شبکه اجتماعی نسل جدیدی از وب سایت اینترنتی
این روز ها شبکه های اجتماعی نقش مهمی در زندگی و فرهنگ ملت های مختلف ایفا می کنند.
نفوذ شبکه های اجتماعی در میان مردم به اندازه ای شده است که زندگی بدون شبکه های اجتماعی عملاً ممکن نیست.
شبکه اجتماعی ساختاری اجتماعی است که از گروه هایی (عموماً فردی یا سازمانی) تشکیل شده است که توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی ها مانند ایده ها و تبادلات مالی، دوستان، خویشاوندان، لینک های وب، و … به هم وصل هستند.
تعریف شبکه اجتماعی
Bulletin Board System به عنوان پایگاهی برای ملاقات آنلاین و به اشتراک گذاری اطلاعات، راه اندازی شد.
این شبکه که به اختصار با نامBBS از آن یاد می شود اولین انجمن مجازی در زمان اینترنت دایل آپ به حساب می آمد.
شبکه BBS محدودیت های زیادی داشت، اما در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی شاهد رشد و گسترش و محبوبیت BBS بودیم.
شکل گیری شبکه های اجتماعی
یک نمونه صفحه ورود به سامانه بی بی اس
سرویس CompuServe نیز در دهه ۷۰ میلادی با اهداف تجاری راه اندازی شد و در دهه ۸۰ شاهد محبوبیت این سرویس بودیم.
کاربران CompuServe قادر بودند تا فایل ها، اخبار و رویداد ها را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
این سرویس محدویت های خاصی داشت و کاربران حتی قادر نبودند به یکدیگر یک ایمیل ساده بزنند.
کاربران اینترنت در سال ۱۹۹۵ توانستند اولین وب سایت های حرفه ای را تجربه کنند.
در آن زمان سرویس هاستینگ Geocities توسط Beverly Hills Internet راه اندازی شد.
این سرویس به کاربران اینترنت امکاناتی را برای ساخت وب سایت عرضه می کرد.
اولین وب سایت های حرفه ای
حضور وب سایت های حرفه ای مراجعه به اینترنت را بیشتر کرد تا اینکه شاهد سرویس SixDegrees در سال ۱۹۹۷ بودیم.
این سرویس به کاربران اجازه می داد تا برای خود پروفایل ایجاد کنند و دوستان خود را در قالب یک فهرست به این پروفایل اضافه نمایند.
به لطف این ویژگی ها، سرویس SixDegrees توانست به چیزی حدود ۱ میلیون کاربر دست پیدا کند.
درواقع سرویس هایی که شرکت AOL در اختیار کاربران قرار می داد راه را برای ظهور شبکه های اجتماعی هموار کرد.
کاربران به لطف این سرویس ها انجمن های مختلفی راه اندازی کردند.
در این انجمن ها امکان جستجوی محتوا و پروفایل اعضا میسر شده بود تا کاربران تعامل راحت تری داشته باشند.
یکی از مهمترین ایده های شبکه های اجتماعی جمع کردن افراد در کنار یکدیگر در فضای مجازی است،.
این ایده را در سال ۱۹۹۵ در قالب راه اندازی وب سایت Classmates.com شاهد بودیم.
به لطف این سرویس کاربران قادر بودند تا دوستان قدیمی خود در دوران تحصیل را پیدا کنند.
Classmates به سرعت محبوبیت زیادی پیدا کرد و حتی امروز نیز این سرویس چیزی حدود ۵۷ میلیون کاربر دارد.
در سال ۲۰۰۲ شبکه اجتماعی Friendster راه اندازی شد.
این شبکه با هدف جمع آوری افرادی که علاقه های مشابهی به یک موضوع داشتند شروع به فعالیت کرد.
Friendster راه های مختلفی را برای پیدا کردن علاقه های مشترک پیش روی کاربران قرار می داد.
این ویژگی ها باعث شد Friendster پس از گذشت یک سال به چیزی بیشتر از ۳ میلیون کاربر دست پیدا کند.
اما مشکلاتی فنی و تصمیم های مدیریتی نادرست باعث شد تا این شبکه در شمال آمریکا کاربرانش را از دست بدهد.
