آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم
درس هجدهم : دریا ، نعمت خداوندی
دریا ، نعمت خداوندی
قرآن کریم می فرماید :
و او(خداوند) کسی است که دریا را برای شما رام کرد تا از آن،گوشت تازه بخورید و زیوری برای
پوشیدن (مانند مروارید) از آن استخراج کنید و کشتی ها را می بینی که سینه ی دریا را می شکافند تا شما
از فضل خدا بهره گیرید ؛ شاید شکر نعمت های او را به جا آورید. (سور ه ی نحل، آیه ی 14)
دریا و منابع انرژی
یکی از مهم ترین دلایل اهمّیت خلیج فارس ، وجود منابع سرشار نفت و گاز است . مقدار این منابع در خلیج فارس آن قدر زیاد است که به این منطقه « انبار نفت جهان » می گویند . نفت و گاز از کف خلیج فارس در ناحیه ی کم عمق نزدیک به ساحل استخراج می شود .
همه روزه نفتکش های عظیمی از خلیج فارس و تنگه ی هرمز عبور می کنند و نفت کشورهای نفت خیز را به سایر کشورهای جهان انتقال می دهند .
سکّوی استخراج نفت در آب های خلیج فارس
نفتکش
دریای خزر نیز دارای منابع نفت و گاز است و کشورهای اطراف این دریا به کشف و استخراج نفت از آن مشغول اند .
سکّوی نفتی در سواحل دریای خزر
دریا و منابع غذایی
در دریاهای ایران صدها نوع ماهی زندگی می کنند که هر یک ارزش غذایی و طعم خاصّی دارند و بعضی هم زینتی هستند . شما تا به حال کدام نوع ماهی شمال یا جنوب را مصرف کرده اید ؟ خانوداه ی شما دوست دارند بیشتر از کدام نوع ماهی بخرند ؟ شما دوست دارید کدام نوع ماهی جدول صفحه های بعد را امتحان کنید ؟
بازار ماهی فروشان در شمال
بازار ماهی فروشان در جنوب
میگو یکی از آبزیان مهمّ دریاهای جنوب است . با نزدیک شدن به ماه مهر ، ماهیگیران جنوب ، خود را برای صید میگو آماده می کنند .
دریای خزر بزرگ ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان است . خاویار یا تخم ماهیان خاویاری دریای خزر به مروارید سیاه مشهور و از گران ترین غذاهای جهان است .
ایران همه ساله ، مقدار زیادی میگو و خاویار به کشورهای دیگر صادر می کند و از این راه درآمدی به دست می آورد .
صید ماهی در دریا قوانین و مقرّراتی دارد ؛ برای مثال صید ماهی در دریای خزر از اوایل بهار تا اوایل پاییز ممنوع است . آیا می دانید چرا ؟
زیرا این ایام ، زمان تخم ریزی ماهیان در این دریاست
هر چند برای ماهیگیری در آب های اطراف سواحل از کشتی ها و لنج های کوچک استفاده می شود امّا صیادان برای ماهیگیری در آب های عمیق به کشتی های مجهز نیاز دارند .
در این کشتی ها لوازم پیشرفته ی ماهیگیری و سردخانه وجود دارد . به نظر شما چرا کشتی ها و کامیون های حمل ماهی باید یخچال و سردخانه داشته باشند ؟
برای اینکه این مادّه ی با ارزش غذایی فاسد نشود.
دانش آموزان از یک کارخانه تولید کنسرو در بندرعبّاس دیدن ، و با کارشناسان و کارگران گفت و گو کردند .
یکی از کارشناسان توضیح داد : بچّه ها ، ماهی ها را پس از صید با کامیون های یخچال دار به اینجا حمل میکنند . در اینجا ماهی را به قطعات بزرگ برش می دهند و در دیگ های مخصوص می ریزند تا در مدّت معیّنی بپزد . بعد دستگاه خودکار ، تکّه های پخته شده را درون قوطی می ریزد و نمک و روغن به آن اضافه می کند .
هوای قوطی ها خارج می شود تا فاسد نشوند … .
بخشی از ماهی های صید شده به کارخانه های کنسروسازی منتقل می شوند .
بخش عمده ای از صادرات و واردات کشور ما از طریق بندرها صورت می گیرد .
در شهرهای بندری ، عدّه ای از مردم به بارگیری و باراندازی کالاهای کشتی ها مشغول اند . در این مناطق انبارهایی نیز برای نگهداری کالاها به وجود آمده است و برخی از مردم به شغل انبارداری مشغول اند .
