رساله طراحی بازآفرینی شهرداری



پایان نامه کارشناسی
مهندسی معماری

عنوان موضوع:

بازآفرینی شهـــــــرداری منطقه 2 تهـــران

استاد راهنما :

نام دانشجو:

شماره دانشجویی:

فهـــــــرست
چکیده 1
فصل اول: مـــــروری بر سیر پیدایش شهرداری 3
مقدمه 3
سیر پیدایش شهرداری جهان: 3
3-1) سیر پیدایش شهرداری در ایران: 4
4-1) مدیریت شهری در دوران باستان: 6
5-1) مدیریت شهری در دوران اسلامی: 8
6-1) مدیریت شهری پس از مشروطیت: 11
2-6-1) قانون تشـــکیل وظایف و انتخـــاب شوراهای اســـلامی و انتخاب شـــهردار: 12
فصل دوم: مفهــــــوم شهرداری 14
1-2) تعریف شهرداری: 14
1-1-2) محدوده شهر: 14
2-1-2) سازمان شهرداری: 14
3-1-2) شهردار: 15
2-2) وظایف شهرداری: 15
3-2) وظایف مدیریت شهری در کلان شهر ها: 16
4-2) اهــداف مدیریت شـــهری در ایران: 18
5-2) هدف گذاری از سوی شهرداری ها : 19
فصل سوم: نمــــونه های موردی 21
1-3) مقدمه نمونه موردی: 21
2-3) شهرداری توبرکوری: 21
3-3) شهرداری منطقه 2 : 25
4-3) شهرداری منطقه 5: 27
5-3) شهرداری منطقه 16 تهران: 30
فصل چهارم: شناخت فضاها و عملکردها 35
1-4) برنامه فیزیکی: 35
4-4) ابعاد شبکه ی طراحی: 43
2-4-4) تعداد افراد ساکن برای اندازه های مختلف دفتری 44
فصل پنجم: شناخت بستر طراحـــــی 52
1-5) در مقیاس شهـــــر: 52
2-5) در مقیاس منطقـــــه: 59
. 1-2-2-5) ساختارها و عناصر طبیعی 60
2-2-2-5) ساختارها و عناصر مصنوعی 61
3-2-2-5) عناصر تاثیر گذار بر بافت یا عناصر ساختاری 61
3-5) در مقیــــــاس سایت: 67
فصل ششــم: فرآیند طـــــراحی 76
1-6) نیاز های برنامه فیزیکی 76
2-6) ارتباط فضاها: 81
3-6) ایده ی اسقرار فضــــاها و عمـــلکرد ها: 83
4-6) شکل گیری ایده ی حجمی: 84
فهرست منابع: 87

چکیده

از زمانی که انسانها با هم بودن را تجربه نمودند و اجتماع را به وجود اوردند نیاز به نیرویی برای کنترل اجتماع را احساس کردند.
با گسترش جوامع انسانی و پیدایش شهر روشهای متفاوتی برای اداره ی شهرها بکار گرفته شده است. روشی که در هر جامعه استفاده میشود بیانکر رابطه ی مردم و حکومت است. در حکومت های استبدادی مردم کنار گذاشته میشوند و در جوامع دموکراتیک مشارکت را تجربه میکنند.
گسترش شهر نشینی و به دنبال ان مشکلات خاص زندگی شهری بیش از پیش توجه به راهبرد ها و چاره های سودمند برای بهتر ساختن محیط زندگی شهروندان را ضروری ساخته است.محیطی که از خانه شروع میشود و به همراه شهروندان به نقاط مختلف شهر سفر می کند و آن را فرا می گیرد.
شهرداری به عنوان مهمترین سازمان مسول که وظیفه ی ارتقا کیفیت محیط شهری و تبیین خط مشی کالبدی را به عهده دارد خود باید در کالبدی شایسته جای گیرد.
هدف از این طرح اصلاح نگرش موجود به ساختمان های شهرداری از طریق بازافرینی فضاهای ناکارامد امروزی است. در این مسیر شناخت سیر پیدایش شهرداری ها در تاریخٰ ، مفهوم امروزی ، وظایف و مسولیت های آن مورد توجه بوده است.
طراحی مناسب ساختمان شهرداری ، هم با فرم بیرونی و کالبد آن دی ایجاد الگوی صحیح ساخت و ساز و هم با فراهم نمودن زمینه های فرهنگی و ایجاد فضاهای آرام و صمیمی نقش موثری در افزایش مشارکت مردمی در راستای تحقق اهداف شهرداری دارد. برای امکان بخشیدن به سازمان شهرداری شناخت کافی از محیط ، اجزای ان ،ارتباط آن ها و بستری برای تحقق این امر لازم میباشد.
شهرداری به عنوان نماینده ی دولت برای اداره ی شهرها نقش مهمی در نزدیکی مردم و مسئولین دارد. وظایف شهرداری ها گسترده و پیچیده است. از برنامه ریزی کالبدی آینده ی شهرها تا اجرای سنگفرش پیاده رو.
بنابر این مکان های شلوغی هستند که هرروزه مراجعین متعددی از اقشار مختلف برای حل مسائلشان به آنجا مراجعه می کنند.
متاسفانه شهرداری ها در ایران به صورت مجموعه ی اداری در نظر گرفته شده اند ونقش فرهنگی آنها نادیده گرفته شده و تبدیل به فضاهای سرد و پر اضطراب شده است.
پس از مطالعه ی نیاز ها و مسائل فضایی- عملکردی شهر و بررسی آنها می توان به این نکات اشاره کرد:
* عدم وجود انسجام و هویت در ساخت و سازها و ساختار بنا ودر نتیجه شروع یک نوع معماری تقلیدی و بی هویتی.
* بی توجهی به وجود ارزشها در تیپولوژی خاص معماری شهر و گسستن رابطه با مفاهیم و شیوه ی بیان معماری با هویت اصلی شهر.
* اهمیت ندادن به نیاز ها و خواست مردم و ذینفعان واقعی در ساخت و ساز ها.
این مشکلات در رابطه با مبانی نظری حاکم بر معماری در فضای فکری جامعه می باشد. با توجه به این نیاز های فضایی شهر بازافرینی شهرداری از اهمیت خاصی برخوردار میشود.

فصل اول: مـــــروری بر سیر پیدایش شهرداری
مقدمه
از آنجا که شهرداری نهادی مردمی است, ریشه در تاریخ و تحوّلات اجتماعی دارد و در پاسخ به نیاز های جدید انسان, شهرنشینی شکل گـــرفته است باید بتواند هماهنگ با نیاز های شهرنـــشینان تغییر کند و این هماهنگی نیازمند شناخت چگونگی ارتباط مردم و شهرداری از گذشته تا حال اســـت.
از آنجا که مفهوم شهرداری در اروپا شکل گرفتـــه است ابتدا به مســیر پیدایش آن در جـــهان حرکت مدیریت شهری در ایران باستان تا شکل گیری شـــهرداری امروزی پرداخته است

سیر پیدایش شهرداری جهان:
تشکیل شهرداری ها در اروپا به قرون 11 تا 14 میلادی برمی گردد. در این زمــــان شهرها تا حدود زیادی از دولت ها مستقل گشــته اند و انجمن هایی برای اداره ی مورد داخـــلی آنها به وجود آمده و به تدریج اداره ی امور شـــهرها بر مبنای عدم تمرکز شکل گــــرفت.
قدرت موسسات مرکزی تابع دولت که برای رفاه مـــردم گام برمی داشته اند کم شده یا قدرت این موسسات به کلی منحل گردید. اقدامات کلیساها کاهش یافت و قوانین از انحصار حکام بیرون آمد؛ دخالت مردم در امور شهر زیاد شد؛ شهرداری به مفهوم امروزی شکل گرفت و به عنوان یک نهاد اداری و یکی از سندیکاهای مردمی که محل کاندیداهای مورد علاقه ی مردم شهر است به سازمان های نوپای دیگر اضافه شد.
اگرچه نیازمنـــدی های محـــلی باعث تکوین شهرداری شد ولی از نقش دولت ها هم نمیتوان چشم پوشی کرد زیرا دولت ها که به وســـیله ی سازمان های مرکزی مســـتقردر پایتخت نمیتوانستند کلیه ی امور مردم را حل و فصل کنند حیطه ی اقتدار خود را به قسمت هایی تقسیم کردند و ازسازمان های محلی به عنوان وسیله ای برای اجرای پاره ای از نظرات خود استفاده کردند.
در این میان شهـــرداری ها دو وظیف به عهده گرفتند؛ از یک طرف مسئول انجام قســـمتی از نیازمندی های محلی شـــهر خود شدند واز طـــرف دیگر به عنوان کارشـــناسان و راهنمای اجتمای شـــهر و مسئولین مورد اطمـــینان مردم سمت مشاورت و نمایندگی دولت را در امور رفاهــــی و محلی پیدا کردند. انجمن هایی به وجود آمد و خود یاری مردم در امور زیاد شد؛ قوانین اساسی نیز به مرور تحت تاثیر این رویه قـــرار گرفت به طوری که حقوق نسبــتا ثابتی برای شـــهرداری ها و دیگر ارگان های محــلی در نظر گرفته شد و درآمد، بودجه و مخـــارج آن به عهده ی خود آنـــها واگذار گردید.

