کلیات
بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………………. 8
لزوم نگرش………………………………………………………………………………………………………………………………… 8
هدف اصلی طرح………………………………………………………………………………………………………………………… 9
روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….. 10
پیشگفتار…………………………………………………………………………………………………………………………………… 11
فصل اول:معرفی و اهداف پژوهش،تاریخچه و پیشینه
بخش اول : شناخت خون و انتقال آن
1-1-تعریف خون……………………………………………………………………………………………………………….13
1-2-ترکیبات خون……………………………………………………………………………………………………………..13
1-2-1-. فرآورده های سلولی و پلاسمایی مشتق از خون…………………………………………………………14
1-3-انتقال خون و سیر پیدایش و تکامل آن
1-3-1-پیشینه تاریخی انتقال خون در جهان………………………………………………………………………. 16
1-3-2-کشف جریان خون………………………………………………………………………………………………….17
1-3-3-پیدایش سرنگ…………………………………………………………………………………………………….. 17
1-3-4-شروع انتقال خون………………………………………………………………………………………………… 18
1-3-5-کشف ضد انعقاد = تولد بانکهای خون…………………………………………………………………….. 19
1-3-6-انتقال خون در ایران………………………………………………………………………………………………20
1-3-7-سالنمای انتقال خون………………………………………………………………………………………………20
بخش دوم : شناخت جایگاه خون در طب سنتی
2-1-تعریف سنت…………………………………………………………………………………………………………… 23
2-2-طب سنتی ایرانی………………………………………………………………………………………………………23
2-3-اصول طب سنتی………………………………………………………………………………………………………….24
2-4-عناصر چهارگانه……………………………………………………………………………………………………………24
2-4-1-خاک……………………………………………………………………………………………………………………….26
2-4-2-آب………………………………………………………………………………………………………………………….26
2-4-3-هوا ………………………………………………………………………………………………………………………. 27
2-4-4-آتش……………………………………………………………………………………………………………………… 27
2-5-خون در سنت و ادبیات……………………………………………………………………………………………….. 28
2-6-حجامت…………………………………………………………………………………………………………………….. 29
2-6-1-حجامت و تاریخچه آن……………………………………………………………………………………………. 29
2-6-2-انواع حجامت…………………………………………………………………………………………………………. 29
2-6-3-جایگاه حجامت در دنیای اسلام………………………………………………………………………………. 30
2-6-4-جایگاه حجامت در دنیای امروز……………………………………………………………………………….. 30
2-6-5-فعالیت های موسسه تحقیقات حجامت ایران…………………………………………………………….. 31
2-6-6-مقایسه حجامت با اهدای خون……………………………………………………………………………….. 31
2-7-فصد خون = اهدای خون………………………………………………………………………………………….. 32
بخش سوم : معرفی بیماریهای درگیر با اهدا و انتقال خون
3-1-شناخت بیماریهای پر خطر در اهدای خون
3-1-1-دوره پنجره و ضرورت آن ازدیدگاه طراحی…………………………………………………………….. 33
3-1-2-سانحه ایدز…………………………………………………………………………………………………………….33
3-1-3-روشهای تشخیص بیماری ایدز………………………………………………………………………………..34
3-1-4-راههای انتقال ویروس…………………………………………………………………………………………….36
3-1-5-بیماری ایدز در جهان…………………………………………………………………………………………….. 37
3-1-6-بیماری ایدز در ایران……………………………………………………………………………………………… 38
3-1-7-درمان و واکسن ایدز…………………………………………………………………………………………….. 39
3-1-8-دعوتی برای پیشگیری…………………………………………………………………………………………..40
3-2-شناخت بیماریهای قابل درمان با اهدا و انتقال خون……………………………………………………..40
3-2-1-تالاسمی………………………………………………………………………………………………………………40
3-2-1-1-معرفی بیماری و انواع آن………………………………………………………………………………………….40
3-2-1-2-درمان تالاسمی و لزوم اهدا خون……………………………………………………………………………….40
3-2-2-هموفیلی…………………………………………………………………………………………………………………. 42
3-2-2-1-معرفی بیماری و انواع آن…………………………………………………………………………………………. 42
3-2-2-2-درمان هموفیلی و لزومِ اهدای خون …………………………………………………………………………….42
بخش چهارم : روشهای اهدای خون
4-1-اهدای خون کامل………………………………………………………………………………………………………..43
4-2-اهدای آفرزیس…………………………………………………………………………………………………………….44
4-2-1-آفرزیس چیست؟………………………………………………………………………………………………………44
4-2-2-اصول اهدای آفرزیس……………………………………………………………………………………………….44
4-2-3-انواع آفرزیس…………………………………………………………………………………………………………..44
4-1-1-مراحل آفرزیس………………………………………………………………………………………………………. 45
بخش پنجم :فضاهای آزمایشگاهی و اهدای خون
5-1-انواع آزمایشگاه…………………………………………………………………………………………………………….46
5-2-1-سیرکولاسیون بیمار
5-2-2-سیرکولاسیون نمونه…………………………………………………………………………………………………. 48
5-2-3-سیر کولاسیون کادر……………………………………………………………………………………………………52
5-2-4-روابط عملکردی…………………………………………………………………………………………………………53
5-3-عملکردهای اصلی ازمایشگا ه پزشکی 43
5-3-1-معرفی رشته های اصلی آزمایشگاه پزشکی………………………………………………………………….53
5-3-2-تقسیم بندی فضایی آزمایشگاه های پزشکی………………………………………………………………… 55
5-4-آزمایشگاه هماتولوژی (خون شناسی) و بانک خون……………………………………………………………56
5-4-1-بررسی عملکردی ازمایشگاه هماتوژی وبانک خون………………………………………………………..56
5-4-2-فضاهای مورد نیاز آزمایشگاه هماتولوژی و بانک خون…………………………………………………..56
5-4-2-1-فضاهای قسمت هماتولوژی(خون شناسی)…………………………………………………………………..57
5-4-3-چهارچوب استاندارد ، برای روشهای آزمایشگاهی………………………………………………..57
5-4-2-2-فضاهای قسمت بانک خون( انتقال خون)………………………………………………………………….. 59
فصل دوم:شناخت بستر طرح(مطلعات جغرافیایی،طبیعی،اجتماعی و اقتصادی)
بررسی ویژگی های جغرافیایی شهر اسلامشهر
3-1 موقعیت جغرافیایی …………………………………………………………………………………………………………..60
3-2 موقعیت نسبی …………………………………………………………………………………………………………………62
3-3 -تاریخچه شهر اسلامشهر ……………………………………………………………………………………………….62
3-4-اسلامشهر در تقسیمات کشوری ………………………………………………………………………………………63
3-5 ویژگی های طبیعی
3-5-1- زمین شناسی و توپوگرافی اسلامشهر ………………………………………………………………………… 65
3-5-2 اقلیم …………………………………………………………………………………………………………………………66
3-5-3 منابع آب …………………………………………………………………………………………………………………….67
3-5-4 خاک شناسی……………………………………………………………………………………………………………… 67
3-6 بررسی ویژگی های جمعیتی و اجتماعی شهر اسلامشهر…………………………………………………….. 68
3-6-1 -جمعیت شهر اسلامشهر
3-6-2- ساختمان سنی و جنسی جمعیت ……………………………………………………………………………….. 68
3-6-3 بعد خانوار ………………………………………………………………………………………………………………70
3-6-4 تراکم خانوار در واحد مسکونی ……………………………………………………………………………………..70
3-6-5 سواد و آموزش ………………………………………………………………………………………………………….. 71
3-6-6 مهاجرت …………………………………………………………………………………………………………………… 71
3-7 وضع فعالیت اقتصادی جمعیت شهر اسلامشهر
3-7-1 اشتغال ……………………………………………………………………………………………………………………… 72
3-8 -ویژگی های کالبدی – فیزیکی شهر اسلامشهر
3-8-1 -روند توسعه فیزیکی شهر اسلامشهر ………………………………………………………………………….. 75
3-8-2 -بررسی ساختار و خصوصیات عمده تسهیلات و خدمات رفاهی شهری……………………………..76
فصل سوم:شناخت و بررسی نمونه های مشابه داخلی و خارجی
بررسی و شناخت بانک خون احمدآباد هند
موقعیت و معرفی پروژه…………………………………………………………………………………………………………. 79
تاثیر فرم بر جذب مخاطب…………………………………………………………………………………………………….. 80
موقعیت و معرفی پروژه……………………………………………………………………………………………………………. 79
عملکردهای بنا………………………………………………………………………………………………………………………… 88
بخش پنجم :
معرفی و شناخت سازمان انتقال خون تبریز………………………………………………………………………………… 89
مطالعات وضع موجود……………………………………………………………………………………………………………….. 89
بررسی عملکردی فضاها……………………………………………………………………………………………………………90
بخش اول :
تاسیسات کنترل دما، تعویض هوا و تهویه مطبوع…………………………………………………………………………93
لزوم توجه به تاسیسات بهداشتی بانک خون ………………………………………………………………………………93
رطوبت نسبی هوا و تاثیر ان ……………………………………………………………………………………………………..94
تصفیه هوا……………………………………………………………………………………………………………………………….94
فصل چهارم:شناخت و تحلیل برنامه طرح(برنامه فیزیکی،ضوابط واستاندارد ها)
بخش اول :
کیفیت مطلوب فضایی با توجه به اصول صحیح تولید
1-1- اهداف و مقررات……………………………………………………………………………………………..97
1-2- غربالگری اهداکننده……………………………………………………………………………………………………. 97
1-2-1- مفهوم غربالگری اهدا کننده
1-2-2- اهداف غربالگری……………………………………………………………………………… 98
1-2-3- پیامدهای غربالگری…………………………………………………………………………. 99
1-2-4- عملکردهای فضاهای جمع آوری خون…………………………………………………………….. 99
1-3- کیفیت فضاهای تولید فرآورده ومواد مورد استفاده………………………………………………………….. 101
1-3-1- استانداردها و ملاحظات کلی فضا……………………………………………………… 101
1-3-2- کیفیت فضایی بخشهای ذخیره سازی، نگهداری خون………………………… 102
1-3-3- کیفیت فضایی بخش های آزمایشگاهی………………………………………………………….. 103
1-3-4- نظم فضایی در جهت کنترل الودگی………………………………………………………………. 103
1-3-5- ترابری و پارکینگ…………………………………………………………………………………………..103
1-3-6- مواد و وسایل………………………………………………………………………………………………….104
1-3-7- فضای توزیع فرآورده ها……………………………………………………………………………… 105
2- بخش دوم : ………………………………………………………………………………………………………….. 105
3- معرفی فضاهای مرکز ملی اهدا و انتقال خون……………………………………………………………. 105
4- تقسیم بندی فضاهای تشکیل دهنده………………………………………………………………………… 105
فضاهای تشکیل دهنده فنی……………………………………………………………………………………………………106
الف ) فضاهای عمومی……………………………………………………………………………………………….106
1- فضاهای اهداکنندگان خون کامل و افرزیش………………………………………………… 106
1- ازمایشگاه تشخیص طبی و خون شناسی…………………………………………………….. 108
ب ) فضاهای تشخیصی و تولید…………………………………………………………………………………. 109
بخش فراورده ها…………………………………………………………………………………………………. 109
2- کنترل کیفی……………………………………………………………………………………………..110
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
1- اداری کادر و پرسنل………………………………………………………………………………….112
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
2- اداری تولید فراورده ها و کنترل کیفی………………………………………………………….113
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
3- نظارت فنی و مالی…………………………………………………………………………………….114
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
4- روابط عمومی اهداکنندگان…………………………………………………………………………114
ب ) فضاهای اجتماعی
1- امفی تاتر…………………………………………………………………………………………………116
ج ) فضاهای اموزشی_پژوهشی
1- کتابخانه………………………………………………………………………………………………….116
ج ) فضاهای اموزشی_پژوهشی
2- بخش اموزش…………………………………………………………………………………………118
ج ) فضاهای اموزشی_پژوهشی
3- بخش پژوهش……………………………………………………………………………………….. 119
فصل پنجم:
مبانی نظری معماری،اصول طراحی و عناصر موثر در طراحی.
مبانی طراحی و ایده پروژه
1-1- تدوین مبانی طراحی پروژه………………………………………………………………………………….121
1-2-تدوین ایده کلی طراحی…………………………………………………………………………………………… 123
ایده و مبانی نظری طراح…………………………………………………………………………………………………….126
عوامل موثر در طراحی………………………………………………………………………………………………………..126
فصل ششم:
دیاگرام،لکه گذاری و جانمایی سایت
موقعیت سایت……………………………………………………………………………………………………………….. 127
عکسهای سایت پلان…………………………………………………………………………………………………….. 128
اتووود های اولیه…………………………………………………………………………………………………………….129
فصل هفتم:
عکس های ماکت……………………………………………………………………………………………………………130
نقشه طبقه همکف…………………………………………………………………………………………………………132
نقشه طبقه اول……………………………………………………………………………………………………………… 129
نقشه طبقه تیپ طبقات………………………………………………………………………………………………….. 129
مقطع(A-A)…………………………………………………………………………………………………………………..130
مقطع(B-B)…………………………………………………………………………………………………………………..130
مقطع(C-C)…………………………………………………………………………………………………………………..130
نمای شمالی…………………………………………………………………………………………………………………. 135
نمای جنوبی…………………………………………………………………………………………………………………. 135
نمای شرقی…………………………………………………………………………………………………………………. 135
نمای غربی………………………………………………………………………………………………………………….. 135
بیان مسئله
هنگامیکه صحبت از بانک خون به میان می آید، از دو زاویه متفاوت با این موضوع برخورد می شود:
1: اهدای خون وزندگی بخشی.
2: آزمایشات خونی وبیماریهایی خونی (نظیر هموفیلی- تالاسمی و در سالهای اخیر ایدز).
معماری با هدف کمک به درک ابعاد مختلف زندگی انسانها به جنبه هایی از زندگی که زبان در بیان آن قاصر است شکل میبخشد و به کونه ای نمادین( با ابراز پاره ای از معانی)، فضای معنوی را از محیط دنیوی جدا میکند. اهدا خون به عنوان شاید " خالصترین نمونه" رفتار بشردوستانه در نظر گرفته می شود. این آوای نمادین با مضمون "یک هدیه بی نام و نشان از جنس زندگی برای یک فرد ناشناس " تاکیدی بیشتر بر همان روح بشردوستانه است که محیطی خاص را می طلبد .
ساماندهی به فضاهای اهدای خون به لحاظ اهمیت روابط بین بخشهای تشکیل دهنده آن با مخاطب، از پیچیدگی و دشواری خاصی برخوردار است ، ارجحیت روابط عملکردی و درمانی بدون توجه به مخاطب، در طراحی بانکهای خون و دیگر نهادهای مردمی طرح ها را به سوی یکنواختی هدایت کرده است .
در واقع ساختمانهای اهدای خون برای بیان یک محتوای ارزشی در جامعه، به عنوان یک نهاد اجتماعی که تنها منبع تغذیه ان مردمند، نیازمند توجه خاص به الگوهای رفتاری اهدا کننده خون به عنوان مخاطب دارد تا بتواند با قدرت دعوت کنندگی بالا چه از لحاظ فرمی و چه تسهیلات عملکردی و امکانات، فضاهای پویا و زنده برای نمایش پدیده ذهنی اهدا خلق کند.
لزوم نگرش
ایمان به لزوم خلق فضاهایی زنده، برای اهدای زندگی (اهدای خون )
چگونه میتوان برای دریافت و ادراک مرزهای فضا و کالبد معماری بعدی متصور شد اگر به اصول جامع و عناصر تاثیر گزار محیطی- فرهنگی-اجتماعی در کالبد بنایی که هم مفهوم دار زندگی است، و هم زندگی بخش توجه نکرد. میدانیم که تنها منبع تهیه خون سالم مردمند و سازمان انتقال خون، برابر بااستانداردهای بین المللی ،خونها راپس از مراحل تائید سلامت در اختیار مراجع وبخشهای درمان کشور قرار میدهد. ولی تا کنون هیچ تلاش ساختاری در جهت ایجاد فضای مردمی -عملکردی برای اهدای خون صورت نگرفته است و کماکان به ساختمانهای اهدای خون و به اهدا کننده، نگاهی تک بعدی در جهت عملکرد صرف وجود دارد و ایمانی به لزوم فضاهای زنده برای اهدای زندگی (خون) وخلق محیطی دعوت کننده به چشم نمی خورد.
تغییر الگوهای رفتاری مردم، در عین حال کاهش قدرت ارزشها و کمک به هم نوع در جامعه ، به همراه پیشرفت های لحظه به لحظه در تولید تجهیزات جدید و از طرفی ترس از اهدای خون و شیوع آسیبهای روانی جدیدی که به پیامد رشد بیماریهای خونی و گاها نوظهوری چون ایدز در ایران است ، ساختمانهای خدماتی انتقال خون و طبعا" طرحهای عملکردی فضاهای اهدا را در هاله ای از ابهام فرو برده است . به دنبال بی توجهی شدید در آماده کردن بستر فضایی مناسب برای رشد کنش اجتماعی اهدا، در طراحی ساختمانهای اهدای خون ، نیاز به بازنگری بر این مقوله احساس شد و طراحی فضای اهدا با هدف درگیرکردن تمام جامعه (چه به عنوان اهدا کننده خون، چه به عنوان گیرنده خون ) موضوع ارائه پایان نامه تحصیلی قرار گرفت.
هدف اصلی طرح
هدف اصلی طرح طراحی سازمان اهدای خونی است که با نگاه ویژه به کنش اجتماعی اهدا، نمایشگر یک محتوای معنوی باشد و با توجه به ارزش گذاری ذهنی بنا توسط مردم، بعنوان فضایی که تنها منبع تغذیه آن مردمند، منجر به خلق محیطی دعوت کنندهء مردمی- عملکردی گردد. هدف این بحث بیان قابلیت های تعمیم یافته محیط ساخته شد، برای انسان به عنوان اهدا کننده و تببین مفاهیم رابطه معماری و رفتار انسان است. این مفاهیم می توانند جایگزین مدل های ساده انگیزش- پاسخ و رفتار انسان شوند، که موضوع اغلب بحثهای معماری امروز هستند.
امیدوارم با طرح مبانی روانشناختی فضاهای اهدای خون و شناخت الگوهای رفتاری مخاطبین این فضاها (یعنی تمام جامعه) ، بتوان نتایج آنرا در طراحی فضاهای اهدا و یا نهادهای مشابه مردمی، به عنوان معیارهای ارزیابی وطراحی مورد استفاده قرار داد .
* توجه به معماری فضاهای اهدای خون و پی گیری اصول جامع و تاثیر گذار محیطی_فرهنگی_ اجتماعی در کالبد بنایی که هم خود دارای زندگی است و هم زندگی بخش.
* بررسی عملکردی و سپس طراحی فضای اهدا و انتقال خون به عنوان یک نهاد اجتماعی با مشارکت مردمی فعال نه سازمان صرفا دولتی . و ترسیم دورنمای معقول فعالیتی با هدف جذب نیروی پراکنده اهدا کننده (مردم).
* نگرش به ساختمان اهدای خون به عنوان نمایشگر یک محتوای معنوی و برخورد فرمی با توجه به ارزشگزاری ذهنی آن توسط عموم به عنوان فضایی که تنها منبع تغذیه آن مردمند.
* پاسخ به نیاز به بازنگری معماری این گونه فضاها، در راستای آسیبهای روانی جدیدی که پیامد بیماریهای خونی نو ظهوری همچون ایدز در ایران است.
* تغییر نگرش طراحی تک بعدی به عنوان محیطهای عملکردی- درمانی به فضاهای اهدای خون و خلق بناهایی دعوت کننده که به دنبال شناخت ارزشها و نمادهای ارزشی در جامعه شکل میگیرند.
روش تحقیق
روش اعمال شده در فرایند طراحی این رساله با نگرشی نمادین به اهدای خون ، با مطالعات پایه ،یعنی از شناخت خون و انتقال ان و ارتباط مستقیم خون وزندگی شروع میشود این فصل با بررسی باورهای سنتی با شناخت فضاهای عملکردی و روشهای عملکردی موجود (افزایش جذب نیروی گسترده وپراکنده اهداکننده به همراه اهداف درمانی) ادامه میابد .
در فصل دوم یعنی مطالعات اهدا ، عملکرد بانک خون و ملحقات آن را شناخته و به اهدای خون به عنوان یک کنش اجتماعی و مشارکت مردمی قوی و شکل دهند تمام روابط عملکردی فضاهای اهدا پرداخته میشود و سپس آینده ، دردور نمای معقولی با توجه به افق دید مردمی نسبت به رابطه خون و زندگی، تصویر خواهد شد.
در فصل سوم ، با موضع گیری ارزشی نمادین ، به شناخت و کاربرد نمادها درمعماری و یا به اصطلاح نمادگرایی می پردازیم چرا که در واقع، مدل رفتاری اهدای خون، بیان نمادین ارزشهای مختلف عاطفی ، مذهبی و عرفی جامعه است. سپس کوشیده شده با دیدی همه جانبه ، سیر تکوینی ، تحولی وتکاملی، نماد گرایی، استعاره و پارادوکسها در معماری فضاهای مردمی اهدا تکوین و ترسیم گردد ،در این فصل سازمان انتقال خون، به عنوان یک پدیده معماری در سه سطح متفاوت فردی ، گروهی و محیطی بررسی می شود و بانک خون به عنوان یک نهاد اجتماعی و مشارکت مردمی فعال، مورد بررسی قرار میگیرد. در اینجا تاکید بر کل سازمانی است که هر فرد از افراد انسان و در اینجا اهدا کننده خون ، سیستمی پیچیده تلقی میشود که رفتارش تحت تاثیر عواملی نظیر شخصیت، زمینه ادراکی، نگرش، تحصیلات و انگیزه ها و ارزشهای او در جامعه قرار دارد. . چرا که اگر طراحی بر اساس درک ویژگیهای نهاد اجتماعی باشد، محیط ساخته شده در جهت تسهیل کارکرد آن نهاد عمل می کند.
در فصل مطالعات تطبیقی ، به بررسی اهدای خون در دیگر کشورها ، در جهت عملکرد بنا و شناخت مخاطبین متفاوت پرداخته و بعد از تجزیه و تحلیل چند نمونه از این فضاها ، کارکردهای متفاوتشان مطرح می شود.
در فصل پنجم به لزوم توجه به سازه و مصالح در سازمان انتقال خون میپردازیم چرا که بانک خون به عنوان یکی از پایگاه های کنترل و مدیریت بحران نقشی بسیار قوی ایفا میکند که باید در طراحی به گونه ای کارامد لحاظ شود.
در فصل ششم تاسیسات یک مرکز انتقال نیز مورد بررسی و معرفی قرار میکیرد و با نگاهی به اصول صحیح تولید برای دست یابی به عالیترین فضای اهدای خون سالم ، برنامه فیزیکی پیشنهادی برا ی این مرکز ارائه میگردد.
در اخر با نگاهی به بستر پروزه و دست مایه های مطالعات، به تدوین ایده های کلی طرح پرداخته و با هدف تصویر مناسب از ارزشهای یک جامعه و کمک به رشد ان ، طرح پیشنهادی تقدیم خواهد شد.
پیشگفتار
یقینا معماری در طول سالیان متمادی سه نوع ساختن را آزموده است :
1- ساختن خود سرانه
2- ساختن سنتی
3- ساختن ژرف اندیشانه
امکان دوم فرودست تر از امکان اول است و از آنجا که معماری پویا بر قوای ذهن فرد متکی است، توانایی نقد و گزینش او را شکوفا می سازد و شیوه ها و فن آوریهایی را باعث میشود که باگرایش و نیازهای اقتصادی و زمانه هماهنگ است، در نتیجه واجد ارزش فراوانی است. ولی حالت سومی از ساختن هم وجود دارد که بسیار عمیق، جدی و نیاز مند شناخت ظرفیتهای ذهنی ، علمی و معنوی جامعه است. این نوع ساختن خلق آثاری را وجه خویش میسازد که کثرت نیازها و انتظارات علمی و معنوی انسان را توامان مد نظر میگیرد.
ما در این دفتر بر نوع سوم معماری ساختن متمرکز شده ایم، که این شیوه همواره آگاهانه ترین و سامانمندترین روش حل مسائل به ویژه با توجه به نیازمندیها و چهار چوبهای اجتماعی پیچیده و چند بعدی است. این روش در جامعه ای به پیچیدگی و گوناگونی جامعه امروز ما، اهمیت ویژه ای پیدا میکند. چرا که از یک طرف، آرزوی زندگی در آرامش، نیاز به هویت ملی و همچنین نیاز به تقلید در چهارچوبهای عضویت در جامعه متمدن امروزی و از طرف دیگر، انتظار برانگیختن شور و شوق معنوی و نیز حس زیبا دوستی بصری در اکثریت مردم را می طلبد.
ساختن ژرف اندیشانه معماری، می تواند اثر مستقیم بر روح و روان بشر بگذارد. دیدن یک اثر معماری خوب در یک لحظه میتواند دنیایی از احساس و دریافتهای روحی که به یک یا چند رفتار اجتماعی و با فرهنگ ارتباط دارد را برایمان به ارمغان بیاورد. در هر صورت، همچنان که یک قطعه موسیقی به ظاهر ناشناس و جدید میتواند ارتباطات عمیق و آشنایی را در ما ایجاد کند. معماری که در ارتباط مستقیم با جامعه و مردم هست میتواند بهترین ارتباط خود را حتی بهتر از هر هنر تجسمی دیگر، با انسان برقرار سازد و با خلق محیطی دعوت کننده، مخاطب را مجبور به اطاعت از خواسته های معمارش کند.
شناخت خون و انتقال آن
1-1- تعریف خون
خون در طول حیات بشر بخشی از زندگی، تفکر و اندیشه انسانی بوده است. با نگاهی به شواهد تاریخی در مسیر تکامل طب و باور خون، 4 مرحله را به طور مشخص ملاحظه میکنیم
ا. در اولین شواهد انسان اولیه همیشه خون را مترادف با مرگ و زندگی میدیده، به هنگام شکار با خونریزی حیوان تسلط انسان امکان پذیر میشد و به عکس با از دست دادن خون قدرت حیات و زندگی هم از دست میرفت و با همین دید خون وسیله حیات و زندگی در نگاه انسان اولیه بود، همچنان که امروز هم به شکلی خون وسیله حیات و زندگی است.
ب. با همین دیدگاه و نقش خون در حیات و زندگی بود که خون اشامی به عنوان ابزار قدرت در جوامع امروزی شکل گرفت که داستان خونخواری از گلادیاتورها و یا توسط حاکمان قدرتمند بخشی از چنین دیدگاهی است.
ج. با توسعه علم استفاده و کاربرد درمانی از خون مطرح شد و حجامت برای کاهش الام و درمان بیماریها در جوامع انسانی توسعه یافت.
د. امروزه طب انتقال خون مجموعه ارزشمند را از کاربرد خون به عنوان
ابزار حیات و زندگی تا توسعه روشهای فرزیس برای جداسازی اجزای
مختلف خون توسعه داده است که با کاربردهای مشخص مورد استفاده
قرار میگیرد. خون از نگاه علم نوین:
" بافت زندهای است از عناصر سلولی معلق در مایعی سیال به نام پلاسما "
خون در طب مایع حیات بخشی است که در رگهای بدن جریان داشته و قلب با عمل تلمبه ای خود این بافت مایع را به جریان می اندازد. خون مواد غذایی و اکسیژن را به تمام سلولهای بدن میرساند و مواد زاید آنها را جهت دفع به کلیه ها، کبد و ششها حمل می کند یک شخص بالغ با وزن حدود 70 کیلوگرم بطور متوسط در حدود 5 لیتر خون دارد. معمولاً خون هر شخص با وزن بدنش تناسب دارد، بطوری که در مردها به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 70 میلی لیتر و در زنها 65 میلی لیتر خون وجود دارد
1-2- ترکیبات خون
خون بافت زنده ای است که حجم آن درافراد بالغ حدود 5/5 لیتر می باشد و از دو قسمت: قسمت سلولی که شامل سه نوع سلول است و قسمت مایع که پلاسما نامیده می شود تشکیل شده است.