دریا و بازرگانی
بارگیری کشتی ها در خلیج فارس
با توجّه به تنوّع فعّالیت ها در دریا ، انواع کشتی های ماهیگیری ، تفریحی ، تجاری و نفتکش در کارخانه های کشتی سازی تولید می شود . کارخانه های کشتی سازی و لنج سازی در در اطراف بندرعبّاس ، بوشهر و چابهار در جنوب و نکا در سواحل دریای خزر نمونه ای از این مراکز هستند . در این نواحی ، مراکزی نیز برای تعمیر کشتی ها به وجود آمده است . در نتیجه دریا شغل های گوناگونی را برای مردم به خصوص ساحل نشینان فراهم آورده است .
کارگاه کشتی سازی در جنوب
دریا و گردشگری
همه ساله عدّه ی زیادی از مردم کشور ما برای تفریح و گذراندن تعطیلات تابستان به سواحل شمالی ایران سفر می کنند .
سواحل زیبای جنوبی ایران و جزایر کیش ، قشم ، بندرعبّاس و چابهار نیز برای گردشگری در فصل زمستان مناسب هستند و مسافران از دریا ، بناهای تاریخی و بازارهای این نواحی دیدن می کنند .
تفریح در ساحل زیبای چابهار
اوقات فراغت در کنار دریای خزر
سازمان شیلات جمهوری اسلامی ایران
سازمان شیلات جمهوری اسلامی ایران در امور مربوط به ماهی گیری و صیّادی در دریا ( صید مرجان ، مروارید …) خرید کشتی های ماهی گیری ، آموزش ماهیگیران و امور مربوط به قایق های ماهی گیری ، تولید کنسرو و … فعالیت می کند.
سازمان بنادر و دریانوردی ایران
سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران دراموری چون پاکسازی ولایروبی بنادر ، احداث اسکله حمل و نقل کشتی ها و … فعالیت می کند.
از دریا حفاظت کنیم
خلیج فارس و دریای عمّان از بزرگ ترین زیستگاه های موجودات دریایی هستند . ماهی های تزیینی ، مرجان ها ، صدف ها و لاک پشت های کمیاب و پستاندارانی چون دلفین ها و نهنگ ها در آنها زندگی می کنند . دریای خزر نیز محل زندگی انواع ماهیان و پرندگان مهاجر است . متاسّفانه این موجودات در معرض خطر نابودی قرار گرفته اند و هر ساله تعداد آنها کاهش می یابد ؛ چرا ؟ به دلیل صید بی رویه ماهی ها و سایر موجودات دریایی و خارج شدن نفت از نفتکش های غول پیکر در سطح دریا که باعث نابودی موجودات دریایی زیادی می شود .
سئوالات متن درس هجدهم : دریا ، نعمت خداوندی
1- آیه ۹۷ سوره ی انعام به کدام نعمت خداوندی اشاره می کند ؟
دریا – و خداوند دریا را برای استفاده ی شما قرار داد.
۲- چرا به منطقه ی خلیج فارس « انبار نفت جهان » می گویند ؟
زیرا منابع نفت و گاز در این منطقه بسیار زیاد است. ۳– نفت و گاز در خلیج فارس از کدام قسمت ها استخراج می شود ؟
از کف خلیج فارس در ناحیه ی کم عمق نزدیک به
۴- نفت کشورهای نفت خیز منطقه ی خلیج فارس چگونه به سایر کشورهای جهان منتقل می شود ؟
همه روز نفتکش های عظیمی از خلیج فارس و تنگه ی هرمز عبور می کنند و نفت را انتقال می دهند.
۵- علاوه بر خلیج فارس در کدام دریاهای اطراف ایران منابع نفت و گاز وجود دارد ؟ این منابع توسط چه کسانی استخراج می شود ؟
دریای خزر – کشورهای اطراف این دریا به کشف و استخراج نفت از آن مشغول اند.
۶- در دریاهای ایران چند نوع ماهی زندگی می کنند و چه فوایدی دارند ؟
صدها نوع ماهی زندگی می کنند و هر یک ارزش غذایی و طعم خاصی دارند و بعضی هم زینتی هستند.
۷- به کدام مادّه ی غذایی دریایی « مروارید سیاه » گفته می شود ؟
خاویار یا تخم ماهیان خاویاری دریای خزر به مروارید سیاه مشهور و از گران ترین غذاهای جهان است.
۸- چرا صید ماهی در دریای خزر از اوایل بهار تا اوایل پاییز ممنوع است ؟
زیرا این ایام ، زمان تخم ریزی ماهیان در این دریاست.