3-1) سیر پیدایش شهرداری در ایران:
شهرداری از نظر لغوی از دو کلمه "شهر" و "داری" تشکیل گردیده که "داری" به معنی اداره و مدیریت و "شهر" پس از 1362 به جایی که دارای شهرداری باشد اطلاق می گردید. بنابراین از نظر لغوی شهرداری را میتوان سازمان اداره شهر دانست و در اصطلاح، شهرداری به واحدی گفته می شود که به منظور اداره امور محلی و ارائه خدمات عمومی موردنیاز شهروندان در یک مرکز جمعیتی با خصایص شهری تشکیل می شود.
از زمانی که تهران به صورت پایتخت سلسله قاجاریه در آمد افزون بر روش های سنتی که از دیرباز وجود داشت، حاکمان و کلانتران شهر نیز وظایفی بر عهده گرفتند که بخشی از آنها چون نظافت معابر و میاه و جلوگیری از تجاوز و نیرنگ در کسب و تخلفات دیگر در زمره تکالیف کنونی شهرداری ها قرار گرفت.
پس از فتح تهران توسط مشروطه خواهان، به واسطه آشنایی هایی که با اصول تقسیم کار و روند اداره شهر در جوامع غربی داشتند تصمیم گرفتند طبق ضوابط خاصی به ساماندهی اوضاع شهر تهران بپردازند و در راستای آن تصمیم به جای میرزا عباس خان مهندس باشی که در دروه سلطنت ناصرالدین شاه توسط وی برای اداره تهران تعیین شده و به دلیل دخالت های شاه و اطرافیانش عملاً نتوانسته بود کار چندان چشمگیر و قابل اعتنایی انجام دهد کسی را به ریاست شهر منصوب کنند و اجرای امور شهری را به عهده وی بگذارند که مسوولیت هایش مشخص باشد و آنها را بر اساس اختیاراتی مشخص و از پیش تعیین شده انجام بدهد و همان تفکر مقدمه تاسیس تشکیلاتی با عنوان بلدیه شد. به عبارت بهتر طرح ایجاد سازمان بلدیه پس از استعفای میرزا نصرالله خان مشیرالدوله به عنوان رئیس نخستین کابینه قانونی و مطابق این خواست مجلس که وزیران باید مسئول و در برابر دولت جوابگو باشند در تاریخ 29 اسفند سال 1285 ه.ق در مجلس اول مطرح شد. هدف اولیه از تاسیس بلدیه حفظ منافع شهرها و برآورده کردن حوایج شهرنشینان مثل اداره کردن اموال منقول و غیر منقول نگهداشت سرمایه های متعلق به شهر ایجاد تسهیلاتی برای دسترسی آسان مردم به مواد غذایی، تمییز نگه داشتن کوچه ها، میدان ها و خیابان ها و …
بر اساس مصوبه مجلس محمدخان قاجار ماموریت یافت تا نظامنامه بلدیه را تدوین کند و او جزوه ای در خصوص وظایف بلدیه و مامورانش و همچنین محدوده فعالیت و اختیارات آنها تنظیم کرد که به نظامنامه بلدیه معروف شد و مشتمل بر پنج فصل و 108 ماده بود. این قانون که ترجمه و اقتباس از قوانین شهرداری های فرانسه و بلژیک بود بعدها پایه و اساس شکل گیری شهرداری در تهران شد. این نظامنامه در بیستم ربیع الثانی سال 1325 قمری به تصویب نمایندگان مجلس رسید و نامگذاری بسیاری از خیابانها و کوچه های شهر و حتی شماره گذاری خانه ها و دکانها را به دنبال داشت و گفته می شود تامین روشنایی چند خیابان شهر در شب ها و رساندن آب آشامیدنی به خانه ها با گاری های بشکه دار، نظافت و آب پاشی خیابانها نیز از همان زمان و توسط خود محمد خان قاجار دولو شروع شد.
با روی کار آمدن رضا شاه به عنوان نخست وزیر روند تمرکز گرایی دولت با شدت بیشتری دنبال شد و دولت در تاریخ 30 اردیبهشت ماه 1309 قانون جدیدی برای تشکیلات بلدیه تصویب کرد. متن آن قانون به منظور رفع مشکلات دولت در زمینه امور شهر تدوین شده و نحوه دریافت عوارض و مالیات ها را برای دولت مشخص و راحت تر کرده بود. در سال 1308 ه.ش چهار شعبه بلدیه به نام بخش در چهار نقطه شهر تشکیل شد و در سال 1315 تعداد بخش ها به هشت رسید.
بعد از جنگ جهانی دوم و عزل رضا شاه و به قدرت رسیدن پسرش محمد رضا فعالیت شهرداری به همان شکل سابق تا سال 1328 ادامه یافت. در سال 1328 به دلیل مشکلاتی که در سطح شهرها به شم می خورد و از آن جا که مردم نقش چندانی در امور شهرری نداشتند دولت تصمیم گرفت انجمن های شهری را مجددا فعال کند. اما چون به تشکیل انجمن های شهری از دیدگاهی قدرت گرایانه و از بالا نگاه می شد و هدف این بود که در تشکیل انجمن های شهری قدرت دولت هم لحاظ شود قدرت زیادی به انجمن های شهری و شهرداری داده شد و آنها عملا ویژگیهای یک نظام تمرکز گرا را پیدا کردند اما از دهه 1330 به بعد تغییراتی که در شرح وظایف و سیستم اداری شهرداری به وجود آمد این نهاد شهری به شکل و شمایل امروزی خود نزدیکتر شد.
عزل و نصب های پیاپی شهرداران که از سالهای اولیه بعد از شهریور 1320 شروع شده بود در سال های بعد نیز همچنان ادامه یافت که اسامی این شهرداران به ترتیب عبارتند از: مصطفی قلی رام، محمد سجادی، سید مهدی عماد السلطنه، فضل الله بهرامی، عباسقلی گلشائیان، غلام حسین ابتهاج، محمود نریمان، مهدی مشایخی، محمد خلعتبری، حسام الدین دولت آبادی، محمد مهران، مهدی نامدار، ارسلان خلعتبری، نصرالله امینی، سید محسن نصر، سرتیپ محمد علی صفاری، نصرت الله منتصر، سرلشکر محمد دولو، موسی مهام، ناصر ذوالفقاری، فتح الله فرود، احمد نفیسی، علی اکبر توانا، ضیاء الدین شادمان، تقی سرلک، منوچهر پیروز، جواد شهرستانی و غلامرضا نیک پی که از جمله شهردارانی است که بیشترین طول دوره ریاست را در شهرداری تا قبل از انقلاب داشته است. وی به مدت هشت سال یعنی از سال 1348 تا 1356 شهردار بود.

4-1) مدیریت شهری در دوران باستان:
به طور کلی مدیریت شهر به عنوان زیرمجموعه ای از حکومت محلی تعریف شده و "شهرداری" خوانده می شود. بدیهی است که مشخصات و ساختار شهرداری در کشورها متفاوت است و هر جامعه ای با توجه به ساختار اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی خود تعریف یا تلقی خاصی از مدیریت شهری دارد.
بررسی درمورد شیوه مدیریت شهری در گذشته به سبب نبود اطلاعات عمدتا مبتنی بر حدس و گمان بود اما برخی شواهد از چنان قوتی برخوردار است که وجود نوعی تشکیلات منسجم مدیریتی را درگذشته غیرقابل انکار می سازد.
شهرهای ایلام ، هگمتانه ، شوش و پاسارگاد نمی توانسته اند بدون وجود سازمانی ، بدانگونه توسعه یابند یا بدون قدرتی متمرکز با چنان نظم و ترتیبی حفظ و نگهداری شوند. کاوشهای به عمل آمده در محوطه تاریخی و باستانی شهر سوخته از چنان سطحی از فن آوری در به نظم درآوردن عرصه های شهری خبر می دهد که در صورت نبود نوعی مدیریت واحد و استادانه در امور شهر قطعا پدید نمی آمد.
این دوران را به لحاظ میزان وابستگی به دولت مرکزی می توان به دوره های متفاوتی همچون دوره ماد هخامنشی ، پارتی ، سلوکی و ساسانی تقسیم کرد که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت:
دوران مادها : شهرها بیشتر کارکردی نظامی وسیاسی داشتند .رفتار اقتصادی – اجتماعی کشور چندان تکامل پیدا نکرده بود.
دوران سلوکیان :ایجاد شهرهای نو و توسعه شهر نشینی شهرها از نظر حقوقی تابع مستقیم فرمانهای شاه بودند امور داخلی شهرها توسط شورای شهر اداره می شد.
دوره پارتیان :سیاست اداره شهرها بر تابعیت پادشاه قرار داشت.
دوره ساسانیان: شهرهای بزرگ و مهم که روستاهای پهناور داشته اند از جنبه اداری در ردیف شهرستانها قرار می گرفتند و را س آنها حاکمی مرسوم به شهراب ( شهردار ) اداره امور را به عهده داشت . شهرهای کهن گسترش و رونق یافتند .افزایش دخالت دستگاه اداری در زندگی شهری و امور اصناف و بازرگانان.
بطورکلی : سه دوره شهرنشینی را در دوران باستان می توان بیان نمود .
نخست : دوره پیدایش شهرها و رشد آرام شهرنشینی در زمان امپراتوری ماد و هخامنشیان .
دوم : دوره بنیانگذاری شهرهای خود فرمان به سبک شهرهای یونانی توسط سلوکیان و رشد شتابان شهرنشینی در عهد سلوکی و پارتیان .
سوم : دوره به زیر فرمان در آوردن شهرهای یونانی وار توسط دولت مرکزی در دوره ساسانیان.
مدیریت شهری در دوران اسلامی :
الف ) امور اداری ، سیاسی و امنیتی شهر و منطقه تحت نفوذ آن که بر عهده حاکم یا امیر شهر بود
ب ) امور اجتماعی ، اقتصادی و خدماتی که بر عهده رئیس شهر ، کلانتر و کدخدایان محله ها بود
ج ) امور انتظامی شهر که به عهده عسس و داروغه بود .
د ) امور قضایی که مسئولیت آنها با قضات بود .
از دیگر عناصر موثر در مدیریت شهری آن روزگار ، باید به روحانیان، نظامیان، شاهزادگان و وابستگان به شخص حاکم و شاه اشاره کرد.