دهه ۲۰۰۰ میلادی عصر شکوفایی شبکه های اجتماعی
یک سال بعد درسال ۲۰۰۳ شبکه اجتماعی LinkedIn پا به میدان گذاشت.
این شبکه با هدف برقراری ارتباط میان افراد متخصص در شغل های مختلف راه اندازی شد.
این موارد باعث شد تا روز به روز تعداد کاربران LinkedIn گسترش پیدا کند.
مدتی پیش نیز مایکروسافت LinkedIn را خریداری کرد و امروزه بیشتر از ۲۹۷ میلیون کاربر در LinkedIn حضور دارند.
در سال ۲۰۰۳ شبکه اجتماعی معروف MySpace راه اندازی شد.
این شبکه اجتماعی با هدف جذب جوانانی که به موسیقی، ویدئو و مطالب جذاب علاقه داشتند شروع به کار کرد،.
اما این شبکه اکنون کاربران خود در بیشتر کشور های انگلیسی زبان را از دست داده است.
MySpace این روز ها به عنوان شبکه اجتماعی برای عاشقان موسیقی شناخته می شود.
اسکایپ Skype در سال 2003 راه اندازی شد
اسکایپ یک پلت فرم شبکه های اجتماعی مبتنی بر ارتباطات است که بیشترین استفاده را برای برقراری تماس های ویدیویی با کنفرانس دارد. همچنین قابلیت پیام رسانی فوری را فراهم می کند و می توانید از آن برای به اشتراک گذاشتن متن، تصاویر، فیلم ها و فایل های صوتی استفاده کنید.
در سال ۲۰۰۴ شاهد تولد فیس بوک بودیم.
موفقیت چشمگیر فیس بوک از همان ابتدای شکل گیری سرمایه گذاری های بزرگی را در این شبکه اجتماعی بدنبال داشت.
Reddit
در سال ۲۰۰۴ بود که برای اولین بار وب سایت Reddit راه اندازی شد و هدف اصلی آن ایجاد بستری مناسب برای به اشتراک گذاشتن لینک ها و اخبار بود. بعد ها با اضافه شدن قابلیت های فراوان دیگر به این شبکه اجتماعی، Reddit با جذب مخاطب فوق العاده ای روبه رو شد و در بین مخاطبین به محبوبیت زیادی دست یافت.
در سال ۲۰۰۵ شاهد راه اندازی یوتیوب نیز بودیم.
این شبکه اجتماعی توسط سه نفر از کارمندان شرکت PayPal با هدف به اشتراک گذاری ویدئو در میان کاربران راه اندازی شد .
با توجه به امکانات به اشتراک گذاری رایگان ویدئو شاهد موفقیت یوتیوب بودیم، مدتی بعد نیز گوگل یوتیوب را خریداری کرد.
شما در YouTube تقریبا می توانید به هر ویدیویی که خواستید دسترسی پیدا کنید.
در سال ۲۰۰۶ توییتر به عنوان یک شبکه اجتماعی و میکروبلاگینگ راه اندازی شد.
کاربران توییتر قادر بودند مطالب خود را در قالب نوشتاری با ۱۴۰ کاراکتر با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
این پیام های کوچک که توییت نامیده می شود در زمان بسیار کوتاهی محبوبیت بسیار زیادی پیدا کردند.
این روز ها توییتر یکی از پرمخاطب ترین شبکه های اجتماعی در میان کاربران کشور های مختلف دنیا شناخته می شود.
تامبلر در سال 2007 راه اندازی شد
تامبلر نیز یک بستر میکروبلاگینگ است که به کاربران امکان می دهد متن، ویدئو، تصاویر، لینک ها یا نقل قول ها را منتشر کنند.
واتساپ Whatsapp در سال 2009 راه اندازی شد.
یک برنامه پیام رسانی است که به کاربران اجازه می دهد پیام های متنی، تصاویر، یادداشت های صوتی، فایل های صوتی،، اسناد و فیلم ها را به اشتراک بگذارند و تماس های صوتی و تصویری داشته باشند.
پینترست در سال 2010 راه اندازی شد.
