آموزش کتاب علوم پایه ششم
درس دوازدهم : جنگل برای کیست ؟
بلوط سنجاب روباه
سنجاب از درخت بلوط تغذیه می کند و روباه نیز از سنجاب تغذیه می کند . در نتیجه به طور غیر مستقیم روباه از درخت بلوط تغذیه می کند
می خورد و خورده می شود
در علوم چهارم با زنجیره ی غذایی و چگونگی نشان دادن آن آشنا شدید.
الف)رابطه ی غذایی جانداران شکل روبه رو را با زنجیره ی غذایی نشان دهید.
ب)در این زنجیره، زندگی روباه چگونه به درخت بلوط وابسته است؟
تصویری از یک جنگل
هویج خرگوش عقاب
هویج خرگوش روباه
بلوط سنجاب عقاب
گندم موش جغد
گندم موش مار عقاب
برگ کفش دوزک گنجشک عقاب
بله : هویج – گندم – موش – خرگوش
پ) زنجیره های غذایی را در شکل زیر پیدا و آنها را رسم کنید.
آیا بین زنجیره هایی که رسم کرده اید، ارتباطی(جانداران مشترک) وجود دارد؟ آنها را مشخّص کنید.
گیاه ( سبزی ، گندم ، هویج و ….)
کفش دوزک خرگوش موش جغد
گنجشک عقاب روباه مار
دانشمندان برای بررسی ارتباط غذایی جانداران در هر محیط، شبکه ی غذایی رسم می کنند. اکنون شما نیز با استفاده از زنجیره های بالا، یک شبکه ی غذایی رسم کنید.
جانور (ب) غذای جانورهای (ت) و (الف) می باشد .
با توجه به اینکه (الف) از (ب) و (پ) تغذیه می کند پس با مرگ (ب) به خطر نمی افتد .
ولی (ت) فقط از (ب) تغذیه می کند و با مرگ (ب) جانور (ت) حتماً در معرض خطر قرار می گیرد .
شکل زیر ارتباط غذایی بین چند جانور را نشان می دهد.
اگر جانور(ب) از بین برود با استدلال توضیح دهید کدام جانور در معرض خطر قرار می گیرد.
بقایای پیکر بی جان و بقایای جانوران و گیاهان توسط قارچ ها تجزیه می شود . بقایای جانوران به خاک تبدیل می شوند . بقایای گیاهان نیز بعد از تجزیه به خاک گیاهی تبدیل می شوند .
با تجزیه بقایای بدن جانوران و گیاهان سبب بهبود و تقویت خاک می شوند .
چیزی هدر نمی رود
آیا می دانید برای پیکر بی جان و بقایای جانوران و گیاهان چه اتّفاقی می افتد؟ موادّی که در طیّ زمان در ساخته شدن پیکر این جانداران به کار رفته است، چه سرنوشتی پیدا می کنند؟
شاید دیده یا شنیده باشید که با استفاده از بقایای گیاهان، خاک گیاهی می سازند. قارچ ها در تشکیل این خاک نقش دارند. امّا قارچ ها چگونه این کار را می کنند؟
بررسی کنید « قارچ انرژی خود را از چه چیزی به دست می آورد؟»
1 – میوه ی کپک زده را با ذرّه بین قوی مشاهده و آنچه را که می بینید، رسم کنید.
۲- با استفاده از چوب بستنی، مقداری کپک از روی میوه بردارید و با کشیدن چوب بستنی روی نان، کپک را به روی نان منتقل کنید.
۳- نان را درون ظرف شیشه ای قرار دهید و قبل از بستن در ظرف، چند قطره آب به آن بپاشید.
4- مراحل 2 و 3 را با استفاده از پوش برگ آلومینیمی و نخود تکرار کنید.
۵- ظرف ها را به مدّت یک هفته در محلّ تاریک و گرم قرار دهید.
کل نان کپک می زند . کپک از نان تغذیه و آن را تجزیه می کند .
نخود کپک می زند . کپک از نخود تغذیه و آن را تجزیه می کند .
میزان کپک افزایش پیدا نمی کند و آلومینیم تجزیه نمی شود .
در نان و نخود کپک رشد نموده است .
از نان و نخود انرژی لازم را به دست می آورد .
کپک در نان و نخود افزایش می یابد در حالی که در آلومینیم اثری از افزایش مشاهده نمی شود .
6 – بعد از یک هفته، نمونه های درون ظرف ها را با استفاده از ذرّه بین به طور دقیق مشاهده و نتیجه ی مشاهده ی خود را در جدولی مانند جدول زیر ثبت کنید.
• کپک در کدام نمونه (ها) رشد کرده است؟
• کپک هایی که رشد کرده اند، انرژی مورد نیاز خود را از کجا به دست آورده اند؟
• نتیجه ی کاوش خود را در یک یا چند سطر بنویسید.
قارچ ها گروهی از جانداران اند که بقایای موجودات زنده را تجزیه می کنند و سبب می شوند که موادّ تشکیل دهنده ی آنها دوباره به طبیعت برگردد. مثلاً کار قارچ هایی که روی بقایای گیاهان و جانوران در جنگل رشد می کنند، تجزیه ی این بقایا و کمک به تشکیل، بهبود و تقویت خاک است.