۹- ماهیگیری در دریاهای ایران چگونه صورت می گیرد ؟
برای ماهیگیری در آبهای اطراف سواحل از کشتی ها و لنج های کوچک استفاده می شود اما صیادان برای ماهیگیری در آب های عمیق به کشتی های مجهز نیاز دارند که دارای لوازم پیشرفته ی ماهیگیری و سرد خانه هستند.
۱۰- چرا کشتی ها و کامیون های حمل ماهی باید یخچال و سردخانه داشته باشند ؟
برای اینکه این مادّه ی با ارزش غذایی فاسد نشود.
۱۱- چند نوع ماهی خوراکی که از دریای خزر صید می شوند ؟ نام ببرید.
ماهی کولی ، ماهی سفید ، سوف ، کپور ، کفال ، کیلکا ، ماهیان خاویاری ،(تاس ماهی ، اوزون برون ، دراکول ، فیل ماهی )
۱۲- چند نوع از آبزیان خوراکی خلیج فارس و دریای عمان را نام ببرید.
ماهی سرخو ، سنگسر ، حلوا ، قباد ، شوریده ، زبیده و میگو
۱۳- طرز تهیه ی کنسرو ماهی در کارخانه های کنسرو سازی را توضیح دهید.
ماهی ها را پس از صید با کامیون های یخچال ار به کارخانه حمل می کنند . درآن جا ماهی را به قطعات بزرگ برش می دهند و در در دیگ های مخصوص می ریزند تا در مدت معیّنی بپزد ، بعد دستگاه خودکار ، تکه های پخته شده را درون قوطی می ریزد و نمک و روغن به آن اضافه می کند. هوای قوطی ها نیز خارج می شود تا فاسد نشوند.
۱۴- در شهرهای بندری مردم بیش تر به چه شغل هایی مشغول اند ؟
در شهرهای بندری علاوه بر ماهیگری ، عده ای از مردم به بارگیری و باراندازی کالای کشتی ها مشغول اند . در این مناطق انبارهایی نیز برای نگهداری کالاها به وجود آمده است که برخی از مردم به انبارداری مشغول اند . همچنین عده ای در کارخانه های کشتی سازی و لنج سازی یا مراکز تعمیر گشتی ها مشغول به کار هستند.
۱۵- کارخانه های کشتی سازی و لنج سازی در اطراف کدام شهرهای ایران قرار دارند ؟ چند نمونه مثال بزنید.
در اطراف بندر عباس ، بوشهر و چابهار در جنوب و نکا در سواحل دریای خزر
۱۶- دریا چه نقشی در توسعه ی گردشگری در ایران دارد ؟
همه ساله عده ی زیادی از مردم کشور ما برای تفریح و گذراندن تعطیلات تابستان به سواحل شمالی ایران سفر می کنند . سواحل زیبای جنوبی ایران و جزایر قشم ، کیش و بندرعباس و چابهار نیز برای گردشگری در فصل زمستان مناسب هستند و مسافران از دریاها ، بناهای تاریخی و بازارهای این نواحی دیدن می کنند.
۱۷- چند نوع از موجودات با ارزش دریایی که در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کنند ، نام ببرید ؟
ماهی های تزیینی ، مرجان ها ، صدف ها ، لاک پشت های کمیاب و پستاندارانی چون دلفین و نهنگ ها
۱۸- وظیفه ی ما در مقابل استفاده های فراوانی که از دریا می کنیم چیست ؟
این است که به دریا آسیب نرسانیم و از آن و موجودات با ارزشش حفاظت کنیم.
۱۹- یکی از مهمترین دلایل اهمیت خلیج فارس ، وجود منابع سرشار … نفت … و … گاز … است.
۲۰- در ایران علاوه بر خلیج فارس ، دریای … خزر … نیز دارای منابع نفت و گاز است.
۲۱ – بزرگ ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان … دریای خزر … است.
۲۲- از آبزیان مهم دریاهای جنوب … میگو … است که با نزدیک شدن به ماه مهر ، ماهیگیران جنوب خود را برای صید آن آماده می کنند .
۲۳- بخشی از ماهی های خوراکی صید شده به کارخانه های … کنسروسازی … منتقل می شوند.
۲۴- از بین منابع غذایی دریایی ، ایران همه ساله مقدار زیادی … میگو … و … خاویار … به کشورهای دیگر صادر می کنند.
۲۵- از بزرگ ترین زیستگاه های موجودات دریایی … خلیج فارس … و … دریای عمان … هستند.
۲۶- دریای خزر محل زندگی … ماهیان … و … پرندگان مهاجر … است.
موفق باشید