Pinterest برای اشتراک گذاری تصاویر است که به کاربران اجازه می دهد بر اساس علاقه خود به اصطلاح «پین» کنند و سایر اعضا این تصاویر را لایک زده یا در صورت لزوم «ریپین» کنند.
اینستاگرام که در ایران نیز کاربران زیادی دارد در سال ۲۰۱۰ راه اندازی شد و از آن زمان تاکنون چیزی بیشتر از ۲۰ میلیارد عکس در این شبکه اجتماعی به اشتراک گذاشته شده است.
محبوبیت اینستاگرام باعث شد تا فیس بوک در سال ۲۰۱۲ این شبکه اجتماعی که تنها توسط ۱۳ نفر راه اندازی شده بود را با قیمت گزاف یک میلیارد دلار خریداری کند.
در سال ۲۰۱۱ گوگل به عنوان یکی از بزرگترین غول های اینترنتی خبر از راه اندازی شبکه اجتماعی با نام گوگل پلاس داد.
چت ویدئویی را می توان از ویژگی های برتر گوگل پلاس دانست.
گوگل پلاس توانست تنها در عرض ۴ هفته به چیزی بیشتر از ۲۵ میلیون بار بازدید دست پیدا کند.
در سال ۲۰۱۴ اعلام شد که این شبکه اجتماعی حدود ۵۴۰ میلیون کاربر فعال دارد.
گوگل پلاس با هدف رقابت با فیس بوک راه اندازی شده بود، اما هرگز نتوانست در قد و قواره های فیس بوک ظاهر شود.
گوگل پلاس در سال 2019 برای همیشه تعطیل شد.
اسنپ چت در سال 2011 راه اندازی شد
این اپلیکیشن به شما امکان می دهد که فایل های صوتی و ویدئویی را به دیگران کاربران ارسال کنید.
اما ویژگی اصلی اسنپ چت این است که این فایل ها پس از مشاهده توسط تلفن همراه گیرنده در عرض ۱ تا ۱۰ ثانیه ناپدید می شوند.
در این برنامه کلیه مطالب از طریق پیام های خصوصی ارسال می شوند.
Telegram تلگرام در سال 2013 راه اندازی شد.
با مسدود شدن پیام رسان Telegram در ایران، کمتر کسی فکر می کرد که این اپلیکیشن هم چنان از نظر تعداد مخاطبین ایرانی، در صدر جدول قرار بگیرد. پیام رسانی که از نظر امکانات و قابلیت ها از بسیاری از رقبای خود بهتر و کامل تر عمل کرده و به معنای واقعی هیچ چیزی کم ندارد. کمتر کسی را می توانید در ایران پیدا کنید که با Telegram آشنا نباشد. البته این محبوبیت تنها به کشور خودمان مربوط نمی شود و یک موضوع جهانی است. در بسیاری از کشور ها Telegram اولین و اصلی ترین پیام رسان محسوب می شود.
Signal سیگنال در سال 2018 راه اندازی شد.
بعد از خبرساز شدن مشکلات امنیتی در اپلیکیشن whatsapp، افراد زیادی به دنبال جایگزینی برای این اپلیکیشن بودند که یکی از بزرگ ترین آن ها، اپلیکیشن Signal Private Messenger بود. حتی ایلان ماسک استفاده از این اپلیکیشن را به مردم توصیه کرده است که همین موضوع، یکی از بزرگ ترین دلایل محبوبیت اپلیکیشن Signal Private Messenger به شمار می رود.
از جدیدترین شبکه های اجتماعی در سال ۲۰۲۱ که سر و صدای زیادی راه انداختند می توان به تیک تاک و کلاب هاوس اشاره کرد.
تیک تاک با طرفداران نوجوان ۱۲ تا ۱۹ ساله محیطی برای اشتراک موزیک ویدئو های بسیار کوتاه ۳ الی ۱۵ ثانیه ای ایجاد کرده است.
کلاب هاوس نیز شبکه ای اجتماعی بر پایه صدا است که افراد با استفاده از کانال های مختلف آن و صحبت با یکدیگر تبادل نظر می کنند.