5-1) مدیریت شهری در دوران اسلامی:
با فروپاشی تشکیلات سیاسی ساسانیان، شیوه اداره شهرهای کشو نیز دست خوش تغییرات بسیاری گردید وقوانین اسلامی وارد زندگی شهری ایران شد.
در دوران اسلامی عده ای از ماموران محلی ودولتی امور اجتماعی ، اقتصادی وانتظامی هر شهر را اداره می کردند وهر یک از آنها وظایف، تکالیف ومسئولیتهای ویژه ای داشتند .
تشکیلات مدیریت شهرها وتعداد مسئولان وتکالیف هر یک از آنها در همه دوره ها یکسان نبود ودر هر دوره، حتی در مناطق گوناگون با یکدیگر تفاوت داشت. در این دوران مقام وموقعیت حاکم شهر را حکومت مرکزی معین می کرد. در مرکز ایالات، والی و حکام حکومت می کردند ودر شهرهای کوچکتر که مرکز اداری ولایات ونواحی وبخشهای کوچکتر بودند، حکومتهای ایلاتی حاکمانی بر آنها می گماردند.
در مجموع، تشکیلات مدیریت شهری در این دوران را می توان به چهار گروه زیر تقسیم کرد:
الف)امور اداری، سیاسی وامنیتی شهر ومنطقه تحت نفوذ آن که بر عهده حاکم یا امیر شهر بود.
ب) امور اجتماعی، اقتصادی وخدماتی که برعهده رئیس شهر، کلانتر وکدخدایان محله ها بود.
ج) امور انتظامی شهر که به عهده عسس وداروغه بود.
د)امور قضایی که مسئولیت آن با قضات بود.
مقامهای عهده دار هریک از این امور در آن روزگاران عبارت بودند از:
حاکم: در راس تمام تمام مسئولان ومدیران شهر، حاکم یا امیر هر ولایت قرار داشت . او اختیارات گسترده ای داشت وبرتمام سازمانها ونهادهای اداری وقضایی قلمروش نظارت می کرد. بیشتر حاکمان از میان شاه زادگان، امیرزادگان وبزرگان انتخاب می شدند. او گذشته از شهر ، به مناطق تابع نیز حکومت داشت.
انتخاب؛ نصب وعزل مسئولان دیوان مظالم، کارکنان دفتر ثبت اسناد ورسیدگی به قباله های املاک ونظارت بر کار عسس، محتسب ونرخ بازار با او بود. کارهای عمرانی تحت نظارت او انجام می گرفت ومراقبت از وضع باروی شهر، پلها وبناهای عمومی نیز با او بود. همچنین به رئیس شهر در انجام خدماتش که گویا در آن عهد ، تعیین نرخ اجناس ورسیدگی به امور اصناف بود یاری می کرد. خارج از شهر، نگهداری وحفاظت از جاده های بازرگانی ونیز مراقبت از کاروانها در برابر خطر راه زنان نیز از وظایف او به شمار میرفت.(سلطان زاده پیشین ،ص 208)
کلانتر یا رئیس شهر
پس از حاکم یا امیر، منصب رئیس شهر قرار داشت. اختیارات رئیس شهر بیشتر مسائل وامور داخلی بود وتحت نظارت حاکم کار می کرد. بنابراین، رسیدگی به امور اجتماعی واقتصادی وامور خدماتی که امروزه در حیطه اختیار شهرداریهاست، بر عهده رئیس شهر بود. از دوره حکومت ترکمانان در قرن نهم هجری تا دوره صفویه، منصبی با عنوان کلانتر شهر بوجود آمد.
کلانتر، مسئول رسیدگی به امور اصناف وانجمنهای صنفی، محله های شهر، تقسیم کارهای اجتماعی وشهری بین زیردستانش، تعیین سهم مالیات هر صنف وگروه ونحوه پرداخت آن وکارهایی از این قبیل بود. وی مالیات اصناف وبنیچه هر کدام از پیشه وران را با کمک شخص سومی موسوم به نقیب که مهتر اصناف بود انجام می داد. گاهی اوقات تنبیه پیشه وران خطاکار وجلوگیری از اجحاف وگران فروشی آنان نیز برعهده کلانتر گذاشته می شد.
کدخدا
در سطح محلات شهر کداخدا وجود داشت که بیشتر از میان محترم ترین وثروتمند ترین افراد محل برگزیده می شد. از آنجا که کدخدا با وضعیت اقتصادی واجتماعی اهالی محله آنان بود در زمینه مسائل اقتصادی واداری از طرف کلانتر وحاکم با او مشورت می شد واز او خواسته می شد تامالیتها یا هزینه های دیگر را بین اهالی تقسیم واز آنها وصول نماید.
محتسب
محتسب اختیارات گسترده ای داشت. زمینه فعالیت او را می توان مذهبی اقتصادی دانست. امر به معروف ونهی از منکر می کرد وهرجا خمهای شراب می یافت آنها را می شکست وخرابات را تعطیل می کرد. در زمینه اقتصادی نیز به تعیین نرخ اجناس می پرداخت وبر قیمت آنها نظارت داشت. تا مانع از گرانفروشی شود. رسیدگی به کیفیت غذا ها نیز از وظایف محتسب بود واو می توانست ناگهانی وارد مغازه ای شود واجناس آن را بررسی کند. سرکشی به گرمابه ها وفضاهای عمومی شهر نیز از دیگر وظایف او بود.
بیشتر محتسبان در محل نزدیک بازار ویا داخل آن بویژه در چهار سوقها مستقر بودند. در سده های نخستین هجری، محتسبان از میان عالمان وفقیهان برگزیده می شدند تا با امور واحکام شرعی آشنا باشند وبتوانند از عده وظایف برآیند.
پس از حمله مغول به ایران رفته رفته از قدرت واختیارات محتسبین کاسته شد ولی در دوره قاجاریه، اداره ای به نام احتسابیه که دو شعبه احتساب وتنظیف داشت ، تشکیل شد. این اداره را میتوان نخستین گام برای ایجاد شهرداری به شکل امروزی در ایران دانست .این اداره متشکل بود از عده معدودی میراب که وظیفه آنان از یک سو تقسیم آب به محلات شهر واز سوی دیگر، نصب تعدادی فانوس بر سرگذرها به منظور تامین روشنایی شهر ضمناً آب پاشی معابر عمومی که همگی خاکی وناهموار وسنگلاخی بودند از جمله وظایف آن محسوب می شد.( یوسف فریودی، اداره امور شهرداریها، ص56 ،1362)
عسس
امور انتظامی شهر بر عهده عسس بود. او وظیفه داشت هنگام شب در بازار ومحله های شهر به گشت زنی پرداخته، افراد مظنون را دستگیر واز آنها بازجویی کند. عسس ها در مقابل سرقت اموال شهر نشینان مسئول بودند ودر صورت وقوع سرقت باید اموال دزدی را پیدا کرده یا خسارت آن را به صاحبش می پرداختند. سرپرست عسس ها میر شب یا میر عسس نام داشت.
داروغه
اگرچه وظایف داروغه تا پیش از دوره صفویه بیشتر لقب حاکم شهر بود ، اما از آن دوره به بعد امور انتظامی ومراقبت از رعایت قوانین، بطور خاص برعهده داروغه گذاشته شد. این سمت در دوره ناصر الدین شاه از میان رفت وبه جای آن نظمیه تهران به کمک کارشناسان خارجی تاسیس شد.
قاضی
منصب قضاوت از مهمترین منصبها به شمار می رفت ودارنده آن احترام ومنزلت بسیار داشت. در ابتدا که تشکیلات اداری استحکام وگسترش زیادی پیدا نکرده بودند، حکام شرع به همه امور قضایی رسیدگی می کردند اما در پی گسترش شهرها وافزایش مسائل مورد اختلاف، برخی از دعاوی ومشکلات ساده یا جزایی به مقامات دیگر واگذار شد وبه این ترتیب به تدریج سه نوع محکمه بوجود آمد:
اول : محاکم شرع که تحت نظر حکام شرع اداره می شد ودر آنها به دعاوی قضایی، عقود ، خرید وفروش، ازدواج، طلاق ومسائل مهم دیگر رسیدگی می کردند.
دوم:محاکم عرف که در آنها به امور جزایی از قبیل جرح و قتل ،سرقت و غارت رسیدگی می شدو قضات جزایی و داروغه ها تحت نظر دیوان بیگی که ناظر کل عدلیه بود،مسئولیت رسیدگی به ا مور مزبور را بر عهده داشتند.
سوم: محاکم حسبت که در آن به امور اوزان و نرخها و برخی از مسائل صنفی و شهرداری رسیدگی می شد و مسئولیت آن با محتسب بود.
تشکیلات غیر رسمی
سوای تشکیلات رسمی ،عناصر غیر رسمی نیز در مدیریت و اداره ی شهرها در آن زمان تاثیر بسیار داشتند که از مهمترین آنها باید به انجمنهای صنفی شهر اشاره کرد .این انجمنها که در عهد ساسانیان پدید آمده بودند ،از قرن سوم هجری قمری همراه با رونق تجارت و گسترش شهر نشینی به صورتی مستقل و متفاوت با گذشته شکل گرفتند. اینان در تصمیم گیریهای سیاسی و اداری نقش داشتند و گاه رقیب و گاه همکار برای حاکمان شهرها و ولایات ،به شمار می رفتند.
از دیگر عناصر موثر در مدیریت شهری آن روزگار ،باید به روحانیان ،نظامیان،شاه زادگان و وابستگان به شخص حاکم و شاه اشاره کرد. اینان می توانستند در مواردی تصمیمات اداری را به سود خود تغییر دهند. این بررسی مختصر ،نشان می دهد که تا زمان مشروطیت ،شهروندان هیچ جایی در مدیریت و اداره ی شهر نداشتند و همه ی تصمیم گیریها بدون اعتنا به خواست آنان گرفته می شد.

6-1) مدیریت شهری پس از مشروطیت:
مشروطیت سر آغاز تحولات جدید و ورود به دوران نوسازی ایران است. مدیریت شهری به شکل نو نیز در ایران ،به دوران پس از مشروطیت تعلق دارد. قانون اساسی کشور که در آن دوران با الهام از قوانین اساسی کشورهای فرانسه و بلژیک نگاشته شده بود،در زمینه ی مدیریت و اداره ی شهرها نیز ساختاری را معرفی می کردکه بر گرفته از مدیریت شهری اروپایی بود.
طبق قانون بلدیه (مصوب سال 1286خورشیدی)اداره ی امور هر شهر به عهده ی انجمن بلدی گذارده شد و این انجمن موظف به اجرای خواستها و انتظارات مردم شهرنشین بود در ان روزگار وظایف شهرداری ها بسیار ساده بود و از زمره امور خدماتی و رفاهی فراتر نمی رفت؛ برای نمونه نظافت شهر ، پیشگیری از شیوع بیماریهای مسری ، تامین ارزاق، نظارت بر قیمت کالاهای ضروری ، ساخت خیابان و برخی تاسیسات زیر بنایی از جمله وظایفی بود که شهرداری ها عهده دار آن بودند شهر تهران نخستین شهر کشور بود که در سال 1286 بر اساس قانون بلدیه صاحب تشکیلات بلدیه ( شهرداری)شد.
در آن روزگار تا پیش از به قدرت رسیدن رضا شاه تنها در نه شهر دیگر از کشور شهرداری ایجاد شد که سال تاسیس این شهرداریها به ترتیب عبارت بودند از :شیراز و همدان (1290)، تبریز(1296) مشهد وآستارا(1297)،مراغه ، کرمان و ماکو(1300)

1-6-1) قانون بلـــدیه در ســــال 1286 ه.ش :
قانون بلدیه که در سال 1286 ه.ش تهیه شد پنج فصل داشت در فصل نخست که عنوان قواعد کلی داشت منظور از تشکیل بلدیه ، شرح وظایف و مسئولیت های شهردار و تکلیف شهرداری در برابر قانون ذکر شده بود و در فصل دوم به چگونگی تشکیلات انجمن بلدیه و اعضای آن همراه با شرح وظایف آنها پرداخته شده بود . در فصل سوم و چهارم چگونگی کار بلدیه ، تقسیم کار ، وظایف و حدو داختیارات و مسئوایت اعضای انجمن و واحدهای تابعه و شیوه اعمال نظارت و مداخله حاکم در امور بلدیه معین شده بود و وضع استخدامی کارکنان بلدیه و توضیح ان نیز در فصل پنجم این قانون بیان شده بود.قانون بلدیه در دوران خود قانون پیشرفته برای مدیریت شهری به شمار می رفت اما در اجرا با شکست مواجه شد عمده ترین این شکست بی تناسبی ایت قانون با شرایط و ویژگیهای جامع ایران بود. بیسوادی بیشتر شهر نشینان نفوذ زیاد قدرتمندان محلی و بی تجربه گی مسئولان دولتی سبب شد تا در سال 1290ش دولت اجازه انحلال کلیه انجمنهای بلدی و تجدید نظر در قوانین مربوطه را از مجلس بگیرد.