1) عناصر سلولی: که ٤٥ درصد حجم خون را تشکیل می دهند:
الف- گلبول های قرمز که مسئول اکسیژن رسانی به سلولهای بدن می باشند.
ب- گلبولهای سفید که وظیفه دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی را برعهده دارند.
ج- پلاکت ها که در عمل بند آمدن خونریزی دخالت دارند.
2) پلاسما: که ٥٥ درصد حجم خون را تشکیل می دهد ومایع است :
آب و املاح مختلف، مواد قندی، چربی، پروتئین، هورمون ها وفاکتورهای انعقادی خون
1-2-1- فرآورده های سلولی و پلاسمایی مشتق از خون
سالهاست که خون شناسان در رویای ایجاد جانشینی برای خون طبیعی هستند تا برای مواقع بروز سوانح طبیعی و یا جهت مصارف نظامی در مقادیر نامحدود در دسترس باشد، ولی تاکنون هنوز رویا باقی مانده و هر نوع جانشین ساخته شده در آزمایشگاه تنها یک نمونه ضعیف از خون واقعی بوده است.
خونی که از یک فرد اهدا کننده گرفته میشود حاوی کلیه فرآورده های پایدار می باشد که به این خون، خون کامل گفته میشود. خون کامل فقط 10 درصد خون مصرفی مراکز درمانی را تشکیل میدهد. بنابراین لازم است مابقی خونهای کامل جهت تولید فرآورده های مختلف خونی تحویل واحد تولید فرآورده گردد. محصولات خونی که در مراکز انتقال خون تهیه میشوند عبارتند از: خون کامل، گلبول قرمز متراکم، پلاسمای تازه منجمد، کرایو پرسی پتیت پلاکت کنسانتره گلبول قرمز شسته شده.
1) خون کامل:
منبع اصلی کلیه فرآورده های خونی است وحاوی گلبولهای قرمز،گلبولهای سفید،پلاکتها و پلاسما است. بدون هیچگونه تغییری و به همان شکل اولیه از اهداء کننده گرفته شده و در شرایط استاندارد و در حرارت یک تا شش درجه سانتیگراد تا 35 روز قابل مصرف می باشد.
مورد مصرف: هنگامی است که بیمار خونریزی فعال داشته و بیش از30-25 درصد حجم خون بصورت حاد کاهش پیدا کرده باشد. همچنین جهت تعویض خون نوزادان خون کاملی که کمتر از 7 روز از تاریخ اهدای آن گذشته باشد استفاده می شود.
2) گلبول قرمز متراکم:
فرآورده ای است که از خون کامل در اثر سانتریفیوژ نمودن و خارج کردن 80-65 درصد پلاسما تهیه میشود. حجم آن بین 280-250 میلی لیتر و هماتوکریت آن 80-65 درصد است در حرارت یک تا شش درجه سانتیگراد نگهداری و تا 35 روز قابل مصرف است.
مورد مصرف : در کم خونی های مزمن مانند تالاسمی و یا کم خونیهای مزمن
ناشی از نارسایی کلیوی یا بدخیم.
3) پلاسمای تازه منجمد:
پلاسمایی است که از خون کامل تازه که کمتر از 6-8 ساعت از جمع آوری آن گذشته بوسیله سانتریفیوژ مجزا شده و بلافاصله پس از جداسازی سریعاً منجمد و در حرارت 18- درجه سانتیگراد یا پائینتر تا یکسال، و پس از آب شدن حداکثر تا 6 ساعت باید مصرف شود.
مورد مصرف: این فرآورده در موارد زیر مصرف میشود:
الف) بیمارانی که کاهش همزمان چندین فاکتور انعقادی دارند.
ب) بیماران مبتلا به انعقاد داخل عروقی
ج) بیمارانی که به دنبال تعویض یا تزریق خون با حجم زیاد مقدار زیادی وارفارین مصرف کرده اند (مسمومیت با وارفارین).
4) کرایو پرسی پیتیت:
فرآورده خونی است که از ذوب نمودن پلاسمای تازه منجمد در حرارت 6-1درجه سانتیگراد و سانتریفیوژ نمودن حاصل آن تهیه می شود. این رسوب سرد نامحلول مجدداً منجمد میگردد و در حرارت 18- درجه سانتیگراد یا پائین تر نگهداری میشود و تا یک سال قابل مصرف است. این فرآورده حاوی فاکتورهای هشتِ، فیبرینوژن و . . . است.
موردمصرف: استفاده آن نیز در هنگام کاهش فاکتورهای مذکور می باشد. منبع اصلی فیبرینوژن تغلیظ یافته فاکتور ضد هموفیلی کرایو پرسی پیتیت می باشد.
5) پلاکت کنسانتره:
عبارتست از فرآورده ای از خون کامل که کمتر از 8-6 ساعت از جمع آوری آن گذشته باشد و بوسیله سانتریفیوژ نمودن در طی دو مرحله تهیه می گردد. تجویز پلاکت در بیمارانی صورت میگیرد که بعلت اختلال کمی یا کیفی در پلاکت دچار خونریزی شده اند. در ایران مدت نگهداری پلاکت معمولاً سه روز میباشد
6) گلبول قرمز شسته شده:
گلبول قرمز متراکمی است که بنا به دلایلی با سرم فیزیولوژی حداقل 3 بار شسته شده تا بدین ترتیب قسمت اعظم پلاسما و گلبولهای سفید موجود در فرآورده گلبول قرمز خارج گردد. چون تهیه این فرآورده در سیستمِ باز انجام می شود باید هرچه زودتر پس از تهیه مصرف گردد و ذخیره سازی و نگهداری آن که در دمای 6-1 درجه سانتیگراد بمدت 24 ساعت و در دمای 24-20 درجه سانتیگراد بمدت یک ساعت میباشد.
مورد مصرف : این فرآورده برای بیمارانی است که متعاقب تزریق خون دچار آلرژی و یا واکنشهای تب زای غیر خونریزی دهنده شده و نیز بیمارانی است که کاندیدای پیوند مغز استخوان هستند. در ایران بعلت تعداد زیاد مبتلایان به تالاسمی و جلوگیری از واکنشهای تبدار در این بیماران بعلت تزریق زیاد خون، قسمت عمده گلبول قرمز شسته شده برای این بیماران به مصرف می رسد.
1-3- انتقال خون و سیر پیدایش و تکامل آن
1-3-1- پیشینه تاریخی انتقال خون در جهان
از دیر باز در تاریخ شواهدی در دست است که بشر در تجسس دارو و یا وسیله ای بوده است تا به 3 هدف زیر برسد :
1_ بیمار نشود.
2_ به عوارض پیری مبتلا نگردد.
3_ مرگ گریبان او را نگیرد.
در حالی که با دیدن خروج خون از بدن مجروحین، دچار وحشت و ترس می شدند برای خون خواص عجیب و غریب و جادویی قایل بودند . خون را نشانه حیات ، شجاعت ، سلامتی و جوانی ابدی می دانستند و ضرت المثل های متعددی در اینباره در زبانهای مختلف دیده می شود:
* گلادیاتورها خون سربازان مغلوب را به منظور تقویت می آشامیدند .
* سران مغول به سربازان خود دستور می دادند که برای تقویت از خون اسبان خود بنوشند .
* امپراطور مغول قوبلای خان عموی خود را به مرگ محکوم کرد و برای اینکه خون امپراطور به زمین ریخته نشود و در معرض آسمان و زمین قرار نگیرد دستور داد وی را داخل کرباسی به قتل برسانند.
* در جریان انقلاب فرانسه خون اشراف محکوم را به بیچارگان مورد مرحمت به عنوان یک آشامیدنی مخصوص هدیه می نمودند.
* بالاخره در بعضی از قبایل خون اولین شکار یک شکارچی جوان را می نوشیدند .
* تقریبا در تمام کتب قدیمی مذهبی، خوردن خون به صورت مستقیم منع شده است.
اولین اشاره به انتقال خون در تاریخ که بیشتر جنبه افسانه دارد در حکایت اوید (ovid) آمده است که مدآ ( medea) برای بازگشت جوانی به پدرش خون از رگهای او گرفته و به جایش خون فرد جوان یا دیگر معجون عجیبی که با خون ساخته بود جایگزین نمود.
و بالاخره در سال 1492 که کریستف کلمب قاره آمریکا را کشف نمود به دستور جادوگری برای بهبود پاپ هشتم که از بیماری مزمن کلیه و پیری رنج می برد اقدام به تعویض خون وی با خون سه جوان نمود، در اثر این عمل هر چهار نفر در گذشتند. در آن زمان هنوز مرز بین جادوگری و پزشکی معلوم نشده بود. تا مدتها بعد دیگر صحبتی در این باره دیده نمی شود تا نوبت به کشف جریان خون می رسد .
1-3-2- کشف جریان خون
جریان خون ریوی بوسیله "ابن نفیس" پزشکی از اهالی دمشق در اواسط قرن 13 میلادی کشف گردید. او در تفسیری ارا و عقاید پیشینیان درباره جریان خون را مورد تجدبد نظر قرار داده است و مینویسد :" هنگامی که خون در بطن راست تصفیه شد باید به بطن چپ برود ولی بین این دو بطن مجرایی وجود ندارد، لذا به ناچار باید از راه شریان ریوی به ریه ها رفته و و در آنجا منتشر شده و با هوا مخلوط گردد. سپس از طریق ورید ریوی به بطن چپ وارد شود". پزشک اسپانیولی "میشل سروه" که در سال 1553 میلادی به جرم اشاعه کفر و مخلوط نمودن علوم الهی با تشریح، محکوم به سوزاندن گشت نیز، در نوشته های خود جریان خون ریوی را شرح داده است.
و بالاخره افتخار کشف جریان خون نصیب ویلیام هاروی گردید . وی در اثر تجربات خود در سال 1616 جریان خون را کشف کرد. انتشار مقاله او در این باره باعث بحثهای مفصلی بین موافقین و مخالفین گردید از جمله پاتن عضو دانشکده پاریس آنرا مضر، بی فایده و دروغ دانست. ولی با تمام این مخالفتها دانشمندان در نقاط مختلف جهان با دستگاه های عجیب و غریب ابداعی مبادرت به انتقال خون نمودند از جمله شخصی به نام پیشو(Pisho) که با دستگاهی مشتمل بر دو لوله نقره متصل به یک کیسه چرمی در حیوانات مبادرت به انتقال خون نمود.
1-3-3- پیدایش سرنگ
در سال 1656 کریستوفر ورن نوعی سرنگ ابداع نمود. وی که ستاره شناس و پزشک معروفی بود دستیار یکی از شاگردان ویلیم هاروی بود و با کمک همکلاسی خود "روبرت بویل" به فکر تزریق داخل وریدی افتادند و با دستگاهی شامل مثانه خالی یک حیوان شامل یک پر توخالی مرغ یا به قولی نوعی سرنگ که به قسمت باریک یک سوزنی شکل تو خالی منتهی میشد، محلول مرفین درشراب را داخل ورید یک سگ تزریق نمودند و چند سال بعد بویل از این روش برای تزریق دارو به بیماران استفاده کرد.
1-3-4- شروع انتقال خون
در قرن هفدهم افراد متعددی ادعا می کردند که اولین اقدام کننده انجام انتقال خون هستند، ولی دانشکده پزشکی پاریس که در آن زمان بسیار محافظه کارانه عمل می کرد و کشف هاروی را تا سالها بعد قبول نداشت، طی اعلامیه ای اقدام به انتقال خون را جز با اجازه دانشکده پزشکی عمل جنایی محسوب نمود. بحث موافقین و مخالفین بین فلاسفه و شاعران و محققان ادامه داشت و پرو (Pro) نماینده آکادمی علوم گفت: مگر می شود خون را مانند پیراهن تعویض نمود ؟
در این سالها تزریق مواد مختلف به حیوانات شایع بود. بنابر گزارش مجله جمعیت پزشکی پادشاه انگلستان، ریچارد لوور(Richard Lower) اولین کسی است که به کمک ادموند کینگ (Edmond King) عمل انتقال خون را بین دو سگ انجام داد.
در بقیه قرن 17 و تمام قرن 18 دیگر صحبت جدی از انتقال خون به میان نیامده است. اواخر قرن 18 دوران جادویی و ماجراجویی انتقال خون سپری شد و با کارهای "جیمز بالندل" وارد مرحله نوینی گردید . وی با تجربیاتش بر روی حیوانات به این نتیجه رسید که درمان کمی حجم خون که منجر به مرگ میشود فقط با انتقال خون امکان پذیر است. وی ابتدا انتقال خون مستقیم را به کار برد ولی بعدها بجای پیوند شریان به ورید، عمل انتقال خون را در دو مرحله انجام داد: اول گرفتن خون در یک ظرف و سپس ترزیق آن با دستگاههای مختلف و کم و بیش پیچیده به همرام سرنگ به بیمار. این عمل بعنوان اولین انتقال خون انسان به انسان مورد قبول قرار گرفته است .
دستگاه ابداعی بلاندل برای تزریق خون
1-3-5- کشف ضد انعقاد = تولد بانکهای خون
یکی از موانع جدی در سر راه گسترش عمل انتقال خون این بود که نمی توانستند خون را برای مدت لازم بدون اینکه منعقد شود در خارج از بدن نگهداری نمایند . لذا روش انتقال خون مستقیم رگ به رگ با وسایل و روشهای گوناگون معمول بود ، پیشرفت عمده در این زمینه در سال 1914 حاصل شد که 3 دانشمند بدون ارتباط با یکدیگر تقریبا همزمان از سیترات دو سود برای جلوگیری از انعقاد خون به منظور انتقال خون استفاده کردند و این
شروع تولد بانکهای خون بود.
در سال 1937 اولین بانک خون در شیکاگو آمریکا تشکیل شد و در سال 1939 انگلستان و 1941 صلیب سرخ آمریکا نیز بانک خون تشکیل دادند و پس از آن به سرعت در کشورهای مختلف جهان توسعه یافت . بعد از کشف گروه خون اصلی، امر انتقال خون پیشرفتهای قابل ملاحظه و سریع بدست آورد و منجر به تشکیل فدراسیون اهدا کنندگان خون در فرانسه (1948 ) و فدراسیون بین المللی اهدا کنندگان در نانسی (1955) شد.
باید متذکر شد که در اوایل شروع مصرف انتقال خون به مقادیر زیاد با مسئله کمبود داوطلبین اهدا خون مواجه بودند و برای این امر پاداش نقدی به اهدا کنندگان پرداخت می گردید که متاسفانه منجر به ضایعات در امر انتقال خون و همچنین پایین آوردن ارزش امر اهداء گردید و هنوز هم در بعضی از کشورها این عمل جریان دارد . از بعد از جنگ بین الملل دوم اقداماتی بعمل آمده است تا به خرید و فروش خون که تا حدی با خرید و فروش برده مطابقت دارد پایان داده شود.
1-3-6- انتقال خون در ایران
در زمان ساسانیان خون را در انتشار بیماریها موثر می دانستند و از اوایل عصر اسلام به حجامت وخونگیری برای سلامتی بدن توصیه های زیادی شده است . برای رفع درد و درمان بعضی از بیماریها خون گرفتن از رگهای بخصوصی بوسیله رگ زنها معمول بوده است راجع به تاریخچه انتقال خون در عصر حاضر در ایران افراد بی شماری بطور مثبت یا منفی دخالت داشته اند که یادآوری نام تمام آنان موجب اطاله کلام می گردد. از سال 1324 به بعد انتقال خونهای پراکنده در بیمارستانهای مختلف انجام شده است .
در سال 1331 به طور همزمان و یا با چند ماه فاصله مرکز خون ارتش توسط مرحوم دکتر محمد علی شمس و مرکز انتقال خون شیر خورشید سرخ سابق توسط مرحوم آقای دکتر احمد آژیر تاسیس و شروع به کار نمودند . در سالهای دهه 1330 کارشناسان بین المللی به دعوت مقامات مختلف برای سروسامان دادن به انتقال خون به ایران آمدند : این کارشناسان هر کدام پیشنهاداتی در این زمینه ارائه دادند که مورد توجه قرار نگرفت .
مشکل عمده، عدم وجود تشکیلات منظم برای جلب اهدا کنندگان خون بود . این سرویسهای دولتی و خصوصی (باستثنا ء تا حدودی مرکز خون ارتش ) متکی به داوطلبین حرفه ای بودند این عده که اغلب از افراد محروم جامعه بوده و کار منظمی نداشتند تنها ممر معاش آنها وجه ناچیزی بود که در مقابل خون خود دریافت می کردند، چون خونگیری از آنان تابع هیچ نوع ضابطه علمی برای حفظ سلامتی اهدا کنندگان نبود، مکرراًً مبادرت به فروش خون خود می نمودند و درنتیجه بیمار شده و ناقل بیماریهایی که از راه انتقال خون سرایت می نماید نیز بودند .
سرانجام به همت آقای دکتر فریدون علا در سال 1353 کوششهای چند ساله به ثمر رسیده و سازمان انتقال خون ایران تاسیس و شروع بکار نمود . این سازمان با رعایت کلیه استاندارد های علمی و بین المللی و با استفاده از خون داوطلبین اهدا کننده بزودی مقام شایسته خود را در موسسات بهداشتی و درمانی کشور احراز نمود و باعث توقف خود بخودکار بانکهای خون غیر استاندارد گردید .
این موفقیت مرهون پشتیبانی بی شائبه مردم بود . بدیهی است که هیچ سازمان انتقال خون بدون داشتن ماده اولیه (خون ) معنی و مفهومی نمی تواند داشته باشد.
1-3-7- سالنمای انتقال خون
سال ١٦١٦ میلادی: کشف جریان خون توسط ویلیام هاروی
سال ١٦٥٦ میلادی : اولین تزریق با کمک یک پر مرغ متصل به مثانه توخالی یک حیوان بوسیله کریستوفر ورن
سال ١٦٦٦ میلادی: اولین انتقال خون بین دو حیوان (دو سگ) توسط ریچارد لوور با کمک پادشاه انگلستان ادموند کینگ. او اولین کسی است که نشان داد در خونریزیهای شدید بهترین درمان انتقال خون است.
سال ١٦٦٧ میلادی: اولین انتقال خون از حیوان به انسان توسط "ژان دنیس" پزشک دربار لویی١٤.
سال ١٦٧٥ میلادی: ممنوع و حرام اعلام شدن انتقال خون، بدنبال بروز عوارض ناشی از تزریق خون ناسازگار و آلوده، توسط پارلمان فرانسه، انجمن پادشاهی پزشکی لندن و پاپ
سال ١٩٠٠ میلادی: شناخت گروههای خونی توسط لنداشتاینر
سال ١٩٣٧ میلادی: تاسیس اولین بانک خون جهان درشهر شیکاگو آمریکا
سال ١٣٢٤ ه.ش(١٩٤٨ میلادی): انجام انتقال خونهای پراکنده در بیمارستانهای مختلف تهران
سال ١٣٥٣ ه.ش: تاسیس سازمان انتقال خون ایران
بخش دوم :
شناخت جایگاه خون در طب سنتی
2-1- تعریف سنت
تا با تو به سنّت نظامی سلطان جهان کند غلامی (نظامی)
لغتی است که از زبان تازی گرفته شده و معانی زیر را دربر دارد:
راه و روش، عادت و خوی، طریقه، قانون، آیین و نهاد . . مترادف آن در زبانهای لاتین ترادیسون (Tradition) است که به معنی انتقال شفافی ،آموزش شفافی، عادات و رسوم و فرهنگ از نسلی به نسلی و به صورت غیر نوشته و یا عادات ارثی از دهان به دهان است.
نیکوان رفتند و سنتّها بماند وز لئیمان ظلم و لعنتها بماند (مولوی)
سنت را نمیشود به ارث برد و اگر ان را بخواهیم بایستی با کوشش فراوان به دستش آوریم. سنت در وهله نخست موضوع" احساس تاریخی" را بیان و پای آنرا به میان می کشد، به میان امدن یک شناخت نه بعنوان گذشته ای پایان یافته بلکه بعنوان حضور ان در حال. این موضوع معمار را وادار می کند فقط براساس برداشتهای شخصی عمل نکند بلکه با احساسی کار کند که تمام گذشته سرزمینش در اثرش اشکار شود، اثری که سبکی همزمان را شکل بدهد.
2-2- طب سنتی ایرانی
طب و یا پزشکی طبق تعریف ابو بکر ربیع، پیشه ای بود که تتدرستی آدمیان نگاهدارد و چون رفته بود باز آرد، از روی علم و عمل.
به طور خلاصه غرض از طب سنتی طب عادی مردم کوچه و بازار یا طب توده ای است که به نام طب زکاء و یا فولک مدیسن(Folk medicine) خوانده می شود. و طب سنتی ایرانی طبی است که از میراث گذشتگان به ما رسیده که بیشتر مبتنی بر طبیعت است که به عنوان درمان مورد استفاده قرار میگرفته است و همین طور شامل طب الائمه و طب انبیا میباشد و از آنجا که کشور ایران درگذشته به عنوان یکی از مهمترین مراکز پزشکی جهان به شمار می آمده است، یکی از بزرگترین مکتب های طبی را که طب اسلامی می باشد دردامان خود پرورانده و یکی ازغنی ترین میراث علمی و تجربی پزشکی را به شرق وغرب ارزانی داشته است. چنانکه می دانید بزرگترین پزشکان عالم اسلام ایرانی بوده اند.
بزرگترین عواملی که دربنیان گذاری هسته مرکزی طب سنتی ایران دخالت داشته اند، علاوه برعامل مربوط به مجاورت و همسایگی و داد وستد طبیعی، دستورات صریح قرآن واولیاء دین درامر تفکر وتدبر در محیط زیست و درون وجود انسان، و ثشویق مسلمانان در فراگیری علم وهنر و معماری ملل مغلوب یا تازه مسلمان شده و در نتیجه دریافت وتحلیل وگسترش کلیه علوم پیشین و تازه سازی آنها بوده است، و ایرانیان دراین قسمت و مخصوصا در طب سهمی بس بزرگ داشته اند.
طب سنتی ایران بر وحدت وپیوند بین جوانب مختلف انسان، یعنی جسم و نفس و روح استوار است و به همین جهت طب را نه یک فن محدود بلکه یک نوع روش زندگی می دانند. این سنت دیرین پزشک را دانشمند به شمار می آورد که در برانگیختن توجه واعتماد بیمار نسبت به خود توانا است وایمان واعتقاد به اصول اخلاقی حرفه پزشکی با وجود او عجین شده است.
اصول طب سنتی
1. اجزاء ثشکیل دهنده جهان تحت نظم- آهنگ خاصی هستتد و قوانین مشخص و ثابتی بر آنها حکم فرما میباشد
2. جهان دریک مجموعه واحد و محدود و منظم قرار دارد.
3. یک جسم هر قدر که به مبدا تولید وجود خود (مبدا نور) نزدیک گردد دارای حرارت بیشتری خواهد شد. این حرارت از حرکت به وجود آمده و مبدا وجود جسم حرکت میباشد
4. یک جسم هر چقدر به مبدا نزدیک تر باشد در اثر حرارت و به دلیل ایجاد انبساط و گستردگی، منبسط تر و گرم تر خواهد بود و بالعکس هرچقدر این فاصله بیشتر باشد در نتیجه آن جسم شکننده تر و خشک تر میشود و در نتیجه قابل تجزیه و تکثیر می گردد و شکل آن نیز مختلف میشود.
5. اساس ساختمان جهان بر آساس چهار صفت می باشد که این صفات چهارگانه دو به دو متضاد یکدیگرند : الف) حرارت ب) برودت ج)رطوبت د) یبوست
6. عناصر موجودات از لحاظ شباهت ظاهری به طریق زیر دسته بندی میگردند :
جامدات که نماینده آنها زمین (خاک) است.
مایعات که نماینده آنها آب است .
گاز یا بخارات که نماینده آنها هوا است.
نیروها که نماینده آنها آتش و نور است.
2-3- عناصر چهارگانه
بسیاری از فلاسفه قدیم به شکلی از چهار عنصر اصلی تشکیل دهنده جهان برای توضیح الگوهای موجود در طبیعت اعتقاد داشته اند. شکل یونانی این اعتقاد که به دوران پیش از سقراط باز میگردد درطول قرون وسطی و رنسانس نیز به حیات ادامه داد و تاثیر خود را بر اندیشه و فرهنگ اروپایی برجای گذاشت. البته این اعتقاد به چهار عنصر بسیار پیش از این در ایران، هند ، چین و خاور دور نیز حضور داشته اند و به راحتی میتوان حضور ان را در عقاید زرتشتی ، بودایی، هندو و تقریبا تمام ادیان نشان داد.
در جهان باستان چهار عنصر اصلی خاک، آب، هوا و آتش بودند که این الگو تقریبا در همه جا تکرار شده است. نمودار روبرو نشان دهنده خصوصیات هر یک از این چهار عنصر است:
خاک سرد و خشک است.
آب سرد و تر است.
هوا گرم و تر است.
آتش، گرم و خشک است
به گفته گالن این عناصر توسط هیپوکراتوس پدر پزشکی مدرن برای توضیح بدن انسان به عنوان چهار نوع مزاج گوناگون به کار رفته است :
صفرای سیاه (خاک)، بلغم (آب)، خون (هوا) و صفرای زرد (آتش).
بقراط(377 الی 460 میلادی) با ارائه اخلاط چهار گانه بدن (خون ، صفرا ، بلغم ، سودا ) تحول عظیمی را در طب ایجاد نمود و با تئوری او خون نیروی حیات و جایگاه روح شد و از ان پس ضعف جسمانی و جنون روانی را منتسب به نقص این ماده حیاتی دانستند.
لازم به ذکر است که بعضی متخصصین علوم خفیه امروزی، این چهار عنصر ابتدایی (اب و باد و خاک و اتش ) را نمادی قدیمی از چهار حالت ماده دانسته اند:
خاک برای جامد، آب برای مایع، هوا برای گاز و آتش برای پلاسما.
محققان درباره این چهار عنصر بنیادین در بسیاری از فرهنگها تذکر داده اند که این چهار عنصر پایه حیات برای انسانها بوده است. خاک غذای ما را تامین می کرده، آب و هوا لازمه ادامه حیات ما بوده اند و خورشید و اتش گرما بخش زندگی بوده اند. پس طبیعی است که بسیاری از گرایشهای دینی مفاهیمی خاص برای این چهار عنصر ابداع کنند یا حتی فلاسفه این چهار عنصر را عناصر اولیه جهان بدانند.
بعضی کیهان شناسان عنصر پنجم اثیر یا اتر را نیز به چهار عنصر فوق الذکر اضافه کرده اند، از جمله ارسطو که با اعتقاد به اینکه آب، باد، هوا و خاک عناصر زمینی و فساد پذیرند، ستارگان را اثیر میدانسته. اثیر (Aether) در یونانی از ریشه (Eternity) یعنی ازلی و ابدی گرفته شده است. ارزشمند است بدانیم که در هندوئیسم و در سنتهای ژاپنی عنصر پنجم فضا (spase) و تهی (void) است .
2-3-1- خاک
خاک یا زمین یکی از عناصر اربعه جهان، دارای سنگینی مطلق است و در مرکز سایر عناصر قرار گرفته است. این جسم ثابت و ساکن است اما به لحاظ سرشت طبیعی خود، به سوی مرکز خویش گرایش دارد. خاک، سرد و خشک است و بر اساس نظریات افلاطون با مکعب مرتبط می باشد.