آپارات
آپارات یک شبکه اجتماعی مبتنی بر ویدئو است که پس از فیلتر شدن یوتیوب در سال ۱۳۸۹ ، وارد فضای مجازی ایران شد. شبکه اجتماعی آپارات در حال حاضر در داخل ایران، رقیبی در حیطه فعالیت خود ندارد و این امکان را فراهم کرده تا همه کاربران بتوانند به راحتی ویدئوهای ساده تولید کرده و با دیگران به اشتراک بگذارند. برخی از مهمترین بخش های آپارات شامل موارد زیر می شود:
پخش زنده برنامه های تلویزیونی
امکان آپلود چند ویدئو به صورت همزمان
بخش فیلم ها و انیمیشن های اختصاصی برای کودک
بخش کافه آپارات
شبکه های اجتماعی ایرانی
روبیکا به عنوان یک سوپر اپلیکیشن ایرانی معرفی شده است که ویژگی های متنوعی را ارائه می دهد. برخی از ویژگی های روبیکا عبارتند از:
امکان تشکیل گروه و کانال
ارسال پیام های متنی و صوتی
امکان برقراری تماس تصویری
پخش زنده با اینترنت رایگان
برنامه های تلویزیونی و تماشای انواع فیلم و سریال
دنیای موسیقی
دنیای سلامت
آموزش های متنوع و کتاب
خرید اینترنت
پرداخت قبض
بازی و سرگرمی
روبینو پلاس که بخشی از اپلیکیشن روبیکا است، طراحی شبیه شبکه اجتماعی اینستاگرام دارد و یک شبکه اجتماعی محسوب می شود. ارسال پست، لایک و کامنت، بخش اکسپلور، پیام دایرکت و حتی خرید از فروشگاه قابلیت های روبینو پلاس هستند.
سروش پلاس نسل جدید شبکه اجتماعی سروش است که در حال حاضر به عنوان یکی از پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی ایرانی به حساب می آید.
برخی از ویژگی ها و امکانات سروش پلاس عبارتند از:
امکان تشکیل کانال و گروه
ارسال پیام های متنی و صوتی
نمایش تعداد بازدید و لایک
ذخیره سازی ابری اطلاعات
تماس صوتی و تصویری
پخش فیلم و موسیقی همزمان با شروع دانلود
جستجوی سراسری در چت ها، گروه ها و کانال ها
پخش زنده برنامه های آموزشی
کنسرت های آنلاین و شبکه های تلویزیونی
به گفته مدیران این شبکه اجتماعی، در حال حاضر سروش پلاس بیش از ۲۰ میلیون کاربر دارد و یکی از پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی داخلی است.
نزدیکا یک شبکه اجتماعی چند رسانه ای است که بسیار شبیه به اینستاگرام طراحی شده است. این شبکه اجتماعی نیز قابلیت ها و امکانات مختلفی دارد که برخی از آن ها عبارتند از:
استوری، لایک کردن و نظر دادن
به اشتراک گذاری تصاویر به همراه موقعیت جغرافیایی
ثبت لحظه ای تصاویر و عدم امکان انتخاب عکس ها از گالری
ارسال پست با امکان افزودن عکس و ویدئو
تماشای عکس و ویدیو های پرطرفدار
پیدا کردن دوست ها در نزدیکا (از طریق جستجو در لیست مخاطبان)
ایجاد گروه و اتاق چت
مشاهده پست های دوست ها و افراد مختلف و ارتباط با افراد جدید
ایتا یکی دیگر از شبکه های اجتماعی پیام رسان ایرانی است که قابلیت مختلفی را ارائه می دهد.
ارسال انواع پیام، عکس، ویدئو، گیف و..
ایجاد گروه های حداکثر ۵۰۰ نفره و کانال های با تعداد نامحدود
منشن کردن
هشتگ گذاری
جستجوی سراسری
بات های استیکر ساز
ارسال پیام تصویری و صوتی
پیام رسان ایتا از نظر ظاهری شبیه تلگرام طراحی شده است. صاحبان کانال های پرمخاطبی که شناسه الکترونیکی محتوای دیجیتال (شامد) وزارت ارشاد را دارند، می توانند به راحتی کانال خود را از تلگرام به ایتا منتقل نمایند.