2-6-1) قانون تشـــکیل وظایف و انتخـــاب شوراهای اســـلامی و انتخاب شـــهردار:
پس از مشروطه و تصویب قانون اساسی به صورت جدی ، فکر زندگی شورایی در ایران به فعلیت رسید . به عبارت دیگر یکی از دستاوردهای بسیار حائز اهمیت ، نهضت مشروطه خواهی جدا از به رسمیت شناختن تفکیک قوا ، تقسیم قدرت سیاسی و اداری کشور بین حکومت مرکزی و حکومت های محلی بود. چهار اصل 92،91،90و 93 متمم قانون اساسی در خصوص انجمن های ایالتی و ولایتی تلاشی بود برای شناسایی زندگی شورایی و تعیین حد و حدود قانون آن ، به موجب اصل 90 متمم قانون اساسی "در تمام ممالک محروسه انجمن های ایالتی و ولایتی" بر طبق نظامنامه خاصی تشکیل خواهد شد . هدف از تاسیس انجمن های ایالتی و ولایتی با " اختیارات تامه" شرکت دادن افراد در اداره امور محلی خود و انجام اصلاحات برای تامین منابع اهالی است . (اصل 92)
ضمن اینکه طبق اصل 93 "صورت خرج و دخل ایالات و ولایات از هر قبیل توسط انجمن های ایالتی و ولایتی طبع و نشر می شود" . از اولین و مهمترین تصمیمات مجلس شورای ملی پس از استقرار مشروطه تهیه و تصویب قانون انجمن های ایالتی و ولایتی و قانون بلدیه مصوب 20 ربیع الثانی 1325 ه.ق بود . با تصویب این دو قانون که تاییدی بود بر ضرورت زندگی شورایی و سیستم عدم تمرکز ، اداره امور محلی و شهرداری ها به انجمن های ایالتی و ولایتی و بلدیه که منتخب اهالی بود ، واگذار می شد . به موجب ماده 2 فصل اول قانون انجمن های ایالتی و ولایتی در مرکز هر ایالتی انجمنی موسوم به انجمن ایالتی از منتخبان ایالت و توابع آن و نمایندگان که از انجمن های ولایتی فرستاده می شوند ،تشکیل می شود.
تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی به منظور پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی ، اقتصادی ، عمرانی ، بهداشتی ، فرهنگی و آموزشی در استان ، شهرستان ، شهر، بخش و روستا انجام می گیرد. انجمنهای ایالتی حق اظهار نظر در وصول مالیات به هر عنوان که موافق باشند را دارند و می توانند در کلیه شکایاتی که از حاکم ایالات و ولایات می رسید رسیدگی کرده ، هر گاه رفتار حاکم بر خلاف قانون باشد به او تذکر بدهند . مادامی که ادارات عدلیه تشکیل نشده ، در صورتیکه کسی از حکمی که درباره او از یکی از محاکم عرفیه صادر شده باشد به انجمن شکایت کند ، انجمن می تواند در همان محکمه امر به استیناف و تجدید رسیدگی نماید ، هر ایالت یا ولایت دارای بودجه خاص خود است که در خرج و دخل آن در امور امنیت آبادی اختیار کامل دارد.
در همان تاریخی که قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی از تصویب مجلس گذشت ، قانونی درباره شهرداریها تحت عنوان (قانون بلدیه) به تصویب نمایندگان مجلس رسید . وظایف انجمنهای شهر و شهرداری طبق ماده 20 این قانون عبارتست از : اداره تمامی امور مربوط به شهر اعم از پاکیزگی و روشنایی و سایر امور خدماتی و رفاهی ، تاسیس و سرپرستی کتابخانه ها ، موزه ها ، مرمت مساجد و مدارس و همکاری با حکومت در راه اندازی نمایشگاهها و میادین ، تقویت و حمایت حرفه های مختلف و سرانجام اداره کردن اموال منقول و غیر منقول و سرمایه هایی که متعلق به شهر است .
قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی و قانون بلدیه مصوب 20 ربیع الثانی 1325 ه.ق (1286 ه.ش)بیش از 4 سال اجرا نشد، چرا که به علل مختلف از جمله به دلیل بی ثباتی و تشنجات سیاسی داخلی و فشارها و تهدیدهای روز و انگلیس دولت در سال 1329 ه.ق ضمن تقدیم برنامه خود به مجلس شورای ملی ، به طور ضمنی اجازه انحلال انجمن ایالتی ولایتی و شهرداریها را از مجلس شورا اخذ کرد و وزارت کشور وظایف شهرداریها را به عهده گرفت . ابتدا در سال 1328 اداره شهرداریها و در سال 1329 اداره شهرستان و استان با تصویب قوانینی به عهده اهالی محلی واگذار شد . در چهارم مرداد 1328 کمیسیون کشور قانون جدید شهرداریها و انجمن شد و قصبات را به تصویب رساند . این قانون چندین بار در سالهای 1353، 1354 و خرداد 1355 اصلاح شد.
در سالهای سلطنت محمد رضا شاه ، قانونی در خصوص انجمن های شهرستان و استان در 30 خرداد 1349 از تصویب مجلس گذشت که دو بار ، بار اول در 17 تیرماه 1351 و بار دوم در 26 خرداد ماه 1355 برخی از موارد آن اصلاح و مواردی نیز به آن الحاق شد . به موجب قانون انجمنهای شهرستان و استان به منظور مشارکت اهالی هر محل در اداره امور محلی و در اجرای اصل سپردن کار مردم به مردم و تهیه موجبات آبادانی و عمران شهری و روستایی و تشخیص و تعیین نیازمندیهای محلی و تامین آن ، در مرکز هر شهرستان به استثنای پایتخت تشکیل می شود . هر یک از انجمن های شهرستان و استان دارای بودجه ای مستقل بوده که از درآمد حاصل از آن عوارض و اموال و تاسیسات متعلق به انجمن و کمک های حکومتی تامین و در راه تحقق وظایف هزینه می شود .

فصل دوم: مفهــــــوم شهرداری
1-2) تعریف شهرداری:

شهرداری، سازمان محلی است که بر طبق اصل عدم تمرکز اداری و به منظور اداره امور محلی از قبیل عمران و آبادی، بهداشت شهر و رفاه ساکنان آن شهر، تاسیس می شود. شهرداری نوعی سیستم اداره شهر است که از دو واحد بنام شورای شهر و اداره شهرداری تشکیل شده است.
نقاطی که شهرداری در آنجا تشکیل می شود: طبق آئین نامه مورخ 15/8/63 قانون تقسیمات کشوری، در نقاطی که شهر شناخته شده اند، شهرداری تاسیس می شود. طبق ماده 1 قانون شهرداری ها، در هر محل که جمعیت آن حداقل به پنج هزار نفر برسد، باید شهرداری تشکیل شود. با وجود این قانون به وزارت کشور اجازه داده است در نقاطی که دارای حدنصاب نیستند ولی، دارای شرایط زیر هستند استثناءً شهرداری تاسیس نماید:
1) در هر نقطه که از نظر موقعیت و اهمیت تشکیل شهرداری ضرورت داشته باشد؛
2) در بعضی از نقاط که فقط در بعضی از فصول شهرداری لازم باشد مثل نقاط ییلاقی؛
3) برای چند محل که به هم نزدیک تر و در مجموع برای تشکیل یک شهرداری مناسبند.
در هر حال، تشکیل شهرداری منوط به تشخیص و تصمیم وزارت کشور است.

1-1-2) محدوده شهر:
در نقاطی که طبق قانون شهرداری تاسیس می شود، شهرداری موظف است وظایف خود را در محدوده ای که به تصویب وزارت کشور رسیده است انجام دهد و خارج از محدوده هیچ تکلیفی ندارد؛ برای مثال شهرداری موظف به تهیه و توزیع آب و فاضلاب و سایر خدمات شهری در خارج از محدوده شهری نخواهد بود. (ماده 56 قانون شهرداری)
چون حوزه محلی عملکرد شهرداری از لحاظ صلاحیت محلی ماموران آن، حائز اهمیت است، مطابق ماده 2 قانون، شهرداری ها مکلفند حدود حوزه خود را تعیین و نقشه دقیق آنرا ترسیم نمایند و به تصویب شورای شهر و وزارت کشور برسانند. طبق تبصره 1 قانون تصمیمات کشوری، محدوده شهر، به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارت کشور و مسکن و شهرسازی تعیین می گردد.

2-1-2) سازمان شهرداری:
سازمان اداری شهرداری به درآمد و امکانات مالی آن بستگی دارد. علاوه بر سازمان شهرداری، سازمان موسسات وابسته به شهرداری نیز باید به تصویب شورای شهر و وزارت کشور برسد.

3-1-2) شهردار:
اجرای تصمیات شورای شهر به عهده اداره شهرداری است که در راس آن شهردار قرار دارد. شهردار، عامل و مجری تصمیمات شورای شهر است و به وسیله شورای شهر انتخاب، و در صورت تشکیل نشدن شوری، توسط وزیر کشور انتخاب می شود.
انتخاب شهردار به مدت 4 سال و معرفی او به وزیر کشور و هم چنین عزل شهردار از اختیارات شورای شهر می باشد. شهردار نباید صاحب موسساتی باشد که تمام یا بخشی از نیازهای عمومی حوزه عمل شهرداری را تآمین می کند و هم چنین شهردار در زمان تصدی شهرداری، نباید عضو هیات مدیره یا مدیر عامل موسسات مذکور باشد.