در سنت ویکا که نوعی رجعت مدرن به ادیان چند خدایی پیشا مسیحی ست، خاک با جهت شمال، فصل زمستان و رنگ سبز مرتبط است. خاک معمولا با مربع سبز، طبل ، طلسم پنج گوش، ضربان قلب، استخوان و چوب بلند نمایش داده میشود. خاک نمایش دهنده وفور، پایداری و زنانگی است. تجلی عنصر خاک معمولا به شکل گیاهان و درختان، کوه ها، جنگل ، غار و باغ است و در مناسک از طریق دفن کردن اجسام در آن، گباه ها یا ساخت اشکال با چوب یا سنگ حضور پیدا میکند. درمیان حیوانات نیز گوزن، گاو نر، خرس و مار و تمامی حیوانات زندگی کننده زیر خاک نماد آن هستند. در چین و ژاپن عنصر زمین توسط لاکپشت، در بعضی فرهنگها با خانه، در هندو با نیلوفر ابی، در یونان با چرخ و در مسیحیت با گاو نر نشان داده میشود. حضور نماد خاک نشان دهنده امور مالی، تجاری، خانه، فامیل و امنیت فیزیکی است. لازم به ذکر است که عنصر زمین بخشی از " مادر زمین" است و به همین دلیل کاملا مرتبط با طبیعت میباشد.
2-3-2- آب
آب یکی دیگر از عناصر کلاسیک فرهنگهای جهان است. آب سرد و تر طبقه بندی میشود که ساده و روان است و دارای سنگینی زیاد. موضع طبیعی ان طوری است که خاک را در بر میگیرد و همواره به سوی مرکز آن در حرکت است و بنابر نظر افلاطون با بیست وجهی مرتبط است.
این مفهوم گاهی با یک هلال ابی، جام ، لاجورد و اشک بازنمایی میشود و در سنتهای ویکا ، آب با جهت غرب، فصل پاییز و رنگ آبی مرتبط است. در علوم سری نشان دهنده هیجانات و احساسات، علم، روح و زنانگی است ودر مناسک اب، معمولا با ریخته شدن بر روی اشیای دیگر، دم کردن و حمامهای رسمی مثل غسلهای تعمید و رها سازی اشیا در تلاطم آب، کاربرد پیدا میکند. آب به شکل رود، دریا، اقیانوس ، نوشیدنیها، باران و مه ظاهر میشود و در هندوئیسم به وسیله یک جام خون نشان داده میشود. همچنین موجودات علوی مثل پری دریایی نیز با آب مرتبط هستند.در اندیشه هایی، آب نشان دهنده هوش و فرزانگی است ولی حجم زیاد آن میتواند باعث مشکل شدن انتخاب و پیگیری امور شود. عنصر اب به راحتی میتواند بر عنصر اتش فائق آید ولی خود تحت سلطه عنصر خاک است.
2-3-3- هوا
هوا یکی دیگر از عناطر جهان باستان است که گرم و تر است و بر اساس نظریات افلاطون با هشت ضلعی مرتبط است و جسمی است ساده و دارای سبکی زیاد. بالاتر از آب و پایینتر از آتش واقع است و همواره به هر سوی در حرکت است.
در سنت ویکا هوا با شرق، فصل بهار و رنگ زرد مرتبط است. هوا معمولا با دایره زرد، فلوت، نفس، زنگ و ناقوس، الماس و شمشیر نسان داده میشود. هوا نشان دهنده فرزانگی و هوش و ارتباطات و نیروی ذهنی است و در مناسک از طریق قرار دادن اشیا در معرض باد، آرماروتراپی( درمان ازطریق روایح) آوازها و معلق کردن اشیا در هوا حضور پیدا میکند. تجلی های عنصر هوا عبارتند از باد، آسمان، طوفان و ابر و آواز پرندگان و اصولا هرچیزی که پرواز میکند (مثل پروانه) نماینده ان عنصر در بین حیوانات است. پریها هم از جمله موجودات هوایی علوی هستند. هوا در چین و ژاپن با اردکهای آبی، در هند و یونان با شمشیر و در مسیحیت با عقاب نشان داده میشود
حضور عنصر هوا معمولا نمادی از امور روحانی، رشد فکری، منطق گرایی و الهامی است و حوزه های اندیشه همچون علم و منطق و فن آوریهای مرتبط با ارتباطات نوشتاری و گفتاری نیز تحت سلطه عنصر هوا هستند.
2-3-4- آتش
در اندیشه های باستانی و بسیاری از فرهنگهای جهان آتش نیز یکی از چهار عنصر کلاسیک است. آتش گرم و خشک است و بر اساس اندیشه های افلاطون باچهار ضلعی مرتبط است. جسمی است ساده و روشن و دارای سبکی مطلق . بالاتر از همه عناصر دیگر قرار دارد و همواره در جهت عکس مرکز خود حرکت می کند.
در سنت ویکا، عنصر آتش با جهت جنوب، فصل تابستان و رنگ قرمز مرتبط است. این عنصر معمولا با مثلث قرمز، خون ، شمع و یاقوت نشان داده میشود و نمایشگر انرژی، الهام ، هیجان و مردانگی است. در مناسک، اتش با سوزاندن اجسام، جادوهای عشق و روشن کردن شمع و اتش حضور پیدا میکند، همچنین این اعتقاد وجود دارد که هر شکلی از گربه مخصوصا شیر و ببر ماهیت اتشین دارد. در چین و ژاپن اتش با یک پرنده سرخ در هندو با صاعقه نشان داده شده است.
ظهور عنصر اتش توسط خورشید، صاعقه و یا هر شکلی از نور امکان پذیر است ولی در هر حال حضور نماد اتش نشان دهنده اراده، شخصیت، رشد وتوسعه و انرژی و نور است و معمولا با جاه طلبی، رضایت، هماهنگی و تعادل مرتبط است و اراده واقعی(معنا بخشی رندگی) رانشان میدهد.
2-4- خون در سنت و ادبیات
خون به نزد قدما مایعی است سرخ رنگ در بدن جانداران و آن یکی از اخلاط اربعه است. خون شریانی وقتی که سرخرنگ باشد، نشان سلامتی است و وقتی که کمرنگ گردد نشان حدوث بیماری است. حیوانات پستاندار و طیور خونشان گرم است یعنی خون انها حرارتی دارد فوق حرارت محیط و خزنده ها و ماهیها خونشان سرد است یعنی دارای همان حرارتی است که انها در میان آن زندگی میکنند. همچنین رنگ خون پستانداران و طیور و خزنده ها و ماهیها سرخ است و خون صدفها سفید میباشد.
و اما خون در ادبیات ایرانی مفاهیم ساده و ترکیبی زیادی دارد که به چند نمونه از معنی نمادین آن در ارتباط با زندگی بخشی خون، اشاره میکنیم:
* در ادبیات کهن ایرانی از محل ریختن خون سیاوش بر زمین گیاهی سبز شد.
به ساعت گیاهی از آن خون برست جز ایزد که داند که آن چون برست (فردوسی)
* همچنین در ادبیات کهن ما همیشه خون سمبل قرمزی بوده است.
گویی بطّ سفید، جامه به صابون زده ست کبک دری ساقها، در قدح خون زده ست(منوچهری)
* از طرفی معنای خون همواره با معنای زندگی همراه است و گاهی همقطار با جان سنجیده میشود و به معنای حیات، زندگی و جان همواره مطرح است.
"گفت ای شاه با این بنده پیر و ضعیف چه خواهی کردن گفت تورا به خون آزاد کردم"(سوزنی)
قصد خون تو کنند و جان و سر از برای حمیّتِ دین و هنر (مولوی )
تا چشم تو ریخت خون عشاق زلف تو گرفت رنگ ماتم (خاقانی )
* خون دادن در ادبیات دهخدا به معنی بخشیدن و قصاص نگرفتن است در مقابل کلمه خون خواهی کردن و اهدا به معنی هدیه فرستادن و دادن، دست زدن به کودک تا آرام به خواب شود، و آرام دادن است و هدیه به معنی یافتن راه ، نثار بسیار و خدمت است.
شاید بتوان اهدای خون را با نیم نگاهی به ادبیات اساطیری این گونه معنا کرد:
اهدای خون = آرام دادن به روح
2-5- حجامت
2-5-1- حجامت و تاریخچه آن
حجامت در لغت به معنای ایجاد حجم و اصطلاحاً نوعی روش خونگیری با شاخ و شیشه است که جهت پیشگیری و درمان برخی بیماریها مورد استفاده می گردد. در زبان علمی از حجامت با عناوین: (Scarification, Wetcupping, Bloodletting, Drycupping) یاد میشود.
حجامت در تاریخ طب سنتی مشرق زمین سابقه ای بیش از پنج هزار سال دارد و رد پای آن را میتوان در کتاب Aya- Vede 1یافت. "جرجانی"2 پیرامون قواعد و زمانهای مناسب حجامت مطالبی را از "جالینوس"3 ذکر میکند. این مسئله موئّد آن است که در عصر جالینوس نیز حجامت متداول بوده و توسط پزشکان یونانی تجویز میشده است."ساشرتا"3 که او را پایه گذار علم جراحی پلاستیک در 2000 سال قبل میدانند، از حجامت به عنوان یکی از روشهای درمانی بیماریهای خونی نام برده است.
در کشور ما نیز حجامت سابقه ای دیرنه دارد و شواهد نشان میدهد قبل از ظهور اسلام نیز حجامت توسط اطبا و حکما مورد استفاده قرار میگرفته است. از طرفی طی قرون متوالی حجامت جزء فرهنگ ملی _مذهبی مردم این سرزمین قرار گرفته، به طوریکه در گذشته، همه ساله مردم در فصل بهار، کودکان و میانسالان خویش راحجامت نموده و اصطلاحاً این مراسم را "عید خون" مینامیدند و معتقد بودند که به این طریق فضولات و سموم بدن رفع شده و سلامت فرد تضمین میگردد. این روند تا سال 1334 شمسی ادامه داشت. در این سال با عنوان اجرای قانون نظارت بر درمان، مبارزه وسیعی علیه حجامت آغاز شد و بی مهری نسبت به آن تا سال 1365 ادامه یافت. در این سال عده ای از صاحبنظران با ابرام و اهتمام فراوان جهت احیای این روش سعی مجدانه ای را شروع کردند و بالاخره در سال 1369 "موسسه تحقیقات حجامت ایران" به ثبت رسید.
2-5-2- انواع حجامت
در کشورهای غربی تقریباً به ده روش انجام میگیرد ولی در طب سنتی ایران به طور کلی به دو دسته تقسیم میشود.
1) حجامت خشک ( بادکش )dry cupping
2) حجامت تر wet cupping
حجامت خشک: توعی حجامت است که در آن خونی از بدن خارج نمیشود و تنها با روش بادکش (suction) روی پوست انجام میگیرد.حجامت خشک خود بر دو قسم است:
الف: سرد و خشک ب: گرم و خشک
حجامت گرم و خشک در فرهنگ عامه به کوزه یا لیوان گزاری معروف است و در نقاط مختلفی از بدن انجام میگیرد و در درمان بسیاری از بیماریها نقش موثری دارد. این گونه از حجامت باعث انبساط عروق، رفع انبساط آنها و تحریک دیواره مویرگها میشود.
حجامت تر :این گونه از حجامت با خارج کردن مقداری از خون بیمار همراه است.
2-5-3- جایگاه حجامت در دنیای اسلام
در حدیثی از پیامبر در کتاب نهج الفصاحه از حجامت به عنوان سنت الهی نام برده شده است. شاید بتوان از این حدیث استنباط کرد که در واقع یک روش الهی درمانی است که توسط پیامبران به مردم آموزش داده شده است.پس از ظهور اسلام حجامت حیاتی پر فروغ تر یافت و به طور وسیعتری مورد استفاده قرار گرفت. احکام حجامت در حج، حجامت در ماه مبارک رمضان،حکم مزد حجاّم، حجامت در سفرو… از جمله موارد مطرح شده توسط فقها است و بیش از 600 حدیث در این زمینه وجود دارد ، به برخی از این احادیث اشاره میکنیم:.
پیامبر اکرم :" 5 چیز از سنت پیامبران است: حیا، حلم، حجامت، مسواک و عطر."
رسول اکرم: "شفای امت من در سه چیز است: آیه ای از کتاب خدا، جرعه ای از ظرف عسل و نیشتر حجامت. "
حضرت علی(ع) : " حجامت، بدن را سالم وو عقل را قوت میبخشد."
امیرالمومنین (ع) نیز به نقل از پیامبر اسلام فرمود: " حجامت کنید که خون گاهی طغیان میکند و آدمی را به هلاکت میاندازد.". یعنی فشار خون بالا میرود و خون به جوش می آید.
2-5-4- جایگاه حجامت در دنیای امروز
حجامت امروز در بسیاری کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه در حال انجام است.و تحقیقات وسیعی راجع به تاثیرات شگرف این روش درمانی انجام شده است. با مراجعه به مجله های معتبر پزشکی می توان به مقالات فراوانی راجع به تاثیرات حجامت دست پیدا کرد. در آمریکا، انگلیس آلمان، فنلاند، نروژ و آفریقای جنوبی و سایر کشورهای اروپای شرقی حجامت به صورت روز افزون و گسترده ای در کلینیکهای ویژه رو به رشد انجام میشود.
یوهان آبل (JOHANN ABELE ) پزشک آلمانی در کتاب خود میگوید: :"حجامت پدیده ای است که در خود تنظیمی کردن عملکرد بدن انسان دخالت دارد. امری که هرگز با روش های دیگر نمی توان آن را جایگزین کرد… مطالعات ما نشان می دهد که در آلمان میتوان 75 درصد بیماری ها را با شیوه های درمان طبیعی از جمله حجامت مداوا کرد."
2-5-5- فعالیت های موسسه تحقیقات حجامت ایران
1 ـ برگزاری دوره های تخصصی آموزشی، ویژه پزشکان (شامل تدریس مبانی طبّ سنتی و طبّ اسلامی، شناخت طبایع و مزاجها، کاربرد حجامت در درمان بیماری ها، گیاهان دارویی، تغذیه و …)
2ـ برگزاری دوره های عمومی آموزشی ویژه عامه مردم جهت آشنایی با و حجامت.
3ـ اجرای طرح های پژوهشی و تحقیقاتی پیرامون حجامت در مراکز علمی و درمانی.
4 ـ ارائه مقالات علمی، چاپ جزوات و تالیف کتب مختلف پیرامون مباحث فوق
5ـ برگزاری همایش های ماهانه با حضور پزشکان و صاحبنظران پیرامون حجامت.
6 ـ تدوین مبانی تشخیص و درمان بیماری ها بوسیله حجامت و رفتارهای درمانی.
7 ـ هماهنگی اجرایی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت پایه ریزی قانون مندی های مناسب برای تبیین جایگاه حجامت و طبّ اسلامی در نظام بهداشتی و درمانی کشور.
2-5-6- مقایسه حجامت با اهدای خون
اهدای خون امری خداپسندانه و انسانی است که از آن به عنوان اهدای زندگی یاد میشود و اهمیت آن بر هیچ کس پوشیده نیست، اما سوالی که برای بیشتر افراد جامعه و مراجعه کنندگان برای حجامت مطرح میشود، این است که به راستی چه تفاوتی بین اهدای خون و حجامت وجود دارد.
* خون خارج شده از اهدای خون باید برای فرد دیگری مورد استفاده قرار گیرد در حالیکه خون حجامت باید با لحاظ نمودن مسائل بهداشتی به نحو احسن از بین برود. شاید همین امر مزیت اصلی اهدای خون بر حجامت باشد.
* خون خارج شده از حجامت از مویرگهای سطحی بدن میباشد، حال آنکه خون خارج شده از بدن در اهدای خون از وریدها گرفته می شود. طی تحقیقات انجام شده، این دو خون از لحاظ برخی ترکیبات شیمیایی متفاوت میباشند .
* از مهمترین شباهتهای بین حجامت و اهدای خون، تاثیر هر دو در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها است که هم به طور کاملاً صریح در بسیاری از روایات مورد تاکید قرار گرفته و هم به صورت تجربی طی چند هزار سال به اثبات رسیده است.
بعلت احتمال عفونت سازمان انتقال خون از کسانی که حجامت می کنند
یک سال خونگیری نمی کند و تا یک سال از چرخه اهدا خارج میشوند.
2-6- فصد خون = اهدای خون
رگ زنی یا فصادی (فلبوتومی) که از دیرباز از روش های سنتی درمانی در طب بوده که بطور تجربی نتایج ثمربخشی نیز به همراه داشته است و هم اکنون نیز در طب نوین با انجام خونگیری بهداشتی (همان فرآیند اهدای خون) علاوه بر استفاده از خون های اهدایی برای بیماران، اهداکننده نیز از اثرات مفید خونگیری(کاهش میزان حوادث قلبی عروقی و مغزی عروقی)منتفع میشود. در میان اهدا کنندگان افرادی هستند که به علل ثانویه و یا بطور اولیه دچـار غلظت خون می شوند (علل ثانویه مثل: بیماری های تنفسی ، شغلی و کشیدن سیگار) که در این موارد خون قابلیت ورود به چرخه اهدای خون ، نوآوری و تزریق به بیمار را ندارد. در این راستا، سازمان انتقال خون برای ارائه خدمت به مراجعه کنندگان و درجهت استفاده از مزایای فلبوتومی ، سیستم (سامانه) انجام فصد خون(Fasding) را راه اندازی کرده است . در فصد درمانی به هر میزان که پزشک توصیه کرده است از مراجعـــه کننده خون اخــذ می شود .
کلیه مراحل فصد خون، مشابه خونگیری استاندارد است و تفاوت در آن است که این خون برای تزریق به بیماران مناسب نمی باشد و کیسه خون دورریخته و معدوم می شود.
بخش سوم :
معرفی بیماریهای درگیر با اهدا و انتقال خون
3-1- شناخت بیماریهای پر خطر در اهدای خون
3-1-1- دوره پنجره و ضرورت آن ازدیدگاه طراحی
به عنوان یک اصل سازمان انتقال خون موظف به تهیه و توزیع خون و فرآورده های خونی سالم در سطح جامعه است. برای توفیق هرچه بیشتر در این امر ضروری است که ضمن آشنایی همگانی با بیماریهای پر خطر از نظر شیوع عفونتهای قابل انتقال از طریق خون شامل ایدز، هپاتیت B و C ، مناطق جغرافیایی پر خطر نیز شناسایی شده و نسبت به انتخاب هرچه سالمتر اهداکنندگان با طراحی مناسب فضایی اقدام شود.
اهمیت این موضوع در ضمینه طراحی از جنبه های مختلف قابل بحث است:
* طراحی فضا و ساختمان برای تشکیل NGO هایی برای آگاهی دهی و تاثیر مثبت بر کاهش شیوع عفونتهای همچون هپاتیت و ایدز، با توجه به جمعیت جوان جامعه و بروز تحولات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی در کشور.
* پیش بینی فضاهای بهداشتی لازم به منظور تحقیق در مورد علل شیوع عفونت و راههای کنترل آن .
* ابرنامه ریزی فضایی جهت تامین نیروی انسانی مورد نیاز وتهیه امکانات آزمایشگاهی مناسب برای بالاتر بردن سلامت خون که با شناسایی بیماریها و مناطق پرخطر، میسر میگردد. و در نظر گرفتن فضاهای تحقیقاتی معتبر در جهت ارتقا سلامت خون.
* طراحی مناسبترین فضاها در جهت انتخاب و تشویق سالمترین اهداکنندگان مستمر خون و ارتباط میان شیوع عفونتها با شغل، میزان تحصیلات، سن و جنس.
* از این طریق می توان از شیوع این عفونتها از مناطق پرخطر به مناطق کم خطر در ضمن جابجائی خون در بین شهرها جلوگیری کرده و در صورت بروز کمبود خون در یک نقطه از کشور اقدام به تهیه آن از مناطق کم خطر نمود.
3-1-2- سانحه ایدز
از زمانی که نخستین شایعات در روستاهای دوردست کرانه های دریاچه
ویکتوریا پیچید ، سخن از بیماری حیرت انگیزی بود که شیره قربانیانش
را تا مغز استخوان می مکد ، سه دهه گذشته است. از آن زمان ایدز، مثل خرمنکوبی پهناور، سرزمینهای حاصلخیز انسانی را با نیرویی ظالمانه به هم ریخته و عده بسیار زیادی از اشخاص را در سازنده ترین دوره عمرشان متوقف ساخته است. اما اکنون برخی از حقایق روشن شده است. جوانان عمده ترین قربانیان این بیماری همه گیرند. سکوت و داغهای ننگی که این بیماری وحشتناک را احاطه کرده اند، به شیوع آن دامن میزنند و کوته فکری و تعصب مهلکی آن را شعله ورتر میسازد.
3-1-2-1- تعریف بیماری ایدز
HIV مخفف "Human Immunodeficiency Virus" به معنی "ویروس نقص ایمنی انسان" می باشد، که موجب نقص کمی و کیفی در گلبولهای سفید که نقش اساسی در دفاع بدن دارند، شده و بدن را در مقابل انواع عفونتها و سرطانها بی دفاع کرده و در نهایت فرد بیمار را از پای در می آورد. زمانی که فرد آلوده به ویروس HIV برای اولین بار به یک بیماری جدی مبتلا شود و یا وقتی که تعداد سلولهای ایمنی باقیمانده در بدن او از حد معینی کمتر شود، مبتلا به بیماری ایدز در نظر گرفته می شود.
ایدز (AIDS) مخفف Acquired Immune Deficiency Syndrome به معنی سندرم نقص ایمنی اکتسابی می باشد. علائم بیماری ایدز با بروز عفونتهای مختلف با ارگانیسمهای فرصت طلب شروع میگردد. لازم به ذکر است از زمان ورود ویروس HIV به بدن تا شروع علائم بالینی ایدز ممکن است 10 سال طول بکشد. در این مدت افراد آلوده از نظر ظاهری به هیچ وجه قابل تشخیص نبوده اما میتوانند بیماری را به دیگران انتقال دهند.
3-1-2-2- تاریخچه ایدز
بیماری ایدز برای اولین بار در تابستان سال 1981 و در ایالات متحده شناسایی گردید یعنی زمانیکه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها، وقوع 5 مورد عفونت ریوی را در افراد همجنس بازی که از قبل سالم بودند از لس آنجلس گزارش نمود. در طی چندین ماه این بیماری در مردان و زنان استفاده کننده از داروهای تزریقی و بزودی پس از آن در دریافت کنندگان خون و افراد هموفیلی شناسایی گردید. در سال 1984 مشخصاً ثابت شد که این عامل مسئول بیماری ایدز است و در سال 1985 یک روش آزمایشگاهی، الیزا بوجود آمد، که باعث تشخیص مبتلایان به عفونت ایدز گردید..
3-1-3- روشهای تشخیص بیماری ایدز
الف ) علائم بالینی افراد در معرض خطر آلودگی
1. تب طولانی بیش از دو هفته و بدون علت مشخص
2. عرق شبانه
3. کاهش وزن غیر منتظره و بدون علت (بیش از 5/4 کیلوگرم در یکماه)
4. اسهال طولانی و مقاوم به درمان
5. وجود لکه سفید یا زخم در دهان
6. وجود لکه ها یا برجستگیهای آبی رنگ یا ارغوانی در پوست یا مخاط
7. تورم غدد لنفاوی
8. سرفه های مقاوم بدون علت مشخص
ب)تشخیص آزمایشگاهی
تشخیص عفونت HIV دو تا دوازده هفته پس از عفونت در گردش خون ظاهر میشوند تست غربالگری استاندارد برای عفونت HIV الیزا است. این آزمون یک تست غربالگری بسیار خوب با حساسیت بیشتر از 5/99% می باشد ولی هر کس که بر اساس نتایج مثبت یا غیر قطعی الیزا مشکوک به عفونت HIV باشد بایستی توسط یک تست اختصاصی تر این نتیجه مثبت در او تایید گردد شایعترین تست تاییدی بکار رفته وسترن بلات است، این تست مدرکی قطعی دال بر عفونت با HIV می باشد.
3-1-4- راههای انتقال ویروس
1- انتقال جنسی
شایعترین روش انتقال عفونت در سراسر جهان خصوصاً در کشورهای در حال توسعه انتقال از طریق تماس با جنس مخالف است. از نظر انتقال تماس جنسی با جنس مخالف انتقال از مرد به زن تقریباً هشت برابر بیشتر از انتقال زن به مرد می باشد.
2- انتقال از طریق خون و فرآورده های خونی حاوی HIV
ویروس HIV میتواند از طریق دریافت و مصرف خون و فرآورده های خونی یا بافتهای
پیوندی منتقل شود. انتقال خون کامل، گلبول قرمز متراکم، پلاکت، لوکوسیت،
کنسانتره های انعقادی و پلاسمای آلوده راههای دیگر سرایت بیماری اند .
احتمال آنکه فردی پس از دریافت یکبار فرآورده خونی آلوده با HIV تایید شده مبتلا به آن گردد، تقریباً نزدیک به 100 درصد است. در حال حاضر خطر انتقال ویروس از طریق انتقال خونهای غربال شده بین 1 در 000/200 تا 1 در 000/000/2 واحد خون تزریقی در ایالات متحده می باشد.
3- از مادر آلوده به شیرخوار
ویروس HIV از مادر آلوده به کودک ممکن است در دوران حاملگی، هنگام وضع حمل کمی بعد از زایمان انتقال یابد. HIV می تواند در شیر زن آلوده وجود داشته باشد و به نوزادش منتقل شود. اما با وجود داروهای خاص شانس این انتقال بسیار کاهش می یابد.
4- داروهای تزریقی
HIV میتواند به مصرف کنندگان داروهای مخدر و تزریقی، از طریق بکارگیری وسایل
مشترک تزریقی مثل سوزن، سرنگ و.. انتقال یابد.
تقریباً پس از 20 سال بررسی انتقال HIV از طریق گزش حشرات، تماسهای عادی روزانه ، اشک، عرق و بزاق چه از راه بوسیدن یا دیگر تماسها مثل انتقال شغلی به کارکنان بهداشتی وجود ندارد. ولی شواهد متقاعدکننده ای دال بر انتقال HIV از طریق مواردی مشکوک گزارش شده که بر اهمیت در نظر داشتن احتیاطات کلی در مورد مایعات بدن افراد آلوده به HIV تاکید می کند.
بیماری ایدز در جهان
آلودگی به ویروس ایدز همچنان در تمام جهان در حال گسترش است و به تدریج در جوامعی که قبلاً کمتر دچار همه گیری آن بودند با سرعت بیشتری گسترش مییابد. بر طبق گزارش واحد ایدز سازمان ملل متحد در جهان تا پایان دسامبر سال 2001 میلادی بیش از 63 میلیون نفر مبتلا به عفونت HIV بوده اند که از این تعداد 22 میلیون نفر فوت کرده اند. امروزه ایدز در میان 10 بیماری کشنده اصلی جهان طبقه بندی شده و مطابق نظر بخش ایدز سازمان ملل تا سال 2015 امید به زندگی در 9 کشور
آفریقایی که بیشترین شیوع HIV را دارند بطور متوسط به 17 سال سقوط خواهد
کرد.
تعداد موارد جدید در کشورهای آسیایی به سرعت در حال گسترش است در حالیکه
کشورهای اروپای غربی و صنعتی میتوان ادعا کرد که میزان عفونت ایدز در حال کاهش
است .
در بخشی از منطقه آسیای جنوب شرقی ، مقامات دولتی و مدافعان سلامت جامعه
در تایلند با عملیات تهاجمی برای پیشگیری از شیوع ایدز موفقیتهایی را کسب کرده اند مقامهای تایلندی در نخستین مرحله شیوع ایدز به آن حمله کرده اند و به ویژه جمعیت جوان خود را با پیامهایشان هدف قرار داده اند. در کشور سنگال نیز ترتیبی داده شده است که از طریق یک برنامه آموزشی، با تکیه کردن بر جوانان از شیوع ویروس جلوگیری شود.
این برنامه ها ممکن است نخستین گام باشند، اما اظهار نظر دکترپیتر پایوت مدیر اجرایی برنامه مشترک سازمان ملل در زمینه HIV / ایدز (UNAIDS) ثابت میکند که کوشش در راه پیشگیری مسنلزم پیشرفتهای تازه در امور علمی و فنی نیست بلکه گامهای نو در عزم و اراده سیاسی و اجتماعی را ایجاب میکند. این کوششها باید در جهت آسیب پذیرترین افراد _جوانان، زنان و کودکان _معطوف باشند ، به طوری که مردم ما با مجهز شدن به سلاح دانش بتوانند در وهله نخست از ابتلا به HIV بپرهیزند.