آی گپ یکی از شبکه های اجتماعی پیام رسان ایرانی است که ضمن فراهم کردن اغلب امکانات رایج، امنیت بالایی نیز دارد. به گونه ای که حتی برای هک کردن آن، جایزه یک میلیاردی گذاشته شده بود. این برنامه با الگوریتم رمزنگاری پیشرفته، امنیتی منحصر به فرد را در ارتباطات اینترنتی فراهم نموده است.
برخی از ویژگی های مهم آی گپ عبارتند از :
سرعت مطلوب در امر پیام رسانی
توانایی ایجاد گروه با ظرفیت ۵۰۰۰ عضو
توانایی ایجاد کانال و مدیریت کانال
تماس صوتی رایگان
فضای ابری
امکان دسترسی به حساب از دستگاه های مختلف
توانایی ارسال فایل با فرمت های مختلف و در حجم های نامحدود
امنیت مطلوب در امر رمزنگاری پیام ها
مالتی پلتفرم و قابل اجرا در نسخه وب، موبایل و کامپیوتر
امکان یافتن افراد در شعاع ۵ کیلومتری و ایجاد ارتباط با آن ها
گپ از شبکه های اجتماعی پیام رسان داخلی است که قابلیت های زیر را ارائه می دهد:
امکان ایجاد کانال و گروه
قابلیت به اشتراک گذاری ویدئوهای آموزشی
برگزاری جلسات آنلاین
دنیای بازی های گپ
فضای ابری ذخیره سازی
امکان خرید بلیط، رزرو هتل
خرید شارژ
مطالعه روزنامه ها
آزمون سازی
در این شبکه اجتماعی، علاوه بر زبان فارسی، زبان های انگلیسی، عربی و ترکی نیز گنجاده شده و یک اپلیکیشن بین المللی است.
بله، یک شبکه اجتماعی پیام رسان است و قابلیت های مختلفی به ویژه خدمات اکترونیکی را ارائه می دهد. برخی از امکانات پیام رسان بله عبارتند از:
انتقال پول
پرداخت قبوض
خرید شارژ و بسته اینترنت
استعلام و پرداخت قبض موبایل
پرداخت عوارض خروج از کشور
مشاهده و پرداخت خلافی خودرو
مشاهده و پرداخت تسهیلات برخی از بانک ها
مشاهده موجودی کارت برخی از بانک ها
جمع آوری پول برای مقاصد خیریه
این اپلیکیشین برای اطمینان والدین از دسترسی کودکان به مطالب مفید، قابلیت حالت فرزند را ایجاد کرده که والدین می توانند محتوای مرتبط با فرزند خود را فعال نمایند و موارد غیر ضروری را از دسترس او خارج کنند.
البته علاوه بر شبکه های اجتماعی مذکور، شبکه های اجتماعی ایرانی دیگری به نام های هورسا، ویسپی، بیسفون، ساینا، جیرینگ، سکه، نوا، رینگ و… نیز فعال هستند و کاربران ایرانی زیادی بر اساس نیاز و سلیقه خود به عضویت آن ها در آمده اند.
کارکرد محتوایی و تبلیغی:
امروزه شبکه های اجتماعی مشارکت کاربران در فعالیت ها را افزایش داده است. همراهی، تعاملات و نظرات نزدیک کاربران فضایی را برای معرفی و تبلیغ و همچنین همراستایی مخاطبان در جهت اهداف رسانه ای خود فراهم کرده است.
مزایای شبکه های اجتماعی
توسعه مشارکت های مفید اجتماعی:
ایجاد انسجام اجتماعی در بین مردم و تسریع در سازماندهی فعالیت های مفید سیاسی و اجتماعی، از آثار مثبت شبکه های اجتماعی است
پویایی:
شبکه های اجتماعی مجازی محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقراری روابط نمادین، کشف مجدد خود و بازتعریف هویت های دینی، اجتماعی، سیاسی و غیره فارغ از محدودیت ها و عوامل سرکوب کننده از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم می کنند.
ایجاد جامعه جدید:
شبکه های اجتماعی مجازی فضایی است که اجازه می دهد افراد در جامعه جدید زندگی کنند و در عین حال از مزایای ارتباطات هم استفاده نمایند. جایی که روابط چهره به چهره، همدلانه و عاطفی در کنار روابط اقناعی قرار می گیرد.