2-2) وظایف شهرداری:
شرح وظایف فعلی شهرداری ها(مصوب سال 1309) بیش از تکالیف جاری شهرداری ها بوده و اغلب این وظایف (مانند تامین آب و رو شنایی شهر، نصب و نظارت برگه قیمت اجناس،…) با مشارکت یا توسط دیگر سازمانهای دولتی انجام می شود.
لکن بخشی از نیازهای جدید و اساسی مدیریت کلان شهرها (مانند کاهش ترافیک و تسهیل تردد شهرها، حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هوا، خودکارسازی امور شهروندان و ترویج فرهنگ و رفاه شهری) از وظایف مصوب شهرداریها نبوده و هماهنگی و مشارکت دیگر واحدهای ذیربط با شهرداری کلان شهر مصوب و الزامی نمی باشد که ساماندهی و هدایت مطلوب کلان شهر را نامقدور و بعید نموده و بازنگری قوانین فعلی مدیریت کلان شهرها را ضروری می نماید
اهم وظایف مصوب فعلی شهرداریها در ذیل آمده است:
1. -ایجاد توسعه، تنظیف، نگهداری و اصلاح معابر و مجاری آب و فاضلاب
2. پیشنهاد اصلاحات شهری، صدور پروانه ایجاد و اصلاح کلیه ساختمانهای شهر
3. مراقبت و تشریک مساعی در امور بهداشت اهالی (برای جلوگیری از امراض همگانی و دفع حیوانات مضر)
4. تاسیس موسسات فرهنگی، بهداشتی و تعاونی و مساعدت مالی به انجمن های تربیت بدنی و خانه و مدرسه
5. تهیه مقررات صنفی و پیشنهاد آن به شورای شهر و مراقبت در امور اصناف، صدور پروانه کسب اصناف،تعطیلی اماکن بی پروانه و جلوگیری از ایجاد،تاسیس و ادامه کار مشاغل و اماکن غیر بهداشتی یا مزاحم
6. اتخاذ تدابیر لازم برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق، احداث ابنیه عمومی مورد نیاز شهر (مانند کشتارگاهها،میدانها، باغ کودکان، ورزشگاه ، غسالخانه و گورستان و تهیه وسایل حمل اموات)
7. اتخاذ تدابیر لازم برای ساخت خانه های ارزان برای اشخاص بی بضاعت و تشریک مساعی با مراکز مسئول حفظ ابنیه عمومی، آثار باستانی، مساجد و غیره
8. تهیه و تعیین میادین عمومی فروش ارزاق و اتخاذ تدابیر برای فراوانی، مرغوبیت و حسن اداره فروش گوشت و نان شهر و تردد و توقف وسایل نقلیه
9. پیشنهاد برقراری یا لغو عوارض شهر، تغییر نوع و میزان عوارض، برآورد و تنظیم بودجه و متمم اصلاحیه و تفریغ آن و پیشنهاد و اجرای برنامه های عمرانی (با تصویب شورا)
10. انجام دیگر امور مصوب شورای شهر.
3-2) وظایف مدیریت شهری در کلان شهر ها:
یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و درصدد تقویت مزایای رقابتی آن برآید. از این رهگذر است که شهر می تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه جهانی شهرها بیابد و کارکردهای خود را در نظام سرمایه داری بین الملل بهبود بخشد. بدین ترتیب "مدیر شهری" با "مدیر شهرداری" تفاوتهای بسیار دارد چه اینکه اولی مسئول ارتقای قابلیت ها و توانمندی های شهر و شهرنشینان است در حالیکه دومی بیشتر مجری است و پاسخگویی آن تنها محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدها. بسیاری، معتقدند که جامعه آینده، جامعه ای شهر نشین خواهد بود. بنابراین، شهرها به جای این که مکان هایی بی ثمر برای سرمایه گذاری اقتصادی یا تراکم کارگران بیکار با انبوه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی باشند؛ باید که به مراکز رشد و پویایی اقتصادی و اجتماعی، در چارچوب ملی، بدل شوند. این مراکز، باید که آفرینشگر فرصتهایی ارزنده برای رفاه و توسعه نه تنها جمعیت ساکن در آن، بلکه جمعیت تمامی کشور باشد.
1. آماده سازی زیرساخت های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها
2. آماده سازی خدمات لازم برای توسعه منابع انسانی، بهبود بهره وری و بهبود استاندارد های زندگی شهری
3. تنظیم فعالیت های تاثیرگذار بخش خصوصی بر امنیت، سلامتی و رفاه اجتماعی جمعیت شهری
4. آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت های مولد و عملیات کارآمد موسسه های خصوصی در نواحی شهری
5. برنامه ریزی استراتژیک

وظایف کنونی مدیریت شهری (صرف نظر از تنوع و اختلاف در نظامهای اجتماعی و سیاسی گوناگون)، تنها محدود به مواردی از قبیل برنامه ریزی، خدمات رسانی، مدیریت فرهنگ محلی، انجام پروژه های عمرانی و… نمی شود. بلکه جهت دهی فعالیتهای شهری و ترسیم چشم انداز شهر در راستای دستیابی به توسعه پایدار از جمله مهمترین وظایف مدیران شهری به شمار می رود. یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و درصدد تقویت مزایای رقابتی آن برآید.
از این رهگذر است که شهر می تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه جهانی شهرها بیابد و کارکردهای خود را در نظام سرمایه داری بین الملل بهبود بخشد.
بدین ترتیب "مدیر شهری" با "مدیر شهرداری" تفاوتهای بسیار دارد چه اینکه اولی مسئول ارتقای قابلیت ها و توانمندی های شهر و شهرنشینان است. در حالیکه دومی، بیشتر مجری است و پاسخگویی آن تنها محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدها.
بسیاری، معتقدند که جامعه آینده، جامعه ای شهر نشین خواهد بود. بنابراین، شهرها به جای این که مکان هایی بی ثمر برای سرمایه گذاری اقتصادی یا تراکم کارگران بیکار با انبوه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی باشند؛ باید که به مراکز رشد و پویایی اقتصادی و اجتماعی، در چارچوب ملی، بدل شوند. این مراکز، باید که آفرینشگر فرصتهایی ارزنده برای رفاه و توسعه نه تنها جمعیت ساکن در آن، بلکه جمعیت تمامی کشور باشد.
امروزه، شهرها از دو جنبه اهمیت یافته اند: یکی بعنوان مرکز تجمع گروه عظیمی از مردم، دیگری بعنوان عمده ترین بازیگر نقش اقتصادی، در کل اقتصاد ملی. از اینرو، باید به مسائل و مشکلات آنها، توجه بیشتر و دقیق تر کرد. زیرا، در حالتی که برنامه ریزی دقیق و درست، سبب رشد اقتصادی، تثبیت سیاسی و افزایش مشارکت شهروندان درامور شهرها می گردد، شکست در حل مشکلات و مسائل شهری، سبب رکود اقتصادی، نارضایتی های اجتماعی و سیاسی، فقر، بیکاری و تخریب محیط زیست خواهد شد.
شهرهای بزرگ را می توان، یک سازمان بزرگ دانست. در این سازمان، مجموعه ای از نهادها و شیوه ها، در تعامل برای دستیابی به اهداف هستند. امروزه، مشارکت و تعامل، مفاهیمی محوری در مدیریت شهری اند. مدیریت شهری می کوشد تا بین نهادهای عمومی، خصوصی و مدنی، رقابت و توازن ایجاد کند. همچنین، می کوشد تا بین سه وجه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تعادل و هماهنگی فراهم نماید تا زمینه های پیدایی شهر یکپارچه را فراهم کند.
مفهوم حکمرانی پیچیده ومناقشه برانگیز است. پیش از آنکه به حکمرانی خوب بپردازیم باید دید که حکمرانی چیست؟ از نظر برنامه توسعه سازمان ملل متحد حکمرانی عبارتست از: "استفاده از اختیارات قانونی در حوزه های سیاسی، اقتصادی و مدیریتی (اجرایی) برای اداره امور کشور در همه سطوح آن. حکمرانی در بر گیرنده سازو کارها، فرایندها و نهادهایی است که از طریق آنها شهروندان منافع خود را مطالبه می نمایند، حقوق قانونی خود را می طلبند و اختلافات خود را حل وفصل می نمایند."
اضافه شدن لغت "خوب" سبب پیچیده تر شدن اوضاع می گردد. افراد، سازمانها، حکومتها و حاکمان حوزه شهری هر کدام با توجه به منافع و تجارب خود اقدام به ارائه تعریفی از حکمرانی خوب می نمایند. از دیدگاه کمیته اسکان سازمان ملل متحد، برنامه ریزی استراتژیک و فرایند تصمیم گیری فراگیر کلید های اصلی در حکمرانی خوب و پایدار در شهرها به شمار می روند. از نظر این کمیته: "حکمرانی شهری مجموعه ای از افراد، نهادها، بخش عمومی و خصوصی است که امور شهر را برنامه ریزی کرده و اداره می نمایند. در واقع فرایندی مستمر از تطبیق و همسو سازی منافع متضاد و متفاوت افراد و گروههاست. این فرایند شامل نهادهای رسمی و غیر رسمی و نیز سرمایه اجتماعی شهروندان است. حکمرانی شهری پیوندی نا گسستنی با رفاه شهروندان دارد. حکمرانی خوب شهری باید شهروندان را در دسترسی به مزایای شهروندی یاری رساند."
با این حال نقطه شروع مدیریت شهری به معنای نوین آن را بایستی در تحولات دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی جست. در این زمان و پس از دوره رکود نسبی دهه ۸۰ مضامین و مفاهیم جدیدی در ارتباط با نقش و وظایف دولتها به وجود آمد و دولت رفاهی که در دهه ۷۰ ناکارآمدی خود را در مواجهه با رخدادهای جاری در زمینه های فنی و اجتماعی نشان داده بود جای خود را به دولت حداقلی داد و دولتهای محلی در پرتو مدیریت نوین دولتی به توانمندساز بدل شدند. فرایند تمرکززدایی نیز در تبدیل مدیریت شهری به یک فعالیت قدرتمند و داراری اختیارات قانونی سرعت بخشید.

4-2) اهــداف مدیریت شـــهری در ایران:
هدف سیستم مدیریت شهری به مثابه جزئی از سیستم حکومتی، اداره امور شهرهاست. و نقشی که دولت برای این سیستم قایل می شود، تعریف این هدف را روشن می سازد. تردیدی نیست که این تعریف، هرچه باشد، هدف سیستم مدیریت شهری در جهت اهداف ملی بوده و با آن همسوست و از کلیات آن تبعیت می کند. به همین دلیل است که برنامه های این سیستم برای ساماندهی امور شهر، به طور کلی در چارچوب برنامه های کلان و قوانین جاری کشور تدوین می گردد و اقدامات این سیستم ناقض مقررات قانونی کشور نیست
چه اهداف و وظایفی بر سیستم مدیریت شهری مترتب است‚ و این اهداف چگونه و از چه طریق باید تحقق پیدا کند‚ با چه معیارهایی می توان تحقق اهداف را اندازه گیری و تحلیل کرد‚ پاسخ به این سوالها، در وهله اول مستلزم شناسایی و تبیین مسایل مبتلا به سیستم مدیریت شهری و در وهله دوم شناخت مسایل حاکم بر آن است.
اهداف مدیریت شهری: هدف تئوریک سیستم مدیریت شهری، تقویت فرایند توسعه شهری است به نحوی که در سطح متعارف جامعه زمینه و محیط مناسبی برای زندگی راحت و کارآمد شهروندان، به تناسب ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی فراهم شود. در قالب این هدف کلان می توان سه هدف خرد فراگیر برای تمام سیستم های مدیریت شهری به شرح زیر تعیین کرد:
حفاظت از محیط فیزیکی شهر;
تشویق توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار ارتقاء شرایط کار و زندگی کلیه شهروندان باتوجه ویژه به افراد و گروههای کم درآمد.
راهبردها در مدیریت شهری: برای تحقق اهداف و انجام وظایف مذکور، راهبردهای اساسی ذیل ارائه و تدوین می شود:
انتقال مسئولیت و وظایف برنامه ریزی، مدیریت و گردآوری و تخصیص منابع از سوی دولت و سازمانهای مرکزی به مدیریت شهری
* جلب مشارکت عموم مردم برای مدیریت شهرها;
* بهبود و توسعه ساختار سازمانی و تشکیلاتی سیستم و امور پرسنلی و قانونی;
* بهبود شیوه های مدیریت مالی و اقتصادی;
* تاکید بر مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک و جامع سیستم;
* بسیج کلیه منابع توسعه شهری با مشارکت فعالانه بخش خصوصی و سازمانهای مربوط به جامعه محلی;
* تاکید بر راهبردهای (توان بخشی) در ارتباط با مسکن و امکانات زیربنایی با کمکهای ویژه برای اقشار کم درآمد;
* سازماندهی و بهبود کیفیت محیطی فیزیکی زندگی شهری به ویژه برای اکثریت عظیم فقرای شهری.