ربان قرمز The Red Ribbon نماد بین المللی آگاهی و توجه به ایدز است. در روز جهانی ایدز (اول دسامبر / دهم آذر ماه) مردم لباسهایی مزین به این آرم را بر تن میکنند تا به دیگران یاد آور شوند که به مراقبت در برابر ایدز، تعهد و پایبندی و حمایت آنها نیازاست.
3-1-5- بیماری ایدز در ایران
شیوع ایدز در ایران همانند سایر کشورهای حوزه خلیج فارس می باشد. همه گیری ایدز در ایران در استفاده کنندگان از فاکتورهای انعقادی آلوده در سالهای قبل از 1982 بوجود آمد و تعدادی بیمار هموفیلی آلوده شدند. اولین مورد بیماری در سال 1366 در یک کودک هموفیلی شناسایی گردید. در حال حاضر بیشترین موارد ابتلا در بین معتادان تزریقی می باشد، تعداد معدودی بین بیماران هموفیلی و خانواده آنان و تعدادی از راه مقاربت جنسی.
در ایران الگوی انتشار ویروس در شهرهای شمالی از طریق معتادان تزریقی و در شهرهای جنوبی از طریق مقاربت جنسی می باشد. از کل موارد ایدز در ایران 5/95 درصد مردان 65درصد اعتیاد تزریقی 5/8 درصد رابطه با غیر همسر و 21 درصد نامعلوم میباشد.
شیوع (در ده هزار) ایدز ، هپاتیتC ،هپاتیت B در مراجعین جهت اهدای خون
بر حسب تحصیلات، در سال 1382
تحصیلات
حجم نمونه
ایدز
هپاتیت C
هپاتیت B
زیر دیپلم
349702
4/2
9/9
113
دیپلم
328891
6/1
9/6
63
کاردان و کارشناس
185406
97/ .
8/4
51
کارشناس ارشد و دکترا
22405
0
6/3
46
شیوع (در ده هزار) ایدز ، هپاتیتC ،هپاتیت B در مراجعین جهت اهدای خون
بر حسب شغل ، در سال 1382
شغل
حجم نمونه
ایدز
هپاتیت C
هپاتیت B
آز اد
366602
6/2
9/10
90
محصل، دانشجو، …
101327
1/1
7/5
57
خانه دار
84027
3/2
1/7
82
فرهنگی، نظامی
408340
8/ .
7/4
70
کارگر
21486
9/1
9/15
91
بیکار
69599
4/1
5/4
109
سایر مشاغل
200082
5/2
2/9
91
درمان و واکسن ایدز
درمان مبتلایان نه تنها نیازمند دانش جامع در مورد فرآیندهای احتمالی بیماری می باشد،
بلکه همچنین توانایی مقابله با مشکلات مزمن و بالقوه کشنده را نیز می طلبد. بیماران
بایستی در مورد قابلیت سرایت بالقوه عفونت خود آموزش داده شوند و توجه داشته باشند
که ویروس در تمامی مراحل بیماری HIV موجود بوده و قابل انتقال است.
با توجه به این واقعیت که تغییر رفتار انسان بویژه رفتار جنسی انسان فوق العاده مشکل است بهترین امید در پیشگیری از گسترش HIV همچنان ایجاد یک واکسن موثر و ایمن می باشد. بدلایل متعدد از جمله خاصیت جهش زایی فراوان ویروس تهیه واکسن بسیار مشکل ساز می باشد. بررسی مدلهای حیوانی در میمونها و شامپانزه ها نشان ی دهند که تهیه واکسن HIV امکان پذیر است ولی بدلیل مسائل ایمنی، واکسنهای HIV نده و ضعیف شده تاکنون به آزمونهای انسانی راه نیافته اند. واضح است که چندین سالطول می کشد تا آزمونهای بالینی، کارآیی یک واکسن پیشنهادی برای HIV را تایید یا رد کنند.
3-1-6- دعوتی برای پیشگیری
عوامل قطعی در عملیات موفقیت آمیز برای پیشگیری عبارت است از:
* تعهد تزلزل ناپذیر هر یک از دولتها برای مواجهه صریح و بی پرده با این بیماری.
* در هم شکستن سکوتی که پیرامون این ویروس همه گیر را احاطه کرده است.
* جلوگیری از هر گونه تبعیض.
سالها پس از این هنگامی که نوادگان ما به طلوع این قرن از نو نظر افکنند، آیا در خواهند یافت که رهبران جهان از وظیفه خود در راه مبارزه با قاتل جوانان شانه خالی کرده اند؟
نباید بگذاریم که این اتفاق روی دهد. در عوض باید نشان دهیم که ما شجاعانه به زنان و کودکان که بیش از دیگران در معرض خطر این بیماری جهانگیر بوده اند، رسیدگی کرده ایم و به آنان توانایی بخشیده ایم که چنین بیماری هولناکی را از پا درآورند.
شناخت بیماریهای قابل درمان با اهدا و انتقال خون
3-1-7- تالاسمی
3-1-7-1- معرفی بیماری و انواع آن
یک بیماری ارثی خونی است که در بسیاری از کشورها مخصوصاً نواحی مدیترانه و خاورمیانه و آسیا مشاهده می شود. همانطور که می دانید یکی از وظایف گلبولهای قرمز حمل اکسیژن و رساندن آن به بافت ها و برداشت دی اکسیدکربن از مجاورت بافت و رساندن آن به ریه ها می باشد. برای انجام این کار گلبولهای قرمز نیاز به مولکولی موسوم به هموگلوبین دارند. هموگلوبین از دو بخش" هم" (به معنی آهن) و "گلوبین" (نوعی پروتئین) تشکیل شده است.. بخش پروتئینی در افراد بالغ از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره بتا تشکیل شده است. هموگلوبین : (٢ زنجیره بتا+ دو زنجیره آلفا) گلوبین + یک مولکول " هم" تالاسمی نوعی بیماری است که بدلیل نقص در بخش پروتئینی مولکول هموگلوبین بوجود می آید. هرگاه این نقص در ژن سازنده زنجیره آلفا باشد، تالاسمی آلفا و هرگاه در ژن سازنده زنجیره بتا باشد تالاسمی بتا ایجاد می شود. بیماران مبتلا به این دو نوع تالاسمی را برحسب شدت بیماری حاصله به انواع زیر تقسیم میکنند:
1. "آلفا تالاسمی": که در آنها تولید زنجیره آلفا مختل است.
خفیف ترین فرم بیماری: که اغلب بیماران بدون علامت هستند و نیاز به درمان خاصی ندارند. از این افراد به عنوان ''حاملین خاموش'' نام برده می شود این افراد توانایی انتقال ژن معیوب را به فرزندان خود دارند.
شدیدترین فرم بیماری: که زنجیره آلفا اصلاَ تولید نمی شود و می تواند منجر به مرگ جنین در داخل رحم شود. در حال حاضر درمان شناخته شده ای برای این بیماری وجود ندارد ولی می توان با آزمایشات قبل از ازدواج از وقوع این حالت جلوگیری کرد.
2. "بتا تالاسمی" : که در آنها تولید زنجیره بتا مختل است.
تالاسمی مینور: که بیماران، عمدتاَ از کم خونیِ خفیف با احساس ضعف و خستگی رنج میبرند. درمان بتا تالاسمی مینور اصلاح کم خونی است.
تالاسمی ماژور: نوع شدید تالاسمی که گلبولهای قرمز خون ناهنجار و غیرطبیعی هستند. در تالاسمی ماژور که ژن مربوط به بیماری از پدر و مادر به فرزند منتقل می گردد،گلبولهای قرمز خون، عمر معمولی 120 روزه خود را طی نکرده و خیلی زود در مراحل ابتدایی تشکیل منهدم شده و فرد دچار کم خونی و رنگ پریدگی می گردد.
3-1-7-2- درمان تالاسمی و لزوم اهدای خون
بتا تالاسمی شدید و درمان نشده می تواند باعث مرگ در دوران طفولیت گردد. در صورت تزریق مکرر خون وحفظ سطح مناسبی از هموگلوبین می توان طول عمر آنها را افزایش داد و تا حد زیادی مانع از تغییرات استخوانی و اختلال رشد گردید. اضافه بار آهن ناشی از تزریق خون را نیز می توان با تزریق مرتب دسفروکسامین تا حدودی حل نمود. ممکن است بتوان با برداشتن طحال کاهش قابل ملاحظه ای در نیاز به تزریق خون ایجاد کرد ولی درمان قطعی بیماری با پیوند مغز استخوان است. گرچه این اقدام نیز خالی از عوارض و اشکالات نیز نیست.
بهترین راه مقابله با تالاسمی و جلوگیری از بدنیا آمدن فرزندان مبتلا، مشاوره قبل از ازدواج است. خوشبختانه با روشهای تشخیصی فعلی، امکان تشخیص افراد حامل بیماری به سادگی وجود دارد. امید است که با افزایش سطح آگاهی و اطلاع رسانی در این زمینه در آینده شاهد بدنیا آمدن فرزندانی با این بیماری قابل پیشگیری نباشیم.
از آنجاییکه تنها راه کمک به درمان این بیماران تزریق خون مکرر (هر سه تا چهار هفته، یکبار) ، است، و چنانچه اینگونه افراد، خون دریافت ندارند از بین خواهند رفت. شما می توانید با اهدای اندکی از خون خود به این عزیزان از رنج و مشقت آنان کاسته و طراوت زندگی را برایشان به ارمغان آورید.
هموفیلی
3-1-7-3- معرفی بیماری و انواع آن
هموفیلی، یک بیماری و اختلال ارثی و مادرزادی، وابسته به جنس است که خانمها ناقل آن هستند ولی ابتلا به بیماری هموفیلی و تظاهرات خونی آن فقط در جنس مذکر دیده می شود. فرد هموفیل پروتئین انعقادی پلاسما (٨ یا ٩ ) را که مسئول در ایجاد لخته خون است را، یا ندارد یا مقدار بسیار کمی از آنرا داراست. اگراین نقص در فاکتور ٨ باشد هموفیلی A که شایعترین نوع هموفیلی است، و اگر در فاکتور ٩ باشد، هموفیلی B ایجاد می شود.
هنگامیکه فرد هموفیل مجروح می شود، شدیدتر یا سریعتر از افراد سالم خونریزی نمی کند، بلکه زمان خونریزی آن طولانی تر خواهد بود. بطوریکه با هر ضربه و فشار و گاهی خود به خود دچار خونریزی های شدید مخاطی، عضلانی، مفصلی و غیره می شوند. خونریزی در اعضاء حیاتی مانند مغز و ریه گاهی باعث مرگ و در عضلات و مفاصل باعث تخریب مفصل، محدودیت حرکتی و از کار افتادگی می گردد. بطوریکه اکثر بیماران هموفیلی از کودکی با عصا و صندلی چرخدار حرکت می کنند.
3-1-7-4- درمان هموفیلی و لزومِ اهدای خون
مشخصه اصلی شایعترین نوع هموفیلی (نوع A)، خونریزی به داخل بافت های نرم، عضلات ومفاصلی می باشد که وزن بدن را تحمل می کنند. خونریزی ناشی از هموفیلی، چند ساعت تا چند روز پس از وارد آمدن صدمه روی داده، می تواند هر اندامی را گرفتار سازد واگر درمان نگردد، چند روز یا چند هفته ادامه یابد.این بیماری بر اساس سطح فاکتور ٨ در پلاسما، به سه دسته خفیف، متوسط وشدید تقسیم می شود و درمان این بیماران نیز بسته به سطح فاکتور ٨ متفاوت است. گاهی تنها با اقدامات حمایتی می توان خونریزی را کنترل نمود ولی در اغلب مواردی که خونریزی تداوم می یابد نیاز به تزریق فاکتور ٨ وجود دارد.
با توجه به اینکه فاکتورهای انعقادی فقط از خون انسان تهیه و استخراج می گردد و با مقدار محدودیت قیمت بالا و با مشکلات زیاد از خارج از کشور میتوان به آن دست یافت و با توجه به اینکه در صد آلودگی فاکتورهای انعقادی خارجی بدلیل شیوع ایدز ممکن است بالا باشد، لذا سازمان انتقال خون ایران در تهیه فرآورده های خونی این عزیزان نیازمند، دست یاری اهدا کنندگان ایثارگر را به گرمی می فشارد تا ضمن صرفه جویی ارزی در سلامت و بهداشت جامعه رل موثری را ایفا نمایید. از همین امروز به فکر بیماران هموفیل باشید و با اهدای اندکی از پلاسمای خود راه دشوار زندگی آنان را هموار سازید.
بخش چهارم :
روشهای اهدای خون
4-1- اهدای خون کامل
در این روش خون بدون هیچگونه تغییری و بهمان شکل اولیه از اهداء
کننده گرفته شده و انواع فرآورده های خونی که قبلا به آنها اشاره شده است
از آن تولید میگردد.
* آقایان حداکثر ٤ نوبت و خانمها ٣ نوبت مجاز به اهدای خون می باشند.
* در هر بار اهدای خون ظرف مدت١٠-٥ دقیقه با توجه به شرایط عمومی اهداکننده حدود cc ٤٥٠ خون که معادل کمتر از ١٠% از کل حجم خون بدن می باشد، گرفته می شود.
* حداقل فواصل بین دونوبت اهدای خون ٥٦ روز یا ٨ هفته (البته به شرط اینکه
تعداد دفعات اهدا بیش از ٤ نوبت نشود) وحجم خون اهدا شده در عرض ١٢ تا
٣٦ ساعت بعد از اهدا و گلبولهای آن حداکثر تا سه هفته به طور کامل جبران
می شود.
* دراتاق معاینه توسط پزشک نبض، فشارخون و وزن را اندازه گیرى مى شود. سئوالاتى نیز درمورد سوابق بیمارى و مصرف دارو، پرسیده خواهد شد. برحسب لزوم ممکن است بررسى هاى بیشترى نیز صورت پذیرد
* درصورتى که پزشک شکى درمورد کم خونى یا پلى سیتمی(دراصطلاح عامیانه غلظت خون) داشته باشد، آزمایش هموگلوبین یا هماتوکریت درخواست خواهد کرد. جواب این آزمایش در کمتر از ٥ دقیقه اعلام مى شود.
* لازم است اهداکننده پس از اهداى خون حدود ١٠ تا ١٥ دقیقه بر روى تخت استراحت نماید. پس از اهدای خون نیاز به مصرف هیچگونه دارو نیست مگر با توصیه پزشک.
* پس از خون دادن ممکن است موقتا تا نیم کیلوگرم از وزن بدن کاسته شود که بلافاصله با مصرف شربت و شیرینی جایگزین می شود. حجم و سلولهای از دست رفته خون بطور خودکار توسط بدن جایگزین می شود.
* خون اهداکنندگان با گروههای خون مختلف، همیشه مورد نیاز است اما خون گروه O معمولاَ بالاترین تقاضا را دارد زیرا متداولترین گروه بوده و می تواند به بیمارانی که گروه خونی دیگری دارند نیز تجویز شود.
4-2- اهدای آفرزیس
4-2-1- آفرزیس چیست؟
آفرزیس از یک لغت یونانی به معنی خارج کردن مشتق شده است. آفرزیس به فرایند گرفتن خون از دهنده یا بیمار و جداسازی بخش خاصی از آن و باز گرداندن ما بقی خون، به دهنده یا بیمار اطلاق میشود. در واقع آفرزیس یک نوع اهدای خون است که بجای خون کامل، اهداکننده تنها یک قسمت (معمولا پلاکت یا پلاسما) را اهدا می نماید.
4-2-2- اصول اهدای آفرزیس
اصول آن مشابه اهدای خون کامل است به این ترتیب که اهدا کننده قبل از اهدا توسط پزشک معاینه شده وسوالاتی از آنها پرسیده شود. پس از استریل کردن ناحیه چین آرنج، بسته به احتیاج یک یا چند جزء از اجزای خون کامل جدا می شود و بقیه اجزاء به اهداکننده بازگردانده می شود. مانند اهدای خون کیسه ها وسوزنها، یک بار مصرف واستریل بوده وبعد از مصرف معدوم می شوند. لازم به ذکر است که مدت زمان آفرزیس از مدت زمان اهدای خون درحالت عادی بیشتر است بطوریکه بجای ٣٠-٢٠ دقیقه، یک تا دو ساعت طول می کشد.
انواع آفرزیس
آفرزیس بدو صورت انجام می گیرد :
1. پلاسما فرزیس : عبارتست از حذف پلاسما و جایگزینی آن توسط مایعات دیگر پلاسما فرزیس دو نوع درمانی وغیر درمانی دارد. انجام پلاسما فرزیس درمانی، برای درمان بعضی بیماریهای خونی بیماریهایی کاربرد دارد و از پلاسما فرزیس غیر درمانی برای تهیه پلاسما جهت انتقال یا تهیه آلبومین و پالایش پروتئینهای خاص استفاده می شود.
2. سیتا فرزیس : عبارتست از گرفتن اجزای سلولی خون نظیر پلاکتها وباز گرداندن مابقی خون به فرد اهدا کننده. ازسیتا فرزیس هم برای مقاصد درمانی وهم برای انتقال و اهدای خون استفاده می شود.
4-1-1- مراحل آفرزیس
در جریان فرآیند آفرزیس فرد دهنده فقط فرآورده خاصی را که جمع آوری شده از دست میدهد در حالی که گلبولهای قرمز و دیگر اجزای سلول به او برگردانده میشود، آفرزیس را می توان هر 48 ساعت و تا 24 بار در سال انجام داد ولی نباید بیش از 2 بار در هفته انجام شود.
بخش پنجم :
فضاهای آزمایشگاهی و اهدای خون
5-1- انواع آزمایشگاه
آزمایشگاه بطور کلی محلی است که آزمایشهای مختلف برروی مواد مختلف و بمنظور شناخت کم و کیف آنها انجام میشود هدف در اینجا تنها مطالعه آزمایشگاه پزشکی (چه مستقل و چه بیمارستانی ) است و نه کلیه انواع آزمایشگاه ها.
بطور کلی آزمایشگاهها را می توان به انواع زیر تقسیم کرد:
1- آزمایشگاه پزشکی ( مستقل و بیمارستانی ) :
این نوع آزمایشگاه ها به منظور انجام آزمایشهائی بر روی نمونه هائی از مبتلایان به بیماری، درجهت کشف و تشخیص بیماری بوجود می آید. چنین آزمایشگاههائی برحسب شرایط و امکانات می توانند بصورت عمومی ( شامل رشته های متعدد ) و یا تخصصی
( شامل یک رشته اصلی ) ایجاد شوند. همچنین قرارگیری آنها می تواند در بیمارستان یا درمانگاه و یا بصورت مستقل باشد. آزمایشگاههای پزشکی عمومی دارای امکاناتی برای انجام آزمایشهائی در رشته های مختلف هستند در حالیکه آزمایشگاههای تخصصی دارای امکانات گسترده تری برای آزمایش در یکی از رشته های مختلف آزمایشگاهی می باشند.
2- آزمایشگاه بهداشتی :
آزمایشگاه های بهداشتی بمنظور شناخت انواع بیماری و بخصوص مطالعه درباب بیماریهای واگیردار بوجود می آیند. مطالعات اینگونه آزمایشگاه ها جنبه عمومی دارد و در رابطه با بیمار خاصی صورت نمی گیرد. آزمایشات این آزمایشگاه ها در رشته های مختلفی
از قبیل خون شناسی، ایمونولوژی, سرم شناسی , بیوشیمی و امثال آن انجام میشود.
3- آزمایشگاه مرجع ( رفرانس ) :
این نوع آزمایشگاه بر حسب تجهیزات و کادر متخصص عهده دار پاسخگوئی به سئوالات و مسائل کلیه آزمایشگاههاست. این آزمایشگاه در راهنمائی و کنترل کیفیت کار آزمایشگاه و مطالعات کلی در سطح کشور و ارائه طریق نقش اساسی را بر عهده دارد.
4- آزمایشگاه کنترل دارو:
این آزمایشگاه عهده دار کنترل داروهای مصرفی در کشور است. برای انجام این کار این آزمایشگاه باید دارای امکانات آزمایش در زمینه های مختلف باشد.
5- آزمایشگاه کنترل مواد غذائی :
مواد غذائی مختلف که در موسسات گوناگون تولید و عرضه می شود باید در آزمایشگاه کنترل مواد غذائی مورد آزمایش قرار گیرند. یکی از اهداف اصلی این آزمایشگاه کشف تقلب در مواد غذائی است.
6- آزمایشگاه کنترل مواد بهداشتی – آرایشی :
مواد بهداشتی و نیز مواد و لوازم آرایش در آزمایشگاه های مخصوصی که دارای امکانات آزمایش و کنترل اینگونه مواد را دارند مورد کنترل قرار می گیرند.
7- آزمایشگاه بهداشت محیط زیست :
وظیفه این آزمایشگاه کنترل و مطالعه آلودگیهای محیط زیست از قبیل آب , هوا , فاضلاب و غیره است.
8- آزمایشگاه سم شناسی :
این آزمایشگاه عهده دار بررسی و آزمایش بر روی سموم و مسمومیتهای غذائی , میکروبی, داروئی , شیمیائی , کشاورزی ( کودهای شیمیائی ) و غیره است. این آزمایشگاه در مواردی با پزشکی قانونی همکاری نزدیک دارد. بطور کلی مسمومیت های شیمیائی ( مثلا در موارد خودکشی ) از وظایف آزمایشگاه است.
یاد آور می شود برخی از آزمایشگاه های فوق می توانند با یکدیگر ادغام شوند و آزمایشگاه واحدی را با بخشهای مختلف تشکیل دهند. این ادغام بستگی به بعد و میزان تخصص آزمایشگاه های فوق دارد. پس از این مقدمه کوتاه حال بطور اخص به روابط و عملکرد آزمایشگاه های پزشکی می پردازیم. در مسائلی که میان آزمایشگاه های مستقل و آزمایشگاه بیمارستانی تفاوت وجود داشته باشد این تفاوت را گوشزد خواهیم کرد , در سایر موارد مسائلی مطرح شده در هر دو نوع آزمایشگاه پزشکی صادق است و هم در بیمارستان و هم در آزمایشگاه های مستقل قابل استفاده میباشد.
5-2- سیرکولاسیونهای اصلی آزمایشگاه های پزشکی
به طور کلی سیرکولاسیونهای درون آزمایشگاه پزشکی را به سه سیرکولاسیون اصلی می توان تقسیم کرد:
1. سیرکولاسیون بیمار
2. سیرکولاسیون نمونه ها (که آزمایشات باید بر روی آنها انجام شود)
3. سیرکولاسیون کادر پزشکی آزمایشگاه.
شناخت هر یک از این سیرکولاسیونها ابتدا به طور مجزا و سپس در رابطه با یکدیگر، برای بدست آوردن تصویری کلی از روابط و عملکردهای درون یک آزمایشگاه ضروری است
5-2-1- سیرکولاسیون بیمار
حرکت بیمار در آزمایشگاه نسبتا محدود است. بیمار عمدتا پس از ورود و انتظار، به تشکیل پرونده می پردازد و سپس وارد مرحله نمونه گیری می شود. نمونه هائی که از بیمار گرفته میشود بر حسب نوع بیماری و تجویز پزشک متفاوت است. پس از این مرحله بیمار از آزمایشگاه خارج می شود و در موعد مقرر برای دریافت نتیجه آزمایشات خود و پرداخت هزینه آزمایشات ( ممکن است پرداخت پول در زمان نمونه گیری انجام شود که در این صورت بهمراه تشکیل پرونده و مراجعه بیمار به قسمت پذیرش انجام میشود ) به آزمایشگاه مراجعه می کند. بنابراین سیرکولاسیون عمده بیمار عبارت است از :
تفاوتی که از حیث سیرکولاسیون بیمار میان آزمایشگاه های مستقل و آزمایشگاه های بیمارستانی وجود دارد آن است که در آزمایشگاه بیمارستان تعداد نمونه هائی که بدون بیمار به آزمایشگاه رجوع میکنندبمراتب بیشتر است و بیماران بستری در بیمارستان کمتر به آزمایشگاه رجوع میکنند. در حالیکه در آزمایشگاه های مستقل اکثرا نمونه ها به همراه بیمار به آزمایشگاه ارجاع میشود. در زیر شمائی از سیرکولاسیون بیمار در آزمایشگاه ارائه میشود
سیرکولاسیون حرکتی بیمار در آزمایشگاه
شرایط سیرکولاسیون مشخص در آزمایشگاه هایی که بانک خون وجود دارد و مراجعین برای اهدای خون به این آزمایشگاه ها مراجعه می کنند حالت ویژه ای دارد .
سیرکولاسیون حرکتی بیمار در آزمایشگاه برای اهداء خون
5-2-2- سیرکولاسیون نمونه
نمونه هائی که در آزمایشگاه آزمایشاتی روی آن انجام میشود , حساسترین سیرکولاسیون آزمایشگاه و تعیین کننده ی چگونگی روابط درونی آزمایشگاه است. نمونه ها از دو مجرا به آزمایشگاه می رسد :
1- از طریق بیمار 2- از طریق کادر آزمایشگاه.
چنانکه اشاره شد در آزمایشگاه بیمارستان، نمونه ها از هر دو طریق به آزمایشگاه میرسد در حالی که در آزمایشگاه های مستقل نمونه ها اکثرا و درغالب مواقع توسط بیماران به آزمایشگاه میرسد. پس از رسیدن نمونه به آزمایشگاه مرحله تفکیک نمونه برحسب آزمایشات مختلف و نیز الصاق نام و شماره بیمار به نمونه مورد آزمایش آغاز می گردد.. اهمیت شماره گذاری نمونه ها بیشتر بخاطر حفظ نمونه ها و نتایج آزمایش در بایگانی آزمایشگاه است. در مواردیکه آزمایشگاه مرجع ( رفرانس ) مسئول کنترل کلیه آزمایشگاه است , قسمتی از نمونه ها و نتایج آزمایش باید به آزمایشگاه مرجع ارسال شود.
سیرکولاسیون نمونه آزمایش در آزمایشگاه
5-2-3- سیر کولاسیون کادر
کادر آزمایشگاه در بیشتر اوقات در درون آزمایشگاه به سر میبرند.گروهی از کادر آزمایشگاه با بیمار در تماس هستند.و گروهی در قسمتهای دیگر آزمایشگاه مشغول به کارند. سیرکولاسیون کادر عمدتا شامل ورود , تعویض لباس و حضور در بخش مربوط به خود است . بدین ترتیب سیرکولاسیون کادر عبارت خواهد بود از :
سیرکولاسیون کادر
کادر آزمایشگاه عمدتا شامل کادر فنی و متخصص و کادر غیرفنی است. کادر متخصص آزمایشگاه بطور کلی شامل متخصص علوم آزمایشگاهی , کارشناس آزمایشگاه تکنیسین آزمایشگاه و کمک تکنیسین آزمایشگاه است. کادر غیر فنی آزمایشگاه علاوه بر خدمه و مسئول نظافت شامل کادر اداری و ماشین نویس و منشی می گردد.
5-2-4- روابط عملکردی
پس از این مقدمه درباره سیرکولاسیون های اصلی آزمایشگاه , در زیر تصویری کلی از روابط عملکردی در آزمایشگاه ارائه می دهیم.
سیرکولاسیونهای اصلی آزمایشگاه
5-3- عملکردهای اصلی ازمایشگا ه پزشکی
5-3-1- معرفی رشته های اصلی آزمایشگاه پزشکی
بخش اصلی آزمایشگاه , یعنی محلی که آزمایشات مختلف در آن انجام میشود برحسب نوع این آزمایشات قابل تقسیم بندی است. هر یک از این بخشها در رشته بخصوص فعالیت دارند و برحسب ابعاد آزمایشگاه و تعداد آزمایشها می توانند مجزا از یکدیگر و یا در یکجا قرار گیرند. در اینجا بشرح کوتاهی از هر یک از رشته های اصلی آزمایشگاه می پردازیم. واضح است که در این شرح وارد جزئیات پزشکی نمیشویم , بلکه تا آنجا که برای یک طراح لازم است به انواع آزمایشات اشاره می کنیم.