باهم زندگی می کنند
به هر تصویر نگاه کنید و سپس متن مربوط به آن را بخوانید.
دوستی مورچه و شته: شته هایی که روی این گیاه قرار دارند درحال مکیدن شهد شیرین گیاه هستند.
مورچه ها، شته ها را با خود به لانه شان می برند تا مادّه ی شیرینی را که شته ها دفع می کنند، بخورند. شته ها نیز در لانه ی مورچه ها از شکارچی ها در امان می مانند.
غذای مجّانی: کرکس خود را با ته مانده ی شکار جانوران دیگر سیر می کند؛ مثلاً وقتی شیرها لاشه ی شکار خود را رها می کنند، کرکس هایی که در آن نزدیکی در انتظار دورشدن شیرها هستند به محلّ لاشه می روند و بقایای آن را می خورند.
مگس های مزاحم: اسب ها با تکان دادن دم خود سعی می کنند تا مگس ها و پشه ها را از خود دور کنند. این حشرات خون اسب را می مکند.
مورچه و شته ، کرکس ، مگس و پشه سود می برند
اسب سود نمی برد
اکنون در مورد هریک از مثال های بالا به این پرسش ها پاسخ دهید: کدام جانور سود می برد؟ کدام جانور سود نمی برد؟
شگفتی های آفرینش
کروکودیل هایی که در اطراف رود نیل زندگی می کنند، بعضی وقت ها بدون حرکت و با دهان باز استراحت می کنند. در این هنگام نوعی پرنده ی کوچک وارد دهان کروکودیل می شود و انگل های درون دهان کروکودیل را می خورد.
الف
ب
پ
بوستان و باغ ساخت انسان است و تنوع جانوران و گیاهان در آن کم است . جنگل به طور طبیعی وجود دارد و تنوع زیادی از گیاهان و جانوران دارد .
طبیعت را حفظ کنیم
عکس های زیر برخی محیط ها را نشان می دهند. کدام محیط را انسان ساخته است؟ کدام به طور طبیعی وجود دارد؟ این محیط ها چه تفاوتی با هم دارد؟
بله ، برای ساخت جاده و ساختمان بسیاری از مناطق محیط طبیعی از بین رفته اند .
محیط های طبیعی، زیستگاه انواع فراوانی از جانوران، گیاهان و موجودات زنده ی دیگر است. آیا در زمان های گذشته در اطراف محلّ زندگی شما محیط طبیعی بوده است که الان وجود ندارد و یا وسعت آن کم شده است؟ به نظر شما چرا آن محیط طبیعی از بین رفته و یا کوچک شده است؟
دایناسورها
شیر ایرانی
از بین رفتن محیط زیست جانداران – شکار بی رویه – آلودگی محیط زیست – مساعد نبودن آب و هوا مانند خشکسالی یا سرما و گرمای زیاد
وقتی اوضاع تغییر می کند
در طول تاریخ زمین، جانوران و گیاهانی بوده اند که اکنون دیگر وجود ندارند. در این باره چه مثا ل هایی می شناسید؟
به نظر شما چه عواملی سبب از بین رفتن همه ی افراد یک نوع (جانور یا گیاه) می شود؟
وقتی زیستگاه جانداران تغییر می کند، بعضی از آنها نمی توانند خود را با اوضاع جدید سازگار کنند و به تدریج کم می شوند و حتّی ممکن است سرانجام همه ی آنها از بین بروند.
نکته ی تاریخی: شیر ایرانی تا کمتر از یک قرن پیش در بخش هایی از ایران وجود داشت؛ امّا به دلایلی مانند شکار شدن به دست انسان و از دست دادن زیستگاهش از بین رفت.
روز 15 اسفند به عنوان روز درختکاری انتخاب شده است .
چه درختی می کارید؟
درخت کاری در فرهنگ ایرانی – اسلامی رسمی پسندیده است. به همین علّت در کشور ما یک روز از سال را روز درخت کاری نامیده اند. آیا می دانید این روز چه روزی است؟ زیست شناسان می گویند در هر منطقه درخت هایی را باید کاشت که به طور طبیعی، در همان منطقه وجود دارند. به این درخت ها درخت های بومی می گویند. بنابراین باید در انتخاب نوع درخت دقّت کرد؛ مثلاً درخت کاج موادّی از ریشه ی خود در خاک ترشح می کند که مانع رشد بسیاری از انواع گیاهان می شود. به همین علّت تنوع گیاهان در جنگل های کاج کم است.
با توجه به منطقه زندگی درختانی که برای کاشتن انتخاب می شوند متفاوت هستند . مثلا برای مناطق جنوبی کشور درختان نخل مناسب هستند و برای مناطق شمالی بیشتر درختان از جمله درخت انگور ، کاج ، سیب ، صنوبر و دیگر درختان مناسب هستند .