5-2) هدف گذاری از سوی شهرداری ها :
برخی از شهرداری های کشور در غالب برنامه های خود که راسا تدوین می کنند برای مدیریت شهری هدف گذاری می کنند که در بین آنها باید به شهرداری تهران و اصفهان اشاره کرد.
هدف گذاری شهرداری تهران: شهرداری تهران در سال 1374 طرح برنامه ریزی کلان نگر (استراتژیک) تهران-80 را تهییه کرده است. در این طرح شهرداری تهران تا سال 1380 به دنبال تحقق اهداف زیر است:
1- "شهر پاک" برای دستیابی به ارتقا و بهبود کیفیت زندگی و تامین تعادل های زیست محیطی.
2- "شهر روان" برای دستیابی به شهری که مردم بتوانند در زمانی مناسب سفر های درون شهری خود رامیان محل سکونت، کار یا برای تامین نیازمندی ها، تفریح یا استراحت به انجام برسانند.
3- "شهر سبز" برای دستیابی به توسعه ی فضای سبز در حد ایده آل و امکان بهره برداری بهینه از آن.
4- "شهری با فرهنگ غنی" برای دستیابی به تبیین مبانی فرهنگ، ارتقا و در مواردی اصلاح فرهنگ همگانی با تکیه بر محله های شهر به عنوان پایگاه و محور فعالیت های فرهنگی و توجه جدی به امر آموزش.
5- "شهر پویا" برای دستیابی به کاهش سفر های درون شهری.
6- "شهری با بافت سنتی و مدرن" برای دستیابی به اهدافی مانند اصلاح و ارتقای ضوابط و مقررات شهری، ارتقاء تاسیسات و سطوح خدماتی متناسب با نیاز و توزیع مناسب آن در سطوح شهر، بازسازی بافت کهن و … .
هدف گذاری مدیریت شهر تهران تنها محدود به اهداف خدماتی و کالبدی نیست بلکه مسائل فرهنگی و اجتماعی بایستی برای زندگی شهری نیز در زمره ی این اهداف قرار بگیرند.
هدف گذاری شهرداری اصفهان: شهرداری اصفهان با تدوین برنامه ای میان مدت به نام برنامه ی "اصفهان +22" 9 طرح فرهنگی اجتماعی، 9 طرح حمل و نقل و ترافیک، 3 طرح مربوط به فضای سبز شهر و یک مورد طرح خدماتی اجرا خواهد شد. انجام این برنامه حداکثر 5 سال به طول خواهد انجامید. (سعید نیا شهر 13 ص 51-53)
6-2) ساختار شهرداری ها :
ساختار شهرداری ها در ایران به طور نسبتا دائمی در حال تغییر است و سرعت این تغییرات در شهر
تهران بیشتر از سایر شهرهاست.
تعداد معاونت های شهرداری روند افزایشی دارد به طوری که تعداد آنها از 1 به 7 رسیده است. ساختار
کلی شهرداری های منطقه ای مانند شهرداری تهران است؛ بخش هایی نظیر اداره ی کشتارگاه ها،
سازمان میادین میوه و تره بار، اداره ی آتش نشانی و گورستان ها به طور مستقیم زیر نظر شهرداری کل
جهان است.

فصل سوم: نمــــونه های موردی
1-3) مقدمه نمونه موردی:
با وجود مفاهیم مشترک شهرداری در نقاط مختلف جهان و ایران از آنجا که تنوع وظایف حیطه ی اختیار و وسعت شهرها بر شکل ساختاری و ارتباط با شهروندان تاثیر گذار است شهرداری ها شکل های گوناگونی می یابند و هر یک در کالبدی متفاوت مجسم می شوند.
در ادامه یک نمونه ی خارجی بررسی شده که تحلیل کل ساختمان مطرح نبوده و سعی بر آن بوده که قسمت ها و فضاهایی مورد توجه قرار بگیرند که با فضاهای موجود و نمونه های قابلیت انطباق داشته باشد از اینرو بیشتر کیفیت فضایی از لحاظ رنگ، نور و فرم مورد نظر بوده است.
نمونه های داخلی در محدوده ای مشخص بررسی شده است تا به شناخت صحیح و دقیقی از قسمت های مختلف شهرداری ، ارتباط و موقعیت قرار گیری آنها نسبت به هم و چگونگی رفتار کارمندان و مراجعین در فضاهای مختلف دست یافت و با تکیه بر این شناخت فضایی را متصور شد که اجزا به درستی در کنار یکدیگر قرار گرفته و نیاز های کارمندان و مراجعین به شکل مطلوب برآورده شود.

2-3) شهرداری توبرکوری:
این اداره ی جدید شهرداری شهری کوچک در ایرلند با ترکیب عناصر قدیم و جدید و نوعی جلوه ی شهری کاملا متمدنانه ایجاد کرده است.
احداث این فضاهای اداری جدید در توبرکوری بخشی از برنامه ی جاری تجدید سازمان شهرداری در ایرلند است که موجی از معماری شاخص و جدید پدید آورده است. پروژه ی مک کلاو مالوین خدمات مدنی لازم برای شهرستان سلیگو واقع در یکی از نقاط دور دست شمال غربی ایرلند را فراهم می آورد و کانون مدنی جدید برای شهر کوچک توبرکوری است.
بنای جدید هرچند کوچک است گستره ای از کارکردهای شهری, قضایی و آموزشی را با اداره هایی برای سازمان های محلی و بهداشتی و نیز کتابخانه و تالار شورای ناحیه ترکیب می کند.
این پروژه در بستری شهری احداث شده و محوطه ی آن در کنار خیابانی در نزدیکی میدان شهر قرار دارد. مکان پروژه در اصل شامل خانه هایی بود که دوتای آنها حفظ و جزو طرح جدید شده است.(تصویر 1-2-3)

گرچه مقیاس این خانه ها نسبتا کوچک و ارتفاع آنها اندک است اما باغچه های بزرگی دارند که شکل قطعات خطی بلند در پشت خانه ها متداد یافته اند. این فضاهای سبز دراز و باریک اما پرپشت و شاداب جلوه ی روستای شهرند.(تصویر2-2-3)

مک کلاوین این پروژه رافرصتی برای تجربه و کشف مفاهیم جدید شهرنشینی در یک روستای کوچک ایرلندی به شمار می آورد.
نمای اصلی ساختمان که رو به خیابان و بخشی از این نماست در کار دو خانه ی باقیمانده قرار دارد اما هندسه ی تجریدی و مقیاس بزرگ آن به جای چهره ای خانگی جنبه ای شهری به آن می بخشد و نقشه ی این ساختمان متاثر از قطعه بندی و فرم زمین است و در پشت ساختمان به محوطه های باریک وکشیده گشوده می شود که بازدیدکنندگان را به کشف اعماق ساختمان دعوت میکند.
فعالیت ها در اطراف تالار مرکزی خطی سازمان یافته اند که بام دندانه ای آن با ستون های نازکی با مقطع مربعی شکل برپا نگاه داشته شده اند(تصویر 3-2-3)
کتابخانه در یک طرف قرار گرفته و صرفا با پرده ای شیشه ای مجزا شده است تا آن را از رمز و راز بپیراید و فضاهای اداری نیز در طرف دیگر قرار دارند. پشت آنها تالار گردهمایی شورای محلی است که از خیابان دیده میشوذ. این بنا برای عبور و مرور عموم مردم کشور است در فاصله ی شبکه های سازه ای و صفحات مسیر هایی از درون آن از جلوی بنا تا پشت آن می گذرند یک شیب راهه از پارکینگ جانبی همه کارگاه باریک سرسرا گذشته است.
این بنا را به لحاظ مفهومی میتوان چشم انداز ساخته ی دست بشر به شمار آورد که سقفی مواج از جنس رویه نقش خط افق را در آن بازی کند. این سطح در در فواصلی با بریدگی ها و تا خوردگی هایی قطع شده و روزنه های ورودی در حجم کتابخانه نور سقفی را تامین می کند. طبقه ی همکف با سنگ آهک تیره ای که آن را فرش می کند و نقش فراوان فسیل رابر خود دارد نوعی لایه ی زمین شناختی یکپارچه کننده است.
جبهه ی خیابان اصلی نیز پوشیده از سنگ آهک خاکستری همراه با الگویی تصادفی از قلوه سنگ است.
استفاده از فرم های روستایی به این بنا که اساسا روحی هندسی, روشن و خردمندانه,رنگهای ملایم و سرد و فضایی روشن دارد پوششی رمانتیک بخشیده است.
این گونه از معماری اندیشمندانه است که به رقم ماهیت شهرستانی محیط اطراف بنا به آن جنبه ای موقرانه و مدرن ومتمدن می بخشد.

3-3) شهرداری منطقه 2 :
شهرداری منطقه 2 در محله سعادت آباد در زمینی وسیع در کنار خیابان شهرداری قرار گرفته است و از شمال و جنوب به کوچه های نسبتا عریضی میرسد و از غرب با فضای سبز و زمین بازی مجاور است. نمای ساختمان پوشیده از سنگ سیاه و شیشه های انعکاسی است که را را بر نگاه هر بیننده ای می بندد. حجم منزوی و بسته ی شهرداری تمایلی به ارتباط با محیط پیرامون خود ندارد. (عکس 1-3-3 نمای ورودی شهرداری در ضلع شمالی آن)
ورودی ساختمان شهرداری از شمال و از کوچه های سیزدهم غربی است و از آنجا که شیب زمین شمالی جنوبی است پس از پایین رفتن از تعداد نسبتا زیادی پله درب ورودی ساختمان قرار دارد.(شکل 2-3-3)
در بدو ورود فضایی نمودار میشود که همه چیز مانند مردم سردرگم است. پله هایی که نیم طبقات را به هم متصل میکند روبروی درب ورودی است و هسته ی خدماتی(آسانسور, سرویس بهداشتی و آشپزخانه) در قلب ساختمان قرار گرفته است و مانع ارتباط و دید نیم طبقاط می شود.(شکل 3-3-3)

هر نیم طبقه تا جایی که لازم بوده است پارتیشن بندی شده است و هیچ نظم و حریم خاصی وجود ندارد.
در بعضی طبقات فضای عبور و مرور به میزان کافی وجود دارد ودر بعضی دیگر این میزان به حداقل میرسد.
در نیم طبقه ی اول اداره ی درآمد و نوسازی است که مراجعین زیادی دارد, معاونت شهرسازی هم که وضعیت مشابهی دارد به جای نیم طبقه ی بعدی در طبقه ی بالا قرار گرفته است و قسمت مالی اداری که مراجعین عمومی ندارد میان آن دوست.(شکل 4-3-3 و 5-3-3)