بطور کلی آزمایشهای مختلف یا بوسیله میکروسکوپ و یا مواد شیمیائی و یا دستگاههای فیزیکی صورت میگیرد. این امر در رشته های مختلف ثابت است. رشته های اصلی آزمایشگاه های پزشکی را می توان به صورت زیر تقسیم کرد :
1. هماتولوژی ( خون شناسی ) – سرولوژی ( سرم شناسی خون ) – ایمونولوژی ( ایمن شناسی خون)
2. بیوشیمی ( شیمی مواد زنده )
3. میکروبیولوژی ( زیست شناسی موجودات میکروسکوپی )
4. هسیتولوژی ( بافت شناسی ) – سیتولوژی ( سلول شناسی )
5. پارازیتولوژی ( انگل شناسی )
5-3-2- تقسیم بندی فضایی آزمایشگاه های پزشکی
در این قسمت خواهیم کوشید بر اساس عملکردهای مختلف آزمایشگاه، ابتدا تقسیم بندی کلی فضایی از آزمایشگاه ارائه دهیم، تا از طریق آن، به ابعاد مختلف فضاها و روابط آنها با یکدیگر دست یابیم. و سپس به هر یک از فضاها پرداخته و نکاتی را که باید در هر قسمت رعایت کرد یادآوری خواهیم کرد.
فضاهای آزمایشگاه توسط 2 عامل مشروط می شوند:
* یکی نوع آزمایشات که بر حسب رشته های مختلف بالطبع نیازمند ابزار و وسایل ویژه ای است که نحوه سازمان یابی فضا را مشروط می سازد.
* دیگری تعداد آزمایشاتی که در هر قسمت انجام میشود که بر حسب اینکه آزمایشگاه متعلق به بیمارستان باشد و یا بطور مستقل کار کند بر ابعاد هر فضا اثر می گذارد.
فضاهای آزمایشگاه را می توان به سه قسمت اصلی تقسیم کرد :
1. فضای اصلی آزمایشگاه که کلیه آزمایشات در آن انجام میشود و بر حسب رشته های مختلف آزمایشگاهی و میزان آزمایشات می تواند به جزء فضاهای مختلف تقسیم شود و یا در یک مکان قرار گیرد.
2. فضاهای خدماتی یا ثانوی آزمایشگاه است که شامل محل رفت و آمد بیمار , اطاقهای پرسنل آزمایشگاه و فضاهای خدماتی و تاسیساتی میشود.
3. فضای سوم به سیرکولاسیون ها و ارتباطات اختصاص دارد که فضاهای مختلف آزمایشگاه را به یکدیگر متصل می کند.
هر یک از فضاهای فوق به جزء فضاهای مختلفی تقسیم میشود. می توان بطور کلی درصد های هر یک از بخشهای مختلف را با مراجعه به سه منبع فوق استخراج نمود
5-4- آزمایشگاه هماتولوژی (خون شناسی) و بانک خون
پس از آشنائی کلی با تناسبات فضاهای مختلف آزمایشگاه، در این قسمت با توجه به گستردگی زیاد مطالعات و جلوگیری از پراکندگی، تنها به بررسی اختصاصی فضاهای درگیر با آزمایشات هماتولوژی ، اهدای خون و بانک خون میپردازیم.
5-4-1- بررسی عملکردی ازمایشگاه هماتوژی وبانک خون
کار قسمت هماتولوژی مطالعه خصوصیات و بیماری های خون است. عملکردهای این قسمت را می توان به چهار بخش قسمت کرد :
* 1. قسمت خون شناسی عمومی : که در آن با رنگ آمیزی لام ها آغشته به نمونه های خون , این نمونه ها در زیر میکروسکوپ آزمایشگاه می شوند و نتایج آزمایش تهیه میشود. شمارش گلبولهای خون می تواند توسط دستگاههای مکانیکی انجام شود. در برخی آزمایشگاههای مجهز از کامپیوتر نیز در این مورد استفاده میشود.
* 2. قسمت انعقاد خون : که آزمایشات مربوط به چگونگی انعقاد خون و یا علل عدم انعقاد خون در برخی موارد انجام میشود. این قسمت دارای آزمایشات خاص خود است.
* 3.قسمت سرولوژی و ایمونولوژی خون : این قسمت بواسطه اهمیت روز افزون خود هر چه بیشتر بصورت بخش مستقلی درآمده است که عهده دار آزمایش بر روی پادزهرهای مختلف خون است که برخی از بیماریها را میتوان بر اساس آن تشخیص داد . وظیفه اصلی قسمت ایمونولوژی خون آزمایش بر روی آنتی ژن ها و آنتی کورهای موجود در خون است. در مواردیکه مطالعه پادزهرهای سرم خون برای یافتن میکروبها انجام میشود این قسمت در جوار بخش میکروب شناسی قرار می گیرد. در مواردی نیز قسمت سرولوژی جزئی از بخش هماتولوژی است.
* 4.قسمت انتقال خون : عهده دار گرفتن خون از اهداکنندگان و ذخیره کردن آن است. در صورت وجود این قسمت , باید تجهیزاتی برای نگهداری خون , اخذ خون و غیره پیش بینی شود . در صورتیکه وظیفه این قسمت فراتر از دریافت و ذخیره کردن خون باشد , برای طبقه بندی و تهیه فرآورده های گوناگون خون , تجهیزات و فضای مستقلی نیاز است.به خاطر حساسیت مسئله نگه داری کیسه های خون از نظر حرارتی و غیره , تجهیزات خاصی در این قسمت ضروری است که بهمین خاطر در تمام آزمایشگاه های هماتولوژی نمی توان قسمتی برای انتقال و نگاهداری خون در نظر گرفت. در صفحه بعد عملکردهای بخش هماتولوژی و قسمتهای مختلف آن و حرکت نمونه های خون را میتوان مشاهده کرد.
5-4-2- فضاهای مورد نیاز آزمایشگاه هماتولوژی و بانک خون
یادآوری می کنیم که در این قسمت بحث بر سر ابعاد هر فضا نیست , بلکه هدف نشان دادن فضاهائی است که از نظر کیفی در هر قسمت مورد نیاز است. بعنوان مثال زمانی که از انبار مواد شیمیائی صحبت می کنیم منظور محلی است که این ومواد در آن نگاهداری می شود , حال ابعاد این انبار بر حسب عوامل مشروط کننده مختلف که ذکر خواهیم کرد ممکن است تا حد یک قفسه تنزل یابد یا به عکس به شکل یک اطاق مجزا درآید.
5-4-2-1- فضاهای قسمت هماتولوژی(خون شناسی)
1- عمکرد و جانمایی
عملکرد : ایجاد تسهیلات و تجهیزاتی برای آزمایش نمونه های خون
قرارگیری : ارتباط نزدیک با قسمت تهیه و آماده کردن نمونه ها
2- شناخت ماهیت فضاها
الف0 فضای تحویل گرفتن , بررسی و آماده ساختن نمونه مورد آزمایش
ب0 فضای آزمایشات روزمره از جمله شمارش گلبولها و اندازه گیری هموگلوبین و هماتوکریت.کار در این قسمت بوسیله میکروسکوپ و بر روی اسلایدهای آماده است
ج0فضای آزمایشات انعقاد خون برای آزمایش ناهنجاریهای نمونه ها
د0 فضای الکتروفورز برای آزمایشات ویژه
ه0 فضای مسئول گزارش نویسی
و0فضای قسمت ماشینی که می تواند در جوار قسمت هیستولوژی و بیوشیمی قرار گیرد.
3- سرویسهای مکانیکی
-دمای هوا : درجه حرارت خشک 22 تا 24 درجه سانتیگراد
-فشار هوا : فشار هوا مساوی سایر بخشهای اصلی آزمایشگاه و کمتر از سایر فضاهای آزمایشگاه . تعویض هوا 12 بار در ساعت
-لوله کشی : سینک آب سرد و گرم. خروجی خلاء , هوای فشرده , خروجی گاز
4- سرویسهای الکتریکی
-نور: معادل نور معمولی: 800 لوکس (شدت نور عمومی 400 و نور میزکار 700 لوکس )
-برق : پریز به تعداد کافی برای وسایل و یخچال و فریزر.
5- عناصر ساختمانی
-کف : نرم , قابل تمیز کردن , ضد آب , مقاوم.
-دیوارها : نرم , قابل تمیز کردن , ضد آب و مقاوم.
-سقف : نرم و قابل تمیز کردن.
6- وسایل متحرک
وسایل اصلی بخش هماتولوژی ( غیر از میز و صندلی و غیره ) عبارتند از : بن ماری , میکروسکوپ , سانتیری فوژ ، روتاتور , یخچال، فریزر , اتو شیکر , ملانژور , میکروهماتوکریت , سدیمانتاسیون در اندازه های مختلف دستگاه شمارش افتراقی گلبولها . این وسایل را در بخش تاسیسات بیشتر مطالعه خواهیم کرد.
7- تجهیزات ثابت
-خروجیهای خلاء
-سینک ضد اسید با تجهیزات
-قفسه های دیواری
-پیشخوانهای کار 90 سانتیمتری
-قفسه های زمینی با طبقه های گردان
-قفسه های زمینی با سینک ( 90*60*90)و قفسه های زمینی با کشو ( 90*60*90)و..
5-4-2-2- فضاهای قسمت بانک خون( انتقال خون)
فضاهای اصلی این قسمت عبارتند از :
الف0 فضای معاینه شخص اهداء کننده خون
ب0 فضای گرفتن نمونه خون برای انجام آزمایشهای انعقاد , آزمایشهای ساده دیگر ,
ج0فضای اخذ خون
د0 فضای استراحت برای اهداء کننده خون
ه0 فضای تجهیزات نگاهداری خون از قبیل یخچال و غیره . در این فضا باید سه محل نگاهداری خون ( یخچال ) در نظر گرفت :
1- ذخیره کردن خون خام
2- ذخیره کردن کیسه های خونی که مشخصات آن معلوم شده و برچسب دارد
3- انبار روزانه
5-4-3- چهارچوب استاندارد ، برای روشهای آزمایشگاهی
هر بانک خونی باید دارای استانداردهای خاص خود باشد، این استانداردها باید با استانداردهای ملی در زمینه کیفیت خون اهدایی ونحوه مدیریت ، همسویی داشته باشد. چهار چوب استانداردها براساس " کمیته ملی استانداردهای آزمایشگاهی بالینی " (NCCLS) در جدول آورده شده است.
کلیه روشهای به کار رفته باید دارای استانداردهای زیر باشد:
اصول آزمایش : در یک پاراگراف ،به صورت مختصر نحوه واکنش و اهمیت بالینی آزمایش را توضیح میدهد.
نمونه مورد نیاز : شامل آماده سازی بیمار ،نوع نمونه مورد نیاز وحالت وروشهای خاص انتقال نمونه است .
معرفها : در بر گیرنده معرفهای تهیه شده توسط کارخانه سازنده و معرف های لازم برای تسهیل آزمایش است .همچنین باید شامل روشهای تهیه ، ذخیره سازی و نشانه گذادی کلیه معرفها باشد.
آماده سازی وسایل : شامل فهرست روشها ، ابزارهای کالیبراسیون وکنترل کیفیت است.
روش کار : شامل نحوه انجام آزمایش به صورت مرحله به مرحله ونیز خطرات احتمالی که ممکن است هنگام انحام ازمایش رخ دهد میباشد .
محاسبات : شامل معادله ها ومثال ها ومعیارهای نتایج قابل قبول آزمایش است .
گزارش نتایج : عبارت است از مقادیر مرجع و نحوه گزارش قابل قبول .
یادداشتهای نحوه کار : شامل منابع خطا ،پیشنهادها وروشهای جایگزینی وتذکرات
ابزارهای تکمیل کننده : شامل دیاگرامهای مربوطه ، بیلان کار ،جداول وضمائم.
مدیریت وروش کار : عبارت است از تصویب ،مرور وبازنگری روشها به منظور مستند سازی آنها.
بررسی ویژگی های جغرافیایی شهر اسلامشهر
3-1 موقعیت جغرافیایی
شهرستان اسلامشهر در نواحی میانی شمال غرب فلات مرکزی و در موقعیت جغرافیایی″30،′22،˚51 تا ″0،′10،˚51 طول شرقی و″30،′42،˚34 تا ″30،′27،˚35 عرض شمالی و بر روی آبرفت های سیلابی و مخروط افکنه سیلاب های جاری شده از دامنه های جنوبی البرز مرکزی واقع شده است ، ارتفاع آن از سطح دریا 1165 متر و اختلاف بین بالاترین منحنی میزان (ارتفاع ) و پایین ترین منحنی میزان 120متر می باشد . که این نشان دهنده شیب ملایم حاکم بر منطقه است که از شمال به جنوب منطقه کشیده شده است . (سازمان شهرداری اسلامشهر)
3-2 موقعیت نسبی
شهرستان اسلامشهر با مساحتی معادل 245 کیلومتر مربع در جنوب غربی تهران بزرگ واقع شده و از لحاظ وسعت کوچکترین شهرستان استان تهران محسوب می شود . این شهرستان از طرف شمال و شمال شرق بوسیله کمربندی آزادگان به تهران از سمت شرق . از جنوب و جنوب شرق بوسیله اتوبان تهران – قم به شهرستان ری ، از طرف غرب و جنوب غرب به وسیله مسیل رودخانه فصلی کرج با طول 13.6 کیلومتر به شهرستان رباط کریم و از طرف شمال و شمال غرب به شهرستان شهریار و بخش کن محدود می گردد . تنها چشم اندازهای طبیعی قابل ملاحظه در سطح شهرستان رودخانه فصلی کرج با طول 15 کیلومتر که تقریباً در شرق شهرستان از شمال به جنوب در جریان بوده و اراضی منطقه را به دو قسمت تقسیم می کند . مسیل رودخانه فصلی کرج که در حال حاضر به علت بستن سد بر روی رودخانه کرج خشک شده و فقط در فصول بارندگی ، آب در آن جریان می یابد و در غرب شهرستان واقع شده است . (سازمان شهرداری اسلامشهر)
3-3 تاریخچه شهر اسلامشهر
منطقه اسلامشهر یا همان شاد شهر را باید از کهن ترین سکونتگاههای ایران زمین دانست . پژوهش های انجام شده در جنوب و جنوب شرقی این شهرستان گواه این ادعا است . در فاصله 1.5 کیلومتری باختری جاده آسفالته تهران – قم و شمال جاده خاوری – باختری ، پادگان کهریزک باقی مانده تمدن کهن و ناشناخته با لایه های فراوانی از سفال های سیاه وقرمز شکسته هزاره دوم پیش از میلاد همراه با زغال و تیغه سنگی دیده می شود که بخت بد به سبب بررسی نشدن آن بوسیله باستان شناسان سن لایه های این تمدن به سبب از میان رفتن آن برای ما روشن نیست . از سوی دیگر اشیای کشف شده توسط باستان شناسان در تپه تاریخی واوان ، حکایت از آن دارد که این منطقه در دوران ساسانیان مورد توجه بوده و در عصر حکمروایی آل بویه و سلجوقیان به عنوان قلعه نظامی مورد استفاده قرار می گرفته است . بی تردید عبور شاهراه تجاری و سیاحتی و کاروانرو خراسان در مجاورت آن ، که از بغداد شروع شده تا عبور از حلدان وارد ایالت جبال می گردید
و از قرمیسین ( کرمانشاه ) گذشته به همدان می رسید و از آنجا به ساوه می رفت . سپس آن سمت که به شمال معطوف گردیده به ری می رسید . اهمیت فراوانی به آن داده همین امر سبب گردید تا در این نقاط جهت حفظ و حراست از کاروان ها دژ نظامی ایجاد نمایند . وجود قلعه های چند هزار ساله در حال تخریب در روستای چیچکلو و روستای نظام آباد و شهرک واوان نشانه هایی از تمدن کهن این منطقه دارد . وجود پل های متعدد مرمت شده بر روی رودخانه کرج از سویی نشان از پر آب بودن این رودخانه دارد و از طرف دیگر نشانگر اهمیت آن به عنوان یک معبر ارتباطی قدیمی است به نحوی که به محض خراب شدن آن ، پلی دیگر ساخته و یا آن را مرمت می نمودند تا عبور و مرور کاروان ها مختل نگردد . در چندین منطقه تا قبل از سال 1340به عنوان یک منطقه شهری محسوب نشده ولی در این شکی نمی توان داشت که این خط همواره جزئی از مراکز قدرت سیاسی همجوار چون ری و تهران بوده و به علت حاصلخیزی زمین مورد توجه بوده و تحولات آن خواه ناخواه ، منطقه را نیز تحت تاثیر قرار می داد در دوران حکومت خلفای عباسی ایالت ری یکی از شهرهای آباد و باشکوه ایران بوده و هارون در آنجا اقامت گزیده و عنایت خاصی به آنجا داشته است و به این دلایل منطقه فوق مدنظر بوده است . چنانکه احداث روستای موسی آباد که هم اکنون به عنوان یکی از محلات شهری می باشد را به موسی الهادی برادر هارون الرشید در سال 146 ه.ق نسبت می دهند وجود امامزاده های متعدد که قدمت برخی از آنها به عهد صفویه و قاجاریه می رسد دلیل دیگر برای اثبات منظور ما می باشد . صاحبان قدرت در دورانهای مختلف به ویژه در عصر صفویه و قاجاریه به علل سیاسی تعدادی از ایالات را به این منطقه کوچانده یا رانده اند . پیدایش اسلامشهر در واقع حول محور قلعه ای به نام قاسم آباد شاهی شروع شده و سابقه سکونت در آن به قرن دهم ه.ق می رسد ساکنان قلعه در اطراف آن به زراعت و کشاورزی می پرداختند و در مواقعی که تمرکز سیاسی در کشور از بین می رفت در برابر یاغیان از خود دفاع می نمودند . در سال 1300 ه.ق تعداد 100 خانوار روستایی در داخل قلعه زندگی می کردند که به مرور زمان بر اثر ازدیاد جمعیت در اطراف قلعه شروع به ساختن اماکن مسکونی نمودند .
در سال 1340 با به اجرا گذاشتن اصلاحات ارضی ، سیل مهاجرت بی رویه روستائیان به نقاط شهری بویژه تهران آغاز گردید و در پی آن اسلامشهر به واسطه مجاورت با تهران و ارزان بودن زمین های آن مورد توجه مهاجرین قرار گرفت و به تدریج به جمعیت آن افزوده شد . مقدمات تشکیل شهر به عنوان یک نقطه جغرافیای معین ، از همین زمان شکل می گیرد و شهرک سازی ها و ساختمان سازی ها در حد فاصل خط آهن تهران – قم اطراف جاده تهران – ساوه بویژه روستای قاسم آباد شاهی شروع و جمعیت آن رشد چشمگیری پیدا نمود .
(سازمان شهرداری اسلامشهر)
3-4اسلامشهر در تقسیمات کشوری
در سال 1354 به علت افزایش و توسعه نقاط مسکونی با موافقت مقامات مسئول در آن شهرداری دایر گردید ، و از سال 1355 اماکن مسکونی و تجاری فراوانی در نقاط مختلف فعلی آن ساخته شد . در سال 1365 توسعه شهری با ادغام روستاهای اطراف مانند صالح آباد و واوان و ضیاءآباد و سالور ، چیچکلو و غیره گسترش یافته و فضای شهری فعلی را به خود می گیرد . منطقه اسلامشهر تا سال 1362 یکی از نقاط پر جمعیت استان تهران بوده ، اما در سال 1367 بر اساس مصوبات تقسیمات کشوری به بخشداری مبدل و تحت پوشش شهرستان ری درآمد و نهایتاً بنا به تصویب هیئت محترم وزیران از بخش به شهرستان اسلامشهر ارتقاء یافت . پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سال 1358 ، اسامی معابر و خیابان ها وشهرک های تازه تاسیس و به نام ائمه اطهار (علیهم السلام) و شخصیت های مذهبی ، سیاسی کشور نام گذاری شد و شاد شهر به اسلامشهر تغییر نام یافت .
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری مشتمل بر یک شهر به مرکزیت اسلامشهر و دو بخش به اسامی بخش مرکزی و بخش چهاردانگه و چهار دهستان به نامهای ده عباس ، صالح آباد ، چهاردانگه ، فیروزبهرام و 55 روستا و آبادی و شهرک های غیر مصوب بوده که از این تعداد حدود 18 روستا در بخش مرکزی و 33 روستا در بخش چهاردانگه قرار دارند .(سازمان شهرداری اسلامشهر)
3-5 ویژگی های طبیعی
3-5-1 زمین شناسی و توپوگرافی اسلامشهر
شهرستان اسلامشهر بطور کلی قسمتی از دشت صاف و هموار تهران محسوب می گردد که از آبرفتهای سیلابی دامنه جنوبی ارتفاعات توچال و آبرفتهای کوه آرال تشکیل یافته است و دارای ارتفاعات عمده ای است . رشته کوه های البرز بر اثر حرکات کوهزایی که در دوره پالئوزوئیک و مزوزوئیک و در سه مرحله اولیه ، میانی و نهایی چین خورده و بالا آمده است . دیواره جنوبی آن بیشتر از سنگهایی تشکیل شده که تاریخ پیدایش آن اغلب به دوره ترشیاری مربوط می شود .
دشت اسلامشهر در دوره کواترنری در مرحله اول بر اثر عواملی چون باد ، باران و آبهای جاری سبب تخریب ارتفاعات شمالی استان و پر شدن گودال های جنوبی آن شده است ، در مرحله دوم پس از اندکی چین خوردگی های جزئی و رسوباتی که گودال ها را پر کرده اند عوامل آب و هوایی و زیست محیطی در سطح آنها تغییرات فیزیکی شیمیایی را به وجود آورده و سبب پیدایش خاک های امروزی شده است . شهرستان اسلامشهر جزء دشت های استان تهران محسوب می گردد . از آبرفت های سیلابی دامنه جنوبی البرز تشکیل یافته و دارای ویژگی های زیر است :
1. به طور کلی از رسوبات سیلابی و آبرفت های رودخانه کوهپایه های جنوبی شکل گرفته است .
2. این دشت از شمال به کوهپایه های دامنه جنوبی البرز مرکزی و از جنوب به شوره زارهای حاشیه کویر داخلی و یا رودخانه های شور منتهی به آنها محدود می شود .
3. شیب کلی شبکه آبی از شمال به جنوب است که در شمال ، حوضه آبگیر و در جنوب حوضه های آبریز شوره زارهای جنوبی است. (سازمان شهرداری اسلامشهر)
3-5-2 اقلیم
سه عامل جغرافیایی در نوع آب و هوای شهرستان اسلامشهر نقش موثری ایفا می نمایند :
1. دشت کویر 2. رشته کوههای البرز 3. بادهای مرطوب و باران آور غربی
از این سه عامل دو عامل کویر و بادهای غربی به صورت توسعه یافته و محسوس اقلیم شهرستان را تحت تاثیر قرار می دهند و رشته کوه های البرز نقش تعدیل کننده ای در آب و هوای مناطق دامنه ای و کوهپایه ای دارد . با اختلاف ارتفاعی که بین رشته کوه های البرز و دشت های جنوبی وجود دارد ، جریانات هوایی محلی ، بین کوه و دشت را ایجاد می کند .
عوامل مثبت و منفی در آب و هوای منطقه را می توان به این صورت خلاصه کرد :
کویر به عنوان عامل منفی سبب گرما و خشکی هوا می گردد . از طرفی بادهای غربی و کوه های البرز از عوامل مثبت و تعدیل کننده آب و هوا به شمار می آیند . با این همه میزان نفوذ بادهای غربی و اثر ارتفاع کوههای شمالی استان تهران به اندازه این است که نقش کویر را خنثی سازد .
– درجه حرارت
مطابق آمار مربوط به ایستگاه هواشناسی مهرآباد در سال 1378 ، میانگین درجه حرارت منطقه 16.6 درجه سانتی گراد ، حداکثر دمای منطقه 36.5 درجه سانتی گراد در تیر ماه ، حداقل 2- درجه سانتی گراد در دی ماه می باشد .
دامنه نوسان دمای منطقه 38.5 درجه سانتی گراد می باشد . (سازمان هواشناسی)
– بارش
قرار گرفتن سراسر فلات ایران در قلمرو وسیعی از مناطق نیمه خشک جهان (موقعیت عمومی) و کویر مرکزی ایران (موقعیت خصوصی) عاملی است که در پایین بودن میزان بارش سالانه این منطقه موثر است بطوریکه میانگین بارش سالانه ایستگاه مهرآباد 220 میلی متر می باشد . بیشترین میزان بارش بهمن ماه (50میلی لیتر) و کمترین آن در مرداد و شهریور می باشد .(سازمان هواشناسی)
– رطوبت
بیشترین میزان رطوبت در دی ماه 76 درصد و کمترین آن در خرداد ماه 15 درصد و تعداد روزهای یخبندان نیز 26 روز در سال می باشد . .(سازمان هواشناسی)
– بادها
چگونگی وزش بادهای منطقه با موقعیت جغرافیایی و چهره کلی عوارض آن ارتباط نزدیکی دارد . جریانات عمومی هوا در این منطقه تابع بادهای غربی می باشند . امتداد عمومی این جریانات با جهت کلی کوه های البرز تقریباً موازی بوده و بدین ترتیب تاثیر این کوه ها بیشتر بصورت کاهش سرعت متوسط باد در دره ها و کوهپایه های جنوبی ظاهر می گردد . پیشروی دامنه های جنوبی ارتفاعات شرق کرج سبب انحراف وزش های سطحی این جریانات به سوی بعضی از قسمت های دشت های جنوبی گشته و افزایش سرعت نسبی باد را در این نقاط پدید آورده است . در واقع مهم ترین منبع تولید کننده باد جبهه ها وتوده های هوای غربی و شمالی اند و به ندرت از طرف کویرهای جنوت شرقی می وزند . این بادها بعد از بادهای غربی در درجه دوم اهمیت قرار دارند . بیشترین شدت وزش باد به ترتیب در فصل بهار و زمستان است و باد شهریار نیز به تناوب در فصول مختلف قسمت های شمالی شهرستان را تحت تاثیر قرار می دهد . باد شهریار در تعدیل هوای گرم شهرستان اسلامشهر نقش موثری دارد و در فصول سرد سال نیز باعث افزایش برودت هوا می گردد.(سازمان هواشناسی)
3-5-3 منابع آب
رودخانه های عمده ای که اراضی شهرستان اسلامشهر را آبیاری می کنند در اراضی بالادست کانال های رودخانه کرج و یا پایین دست رودخانه شور می باشند . بخش کویری نیاز آب کشاورزی و آشامیدنی خود را از منابع آب زیرزمینی تامین می کند . در گذشته قناتها و چشمه های متعددی در منطقه وجود داشته که آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی شهرستان را تامین می نموده است . امروزه چاههای عمیق و نیمه عمیق حفر شده مهمترین منبع آب شرب و کشاورزی شهرستان را تشکیل می دهد . با توجه به آب و هوای منطقه که در مناطق کوهستانی معتدل و در دشت هایی نظیر منطقه اسلامشهر از نوع نیمه صحرایی است . پوشش گیاهی منطقه در ارتباط با شرایط آب و هوایی بوده به طوریکه در دشت ها به واسطه کمی بارندگی و طولانی بودن فصل خشک پوشش گیاهی قابل توجه نیست و تنها خاربوته و استپ های صحرایی خصوصاً در دامنه ارتفاعات دیده می شوند که در میان آنها به ندرت پهن برگان خاردار یا علف های یک ساله روئیده اند در واقع پوشش گیاهی مناسب و آب کافی دارای یک دوره کوتاه رشد است . مهم ترین گونه های گیاهی کوهپایه ها و دشت های منطقه عبارتند از :
انواع بوته های خاردار ، خارشتر ، گون ، اسپرس ، یونجه ، خاکشیر ، لنگر صحرایی ، ختمی .
