیل چوب به کاغذ را با ذکر نوع تغییر نام ببرید.
بریدن درخت(فیزیکی) جداکردن پوست(فیزیکی) چیپس کردن چوب(فیزیکی) خمیر کردن و افزودن مواد شیمیایی(شیمیایی) خشک کردن خمیر و تبدیل به کاغذ(فیزیکی)
15- در صنعت کاغذ سازی چگونه رنگ زرد چوب را از بین می برند؟ با افزودن مواد شیمیایی رنگ بر مانند کلر یا آب اکسیژنه
16-دو نمونه از نکات ایمنی که هنگام استفاده از آب اکسیژنه باید رعایت کرد را بنویسید.
از تماس آب اکسیژنه با پوست بپرهیزیم-آب اکسیژنه را در جای تاریک قرار دهیم
17-نام 3 ماده ی سفید کننده و رنگ بر را بنویسید.
آب اکسیژنه- کلر- آب ژاول
18-برای تهیه ی کاغذ با ویژگی های مختلف چه باید کرد؟
مواد شیمیایی مختلف به کاغذ بیافزاییم
19-مراحل مختلف بازیافت کاغذ را نام ببرید.
جمع آوری-بسته بندی و پرس –خرد کردن-خمیر کردن
20-مهم ترین فایده ی بازیافت کاغذ چیست؟
حفظ منابع طبیعی مانند جنگل، آب و …
21-برای جلوگیری یا کاهش اثرات قطع بی رویه ی درختان و تخریب جنگل چه راههایی پیشنهاد می کنید؟
کاشتن درخت-صرفه جویی در مصرف کاغذ و خود داری از اسراف-استفاده از روشهای جایگزین مانند عابر بانکها به جای پول و چک .رایانه و…
موفق باشید