شکل 5-3-3) چگونگی توزیع فضا در طبقات و میزان تراکم مراجعین در هر طبقه

ساختار اصلی فضایی نیم طبقاتی است که از طریق سه سری راه پله به یکدیگر مرتبط می شوند. بیشتر فضاها به کمک پارتیشن شکل گرفته اند. استفاده از نیم طبقات راه حل مناسبی برای چنین فضاهایی است که مراجعین مجبور به جابجایی بین طبقاتند اما نبود ارتباط بصری بین نیم طبقاط باعث سردرگمی در دریافت موقعیت مکانی می شود.(دیاگرام 6-3-3)
بیشتر مراجعین شهرداری بین بخش های بیگانی, دبیر خانه و اداره ی نوسازی و شهرسازی در حرکتند. تمام این جابجایی ها در مسیر عمودی انجام میشود.(شکل 7-3-3)

در ادارات درآمد و نوسازی و شهرسازی کارمندان در پشت پیشخوان ها قرار میگیرند و مردم را احاطه می کنند. در محدوده ی مراجعین هیچ روزن و پنجره ای وجود ندارد. محل انتظار در مرکز ازدحام مراجعین است. فضاهای حرکت انتظار و ایستادن تفکیک شده است و وضعیت آشفته و تنش زایی را به وجود آورده است.(شکل 8-3-3)

4-3) شهرداری منطقه 5:
شهرداری منطقه 5 در محدوده ی صادقیه ضلع شمالی بزرگراه آیت الله کاشانی قرار گرفته است. کشیدگی ساختمان برای بهره گیری از نور شمالی جنوبی, شرقی غربی است. نمای آجر و شیشه با مدول های تکرار شونده بسیار معمولی و بی تفاوت به نظر می رسد.
پس از ورود به محوطه با دنبال کردن حرکت سایر مراجعین و چرخش به سمت چپ میتوان ورودی را یافت و داخل بنا شد.(شکل 1-4-3)
ساختمان لابی مشخصی ندارد و بیشتر شبیه وارد شدن به یک راهرو طولانی است. آسانسر در گوشه ی شمال شرقی ساختمان با دسترسی بسیار نامناسب قرارگرفته است. پله ها به ورودی نزدیک هستند اما جای مناسبی ندارند زیرا از بیشتر بخش ها دور است.(دیاگرام 2-4-3)

در طبقه ی اول اداره ی شهرسازی قرار گرفته است. محل انتظار مراجعین در ابتدای راهرو و در نزدیکی پله قرار گرفته و از محل مراجعه فاصله ی زیادی دارد.(دیاگرام 4-4-3) کارمندان در انتهای راهرو و پشت پیش خوان ها مردم را احاطه کردند. فضای مخصوص مراجعین تنگ و نامناسب است به طوری که ایستادن و حرکت تواما به سختی انجام می شود.(شکل 5-4-3)
این ساختمان علاوه بر همکف 2 طبقه و 1 زیر زمین دارد که فضاها در طبقات بر اساس عملکرد و میزان مراجعه از پایین به بالا توزیع شده اند.(شکل 6-4-3)

شکل6-4-3) چگونگی توزیع فضاها در طبقات

5-3) شهرداری منطقه 16 تهران:
ساختمان جدید منطقه 16 در نزدیکی ساختمان قدیمی آن در مجاور فرهنگسرای بهمن و خیابان دشت آزادگان قرار گرفته است. در ابتدا نمای کامپوزیت و بدنه ی منحی ساختمان جلب نظر می کند که با ظاهر سایر شهرداری ها متفاوت است.
مراجعین پس از ورود به محوطه و عبور از دو حجم کوچکتر به زیر یک حجم استوانه میرسند که از سمت راست روی یک حجم کوچکتر و از سمت چپ روی حجم اصلی قرار گرفته که ورودی مجموعه را در بر می گیرد.(شکل 1-5-3)
لابی مجموعه در حقیقت فضای یک آتریوم نه چندان بزرگ است. آتریوم در جهت یابی و آگاهی از موقعیت طبقات نسبت به هم تاثیر مطلوبی دارد و ارتفاع بلند ورودی حس ازدحام را کاهش می دهد و مراجعین را برای ورود به فضاهای پر ازدحام آماده می کند. اما بسته بودن ضلع مقابل ورودی تاثیر مثبت آتریوم را در دریافت سریع فضا کاهش می دهد.(شکل 2-5-3)

در سمت چپ ورودی و قبل از راهروی اصلی پله ها و آسانسور قرار دارند. یک راه پله ی دیگر نیز وجود دارد که در دید عموم نیست و به دفتر قائم مقام، حراست و شهردار نزدیک است.(شکل3-5-3) مسیر های دسترسی عمودی در اطراف آتریوم قرار دارند و از طریق راهروی اصلی به سایر فضاها می رسند.(دیاگرام 4-5-3)

در طبقه ی همکف معاونت معماری و شهرسازی وجود دارد، بخش دبیر خانه و بایگانی شهرسازی و سالن اصلی مراجعین در موقعیت مناسبی نسبت به یکدیگر قرار گرفته اند و حداقل جابجایی را برای مراجعین ممکن می سازند.(دیاگرام 5-5-3)
در سالن اصلی مراجعین باز هم در میان قرار می گیرند اما فضای نسبتا بزرگ و دیوار منحنی شیشه ای ساختمان فضای دلبازی و روشنی را می سازد. (شکل 6-5-3) در این شهرداری از سیستم نوبت دهی اتوماتیک استفاده می شود که مانع ازدحام جلوی پیش خوان ها می شود و فاصله ی زیاد کارمندان دیگر از پیش خوان تاثیر نامناسب ازدحام بر فضای شخصی کارمندان را کاهش می دهد.(شکل 7-5-3)

به علت نزدیکی ساختمان به پایگاه نظامی و محدودیت ارتفاع تنها 2 طبقه روی هم کف ساخته شده و در 2 طبقه ی زیرزمین هم امکانات رفاهی و آمفی تئاتر در نظر گرفته شده است. وجود امکاناتی چون استخر، سونا و آرایشگاه در این شهرداری جالب توجه است.

6-3) نتیجه گیری از نمونه های موردی:
با استفاده از تحلیل های انجام شده می توان به برخی ویژگی مهم یک ساختمان شهرداری کارآمد و خوانا و مردم وار اشاره کرد.
* ارتباط با فضای پیرامون:
حرکت در تمام یا بخشی از فضای پیرامون ساختمان
ورود صحن وسیع عمومی
* ورود به ساختمان:
جدا بودن ورودی کارکنان و مردم

برای جلوگیری از تداخل حرکت کارمندان و مراجعین برای هر کدام ورودی های جداگانه در نظر گرفته میشود.

* زون بندی نامناسب:
بر اساس میزان حضور مردم در فضاهای شهرداری میتوان آنها را در 3 زون مشخص جای داد.
زون مردمی(لابی اصلی)
زون مردم و کارکنان (بخش های شهرسازی و مالی )

* آتریوم:
ارتباط طبقات و بخش های مختلف
خوانایی بیشتر و دریافت سریع موقعیت فضایی
* لابی:
ارتفاع زیاد سقف
بدنه ی شفاف
دید به فضای سبز
قرار گیری پله ها ( که مکان های شلوغی هستند) در طرفین

از آنجایی که لابی اولین فضایی است که تجربه میشود تاثیر زیادی در ادراک اولیه از فضا دارد. ایجاد محیطی شفاف روشن و زیبا به کاهش اضطراب و تنش های ناشی از حضور در شهرداری کمک می کند

* رستوران کارمندان:
قرار گیری در زون خاص کارمندان
دید مناسب به فضای سبز

* آشپزخانه:
مکانی برای استراحت و گفت و گوی کارمندان
مخصوص هر بخش
قرار گیری در انتهای راهرو و مکانی آرام
بهره گیری از نور و دید مناسب

* سرویس بهداشتی کارمندان:
عدم ارتباط با زون مردمی
قرار گیری در هسته ی خدماتی

فصل چهارم: شناخت فضاها و عملکردها
1-4) برنامه فیزیکی:
در این طرح شهرداری تنها یک ساختمان اداری – حکومتی نیست بلکه عملکردی فرهنگی – اداری دارد و یک بنای شاخص منطقه ای و محله ای است. برای زسیدن به این مقصود فضاهای جدیدی در نظر گرفته و سایر فضاها نیز با تعریفی نو دیده شده اند. فضاهای موجود به 2 بخش تقسیم شده اند؛ بخش اول به کارمندان اختصاص دارد و در بخش دیگر مردم نیز حضور دارند. در بخش اول اتاق های کارکنان، مدیریت معاونت، اتاق جلسات و… امکانات رفاهی کارکنان، کتابخانه و سایت رایانه جای گرفته و تا پایان وقت اداری فعال است.
در بخش دیگر فضاهای نیمه باز اداری در ارتباط با سالن مراجعین قرار دارند..قلب مجموعه لابی اصلی و عمومی است که با عملکرد گالری در هم می آمیزد و فضایی برای حرکت، تامل و دیدن به وجود می آورد. یک سالن سخنرانی 200 نفره برای گردهمایی و سخنرانی و دیدار های مردمی شهردار پیش بینی شده است.
از آنجا که مراجعین ساعات زیادی را در شهرداری می گذرانند یک کافه تریا در طرح گنجانده شده است.

2-4) فضاهــــا و دسته بندی عملکرد ها:
* بخش اداری:
1- دفاتر شهردار
قائم مقام
حراست
املاک
اداره ی حقوق
روابط عمومی
معاونت ها
2- فضاهای وابسته
3- فضاهای رفاهی کارکنان
4- فضاهای پشتیبانی
* لابی گالری
* اطلاعات
* سالن مراجعین
* کافه تریا
* نگهبانی

3-4) فضا در ساختمان های اداری:
فضاهای تشکیل دهنده ی یک ساختمان اداری:
1. فضاهای کار شامل دفتر خصوصی، نیمه خصوصی، عمومی، بایگانی ها، اتاق کنفرانس و تشکیل جلسه.
2. فضاهای ارتباطی شامل راهرو ها، پلکان ها و آسانسور.
3. فضاهای رفاهی شامل غذا خوری و سرویس های بهداشتی.
4. تاسیسات.
1-3-4) اثرات سر و صدا :
* با توجه به اثرات سر و صدا به ویژه سر و صدای ناشی از ترافیک ساختمان های اداری باید در آن نواحیی از شهر طراحی شوند که دور از ترافیک باشند یا حداقل با استفاده از عایق کاری از ورود سر و صدای محیط بیرون به اتاق های کار جلوگیری کرد.