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387،ص26)
3-5-4 خاک شناسی
خاک از نقطه نظرهای متفاوت و با توجه به کاربرد آن تعریف و مورد ارزیابی قرار گرفته است که با توجه به موضوع و کاربردی که خاک در زمینه کشاورزی دارد بدین صورت تعریف می گردد : مواد حاصل از تخریب سنگها ، مخلوط با مواد آلی پوسیده ، موجودات زنده ، هوا و آب ، خاک مادر یا خاک را تشکیل می دهد . در سال 1363مطالعات خاک شناسی نیمه تفصیلی منطقه جنوب غرب تهران در مساحتی معادل 77200 هکتار بین ′65،˚51 تا ′55،˚50 طول شرقی و′35،˚45 تا ′28،˚35 عرض شمالی که قسمت هایی از خاک های شهرستان اسلامشهر را در بر می گرفت با هدف تشخیص انواع خاک ها و تعیین خصوصیات و استعداد و قابلیت اراضی به منظور طرح ها ، آبیاری ، زه کشی ، اصلاح اراضی ، افزایش تولید و سطح زیر کشت انجام گرفت . که بر اساس این مطالعات اراضی کشاورزی شهرستان در منطقه ای که تحت عنوان "واحد فیزیوگرافی دشت آبرفتی دامنه ای" موسوم است قرار گرفت که از مشخصات اصلی این واحد می توان به شیب ملایم ، ریزدانه بودن رسوبات اشاره نمود که هر چه از سمت شمال به جنوب منطقه حرکت می کنیم بر ضخامت طبقات رس اضافه شده که از ویژگی های این طبقه می توان به ریزدانه بودن ، نفوذپذیری کم ، چسبندگی ، دیر خشک شدن ، غنی بودن از مواد غذایی ، سرد بودن ، پوسیدگی کند مواد عالی ، پایداری ، مرغوبیت فیزیکی ، و شستشوی کم مواد در خاک های رسی اشاره کرد (سازمان شهرداری اسلامشهر)
3-6 بررسی ویژگی های جمعیتی و اجتماعی شهر اسلامشهر
3-6-1 جمعیت شهر اسلامشهر
بررسی روند تحولات در محدوده ای که اکنون پهنه شهرستان اسلامشهر را تشکیل می دهد و بررسی ارقام سرشماری های گذشته نشان می دهد که در این شهرستان در سال 1345 معادل 48967 نفر زندگی می کردند که اغلب آنها را جمعیت روستاهای مستقر در این محدوده تشکیل می دادند . تا سال 1355 این جمعیت به 64602 نفر افزایش یافته است که رشد سالانه آن معادل 2.6 درصد است . در جریان سال های انقلاب و پس از جنگ ، آهنگ رشد سالانه جمعیت فراتر از 14.9 درصد گردید که در سراسر استان تهران و حتی کل کشور کم نظیر بود .
در سر شماری 1365 در این محدوده بالغ بر 250333 نفر جمعیت سرشماری شدند که 4.4 برابر جمعیت این محدوده در سرشماری 1355 می باشد . این رشد افسار گسیخته و بی رویه ، معلول مهاجرتهای فراوان زمان جنگ است که به سوی مرکز کشور روان بود و چون در تهران جایی برای اسکان نمی یافت به سوی روستاها و شهرهای اطراف تهران کشانده می شد . و مساحت آن معادل 291.56 کیلومتر مربع می باشد . (طرح تفضیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر ، سال 1387)
3-6-2 ساختمان سنی و جنسی جمعیت
جمعیت شهرستان اسلامشهر در سال 1385بالغ بر 488164 نفر که از این تعداد 232216 نفر مرد و 216703 نفر زن بوده است . همچنین تعداد 399627 نفر جمعیت شهری و 49237 نفر جمعیت روستایی می باشد . در پایه های هرم های سنی سال 1385 سهم کودکان و نوجوانان کم شده است که نشان دهنده کاهش موالید در روند دهه 60 تا سال های اخیر در این شهرستان است . (سازمان شهرداری اسلامشهر)
(جدول شماره (3-1) جمعیت شهرستان اسلامشهر به تفکیک (زن و مرد) ، (شهر و روستا))
سال
جمعیت کل شهرستان
جمعیت مردان
جمعیت زنان
جمعیت نقاط شهری
جمعیت نقاط روستایی
رشد جمعیت(درصد)
1385
48864
232216
21703
399627
49237
1.1
منبع : نگارنده
مشاهده می شود بعد از سال 1365 این روند رشد شتابان تعدیل شده و تا سال 1375 به 3.6 درصد و تا سال 1385 به 1.1 درصد رسیده است .
(جدول شماره (3-2) تحولات جمعیتی شهرستان اسلامشهر در طی چهل سال گذشته)
سال
استان تهران
اسلامشهر
سهم دراستان
جمعیت
رشد
جمعیت
رشد
1345
3668754
–
48947
–
1.32
1355
4979081
3.1
63402
2.6
1.27
1365
8097575
4.9
280333
14.9
3.46
1375
10343963
2.5
402102
3.6
3.89
1385
13413348
2.6
448864
1.1
3.35
میانگین85-45
3.3
5.6
منبع : طرح تفضیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال 1387
3-6-3 بعد خانوار
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 1375جمعیت شهرستان اسلامشهر 2650450 نفر گزارش شده است که تعداد خانوارها 53165 نفر می باشد و بعد خانوار 4.99 می باشد .
(جدول شماره : (3-3) بعد خانوار سال 1375)
شرح
جمعیت 1375
تعداد خانوار
بعد خانوار
اسلامشهر
265450
53165
4.99
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
3-6-4 تراکم خانوار در واحد مسکونی
براساس سرشماری 1375 ، تعداد خانوارهای اسلامشهر 53165 خانوار گزارش شده است و تعداد واحدهای مسکونی 37441 بوده است . بدین ترتیب تراکم خانوار در واحد مسکونی در اسلامشهر وجود دارد . تراکم نسبی خانوار در مسکن نشان می دهد به طور متوسط در مقابل یک واحد مسکونی موجود چند خانوار در جامعه وجود دارد . بهترین وضع به طور منطقی شاخص یک می باشد که این آمار مبین وضعیت نامناسب اسکان ساکنین است . (طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
(جدول شماره (3-4) : تراکم خانوار در مسکن سال 1375)
شرح
تعداد خانوار
تعداد واحد مسکونی
تراکم خانوار در مسکن1375
اسلامشهر
53165
37441
1.42
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
3-6-5 سواد و آموزش
از کل جمعیت 265450 نفری اسلامشهر در سال 1375 ، تعداد 236156 نفر بالای شش سال سن داشته اند . از این بین 205935 نفر باسواد و 30221 نفر بی سواد بوده اند . (جمعیت بالای شش سال که در محاسبه سطح سواد مبنا قرار می گیرد) .
در سال 1385 جمعیت بالای 6 سال این شهر برابر 324659 نفر است که حدود 90 درصد از کل جمعیت را در بر می گیرد . از این تعداد جمعیت بالای شش سال ، 167409 نفر مرد و 15725 نفر زن می باشند .
از تعداد 324659 نفر جمعیت بالای شش سال ، 291646 نفر باسواد و مابقی بی سواد هستند . نسبت جمعیت باسواد به جمعیت بالای شش سال برابر 89 درصد می باشد . این نسبت در مردان برابر 93 درصد و در زنان معادل 0.86 درصد است که نشان دهنده بالا بودن سطح سواد در مردان نسبت به زنان می باشد .
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال 1387)
(جدول شماره (3-5) : سطح سواد در اسلامشهر)
سال 1385
جمعیت کل
مرد
زن
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
بالای شش سال
324659
90.8
167406
90.8
157253
90.8
باسواد
291646
89
155688
93
135958
86
منبع : (طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
3-6-6 مهاجرت
بررسی های انجام شده در رابطه با محل سکونت قبلی افراد ساکن در اسلامشهر نشان می دهد که تنها 6.25 درصد از افراد محل سکونت قبلی شان اسلامشهر بوده 28.75 درصد از تهران و بقیه مستقیماً از شهرهای دیگر آمده اند که بیشتر افراد مهاجر ترک زبان هستند و از روستاها مهاجرت کرده و 96 درصد دارای مذهب شیعه و 4 درصد سنی هستند . (طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
3-7 وضع فعالیت اقتصادی جمعیت شهر اسلامشهر
3-7-1 اشتغال
حجم نیروی کار ساکن شهرستان اسلامشهر بالغ بر 90320 نفر است که شامل 83978 نفر شاغل به کار و 6342 نفر بی کار می باشد .
به علت فراوانی جمعیت زیر 14 سال و تعداد بیشتر فرزندان در خانوارهای ساکن در اسلامشهر میزان عمومی در این شهرستان 22 درصد می باشد .
(جدول شماره (3-6) : شاخص های عمده اقتصادی و نیروی کار در اسلامشهر)
کل جمعیت
410609 نفر
جمعیت فعال
90320 نفر
جمعیت شاغل
83978 نفر
جمعیت بیکار
6342 نفر
میزان عمومی فعالیت
22 درصد
میزان خالص بار تکفل
3.9 درصد
میزان بیکاری
7 درصد
منبع :(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
میزان خالص بار تکفل که یک شاخص عمده اقتصادی است نمایانگر آن است که در مقابل هر فرد شاغل ، چند نفر جمعیت مصرف کننده وجود دارد و هزینه و تکفل مخارج بر عهده فرد شاغل است . این شاخص نیز فراوانی شمار متوسط مصرف کنندگان را در مقابل شاغلان در شهرستان اسلامشهر آشکار می سازد که این شاخص در شهرستان اسلامشهر برابر 3.9 نفر می باشد .
نقش غالب اقتصادی در اسلامشهر بیشتر صنعتی است و سهم عمده ای از کارگاه ها و کارخانجات تولیدی منطقه را شامل می شود . (طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
(جدول شماره (3-7) : توزیع شاغلان در بخش های عمده فعالیت های اقتصادی)
فعالیت عمده
اسلامشهر
تعداد
درصد
کشاورزی
2722
3.2
صنعت و معدن
32102
38.2
آب ، برق ، گاز و ساختمان
7929
9.4
عمده فروشی ، خرده فروشی
15174
18.1
حمل و نقل و ارتباطات
8403
10
سایر فعالیتهای خدماتی
16320
19.4
نامشخص و اظهار نشده
1329
1.6
جمع
83978
100
منبع : (طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
(نمودار (3-1) : توزیع شاغلان در بخشهای عمده فعالیت های اقتصادی)
منبع : (نگارنده)
اقشار اجتماعی خانوارهای ساکن در اسلامشهر وابسته به گروه شغلی سرپرست خانوار و فرد شاغل خانوار است که در حقیقت هزینه و مخارج خانوار را بر عهده دارد . بیشترین اقشار اجتماعی ساکن در این محدوده را کارگران صنعتی تشکیل می دهند . سهم این گروه در محدوده اسلامشهر 35.9 درصد است که نشان می دهد وابستگی به صنایع و کارخانجات موجود در این محدوده نسبتاً بالا است . (طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
(جدول شماره (3-8) : گروه شغلی و اقشار اجتماعی شاغلان)
اقشار اجتماعی
اسلامشهر
تعداد
درصد
متخصصان و تکنسین ها
6226
7.4
کارمندان اداری و دفتری
5064
6
کارکنان خدماتی
11424
13.6
کارکنان ماهر
2524
3
صنعتگران و کارگران
30179
35.9
متصدیان ماشین آلات
12529
14.9
کارگران ساده خدمات
10229
12.2
اظهار نشده
5803
6.9
جمع
83978
100
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
3-8 ویژگی های کالبدی – فیزیکی شهر اسلامشهر
3-8-1 روند توسعه فیزیکی شهر اسلامشهر
پیدایش و هسته اولیه شهرها و نوع روند وگسترش آن در طول سالیان متمادی متاثر از عواملی همچون شرایط اقلیمی ، موانع طبیعی و تاریخی هسته های روستایی اولیه به وجود آمده است . شهر اسلامشهر و محلات مختلف این شهر هم از این امر مستثنی نبوده و از عوامل درون شهری و برون شهری شکل گرفته و بعد از سالیان متمادی به شکل کنونی رسیده است . بنابراین اطلاعات تاریخی و بررسی پیشینه تاریخی شهر اسلامشهر نشان می دهد این شهر در ابتدا مراکز هسته های اولیه آن از هفت روستا تشکیل شده است که تا دهه 1330 به این صورت بوده است . این هفت روستا که هفت هسته اصلی و اولیه شهر را بوجود می آورند با محله های بالا جاده – حاج محمود – زرافشان – مظفریه – قائمیه – سالور و ضیاءآباد کنونی همخوانی داشته یعنی این محلات ، کانون و جایگاه اولیه این هفت روستا بوده است . در مرحله بعدی (دهه 1340) این روستاها توسعه پیدا کرده و توسعه و رشد آنها در طی این ده سال در مجاورت خودشان بوده است . فقط در محله زرافشان توسعه این روستا قسمتی از محله های محمدیه و کاشانی را در بر داشته است و تا این مرحله از الگوهای توسعه شهر پیروی نکرده است . در مرحله سوم یعنی دهه 1350 مانند مرحله دوم توسعه در مجاورت مراحل قبلی بوده است و اکثر نقاط شهر کنونی خالی از سکنه بوده است .
در مرحله چهارم (دهه 1360) ادغام روستاها و توسعه شهر شکل گرفته و بیشترین توسعه و رشد فیزیکی شهر در ابعاد مختلف و به صورت منظم در این محله ها و مناطق مورت گرفته است . محله های باغ فیض – موسی آباد – مهدیه – سعیدیه – مظفریه – ضیاءآباد در این محله بصورت کامل شکل گرفته اند . نهایتاً دهه 1370 تا کنون قسمتی از محله های ضیاءآباد -قائمیه -سالور -حاج محمود -بالا جاده بدون رشد و توسعه باقی مانده است که در حال تکمیل می باشد . می توان نتیجه گرفت روند و الگوی توسعه فیزیکی شهر اسلامشهر از نظم خاصی برخوردار نیست و الگوی توسعه نامنظم شهری را پیش گرفته و همچنان هم ادامه دارد .
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387،ص54)
3-8-2 بررسی ساختار و خصوصیات عمده تسهیلات و خدمات رفاهی شهری
یکی از وجوه تمایز سکونتهای خودرو و بدون برنامه ریزی و سریع الرشد را می توان کمبود فضاهای رفاهی شهر دانست . زیرا استقرار جمعیت از توسعه مناسب این نوع فضاها پیشی می گیرد . در حالیکه سرانه استاندارد این نوع فضاها 18.8 متر می باشد ، سرانه اسلامشهر 3.74 متر مربع بوده و مجموع این فضاها در اسلامشهر 52٪ است .
(جدول شماره : (3-9) سطوح تسهیلات و خدمات رفاهی و سرانه ها در اسلامشهر)
نوع کاربری
محدوده قانونی شهرها
اسلامشهر
مساحت
درصد
سرانه
درمانی و بهداشتی
94139
0.54
0.31
آموزشی
480444
0.5
1.59
ورزشی
121104
0.48
0.4
فرهنگی
19609
0.46
0.06
تفریحی
41530
0.56
1.37
جمع فضاهای رفاهی
1130602
0.52
3.74
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر،سال1387)
– فضاهای درمانی
سرانه استاندارد این فضاها 0.7 متر مربع است که این سرانه در اسلامشهر 0.31 متر مربع می باشد که مبین فاصله زیاد از استانداردها است .
– فضاهای آموزشی
تعداد دانش آموزان شهرستان اسلامشهر 72866 نفر می باشند . دانش آموزان در 2764 کلاس درس مشغول به تحصیل می باشند که در هر کلاس 26.36 نفر دانش آموز مشغول به تحصیل اند . کل زمین اختصاص داده شده به کاربری آموزشی 593181 متر مربع می باشد . پراکنش فضاهای آموزشی در شهرستان اسلامشهر به صورت مناسبی صورت پذیرفته است ، اما سلسله مراتب مراکز آموزشی (ابتدایی ، راهنمایی ، دبیرستان) مشاهده نمی شود .
– فضاهای فرهنگی
سرانه استفاده از فضاهای فرهنگی حداقل یک متر مربع است که در سطح شهرستان اسلامشهر 0.06 متر مربع است 5 کتابخانه عمومی و یک مجتمع فرهنگی نیز در اسلامشهر مشاهده می شود . تنها یک سینما و آن هم نیمه فعال در شهر وجود دارد .
– فضاهای تفریحی
اصلی ترین فضاهای تفریحی در کشور پارک و فضاهای سبز شهری است . در مجموع فضاهای سبز شهری را می توان به زمین بازی ، فضاهای ورزشی ، فضاهای گردشی و تفریح گاهی تبدیل نمود . سرانه استاندارد فضاهای تفریحی (پارک، فضاهای سبز و زمین بازی) در ایران 9 متر مربع است به طوری که در سطح شهرستان تنها 0.82 متر مربع است . محدودیت ها و شرایط طبیعی نبود رودخانه جاری و چشمه و جنگل از سویی دیگر اهمیت ایجاد پارک و فضاهای سبز را دو چندان می کند .
– مراکز کانون مذهبی
سرانه مناسب فضاهای مذهبی نشان می دهد که علی رغم کمبود شدید مراکز عمومی و تفریحی و فرهنگی ، ساکنین عنایت ویژه ای به ایجاد مراکز داشته اند و کمبودی در این زمینه مشاهده نمی شود . البته این مراکز نشان از هویت قومی ساکنین است . وجود مساجد متعدد از ویژگی های متمایز اسلامشهر است . سرانه فضاهای مذهبی در شهر 0.36 متر مربع است .
– بازارها
جمع آمدن مراکز اقتصادی ، اجتماعی ، مذهبی و مراکز اصلی فرهنگی شهر در چتری به نام بازار پدیده خاص شهرهای ایران است . به همین جهت بازار مهمترین عنصر شکل دهنده شهر می باشد . راسته های تخصصی تجاری در اسلامشهر عبارتند از : باغ فیض به عنوان تمرکز پاساژها ، مغازه های بتویک ، طلا و مطهری تمرکز راسته تجاری لوازم خانگی و کاشانی به عنوان تمرکز لوازم صوتی و تصویری است .
(طرح تفصیلی ویژه بافت فرسوده اسلامشهر، سال 1387 )
بررسی و شناخت بانک خون احمدآباد هند
3-1- موقعیت و معرفی پروژه
بانک خون احمدآباد هند، جنوب آسیا.
این پروژه تلاشی پیشرو در زمینه انتقال خون و فرآورده های آن است که درمان جویان یا اهداکنندگان را به طور بی سابقه ای به ورود دعوت میکند.
نوع نوینی از ساختمان
جایی که در آن که نهاد شدیدا عملکردی، خدماتی به مکانی سرزنده تبدیل شده است ، با ارتباط حسی مستقیم ، برای رفع کردن امتناعها و پیوند با تسهیلات پزشکی و تبدیل شدن آن به حیطهء اجتماعی پذیرا.
3-2- تاثیر فرم بر جذب مخاطب
برنامه ای که برای این عمارت به منظور شیفته کردن مردمی که به سمت بنا در حرکتند منظور شد، اسیر کردن آنها با فرمی بی همتا بود. ترس آمیخته با احترام آنها در مقابل شیوه پیشرفته ترکیب اجزاء و به موجب آن، خلقِ میلِ به دیدن دوباره ساختمان.
این ساختمان به صورت بیانیه ای از درون طبیعت بی واسطه خودش ظاهر شده و مقصودی است که خارج از طبیعت ریشه کرده است .
دنبال کردن یک پارادوکس :
o برخورد خشن چوب و بتن در مقابل ظرافت شیشه وفولاد
o تمرّد در مقابل راست خطی بی قیدو شرط.
o پیشرفت وحمایت در مقابل انحنای آزاد بصری و وید.
3-3- بررسی گرافیکی طراحی احجام ، پوسته و فضاها
3-4- بررسی عملکردی پلان
هدف نهایی این کار، شامل تاسیس مرکز تحقیقات طبی انتقال خون و ترویج اهدای آن است و پلان در سه طبقه، پی آمد مداخله گام به گام منطقی است،که نتیجه آنرا در خطوط مشخص پایه ای بدست آمده می توان مشاهده کرد.
بلوکهای مستقیم الخطِّ عملکردی (آزمایشگاهها) و خدماتی (سرویسهاو..)به صورت عمودی نسبت به یکدیگر طرح را از دو جهت قفل کرده اند و باعث شده اند که سازه و فرم متاثر از پلان، تنها زینت باشد وفرم تجلیگر درون خویش و بیرون، تنها ، نمایانگر ماهیت درونی گردد .
طراحی سنتی درها، پنجره ها، و مبلمان مدولار شامل: استیشن اداری فولادی، انبارهای فلزی، تیغه های شیشه ای دو جداره، قطعات طراحی شده آماده اصلی مثل صندلیهای تالار کنفرانس، صندلیهای خودکار اهدای خون، سیستم احراز هویت، تجهیزات اطاق سرد خون و… نتیجه مستقیم محدودیت زمانی و اقتصادی است که پروژه با آن روبرو بوده است.
جزئیات دیوار های شیشه ای داخلی
پلان طبقه اول و کاربریها
پلان طبقه دوم و کاربریها
پلان طبقه سوم و کاربریها
بخش چهارم :
بررسی مرکز خون استانفورد
4-1- موقعیت و معرفی پروژه
مرکز خون استانفورد توسط بخش پاتولوژی درآموزش دارویی دانشگاه استانفورد , برای پاسخ گویی به نیاز انتقال پیچیده و رو به رشد در بیمارستان استانفورد وبیمارستان کودکان" لوییس سالتر" وهمچنین برای تحقیقات وآموزش در سال 1978تاسیس شد. این مرکز خون در 800 کیلومتری جاده ولز واقع شده است .محدوده آزمایشگاه و اهدا و همچنین خدمات لابراتوار فعال ، تحقیقات وبرنامه های توسعه وکارمندان همه در حال نوآوری و رشدند.
برای تامین فضاهای مورد نیاز مبسوط وعملیات مرکز خون کنونی ومفید بودن آن برای برای آزمایشگاههای بالینی بیمارستان استانفورد، بخش پاتولوژی سام به صورت اجاره ای به مرکز پارک تحقیقاتی درشهر پائولو آلتو وارد شد.
4-2- عملکردهای بنا
این ساختمان 50,000 متر زیر بنا در دو طبقه است. عملیات مرکز خون استانفورد شامل:
1: خدمات اهدا و خدمات تکنیکی است که در طبقه اول ساختمان متمرکز شده است.
2: فضای آزمایشگاهی برای آسیب شناسی دایرهء سام وتحقیقات مرکز خون به همراه دفاتر اجرایی مرکز خون در طبقه دوم واقع شده است.
تقریبا 70% ازفضا به آزمایشگاهها و30% آن به قسمت اداری اختصاص پیدا کرده است.
فضاهای مورد نیاز پیش بینی شده برای این مرکز خون شامل:
فضاهای مناسب برای اهدای گسترده تر و محدوده آزمایشگاهی برای همساز شدن با پیشرفتهای اجتناب ناپذیر در قسمتهای دیگر
همچنین به فضاهای مناسبی برای خدمات آزمایشگاههای فعال ،عملیات اهدا وبرنامه های توسعه شامل آزمایشگاههای شناسایی بیماریهای مولکولی احتیاج بود.
فضاهای اضافی لازمه حمایت از عملکرد، وظیفه وامور مالی وفعالیتهای اجرایی
این فضاها شامل : اتاقهای کنفرانس ،یک رستوران کوچک وفضاهای مخصوص یخچالهای جدید برای همساز شدن با توسعه.
بخش پنجم :
معرفی و شناخت سازمان انتقال خون تبریز
پایگاه انتقال خون از نظر عملکرد، با توجه به تفاوت نوع خدماتی که ارائه میدهد، در شهرهای مختلف به نسبت جمعیت، دارای وجوه مشترک زیاد و تفاوت اندکی است. تعداد بیمارستانهای موجود در منطقه و آمار تختهای بیمارستانی، نیزان تقاضا برای خون و فرآورده های خونی، امکان نگهداری و ارسال به مراکز مصرف در شهرهای تابعه همجوار از عوامل تعیین کننده وسعت فعالیت و فضای مورد نیاز مرکز مورد مطالعه است.در اینجا سازمان انتقال خون تبریز برای بررسی در نظر گرفته شده است.
5-1- مطالعات وضع موجود
در فرآیند برنامه ریزی، مطالعه و طراحی کلیه داده های اولیه اعم از کالبدی و فیزیکی و مطالعاتی یا ایده ها و دستورالعملهای طرح، در مقوله خواسته ها و داده های اولیه طرح قلمداد میگردد. بانک خون تبریز واقع در ضلع غربی حیابان دانشگاه در سایت بیمارستان امام علی (ع) در قطعه زمینی به مساحت 1375=25*55 متر مربع در عرض 19 متر خاکبرداری شده است. در ضلع جنوبی زمین طرح ساختمان پست برق و در ضلع شمالی معاونت پشتیبانی قرار دارد. باد غالب در این منطقه از سمت جنوب شرقی به سمت شمال و شمال غربی است.
ساختمان در سه طبقه طراحی شده است که با توجه به برنامه فیزیکی تبیین شده برای طرح از قسمتهای اصلی زیر را شامل میشود:
در طبقه همکف، فضای اهدای خون، پلاسمافرز و ازمایشگاه ها قرار دارد. در طبقه اول: قسمت اداری مربوط به اهداکنندگان و فعالیتهای اجتماعی اهدا و هماهنگی برای ارسال فرآورده ها،در بالاترین طبقه، قسمتهای متفرقه رفاهی و سالن اجتماعات و کتابخانه سازمان تعبیه شده است. ارتباط عمودی طبقات نیز از طریق یک سرویس پله دور از ورودی اصلی و فضاها ی اهدا تامین میگردد که برای استفاده امفی تاتر مناسب به نظر نمی رسد.
5-2- بررسی عملکردی فضاها
قسمت عمومی که از هال ورودی، اطلاعات، انتظار و پذیرش و کانتین یا بوفه
تشکیل شده، امکان انتخاب اهدای خون کامل و یا پلاسما فرز( یعنی دادن خون،
جدا کردن پلاسما از اهداکننده یا اضافه کردن پلاسمای سالم به بیمار و برگشت مجدد خون) را به مراجعه کننده میدهد.مراجعین بعد از معاینه اولیه برای غربالگری ابتدایی به تفکیک زن و مرد به اتاق خونگیری هدایت میشوند. اتاق معاینه در ارتباط مستقیم با فضاهای خونگیری است. اهدا کنندگان پس از مراجعه به بوفه یا کانتین از ساختمان خارج میشوند. نمونه خون اهدایی پلاسما فرز، پس از ورود به اتاق سانتریفوژ و جداکردن پلاسما یا فاکتورهای دیگر مجددا در همان اتاق اهدا، به اهداکننده برگردانده میشود و سپس به بخشهای آزمایشگاهی منتقل میگردد.
نمونه های اهدایی کامل نیز به بخشهای آزمایشگاهی آزمایشگاهی منتقل میشوند. بخشهای آزمایشگاهی شامل: آزمایشگاه روتین، نگهداری وسایل، قسمت فرآورده ها و انبارها و سرویسهای نگهداری انها، آزمایشگاه های انجماد و سردخانه ها، استرلیزاسیون لوازم، اتوکلاو، شستشوی اریتروسیت (RBC) ، قسمتهای اداری ریاست ازمایشگاه و سرویسهای کارکنان وهمچنین قسمت دفع زباله های الوده میباشد. قسمتهای اداری که در طبقه دوم واقعند از طریق ارتباط عمودی نزدیک آزمایشگاه با این قسمت در این ارتباطند.
پلان همکف که شامل دو قسمت آزمایشگاه ها و فضاهای مستقل اهدا است.
پلان طبقه اول که شامل قسمتهای مختلف اداری است.