تاثیرات منفیِ رفتاری:
هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد، یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی را برای خود برگزیده است. البته می توان شبکه هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده اند. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می شود که شامل برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و غیره است. بدون تردید، میزان تاثیرپذیری فرد از این محیط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی، هویت مطلوب خود را ترویج می کند.
معایب شبکه های اجتماعی
هدر دادن زمان:
جذابیت های شبکه های اجتماعی به قدری است که کاربران متوجه گذر زمان نمی شوند و با هدر دادن زمان از کارهای خود عقب می مانند.
انزوا و دور ماندن از محیط های واقعی اجتماع:
جامعه مجازی، هیچ وقت جایگزین جامعه واقعی نخواهد شد؛ بلکه به عنوان تسهیل کننده تجارب اجتماعی عمل خواهد کرد.
تهدید حریم خصوصی:
در شبکه های اجتماعی شرایطی فراهم می شود که حریم خصوصی و اطلاعات کاربران را تهدید می کند. گاه با رای دادن در گروه ها مورد شناسایی مدیران گروه ها، افراد و سازمان ها قرار می گیرند و سپس با برقراری ارتباطاتی امکان تسهیم اطلاعات شخصی به وجود می آید و بدین وسیله اطلاعات شخصی این کاربران در منابعی که مورد قبول نیست ذخیره و منتشر می شود. همین امر تهدید کننده حریم خصوصی کاربران می باشد.
فیس بوک (2 میلیارد و 700 میلیون عضو)، یوتیوب (2 میلیارد و 300 میلیون عضو)، واتس آپ (2 میلیارد عضو)، فیس بوک مسنجر (یک میلیارد و 300 میلیون عضو) و اینستاگرام (یک میلیارد و 221 میلیون عضو) پنج شبکه اجتماعی پرطرفدار جهان محسوب می شوند.
پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی در جهان
واتس اپ با داشتن بیش از 50 میلیون کاربر ایرانی در رتبه نخست محبوب ترین پیام رسان ها قرار دارد.
تلگرام شبکه اجتماعی محبوب دوم ایرانیان، با وجود فیلترینگ بیش از 49 میلیون کاربر در ایران دارد.
اینستاگرام سومین پلت فرم محبوب ایرانیان است که حدود 47 میلیون کاربر در ایران دارد.
روبیکا با 26میلیون و سروش پلاس با 23 میلیون دو پیام رسان ایرانی بالای لیست پیام رسان های محبوب قرار دارند.
فیس بوک با 2/ 17 میلیون کاربر، بله با 7میلیون، گپ با 5میلیون، ایتا با 3میلیون، لینکدین با 7/ 2میلیون و توییتر با بیش از 2میلیون کاربر دیگر شبکه های محبوب ایرانیان به شمار می روند.
پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی در ایران
نتایج تحقیقات مختلف بیانگر آن است که می توان از ظرفیت شبکه های اجتماعی در بسیاری از سطوح فردی و اجتماعی به منظور شناسایی مسائل و تعیین راه حل آنها، برقراری روابط اجتماعی، اداره امور تشکیلاتی، سیاست گذاری عمومی و رهنمون سازی افراد در مسیر دستیابی به اهداف استفاده نمود.
شبکه های اجتماعی بزرگ رویکرد ویژه ای به گوشی های هوشمند دارند و با تمام تلاش سعی می کنند حضور کاربران را از کامپیوتر های دسکتاپ به سمت گوشی های هوشمند بکشند.
با نگاهی به وضعیت شبکه های اجتماعی شاید بتوان گفت: سلاطین فناوری توانسته اند بازار شبکه های اجتماعی را اشباع کنند و بعید به نظر می رسد در آینده ای نزدیک شاهد حضور شبکه اجتماعی جدیدی باشیم که حرف هایی برای گفتن داشته باشد.
باشگاه خبرنگاران
تسنیم نیوز
آژانس دیجیتال مارکتینگ دیاکوبین
وبسایت نبض فناوری
وبسایت اقتصاد آنلاین
دانشگاه شبکه های اجتماعی – لاین استور