در محلّ زندگی شما روز درخت کاری چه درخت هایی می کارند؟ آیا این درخت ها بومی منطقه ی شما هستند؟
• بر عهده سازمان « حفاظت محیط زیست » و سازمان « جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری »
• شغل هایی مانند : مهندسی منابع طبیعی ، بهداشت محیط ، جنگل بانی ، شکاربان ، محیط بان و کارکنان محیط زیست .
لاله ی واژگون (کوهرنگ، چهارمحال و بختیاری)
به انتخاب خود یکی از موارد زیر را انجام و در کلاس ارائه دهید:
1- جنگل برای کیست؟ در پاسخ به این پرسش با توجّه به آنچه آموخته اید، یک داستان کوتاه بنویسید.
2 – مقاله ای درباره ی وضعیت یک محیط طبیعی که می شناسید و در خطر از بین رفتن است، بنویسید. در این مقاله به اهمّیت حفظ این محیط اشاره کنید و راه هایی برای حفظ آن پیشنهاد دهید.
3 – مجموعه ای از تصاویر بعضی گیاهان یا جانوران بومی محلّ زندگی خود تهیه کنید.می توانید شکل آنها را نقّاشی کنید یا از آنها عکس بگیرید.
• با کمک معلّم خود نمایشگاهی از تصاویر یا نمونه هایی از جانوران و گیاهان محیط زیست خود برگزار کنید.
• مسئولیت حفظ محیط های طبیعی و جانوران و گیاهانی که در این محیط ها زندگی می کنند در کشور ما بر عهده ی چه سازمان هایی است؟ چه شغل هایی در ارتباط با معرّفی و حفظ محیط های طبیعی وجود دارد؟
سئوالات متن درس دوازدهم : جنگل برای کیست ؟
1- زنجیره غذایی چیست ؟
به رابطه ی غذایی یک تولید کننده و چند مصرف کننده گفته می شود.
2- شبکه غذایی را تعریف کنید.
به ارتباط غذایی چند زنجیره غذایی با یک دیگر گفته می شود.
3- قارچ ها در چه جایی از زنجیره غذایی قرار می گیرند ؟
آن ها تجزیه کننده هستند.
4- قارچ ها چگونه باعث بهبود و تقویت خاک می شوند ؟
با تجزیه بقایای بدن گیاهان و جانوران سبب بهبود و تقویت خاک می شوند.
5- کروکودیل انگل های درون دهان خود را چگونه از بین می برند ؟
بعضی وقت ها کروکودیل ها بدون حرکت و با دهان باز استراحت می کنند ، پرنده ی کوچکی وارد دهان کروکودیل می شود و انگل های درون دهان کروکودیل را می خورد.
6- چند جانور و گیاهی را که در گذشته وجود داشته اند اما در حال حاضر وجود ندارند ، نام ببرید.
جانوران : دایناسورها
گیاهان : درختان بسیار تنومند
7- به نظر شما چه عواملی سبب از بین رفتن نسل یک نوع جاندار می شود ؟
وقتی شرایط زندگی جاندار تغییر می کند ( مانند تغییر شدید آب و هوا ، زیستگاه ، طوفان یا سیل ) جانداران نمی توانند با آن سازگار شوند و باعث نابودی آن ها می گردد.
8- مثالی برای نابودی برخی جانوران توسط انسان در کشورمان را بیان کنید.
شیر ایرانی حدود 70 سال پیش در بخش هایی از ایران وجود داشت ، اما به علّت های متفاوت مانند شکار توسط انسان و از دست دادن زیستگاهش از بین رفت.
9- منظور از درخت بومی چیست ؟
به درختانی که در یک منطقه به طور طبیعی رشد می کنند ، درخت بومی می گویند.
10- چرا تنوع گیاهان در جنگل های کاج کم است ؟
زیرا درخت کاج موادی از ریشه خود در خاک ترشح می کنند که از رشد بسیاری از گیاهان جلوگیری می شود.
11- با قطع بی رویه ی درختان ، با گذشت زمان چه تغییری در جنگل های کره ی زمین ایجاد می شود ؟
جنگل جزء منابع طبیعی و محیط زیست جانوران مختلف است . قطع درختان جنگل باعث نابودی جانوران و محیط زیست می شود.
12- رابطه ی غذایی بین مورجه و شته چگونه است ؟ توضیح دهید.
به صورت همیاری زندگی می کنند و هر دو موجود از یکد دیگر سود می برند . مورچه ها ، شته ها را به بخش های جوان گیاه می رسانند . شته از شیره ی گیاه به وسیله ی خرطوم خود تغذیه می کند و مورچه ، شهد خارج شده از شته را مصرف می کند.
13- رابطه ی غذایی کرکس و شیرها چگونه است ؟
به صورت هم سفرگی است . کرکس ها ته مانده ی شکار شیرها را می خورند.
(کرکس ها مردار خوار هستند .)
14- رابطه غذایی انگل چگونه رابطه ی است ؟
در زندگی انگلی ، موجود انگل ، از میزبان به عنوان منبع غذایی استفاده می کند. مانند پشه ها که نیش خود را درون بدن حیوان دیگری فرو می برند و خون آن ها را می مکند.
موفق باشید