5-3- بررسی کالبدی طرح
این مرکز در رابطه با سایر بیمارستانها به گونه ای عمل میکند که هر بیمارستان دارای یک مرکز وابسته به سازمان است. مرکز خونهای اهدایی را جمع آوری کرده و جهت آزمایش، نگهداری و انتقال به نقاط مصرف و مراکز درمانی نیازمند به خون یا فراورده های خونی پایدار و بیمارستانها آماده مینماید. خونهای ارسالی بر اساس گروه خونی و RH مربوط مشخص میشوند.سازمان توسط وسایل نقلیه سیار نیز توانایی جذب واحدهای اهدایی را دارد.
سیرکولاسیون کنترل شده ورود اهدا کننده و بیمار پلاسمافرز، بدون نفوذ به بخشهای تخصصی و آزمایشگاه ها.
ارتباط مستقیم بین قسمتهای ازمایشگاهی ، کنترل کیفی، پلاسمافرز و خوندهی نرمال
قسمت اداری به صورت یک زون مستقل کار میکند.
کتابخانه و آمفی تاتر در قسمتهای مستقل و نیمه مرتبط با قسمتهای بالا هستند.
قسمت رفاهی کارکنان، غذاخوری و آشپزخانه در یک بخش مجزا و نیمه مرتبط با سایر بخشها است.
قسمت تدارکات به عنوان یک زون مستقل دیگر شامل: تاسیسات، انبارها ، سرویسهای خدماتی و رختشویخانه و در 1- عمل میکند..
پلان تیپ بندی طبقه دوم: آمفی تاتر، اداری و کتابخانه
بخش اول :
تاسیسات کنترل دما، تعویض هوا و تهویه مطبوع
1-1- لزوم توجه به تاسیسات بهداشتی بانک خون
تامین شرایط مناسب هوا و کنترل آن در فضاهای مختلف داخل ساختمان بانک خون از دو جنبه دارای اهمیت است:
الف : یکی از جنبه عام که در هر ساختمان اعم از مسکونی، بیمارستان و یا مرکز بهداشتی به طور کلی مورد نظر است و آن ایجاد شرایط اسایش میباشد .
ب: دیگری از جنبه خاص که به ویژگی عملکرد بانک خون و شرایط ویژه آزمایشگاهی، تولید، نگهداری و پخش خون و فراورده ها مربوط است.
نکات عمده و عمومی را که درکنترل شرایط هوای داخل ساختمان باید مورد توجه قرار داد بترتیب زیر می توان تقسیم بندی کرد:
1. تصفیه هوا ، تعویض هوا و تخلیه هوا بمنظور جلوگیری از تکثیروانتشار باکتریهای هوازی و جلوگیری تاثیرات منفی ان در کیفیت خون و فراورده ها در محیطهای آزمایشکاهی و انبارها وهمچنین ایجاد شرایط آسایش برای فضاهای اهدا و حضور اهداکنندگان.
2. کنترل دما و رطوبت در فضاهای مختلف متناسب با نیاز تخصصی هر فضا.
3. محدود کردن انتقال هوا بین فضاهای گوناگون به منظور جلوگیری از انتشار الودگی.
ساختمان مرکز خون باید از بهترین شرایط بهداشتی برخوردار باشد .
مرکز خون محل عبور مداوم اهداکنندگان ، کارمندان ، مواد و خون است و خونهای تهیه شده در بیمارستانهای کل شهر پخش می شود
جمع آوری خون و دور ریختن اضافات باید مسیر جداگانه ای داشته باشند که از پخش آلودگی جلوگیری نماید.
پیش بینی محل مواد آلوده پس از عفونت زدایی آنها (اتوکلاو یا زباله سوز ) باید بعمل آید.
نمونه های خون و خون های تاریخ گذشته نباید در سیستم فاضلاب عمومی وارد شود.
تهویه مطبوع برای راحتی بیشتر اهدا کنندگان و کارمندان باید وجود داشته باشد.
بعلاوه فضاهای مخصوص لازم از قبیل استریل با درجات حرارت سرد و رطوبت کم که برای بعضی از دستگاها و روشها لازم است باید پیش بینی شود .
1-2- رطوبت نسبی هوا و تاثیر ان
هوای مرطوب محیط مناسبی برای رشد و نمو تکثیر ویروسها و باکتریهای هوازی است از طرف دیگر بسیاری محصولات خونی احتیاج به هوای با رطوبت نسبی کنترل شده دارند. بنابراین کنترل هوای قسمتها نه فقط از نظر ایجاد اسایش برای افراد، بلکه از نظرکنترل کیفیت بیولوژیکی هوا نیز باید باید مورد توجه قرار گیرد. نمودار انهدام باکتریهای هوازی با تغییرات رطوبت نسبی که توسط موسسه تحقیقات پزشکی و بیوشیمی دانشگاه شیکاگو تهیه شده است نشان میدهد که مناسبترین شرایط بیولوژیکی برای کاهش درجه رشد و نمو تکثیر باکتریهای هوازی تامین شرایط رطوبت نسبی هوا بین 45 تا 55 درجه میباشد
1-3- تصفیه هوا
جریان هوا یکی از مهمترین عوامل انتقال باکتری است زیرا ذرات گرد و غبار موجود در هوا وسیله مناسبی برای انتقال باکتری است. تصفیه هوا اعم از هوای تازه ، هوای برگشت یا هوای تخلیه بعضی از فضاها شامل جذب ذرات غبار و جذب یامعدوم کردن باکتریها و ویروسها میباشد . برای جذب ذرات گردو غبار و باکتریها از فیلترهای یک بار مصرف با قدرت جذب بالا و برای معدوم کردن باکتریها از اشعه ماوراء بنفش استفاده میشود.
1-4- آبرسانی و بخار
ذخیره کافی آب مقطر تازه برای هر مرکز خون الزامی است.
شبکه ابرسانی داخل نیز شامل شبکه توزیع اب سردو گرم مصرف داخل و ازمایشگاه ها، شبکه اتش نشانی و مصارف تاسیسات گرمایی و تهویه مطبوع میباشد. شرایط شبکه ابرسانی داخل ساختمان تابع آب شهری است.
در ازمایشگاه ها نیز برای تهیه محلولها در حجم زیاد باید منبع بخار مناسب جهت نظافت و دستگاه های سترون کننده موجود باشد. دیدن فضای کافی برای تعبیه چنین دستگاه هایی الزامی است.
1-5- گازهای طبی
دستورالعمل اجرای لوله کشی سیستم گازهای طبی و تاسیسات بهداشتی
گازهای طبی مورد استفاده در مراکز بهداشتی که از طریق یک مرکز با دو قسمت مجزا از هم تامین میشوند شامل:
اکسیژن: O ، اکسید ازت: N2O ، خلاء : V ، هوای فشرده : A
لوله کشی سیستم گازهای طبی در داخل فضاهای بهداشتی ترجیحا روکار و به صورت نمایان خواهد بود لوله های سیستم گازهای طبی که در داخل تونلها یا شفتهای ادم رو نصب شده باشند " روکار" است و در داخل سقف کاذب و یا شفتهای کوچک یا داخل دیوار " توکار" به حساب میاید.
لوله های عمودی اصلی " رایزرها " که به طبقات میروند نباید رو کار باقی بمانند و باید در داخل شافت ساختمانی قرار گیرند.
پس از خاتمه کار لوله کشی و ازمایش جابجایی ( برای اینکه اطمینان حاصل شود خروجی یک گاز به شبکه گاز دیگری متصل نشده باشد)سیستم لوله کشی هر یک از گازها با کد رنگ ( به صورت حلقه ای از نوار رنگی و به فاصله هر شش متر طول ) مشخص میشود.
مرکز گازهای طبی به دو قسمت مجزا ترجیحا با دو ورودی مستقل اولی برای تامین اکسیژن و اکسید ازت و دومی برای تامین خلا و هوای فشرده مصرفی در بخشهای مختلف تقسیم میشود.
قسمت تامین کننده اکسیژن و ازت باید طوری در نظر گرفته شود که در برابر اتش سوزی حداقل یک ساعت مقاومت کند.
1-6- سیستم فاضلاب و دفع زباله
نمونه های خون و خون های تاریخ گذشته نباید در سیستم فاضلاب عمومی وارد شود جمع آوری خون و دور ریختن اضافات باید مسیر جداگانه ای داشته باشند که از پخش آلودگی جلوگیری نماید، پیش بینی محل مواد آلوده پس از عفونت زدایی آنها (اتوکلاو و یا زباله سوز ) باید بعمل آید .
بخش اول :
کیفیت مطلوب فضایی با توجه به اصول صحیح تولید
4-1- اهداف و مقررات
کیفیت و سلامت محصولات خونی، از جمله محصولات خونی ناپایدار، مستقیما برای استفاده درمانی بر اساس موارد ذیل تعیین می شود:
* دقت فراوان در جمع آوری، تهیه و کیفیت سنجی بیولوژیک روند اهدا و توزیع خون.
* برخورداری از رویکردی کیفی در برگیرنده تمام افراد دخیل به خصوص اهدا کنندگان خون، پزشکان و تشکیلات بهداشتی درمانی.
در رابطه با خون همولوگ، مقررات در موارد ذیل قابل اعمال است:
1) روند جمع آوری: که هدف آن گرفتن خون از اهدا کنندگان مناسب و حذف افرادی است که احتمال انتقال عفونت از طریق خون آنها وجود دارد.
2) روند تهیه: که هدف آن، کسب فرآورده های خونی ناپایدار با کیفیت طبق مشخصه های تجویز شده و روشها و تکنیکهای موجود است.
3) آزمایش بر روی واحدهای خونی اهدایی: که هدف آن تضمین سلامتی دریافت کننده از جهت خطرات بیماریهای منتقله از راه خون یا مرتبط با تزریق خون میباشد.
4) توزیع فرآورده های خونی ناپایدار: که هدف آن تامین فرآورده های خونی ناپایدار طبق تجویزهای پزشکی از طریق تشکیلات انتقال خون یا مراکز بهداشتی درمانی میباشد که در این میان نیاز به همکاری بین تشکیلات انتقال خون و مراکز بهداشتی درمانی است.
مقررات نیز شامل موارد ذیل میباشد:
بخش مشترک:که در این بخش به طور خاصتر به معماری این فضاهاو سیرکولاسیونهای منطبق بر کنترل کیفی پرداخته میشود. دراین قسمت اهداکننده و تمام عوامل انسانی در طراحی لحاظ میشوند.
بخش دستورالعملها: که این بخش نیز در رابطه با مراحل جمع آوری، تهیه و استانداردهای فضاهای اهدا است.
4-2- غربالگری اهداکننده
4-2-1- مفهوم غربالگری اهدا کننده
درحقیقت، مراحل انتخاب دهنده خون با غربالگری دقیق و کامل اهداکننده شروع میشود.
انتخاب اهدا کننده دارای سه مرحله اصلی است :
1. ثبت نام دهنده خون که همزمان با آن اطلاعات آماری نیز به دست می آید .
2. سابقه پزشکی
3. آزمایشهای فیزیکی
پس از تکمیل موفقیت آمیز سه مرحله فوق خون گیری صورت میگیرد . اگر چه این سه مرحله ، پایه اصلی غربالگری میباشد ولی بانکهای خون ممکن است عمل غربالگری را با تغییراتی در این سه مرحله انجام دهند. باید دهنده خون راکاملاً مطمئن کرد که مراحل معاینه، سابقه پزشکی ومعاینات پزشکی خصوصی کاملاً محرمانه باقی میماند
4-2-2- اهداف غربالگری
غربال اهداکننده دو هدف را دنبال می کند:
الف)در اولین مرحله غربالگری برای تعیین سلامت فرد اهدا کننده صورت میگیرد و اینکه آیا دادن خون ضرری برای فرد نداشته باشد.
ب) در مرحله دوم هدف حفظ بیمار یا گیرنده خون از آثار سوء بالقوه ای است که ممکن است پس از انتقال خون دچار آن شود.
4-2-3- پیامدهای غربالگری
عمل غربالگری دهندگان خون ، ممکن است سه پیامد را به دنبال داشته باشد :
1- قابل پذیرش برای اهدای خون .
2- معافیت دائمی از اهدای خون .
3- معافیت موقت از اهدای خون .
افرادی که خطر انتقال بیماریهای عفونی را دارند بسته به شرایط ابتلا، ممکن است جزء افراد معافیت دائم و یا موقت(به مدت 12 ماه پس از وقوع) از اهدای خون قرار گیرند.
برای کسانی که معافیت موقت دارند ، زمان لازم برای اهدای خون به اطلاع آنها میرسد و در صورت امکان راهنمایی هایی برای کاهش مدت زمان انتظار صورت میگیرد. به عنوان مثال چنانچه هموگلوبین دهنده خون خیلی پایین باشد، توصیه های لازم در مورد تغییر رژیم غذایی جهت افزایش میزان هموگلوبین صورت میگیرد.
4-3- جمع آوری خون
4-3-1- معرفی روند و بستر فعالیت
* اطلاع رسانی و خوش آمدگویی به اهداکنندگان.
* شناسایی اهداکننده و آگاهی بخشی نسبت به روند اهدا به منظور وجود اطمینان از ارتباط میان این دو.
* انتخاب اهدا کننده، جمع آوری خون و نظارت بر اهداکننده.
* انجام تمام فعالیتها در جهت حفظ منافع دریافت کننده، حفظ سلامتی اهداکننده
* ناشناس ماندن اهداکننده و دریافت کننده و پیروی از اصول اخلاقی رایگان بودن خون.
* پرسنل جمع آوری خون نیز از زمان مراجعه اهداکننده به مرکز تا زمان خروج از مرکز مسوولیت داوطلب را برعهده دارد. جمع آوری خون کامل و آفرزیس بطور همزمان توسط یک گروه از پرسنل امکان پذیر نیست،
4-3-2- عملکردهای فضاهای جمع آوری خون
* مکان های خون گیری ثابت و سیار که باید از بخش های جدا گانه تشکیل شده باشد.
* بخش پذیرش.
* یک یا چند بخش مخصوص مصاحبه ومعاینه قبل از اهدا.
* بخش خون گیری.
* بخش جداگانه جهت استراحت اهدا کنندگان.
بخش تغذیه.
* واحدهای سیار و اتاقهای آن باید ، دارای تهویه، نور، ایمنی و فضای کافی باشد.
* قسمت اهدا کنندگان : منظور اتاقهایی است که اهداکنندگان از آنها باید عبور کنند . اول اتاق انتظار ، اتاق ثبت نام ، اتاق آزمایش هموگلوبین اهدا کنندگان و معاینه پزشکی که در صورت قبول به اتاق انتظار دوم هدایت می شوند تا به نوبت به اتاق خونگیری بروند و بعد به اتاق استراحت و رستوران می روند که غذا یا نوشابه به آنان داده می شود و در ضمن آنان را در مدت بعد از اهداء خون زیر نظر داشته و سپس خارج می شوند . این فضا ها باید طوری تنظیم شوند که اهدا کنند گان با آسانی بتوانند مسیر را طی کنند .
الف)اطلاع رسانی، خوش آمد گویی و شناسایی اهداکنندگان :
اطلاع رسانی در زمینه اهدا، سه هدف را دنبال می کند:
1-جذب 2-ترغیب اهدای مستمر 3-انجام مصاحبه قبل از اهدا.
قبل از اهدا، اهداکننده باید زمان وجای کافی برای تکمیل پرسشنامه به طور محرمانه داشته باشد
ج)مصاحبه و معاینه قبل از اهدا
در هر مرحله اهدا باید مصاحبه با اهداگنندگان و معاینه صورت پذیرد. انجام این دو مرحله در بی خطر بودن تزریق موثر بوده و با نیل به اهداف ذیل صورت می گیرد:
* شناسایی بیماریهای مغایر با خون گیری، جهت حفاظت از اهداکننده.
* شناسایی بیماریهای منتقله از راه خون جهت حفاظت از دریافت کننده.
د) فضاهای جمع آوری
بیماران و اهداکنندکان در زمان جمع آوری خون نباید در یک بخش باشند. اقداماتی جهت اجتناب از وقوع موارد ذیل الزامی است:
* آلودگی اتفاقی خون جمع آوری شده.
* توزیع خون بیرون از سیستم بسته جمع آوری.
* بروز اتفاق و حادثه ای برای اهداکننده، پرسنل، و به تبع آن در دریافت کننده
و)استراحت و تغذیه
بعد از مرحله اهدا، اهداکننده باید برای مدت زمانی استراحت کند و طی آن هم پذیرایی می شود. محل استراحت نباید از محل اقامت پزشک دور باشد تا در صورت نیاز فورا اقدام شود. پرسنل پذیرایی در صورت مشاهده علائم کسالت آنها را به پزشک معرفی میکنند.
4-3-3- چرخه محصولات حاصله از جمع آوری و نمونه ها
محصولات حاصله از روند اهدا و تجزیه شده طبق وضعیت و نوع آنها و نمونه های ازمایش در کیسه های حمل و مقل مخصوص قرار می گبرند. محصولاتی که به علت وجود نقص باید حذف شوند، جداگانه نگهداری شده تا طبق رویه های جاری معدوم گردند.
الف)محل تحویل: باید محلی جهت تحویل فرآورده های خونی حاصله از مرحله اهدا، اختصاص یابد و پرسنل خاج از سازمان هم باید از دسترسی به آن برخوردار باشند.
ب) محل پذیرش : محلی باید جهت پذیرش فرآورده های خونی قابل دسترس برای پرسنل مجاز فراهم آید. اگر از این دو بخش تحویل و پذیرش به عنوان ذخیره سازی جهت انجام عملیات روی انها استفاده شود آنگاه شرایط نگهداری از جمله درجه حرارت نیز باید مدنظر باشد. محلهای تحویل و پذیرش باید در یک ساختمان قرار داشته باشند.
ج)محل نمونه گیری جهت انجام کنترل کیفی: محل نمونه گیری باید مجزا باشد.
د)تهیه: عملیات تهیه فرآورده، از خون اهدایی، طی مراحل زیر انجام میگیرد:
1. پذیرش 2. جداسازی 3. بسته بندی 4. انجمادزایی 5. حذف پلاسما 6. برچسب گذاری 7. ذخیره سازی 8. فرآورده هایخونی
4-4- کیفیت فضاهای تولید فرآورده ومواد مورد استفاده
محل های تولید فرآورده، باید با مقررات جاری در رابطه با هدف و کاربری آنها مطابقت داشته باشد. ساختمان باید جایی بنا شده و طوری نقشه کشی و ساخته و طراحی، نگهداری و نظافت شود که به بهترین وجه با عملیات و کاربری آنها مطابقت داشته باشد. بخشهای عملیاتی باید از بخش های دیگر مجزا باشد. محیط، نقشه، طراحی و تناسبت و استفاده باید طوری باشد که خطرات به حداقل رسد و امکان دهد تا به نحو شایسته ای نظافت و نگهداری انجام شود. ساختمانها و مواد مورد استفاده جهت انجام عملیات اساسی در تضمین کنترل کیفی فرآورده های خونی باید تحت ارزیابی کیفی قرار داشته باشد. این امر قبل از استفاده از محلها باید در اولویت قرار گرفته شود.
4-4-1- استانداردها و ملاحظات کلی فضا
هر مرکز خون جهت انجام وظایف خود به ساختمان فیزیکی مناسبی نیازمند است . ساختمان باید از نظر وضعیت ، مبنا و محل مناسب باشد که در آن انجام کار ، تمیز نمودن و نگهداری مطابق قوانین بهداشتی قابل قبول باشد و همچنین باید مطابق با شرایطی که به وسیله who جهت ساختمان آزمایشگاه ها منتشر گردیده است باشد و از نظر فضا ، روشنایی و تهویه برای فعالیت های زیر مناسب باشد :
آزمایش پزشکی اهدا کنندگان خون
خونگیری از اهدا کنندگان با کمترین خطر آلودگی و یا اشتباه
مراقبت از داوطلبان شامل آنانکه دچار عوارض می شوند
نگهداری خون و فرآورده های آن تا تکمیل آزمایشات و آماده سازی
محل نگهداری مجزایی برا خون و فرآورده های آن قبل از پخش
آزمایشگاه جهت آزمایشات لازم خون و فرآورده های آن
آماده سازی و پخش با حداقل اشتباه
انجام تمام مراحل پلاسمای فرزیس
پرس زدن و بسته بندی و سایر کارهای لازم
انبار وسایل ،معرف ها و مواد یکبار مصرف
محل نگهداری پیشینه اهدا کنندگان ، خون های اهدا شده در صورت امکان بیماران
* ساختمان و وسایل و ابزار غیر منقول باید به دقت محافظت و نگهداری شوند. تعمیرات و اصلاحات نباید خطری برای کیفیت فرآورده ها داشته باشند.
* نور، دما، رطوبت و تهویه باید مناسب بوده تا به طور مستقیم و غیرمستقیم از تاثیرگذاری آنها بر فرآورده ها طی روند تهیه و ذخیره سازی یا بر عملکرد مناسب مواد یا نتایج آزمایشهای انجام شده بر روی نمونه ها جلو گیری گردد.
* با انجام اقدامات مناسب باید از ورود حشرات موذی و دیگر حیوانات به محیط آن جلوگیری شود. وجود گیاه به جز در بخش پذیرش و اداری، در بقیه محلها ممنوع است.
* استقرار ساختمان باید به طور منطقی بر اساس روند فرآوری فرآورده های خونی ناپایدار و نمونه ها طراحی شود به طوری که نظافت و وبهداشت به بهترین وجه صورت پذیرد.
* اسناد و مدارک تهیه شده، در بخشهای ویژه که دسترسی راحت دارند، نگهداری شود.
* لوله ها و شیرهای ثابت باید به وضوح مشخص شده و محتوای آنها معلوم گردد و در صورت لزوم جهت جریان آنها نیز تعیین شده باشد.
* تاسیسات مربوط به اب مقطر و اب دی یونیزه شده بابد طبق روشهای مکتوب تعمبر و نگهداری و کنترل شود.
4-4-2- کیفیت فضایی بخشهای ذخیره سازی، نگهداری خون
بعد از گرفتن خون دو امکان وجود دارد . اول مواردی که به صورت خون کامل بوده که آنها را در یخچال مربوطه تا تکمیل آزمایشات نگه می دارند و یا انهایکه از آنها فرآورده تهیه میشود که در این صورت به بخش فرآورده منتقل می شوند و بعد از تهیه فرآورده ها در محل های مناسب نگهداری می گردند . در صورتی که پالایش پلاسما هم در همان مرکز است ، پلاسما ها به آن بخش تحویل داده می شوند . لازم به تذکر است که یخچال ها یا سرد خانه باید نزدیک به مرکز پخش باشد .
* مناطق ذخیره سازی باید به اندازه کافی ظرفیت آن را داشته باشد تا بتوان به طور منظم و جداگانه نسبت به ذخیره سازی انواع مختلف محصولات اقدام کرد: مواد خام، معرف ها، فرآورده های حدواسط، فرآورده های قرنطینه شده، فرآورده های نهایی، فرآورده های غیراستاندارد و فرآورده هایی که قرار است معدوم شوند.
* محل های ذخیره سازی باید حائز شرایط مطلوب نگهداری باشند. به خصوص، باید تمیز و عاری از آلودگی بوده و دمای آن برای نگهداری فراورده های مختلف مطلوب باشد. شرایط ذخیره سازی خاص باید رعایت شود و به طور منظم اندازه گیری و کنترل گردد. باید از زنگ اعلام خطر جهت تضمین برقراری دمای مناسب استفاده شود.
4-4-3- کیفیت فضایی بخش های آزمایشگاهی
* سالن و کافه تریا برای پرسنل باید از دیگر بخش ها جدا باشد.
* اتاق تعویض لباس و حمام ها برای پرسنل بباید به راحتی قابل دسترس بوده و با تعداد نفرات هماهنگ باشد. توالت ها باید مجاور بخش های تهیه یا ذخیره سازی باشد.
* بخش تعمیر و نگهداری باید از بخش های مربوط به انتقال خون مجزا باشد.
* بخش حیوانات باید از دیگر بخش ها جدا بوده و در عین حال دسترسی مستقیم به آن امکان پذیر و از سیستم تهویه جداگانه ای برخوردار باشد.
4-4-4- نظم فضایی در جهت کنترل الودگی
ساختمان مرکز خون باید از بهترین شرایط بهداشتی برخوردار باشد . مرکز خون محل عبور مداوم اهداکنندگان ، کارمندان ، مواد و خون است . خو نهای تهیه شده به بیمارستان ها حمل می شود جمع آوری خون و دور ریختن اضافات باید مسیر جداگانه ای داشته باشند که از پخش آلودگی جلوگیری نماید پیش بینی محل مواد آلوده پس از عفونت زدایی آنها (اتوکلاو و یا زباله سوز ) باید بعمل آید . نمونه های خون و خون های تاریخ گذشته نباید در سیستم فاضلاب عمومی وارد شود تهویه مطبوع برای راحتی بیشتر اهدا کنندگان و کارمندان باید ووجود داشته باشد و بعلاوه فضاهای مخصوص لازم از قبیل استریل با درجات حرارت سرد و رطوبت کم که بریا بعضی از دستگاها و روشها لازم است باید پیش بینی شود .
* فضاها باید طوری سازمان دهی شوند تا به نوعی اطمینان حاصل شود که: جهت کاهش آلودگی نمونه ها نظم منطقی وجود دارد.
* اصل جریان یک طرفه: مواد پاکیزه/ آلوده، نمونه های تست شده/ تست نشده، ابزار مورد استفاده در ذخیره سازی / ابزار مصرفی.
* آزمایشگاه به طور منطقی سازمان دهی شده تا عملیات ها به ترتیب صورت گرفته و خطر اشتباه یا انتقال آلودگی به حداقل رسد. واحدی هم در این بخش به پردازش داده ها و نتایج ازمایش اخنصاص می یابد.
4-4-5- ترابری و پارکینگ
ترابری یک سازمان انتقال خون مشخصات ویژه خود را دارد .زیرا باید سایر فعالیتهای مرکز را مورد توجه قرار دهد و علاوه بر این به علت اینکه علاوه بر جابجایی کارمندان مقادیر زیادی از مواد مختلف را نیز باید حمل میکند .
* ماشینهای جمع اوری چند منظوره: این ماشین قدرت حمل کارکنان و یخچال حمل خون و وسایل لازم تیم را دارد.
* ماشین یخچال دار حمل خون و فراورده ها و پخش خونهای ازمایش شده
* ماشینهای تبلیغات برای نواحی دور افتاده
* ماشینهای سیار مخصوص خونگیری
* ماشینهای معمولی برای پخش معمولی و فوری به بیمارستانها
* بخشی هم برای نگهداری و تعمیر ماشینها باید در نظرگرفته شود.
* باید پارکینگ منظم وبرنامه برای نگهداری تمام ماشینها موجود باشد و بخشی نیز برای تعمیرات خودروها بخصوص ماشینهای یخچالدار که در تعمیرگاه های معمولی قابل انجام نیست در نظر گرفت.
* کارکنان نقلیه و مدیر نقلیه که وظیفه هماهنگی تمام نقل و انتقالات را بر عهده دارد . وی همچنین مسئول تهیه سوخت و لوازم یدکی و نگهداری و تعمیر و تنظیم کننده برنامه تیمها و رانندگان است.
4-4-6- مواد و وسایل
* مواد و وسایل مورد نیاز باید طبق کاربری آنها، طراحی، نصب،
* نگهداری و تمیز شده تا کاهش خطرات احتمالی ناشی از آنها را به حداقل رساند.
* اگر قرار است لوازم یدکی یا ابزارها در بخش های عملیاتی انتقال خون نگهداری شود، باید حتما بخشی جداگانه جهت این کار در نظر داشت.
* جابجایی مداوم لوازم دریک مرکز خون وجود دارد لذا ترتیب اتاق ها باید طوری باشد که این جابجایی معقول و مقرون به صرفه باشد . لوازم را می توان به 4 دسته تقسیم نمود :
* لوازمی که ابتدا به صورت سترون یا ضد عفونی شده خریداری می گردند .
* لوازم تمیر غیر سترون
* لوازمی که باید سترون و یا ضد عفونی شوند .
* زباله
* برای جلوگیری از آلودگی باید مسیراین لوزام مختلف را جدا از یکدیگر طراحی نمود .
4-4-7- فضای توزیع فرآورده ها
فضای توزیع باید به گونه ای طراحی شود که:
* نزدیک محل ذخیره سازی باشد و هر دو به طور وضوح مشخص و فقط مخصوص فعالیتهای مربوطه باشند.
* توزیع فرآورده باید برای مصرف کنندگان، کاملا مشخص و به راحتی قابل دسترس باشد.
* بتوان افراد خارج از سازمان را پذیرش کرد.
* بتوان تجویزات فرآورده ها یا سفارش فرآورده ها را پذیرش کرد
* تهیه سفارش های فرآورده های خونی امکان پذیر گردد .
* عملیات مربوط به تزریق در همان مکان عملی باشد.
* پذیرش فرآورده هایی که عودت داده شد، یا باید جمع آوری شوند امکان پذیر گردد.
* برخورداری از دسترسی ارتباطی ویژه فضایی، تا در مواقع اورژانس فورا عمل شود.
بخش دوم :
معرفی فضاهای مرکز ملی اهدا و انتقال خون
تقسیم بندی فضاهای تشکیل دهنده
برای سهولت در طراحی ، بررسی و برنامه ریزی تمام فضاهای تشکیل دهنده پایگاه را به دو قسمت کلی تقسیم میکنیم:
1) قسمتهای تشکیل دهنده غیر فنی
2) قسمتهای تشکیل دهنده فنی
قسمتهای تشکیل دهنده غیر فنی شامل :
1- اداری
2- فرهنگی_ اجتماعی: آمفی تاتر ، بوفه و تریا ( برای خدمات بعد از اهدا )
3- اموزشی _پژوهشی
4- پشتیبانی و تدارکات : تاسیسات و انبارها ، تعمیرات و ..
قسمتهای تشکیل دهنده فنی شامل :
1- فضاهای عمومی اهدا کنندگان : مراجعین ، خونگیری و ..
2- تشخیصی و تولید : فضاهای آزمایشگاهی شامل ازمایشگاه تشخیص طبی وهماتولوژی ، ازمایشگاه فراورده ها ، بخش کنترل کیفی.
فضای فیزیکی مرکز ملی اهدا و انتقال خون ا فضاهای موثر در ایجاد فضای جاذب اجتماعی و در خدمت تسهیل استفادهاز امکانات مرکز
فضاهای تشکیل دهنده فنی
الف ) فضاهای عمومی
2- فضاهای اهداکنندگان خون کامل و افرزیس
ردیف
1 – فضاهای اهداکنندگان خون کامل
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحدبه نفر
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
1-1-
پیش ورودی
1
80
1-2-
سالن ورودی و لابی
1
300
1-3-
اطلاعات
1
18
1-4-
بخش پذیرش
1
30
1-5-
اتاق انتظار
1
50
1-6-
ثبت مشخصات اهدا کننده
10
10
4
50
1-7-
مصاحبه و معاینه قبل از اهدا
10
10
2
20
1-8-
اتاق آزمایش هموگلوبین
1
10
1-9-
اتاق انتظار دوم
1
20
1-10-
بخش خون گیری و اهدای آقایان
1
25
250
1-11-
بخش خونگیری و اهدای خانمها
1
15
150
1-12-
فضای نگهداری تجهیزات خون
1
10
1-13-
سردخانه نگهداری خونهای اهدایی
1
10
1-14-
اتاق پزشک
1
10
1-15-
رئیس بخش اهدا
10
1-16-
بخش تبلیغات اهدای مستمر
10
1-17-
فضای باز پذیرایی و استراحت
1
50
1-18-
سرویس بهداشتی به تفکیک
2
50
فضاهای تشکیل دهنده فنی
ب ) فضاهای تشخیصی و تولید
3- ازمایشگاه تشخیص طبی و خون شناسی
ردیف
1- ازمایشگاه خون شناسی و تشخیص طبی
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
1-1-
سالن اصلی ازمایشگاه روتین
100
1-2-
ازمایشگاه آنتی ژن
50
1-3-
فضای تحویل نمونه های اهدایی
12
1-4-
قسمت لوله شویی
12
1-5-
محل استریل وسایل مصرفی و اتوکلاو
12
1-6-
انبار وسایل
20
1-7-
فضای نگهداری وسایل نظافت فضا و ضدعفونی
6
1-8-
محل دفع مواد زاید و نمونه های آزمایش شده
6
1-9-
محل استقرار گروه اموزشی
20
1-10-
رختکن گروه اموزشی
12
1-11-
دفتر مسئول ازمایشگاه
12
1-12-
رختکن کارکنان ازمایشگاه به تفکیک زن و مرد
12
فضاهای تشکیل دهنده فنی
ب ) فضاهای تشخیصی و تولید
4- بخش فراورده ها
فضاهای تشکیل دهنده فنی
ب ) فضاهای تشخیصی و تولید
ردیف
2- بخش فراورده ها
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
2-1-
سالن اصلی ازمایشگاه
100
2-2-
ازمایشگاه انجماد
40
2-3-
سردخانه های نگهداری فراورده ها
30
2-4-
سردخانه نگهداری پلاسما
30
2-5-
فضای پذیرش خونهای اهدایی
12
2-6-
فضای پذیرش پلاسمای اهدایی
12
2-7-
فضای شستشوی اریتروسیت
(شستشوی گلبول قرمز)
12
2-8-
انبار وسایل
20
2-9-
محل استریل وسایل مصرفی
12
2-10-
فضای نگهداری وسایل نظافت فضا و ضدعفونی
6
2-11-
محل دفع مواد زاید
6
2-12-
محل استقرار گروه اموزشی
20
2-13-
رختکن گروه اموزشی
12
2-14-
دفتر مسئول ازمایشگاه
12
2-15-
رختکن کارکنان ازمایشگاه به تفکیک زن و مرد
12
5- کنترل کیفی
ردیف
3- کنترل کیفی
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
3-1-
دفتر مدیریت بخش کنترل کیفی
20
3-2-
قسمت نظارت و کنترل کیفی مراحل اهدا
12
3-3-
دفتر نظارت بر خود حذفی و اهداکنندگان پرخطر
12
3-4-
قسمت نظارت بر فعالیت بهداشتی ازمایشگاه ها
12
3-5-
قسمت نظارت بر دفع بهداشتی زباله ها
12
3-6-
دفتر طرح های کنترل کیفی برون سازمانی
12
3-7-
قسمت کنترل کیفی حمل و نقل و نگهداری نمونه ها و فراورده ها
12
3-8-
قسمت توسعه فن اوریهای سلامت و کفایت خون
12
3-9-
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
5- اداری کادر و پرسنل
ردیف
1- اداری کادر و پرسنل
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
1-1-
پیش ورودی و ورودی
25
1-2-
اطلاعات
12
1-3-
فضای کارت زنی
6
1-4-
دبیرخانه
12
1-5-
کارگزینی
12
1-6-
انتشارات
12
1-7-
اتاق سوئیچینگ و پیجینگ
12
1-8-
اتاق منشی
12
1-9-
اتاق مدیر سازمان (جنبه پرسنلی دارد)
20
1-10-
اتاق رئیس (جنبه پزشکی دارد)
20
1-11-
اتاق رئیس امور حسابداری
20
1-12-
مسئول پرستارها
16
1-13-
سرویس بهداشتی کارکنان
20
1-14-
سرویس بهداشتی مراجعین
30
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
6- اداری تولید فراورده ها و کنترل کیفی
ردیف
2- اداری تولید فراورده ها و کنترل کیفی
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
2-1-
اتاق معاونت تولید
12
2-2-
بخش تولید و پالایش پلاسما
12
2-3-
بخش تولید معرفهای ازمایشگاهی
12
2-4-
گروه سنجش و کنترل کیفی محصولات
12
2-5-
قسمت پخش و فروش فراورده ها
12
2-6-
نظارت بر نگهداری و ذخیره فرآورده ها
12
2-7-
مدیریت کنترل کیفی
20
2-8-
دفتر استانداردهای سازمان بهداشت جهانی (WHO)
12
2-9-
دفتر هماهنگی تیمهای سیار
12
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
7- نظارت فنی و مالی
ردیف
3- برنامه های فنی و مالی
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
3-1-
خدمات فنی و آزمایشگاهی
12
3-2-
معاونت اداری ومالی
20
3-3-
مدیریت برنامه بودجه سازمان
20
3-4-
مدیریت امور مالی
20
3-5-
مدیریت امور اداری
20
3-6-
مدیریت فنی و نگهداری تجهیزات پزشکی
20
3-7-
مدیریت انبارها و موجودی وسایل
20
3-8-
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
الف )فضاهای اداری (طبق چارت سازمانی شورای عالی انتقال خون)
8- روابط عمومی اهداکنندگان
ردیف
4- روابط عمومی اهداکنندگان
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
4-1-
دفتر نظارت بر اهداکنندگان مستمر سازمان
12
4-2-
دفتر گسترش برنامه های اهداداوطلبانه
16
4-3-
دفتر کنترل رفتارهای پرخطر
12
4-4-
دفتر راهکارهای نوین تامین خون سالم
12
4-5-
دفتر همکاریهای جهانی اهدای خون
12
4-6-
دفتر اهدای اتولوگ (خوداهدایی)
12
4-7-
دفتر انجمنهای مردمی اهداکنندگان
20
4-8-
دفتر فدراسیون بین المللی جمعیت هلال احمر
20
4-9-
دفتر انجمنهای هموفیلی
20
4-10-
دفتر انجمنهای تالاسمی
20
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
ب ) فضاهای اجتماعی
2- امفی تاتر
ردیف
1- امفی تاتر
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
1-1-
آمفی تاتر
2
500
300
1000
700
1-2-
انبارها و فضاهای جانبی
300
1-3-
راه پله ارتباطی
200
1-4-
فیلتر ورودی
200
1-5-
فیلتر خروجی
200
1-6-
فضاهای قراردادن تجهیزات نمایشی
200
1-7-
صحنه وسن
70
1-8-
فضاهای ارتباطی
120
1-9-
سرویس های بهداشتی اقایان
35
1-10-
سرویس های بهداشتی خانمها
35
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
ج ) فضاهای اموزشی_پژوهشی
4- کتابخانه
ردیف
1- بخش کتابخانه
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
1-1-
کتابخانه
80
1-2-
سالن مطالعه
20
1-3-
مخزن
40
1-4-
مسئول سالن مطالعه
12
1-5-
فضای انتشار مجلات و بروشورهای تبلیغاتی
20
1-6-
بخش سمعی بصری
20
1-7-
آرشیو
50
1-8-
مسئول بخش سمعی بصری
12
1-9-
فضای استراحت
12
1-10-
سرویسهای بهداشتی
فضاهای تشکیل دهنده غیر فنی
ج ) فضاهای اموزشی_پژوهشی
5- بخش اموزش
ردیف
2- بخش اموزش
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
وواحد
کل
2-1-
اطلاعات و نگهبانی
12
2-2-
مدیر بخش اموزش
20
2-3-
مسئول کلاسهای آموزشی
12
2-4-
انتظار
40
2-5-
اداری بخش آموزش
12
2-6-
استراحت کارکنان بخش آموزش
20
2-7-
فضاهای اموزش مدیران واحدهای فرعی
40
2-8-
فضاهای آموزش به کارکنان بیمارستانها
40
2-9-
فضاهای اموزش دانشجویان در سطوح بالا برای پژوهشها و همکاری با دانشگاه
40
2-10-
فضای اموزش پزشکان در زمینه استفاده صحیح بالینی خون
40
2-11-
فضاهای تجمع و استراحت
50
2-12-
اموزش مدیریت کیفی برای بانکهای خون
40
2-13-
سرویسها
25
ج ) فضاهای اموزشی_پژوهشی
6- بخش پژوهش
ردیف
3- بخش پژوهش
تعداد واحد
ظرفیت
هر واحد
زیر بنای مفید (متر مربع)
واحد
کل
3-1-
اطلاعات و نگهبانی
12
3-2-
مدیر بخش پژوهش
20
3-3-
پژوهشهای تکمیلی
16
3-4-
روشهای مناسب تهیه فراوده ها
30
3-5-
روشهای مناسب تهیه انتی سرمها
30
3-6-
روشهای نگهداری انجماد و نگهداری خون و فراورده ها
20
3-7-
پژوهشهای اختصاصی و ازمایشگاهی
20
3-8-
تحقیقات بالینی و ژنتیک
20
3-9-
دفتر برنامه ریزی برای کنفرانسها و سمینارها
12
1-1-
فضاهای ارتباطی
1-2-
سرویسها
25
مبانی طراحی و ایده پروژه
1-2- تدوین مبانی طراحی پروژه
نخستین وظیفه معمار، کشف ریشه های بنیادین نحوه اندیشیدن مردم ومطالعه ساختار متافیزیکی آنهاست. "جان لنگ "
پس از شناخت و آنالیز زمینه و آشنایی با چالش هاو پتانسیل های آن اکنون می توان مبانی طراحی، ایده ها ی خاص پروژه را تدوین نمود. از این رو سازمان انتقال خون از نظر ویژگی های کالبدی- فضایی، ساختار حرکتی و خصلت های بصری و فرمی به عنوان یک نهاد اجتماعی که تنها منبع تغذیه ان مردمند ؛ متفاوت با سایر پروژه های اداری یا درمانی مشابه خواهد بود.
* اهدای خون را بعنوان کنشی عقلایی معطوف به باور و هدف ؛ مهمترین عملکرد مرکز در نظر گرفته ؛ که در آن هدف موفقیت و سب آن فرد اهدا کننده علاوه بر تکیه بر ارزشهایی چون ادای وظیفه انسانی و یا باور مذهبی کار نیک، هدف خاصی که همانا نجات جان دیگری، با آگاهی کامل از اهدای خون سالم است را دنبال میکند .
* اهدا پدیده ای است ذهنی که بدون فلسفه ای کارساز وراه گشا نمیتواند به صورت جزیی از فرهنگ مردم درآید و بدون شناخت آن فلسفه، نمیتوان فضاهای پویا و زنده ای برای آن طراحی کرد. بنابراین علاوه بر ایجاد حس حضور نسبت به شهر باید برای شهروندان قابل تشخیص و احساس تعلق خاطر به عنوان "مکان" ایجاد نماید.
* با توجه به تعر یف اهدای خون =( آرام دادن به روح) و با توجه به ارزش ذهنی پدیده اهدا در فرایند طراحی؛ رفتار مخاطب یعنی اهدا کننده را به عنوان مهمترین محور طراحی مد نظر قرار داده و جریان طراحی به شدت متاثر از برداشتها و رفتارهای اهداکننده میباشد.
* از منظر دیگر به اهدای خون به عنوان کنشی اجتماعی که در آن "کنش شامل چگونگی عمل، تفکر و احساسی است که خارج از فرد می باشد و دارای قوه اجبار و الزام است که به برکت آن خود را بر فرد تحمیل میکند." پرداخته شده است.
* در فرآیند برنامه ریزی، مطالعه و طراحی پروژه سازمان انتقال خون خراسان؛ کلیه داده های اولیه اعم از کالبدی و فیزیکی و مطالعاتی یا استانداردها و دستورالعملهای طرح، در مقوله خواسته ها و داده های اولیه طرح قلمداد گردیده است .
در نگاه به کنش اجتماعی اهدا به عنوان مهمترین فعالیت مرکز؛ سه معیار مد نظر قرار گرفته است:
1- اشخاص باید رفتار دیگر اهداکنندگان و همچنین حضور آنها را مد نظر داشته باشند.
2- معیار معنا دار بودن: یعنی کنش فرد باید دارای علامت یا نشانه ای برای دیگران و کنش دیگران هم ارزش سمبلیک برای خود فرد داشته باشد، درواقع نسبت دادن یک معنای نمادین به رفتار است که به برکت یک علامت یا رمز قراردادی منتقل و فهمیده شود.
3- سومین معیار دلالت بر آن دارد که رفتار اشخاصی که درکنش اجتماعی اهدا دخالت دارند باید تحت تاثیر ادراک آنها از معنای کنش دیگران و کنش خاص خودشان قرار گیرد.به عبارت دیگر بایستی افراد با رفتار خود نشان دهند که انتظارات دیگران را دریافته اند، می پذیرند و یا رد می کنند.
* در لایه عمل کنندگان اجتماعی،هر چه اهدای خون به عنوان یک انتخابی ارزشی کمک به همنوع، انجام وظایف انسانی، بخشندگی و .. در کالبد معماری بنا پررنگتر باشد ، بار عاطفی که این ارزشها را در بر میگیرد مقاومتر میگردد، رابطه اهداکنندگان و جامعه دارای مفهومی عمیقتر میشود و شاهد گسترش اهداکنندگان خواهیم بود، چرا که نمود بصری ارزشهای مشترک، تقویت کننده مشارکت با جمع است. به این مهم؛ در مکانیابی و استقرار بنا ، ایده فرمی و همچنین در طراحی داخلی ساختمان پرداخته شده است.
* در طراحی بنا به اهدای خون به عنوان عملکرد مشارکتی معنا داری که افراد، نیروی انسانی لازم برای انجام فعالیت خاص انتقال خون را تامین نمایند و فرد امکان انتخاب و آزادی اختیار دارد، پایداری آن با علاقه فرد پیوند دارد و مشارکتی کارساز است نگریسته شده است.
* مجموعه اهدای خون می بایست برای مخاطب تازه وارد به صورت یک مجموعه منحصر به فرد و یادمانی عمل نموده و برای شهروندان به عنوان یک فضای مکمل فضاهای شهری مطرح گردد، این مجموعه باید به عنوان مجموعه خاطره انگیز و یک عنصر تاثیرگذار عمل نموده و بر نظام فضایی و ساختار کالبدی شهر تاثیرات جدی بر جای بگذارد تا به بتواند به اهداف سازمانی خود نزدیک شود.
* تعریف "پروسه ورود" به جای "نقطه ورود" در شهرهای امروز با توجه به سرعت و نوع وسیله حرکتی امری اجتناب ناپذیر است. طرح پروسه ورود به مرکز اهدا با وجود پل رو گذر احمداباد معنا ی قویتری پیدا میکند . در واقع ورودی فضاهای اهدا به منزله ورود به حریم زندگی از درون زندگی شهری است و باید به به شکلی صورت گیرد که در مخاطب انگیزه قوی حظور در مکان ایجاد نماید.
* بانک خون به مثابه یک نهاد ، سازمان و سیستم باز اجتماعی و نهاد و تشکلی مطرح میگردد که با حدوده قابل تشخیص ، نظمی هنجاری، رده های مسئولیت مشخص، نظام ارتباطی و نظام عضویت برنامه ریزی شده مجموعه ای از اهداف را در محیطی معین دنبال میکنند. در واقع مجموعه ای از قرار گاه های رفتاری است که حدودی روشن، نظمی ارتباطی و نظام برنامه ریزی شده عضویت دارد.
عملکرد روان و جذاب یک نهاد اجتماعی به ساختار سازمانی و کیفیت روابط بین فردی اعضای آن بستگی دارد که هیچ کدام از این روابط با ترکیب کالبدی نهاد اجتماعی تعیین نمیشود، در واقع قابلیتهای طراحی کالبدی در کارکرد اجرایی و نمادین آن موثر است.
در نظریه های هنجاری معماری وطراحی شهری به تاثیر طراحی کالبدی در شکل دادن به نهادهای اجتماعی یا چگونگی طراحی نهادهای اجتماعی "آرمانی" همساز با محیط کالبدی توجه زیادی شده است. و ما نیز در این دفتر به به این پرداخته ایم که:
اگر طراحی بر اساس درک ویژگیهای نهاد اجتماعی انجام شود، محیط ساخته شده در جهت تسهیل کارکرد ان نهاد عمل میکند.
ورود سرمایه های انسانی سازمان اهدای خون را زنده میکندو ان را به یک نهاد اجتماعی تبدیل میکند. گویی ساختمان اهدا و سازمان انتقال خون بدون حضور انسانها میمیرد و تصور ان بدون حضور انسان غیرممکن است و منظور از مستمر بودن فعالیت سازمان حضور و فعالیت مستمر انسانها در آن است. در واقع جریان حضور انسانهای توانمند و شایسته و نوع دوست، همانند جریان خون سالم در رگهای موجودات زنده، تداوم بخش حیات آنها در غالب بناهای اهداست. در فرایند طراحی سعی شده به این مهم چه در غالب فرم و چه عملکرد پرداخته شود. در واقع میتوان گفت "سازمان انتقال خون امتداد خویشتن ما محسوب میشود" یعنی بر توان ما می افزایند و ما را قادر به انجام کارهای خارق العاده میکنند.
1-2-تدوین ایده کلی طراحی
بانک خون ساختمانی که باید دیده شود
محیط ساخته شده برای مردم معانی بالقوه نمادین زیادی دارد. تشخیص این معانی، خودآگاه و ناخودآگاه در احساسات مردم نسبت به محیط و نسبت به خودشان اثر گذار است. علاوه براین، هویت یافتن با معانی نمادین محیط ساخته شده ، احساس تعلق مردم را به یک گروه اجتماعی یا یک مکان افزایش می دهد و در اینجا کالبد معماری وسیله ای است برای عینیت دادن به یک محتوای ارزشی یعنی اهدای خون .
در واقع فضای اهدا خون به عنوان ساختمانی که باید دیده شود ناگزیر از وابستگی به سه عامل کالبدی است.
این ویژگی روئت پذیری:
چگونه دیده شدن یا خوب دیده شدن که یک عامل قوی درتشخیص و ترغیب به ورود به ساختمان است . تقاطع های پر عبور ، مجاورت با فضای باز و دید پنجم پتانسیلهای قوی در تقویت به یادسپاری این بنا است .که همه در جهت تشویق اهداکننده برای ورود قرار دارد.
1- ویژگی استفاده و اهمیت:
که پتانسیل بالقوه عملکردی خود بناست و به موجب تعامل قوی عملکردی با اجتماع این قابلیت رادارد که در یادها برای مدت طولانی بماند.
به موجب سه عامل بالا و با توجه به بار عملکردی قوی معنوی، بنای اهدای خون قابلیت تبدیل شدن به یک نشانه شهری را داراست. نشانه شهری تنها به معنای استفاده از یک عنصر نمادین در سطح شهر نیست بلکه بعضی از عملکردهای شهری نیز در درازمدت می توانند به عنوان نشانه در محیط شهر استفاده گردند استفاده از چنین نشانه هایی در جهت معنا بخشیدن به فضای شهری نقش مثبتی خواهند داشت. شهر دنیایی از معانی است. لذا ما نیازمند روندی هستیم که نمادگرایی را در معماری و شهر سازی دنبال کنیم.
سازمان اهدا و انتقال خون نهادی رسمی و اجتماعی است که به تعدادی قرارگاه رفتاری و مکان رفتاری، برای الگوی خاص "اهدای خون" احتیاج دارد. شاید بتوان با توجه به بررسی های گذشته نماد انتقال خون ایران را نمادی برگرفته از اندیشه اسلامی دانست که در تحول از نماد مربع به دایره، به همان دگردیسی همیشگی اروج از کالبد زمینی، به دنیای فرازمینی اشاره میکند و در این بین به انگیزه و اقدام برای اهدا وانتقال خون، به عنوان عملی برای تعالی روح می نگرد. این حرکت رو به بالا و اروج در جهت نوع عملکرد، بهانه ای برای طراحی تمام فضاها با نگاه به اسمان شد. تاجایی که حتی سعی شده با طراحی سقف قسمت اهدا، اهدا کننده خون که در طول فرایند اهدا خوابیده است؛ با نگاه به اسمان این ارتباط معنوی را بیشتر حفظ کرده و با خاطره ای شیرین از اولین تجربه حضور میل به بازگشت دوباره به ان مکان را در او زنده کرد.
هر نمادی ناگزیر یک صورت آشکار و یک چهره پنهان دارد که محتاج به کشف شدن است. دست نیز از دیدگاه استعاری معانی زیادی دارد . دست انسان یک وسیله فوق العاده پیچیده و نیرومند است . بنا به محاسباتی که انجام شده است د رطول متوسط عمر انسان انگشتان دست او حداقل 25 میلیون مرتبه باز و بسته میشوند . این وسیله میتواند طیف وسیعی از پیامهای ارتباطی را منتقل کند پیامهایی که انرا عمدتا از خاصیت برگشت پذیری و توانایی در پیچ خوردن خود میگیرد .
یکی از فیلسوفان نامی به نام ایمانوئل کانت دست انسان را " قسمت قابل روئت مغز" او نامیده است . همینطور دکتر " برونوسکی" ان را لبه برنده مغز" میداند . بنابر این جای هیچگونه تعجب وشک نیست که این وسیله بازتاب دقیقی از افکار و احساسات مار ار به دیگران منتقل سازد. در واقع اطلاعات یک دست به چند طریق منتقل میشوند. از طریق ظاهر دست ، فرم قرارگیری انگشتان ، جهت انگشتان ، بافت دست ، جنسیت صاحب دست و ..
ایده اصلی .
ایده و مبانی نظری طراح
در واقع ایده اصلی شکل گیری طرح مذبور با موضوع انتقال خون را در مفاهیم مختلفی می توان مورد بررسی وبرداشت قرارداد که یکی از نکات مورد توجه با توجه به موضوع ذیل می توان به مفهوم خون و جریان داشتن خون در رگ های یک انسان که باعث زندگی و حیات بشری خواهد شد تعریف کرد.
مفهوم انتقال خون و رگ :
خون بعنوان یک عنصر مایع که در رگ های انسان می باشد با جریان پیدا کردن در رگ های انسان موجب به مفهوم ادامه پیدا کردن حیات بشری انسان تلقی می شود.
ارتباط موضوع ذیل و ایده مربوطه در طراحی:
با توجه به مطالب گفته شده در پاگراف های بالا ایده مطروحه بعنوان رگه هایی می باشد که با شکل گیری رگه های اصلی در داخل سایت پلان وبستر طراحی بیان می شود.که مثابه جریان ساز و روح دهنده داخل بسترسایت بعنوان یک ساختمان زنده شهری عمل نماید.
مسیر بیان طراحی:
در واقع شکل ومسیرطراحی را می توان به این نحو بیان کرد بستر و سایت پلان به عنوان یکسری خطوط جریان ساز داخل بستر خطوطی که به سمت میدان نماز به عنوان یک مرکز شهری زنده و مهم جهت گیری شده با توجه به محور ورودی در ضلع غربی و جریان های فرعی خطوط و رگه های فرعی شمال غربی به سمت اتوبان و محور شرقی جهت گیری شده است.
عوامل موثر در طراحی
عملکرد ها و هسته ای اصلی طراحی در مرحله اول:
با توجه به خطوط اصلی و شکل گیری رگه های اصلی در بستر سایت ،زمینه و ادامه پروسه طراحی میباشد که ارتباط بین عملکرد و مفهوم اولیه ایده را شکل می دهد.
بیان فضاهای اصلی وهسته شکل دهنده در طراحی:
که در مرحله های زون بندی در طراحی شکل دهنده پلان های مجموعه خواهد شد
با تو جه به کشیدگی اصلی سایتدر محور شمالی جنوبی کشیدگی ساختمان در محور شمالی جنوبی ادامه پیدا کرد با توجه به همجواری با ملک مجاور (ضلع غربی )بیمارستان فضاهای آمفی تئاتر در محور جنوبی و پشت بیمارستان با توجه به ایجاد سایه بیمارستان بر روی آن به علت عدم نیاز آمفی تئاتر به نور جانمایی آمفی تئاتر در این قسمت انجام شده است.
* موقعیت سایت مورد نظر در بستر شهری
* موقعیت سایت مورد نظر دربافت منطقه ای شهری
* موقعیت سایت مورد نظر وخیابان های اطراف
* موقعیت سایت (عکس از داخل سایت به سمت میدان)
* موقعیت سایت (عکس از ضلع شمال شرقی)
* موقعیت سایت (عکس از ضلع غربی،قسمت ورودی)
* خطوط گرافیک پلان
* حیطه های عملکردی( طبقه همکف)
* حیطه های عملکردی( طبقه اداری)
فصل هفتم:
* عکس های ماکت
* عکس های ماکت
29
1