* سروصدای 90 تا 110 د سی بل اثرات مضری بر عملکرد حرکت و اعمال ذهنی ندارد. این یافته در طراحی محیط های اداری به ویژه محیط های باز اداری قابل توجه است.
* کسانی که اضطراب بالایی دارند نباید در معرض سر و صدا قرار بگیرند.
* از اثرات مهم سر و صدا اثرات آنی و فوری آن است از این رو در کارهای دقیق مثل بررسی پرونده، غلط گیری و سایر کارهای دقیق فکری و کارهای دفتری باید این مسئله را مد نظر داشت تا حد ممکن باید سعی کرد سر و صدا قابل کنترل باشد تا اثرات منفی کمتری داشته باشد.
* سازگاری با سر و صدای مداوم آسانتر از سر و صدای مقطع است.
* میزها ضروریست در مواردی که لازم است کارمندان ارتباط کلامی داشته باشند رعایت فاصله ی مناسب در چیدن.
* محل نصب بلندگو در اتاق ها و راهروها باید طوری باشد که صدا به راحتی و بدون ایجاد مزاحمت به کارمندان مورد خطاب برسد.
* طبق تحقیقات سر و صدای 50 تا 70 د سی بل سطوح قابل قبول برای رفتار اجرایی و اداری است.
* باید ترتیبی اتخاذ کرد که سر و صدای غیر قابل حذف برای کارمندان قابل پیش بینی باشد زیرا اثرات تراحمی آنها کمتر است.

2-3-4) دما و اثرات آن:
* اگرچه نتایج تحقیقات متفاوت هستند اما به طور کلی گرما تکالیف ذهنی پیچیده را عد از مواجهه ی طولانی با آن مختل می کند و تکالیف حرکتی را بعد از مختصر مواجهه ای دچار آسیب می نماید. دمای بالای 32 درجه ی سانتیگراد بعد از 2 ساعت عملکرد ذهنی را فصل میکند؛ از این رو باید سیستم های تهویه و سیستم های برودتی مطلوب تعبیه شود.
* تا حد معینی گرما پرخاشگری را افزایش میدهد اما بد از آن رفتار گریز ظاهر می شود.
* اثر سرما بر عملکرد مشابه اثر گرما است.
* همینطور فشار هوا باعث شکایت جسمی می شود؛ از اینرو در طراحی سیستم های حرارتی- برودتی و تنظیم فشار باید دقت کافی مبذول گردد.

3-3-4) اثر ازدحام و مسائل مربوط به فضای شخصی و خلوت
* در تکالیف پیچیده باید از ازدحام کارمندان با استفاده از وسایل فیزیکی و طراحی جلوگیری کرد تا عملکرد آنان خصوصا در اثر ازدحام اجتماعی کاهش نیابد.
* ازدحام بر تکایف ساده تر اثر چندانی ندارد؛ مثلا در کارهای ساده ی دفتری. از این رو فضاهای باز برای چنین کارهایی مناسب است.
* کارهای فکری تحت تاثیر ازدحام قرار می گیرند؛ از این رو سالن های مخصوص این کارها باید متفاوت از کارهای ساده باشند. اتاق هایی با پارتیشن بندی ویژه ضروری است.
* به خاطر اثرات بعدی ازدحامدر انجام تکالیف باید از ازدحام اتاق های سخنرانی که کار فکری انجام می دهند از طریق طراحی مناسب کاست.
* میتوان برای دستیابی به اهداف بالا علاوه بر فضاهای باز اتاق هایی را در نظر گرفت که کارمندان در صورت لزوم از آنها برای خلوت کردن، استراحت و انجام کارهای فکری استفاده کنند. همچنین داشتن بوفه ، چایخانه و در نظر گرفتن زمانی برای استراحت به همرا دیگران فرصتی است که افراد خود را تخلیه ی هیجانی کرده و با صحبت های بی مورد مزاحم کار دیگران نشوند.
* باید با توجه به میزان و شکل ازدحام در فضاهای اداری با بررسی شرایط فیزیکی و توجه به عملکرد مورد نظر( الگوی رفتاری مخصوص قرارگاه فیزیکی مربوطه) و خصوصیات شخیتی افرادی که در آن قرارگاه کار خواهند کرد و موقعیت اجتماعی و ادری آنها با استفاده از تدابیر معماری از احساس ازدحام کاست.
* پوشش سقف با ازدحام ادراک شده رابطه دارد.
* اتاقهایی با سقف های زاویه دار کمتر از اتاق هایی که دیواره های خمیده دارند متراکم به نظر می رسند.
* اتاق های مستطیل شکل در مقایسه با اتاق های مربع شکل تراکم کمتری نشان می دهند.
* ساختمان های بلند احساس تراکم بیشتری را القا می کنند.
* اتاق هایی که گریزگاه دیواری مثل در و پنجره دارند کمتر متراکم جلوه میکنند.
* احساس عدم کنترل و امنیت، حتک حریم و احساس نارضایتی بین ساکنین ساختمان های بلند بیشتر از ساختمان های کم ارتفاع است.
* ساکنان طبقه بالاتر نسبت به ساکنان طبقات پایین احساس تراکم کمتری دارند؛ از اینرو در طراحی فضاهای اداری باید برای کارمندان طبقات پایین تر فضاهای کار بیشتری در نظر گرفت.
* در گوشه های اتاق احساس تراکم بیشتر از وسط آن است.
* روشنایی منعکس شده از دیوار، درجه اشباع رنگ یا منبع نور مناسب به ادراک تراکم کمتری منجر می شود.
* پارتیشن بندی قابل انعطاف موجب کاهش احساس ازدحام می شود؛ این یافته به نفع فضاهای باز اداری است.

4-3-4) اثرات نور و روشنایی:
* با استفاده از تحقیقات باید به تعیین نور مناسب برای فضاهای اداری اقدام شود؛ مثلا نور مناسبی برای غذاخوری انتخاب شود.
* اتاق های تاریک منجر به تمایل بهینه افراد به تماس با دیگران می شود؛ از اینرو افزایش روشنایی بهینه از تماس های اجتماعی که مزاحم رفتاری هستند خواهند کاست.
* روشنایی می تواند به کاهش احساس ازدحام بیانجامد.
* با توجه به اثرات نور خورشید در نیک خلقی و تمایل به همکاری افراد در طراحی ساختمان های اداری باید ترتیباتی جهت استفاده از نور خورشید به عمل آید.
* نور مصنوعی با اختلالات خلقی یعنی افسردگی و آشفتگی (مانیا) رابطه دارد؛ از این رو در طراحی فضاهای اداری خصوصا بخش های مربوط به کارمندان زن بهتر است پنجره ها (حداقل در زمستان) جنوبی بوده و نورگیرهایی تعبیه شوند که در مواقه لزوم بتوان از حداکثر نور خورشید استفاده کرد.
* روشنایی باید متناسب با نوع تکلیف کارمند باشد.
* باید نوع محیط و مقدار روشنایی متناسب باشد.

5-3-4) عوامل زیبایی شناختی:
* برای ایجاد رضایت کارمندان توجه به عوامل زیبایی شناختی در طراحی فضاهای اداری ضروریست.
* یک تلویح مهم در تاثیر عوامل زیبایی شناختی مربوط به تاثیر این عوامل در ارزیابی های افراد از یکدیگر است؛ به عنوان مثال احتمال دارد ارباب رجوع کارمندانی را که در اتاق های زیبا و تمیز هستندمثبت تر از کارمندانی ارزیابی کنند که در اتاق های کثیف و فاقد تزئینات مستقرند. همین مسئله درروابط بین کارمندان و روابط کارمندان با مقامات بالاتر و زیر دست نیز ممکن است اتفاق بیافتد؛ از این رو در طراحی فضاهای اداری با رعایت اصول میتوان به تسهیل روابط اجتماعی و تسریع در پیشبرد کارها کمک کرد.
* همچنین تحقیقات نشان داده اند که افراد در محیط های زیبا احساس راحتی می کنند. این احساس ضمن کاستن از خستگی بر دقت و کارایی افراد در انجام کارهای خاص می افزاید.
* عوامل زیبایی شناختی در برخی موارد ممکن است باعث تقلیل کارایی شود؛ به عنوان مثال وقتی که باعث توجه بیش از حد کارمندان شده و موجبات حواس پرتی آنان را از وظایف محوله فراهم می آورد.
* یکی دیگر از آثار منفی عوامل زیبایی شناختی ایجاد علاقه به صحبت در کارمندان است که موجب اختلال در رفتار کاری می شود.

6-3-4) رنگ:
* تحقیقات نشان داده اند تمرکز به زمینه ای که رنگ آن متناوبا از قرمز به آبی تغییر میکند باعث تنیدگی (stress) در افرادی که در حال خواندن و انجام سایر تکالیف دیداری هستند می شوند.
* رنگ قرمز باعث تحریک می شود؛ برعکس رنگ سبز چنین اثری ندارد.
* رنگ ها می توانند باعث تغییراتی در فشار خون، ضربان قلب و ریتم تنفس شوند.
* رنگ با احساس وسعت و تراکم نیز رابطه دارد؛ لذا اتاق های روشن باز و وسیع به نظر می رسند.

7-3-4) پنجره ها:
* کارمندان اتاق های بدون پنجره را دوست ندارند و مطالعات بر آمدگی بیشتر کارمندان برای خستگی در محیط های کار فاقد پنجره تاکید دارند.
* عدم وجود پنجره در محیط های اداری منجر به عدم رضایت کارمندان می شود.
* فقدان پنجره برای کسانی زجر آور است که مشاغل ثابت دارند و یا در محیط های محدود قرار دارند؛ برای چنین افرادی پنجره ممکن است تحرک و تنوعی در کار روزانه به شمار رود اما تماس دیداری با محیط بسیار مهم تر است.
* افراد تلاش می کنند فقدان پنجره را از طریق آویختن از طریق آویختن تصاویر و پوستر ها و سایر امکانات تزئینی جبران کنند.
* محرک های دیواری برای رفع خستگی است.
* پنجره های بزرگ مناسب اتاق های خانوادگی و کتابخانه هاست.
* اهم موارد بالا بر اهمیت نقش پنجره در محیط های مختلف زندگی اعم از منازل مسکونی و ساختمان های اداری تاکید دارند. از این یافته هابه شیوه های متفاوتی می توان بهره برداری کرد؛ به عنوان مثال وسعت اتاق در نظر کارمندان را با قرار دادن پنجره های مناسب افزایش داد. در جاهایی که امکان نصب پنجره وجود ندارد می توان ازمناظر طبیعی استفاده نمود ودر فضاهای باز با پارتیشن مناسب و استفاده از نقش و نگار مسئله وسعت و ازدحام را حل نمود.
8-3-4) چیدمان:
* چیدمان باید بر اساس هدف فضای مرتبط صورت گیرد.( خصوصا نحوه ی چیدمان صندلی های کارمندان)
* اتاق های خالی بزرگتر از اتاق های مبلمان شده به نظر می رسند؛ همچنین اتاق های اشباع شده از وسایل کوچکتر از اتاق های دیگر به نظر میرسد.
* کارمندان بلندمرتبه تمایل بیشتری دارند که میز تحریر بین ارباب رجوع و کارمندان قرار گیرد تا اینکه میزتحریر کنار دیوار باشد.
* تحقیقات نشان داده است که افراد به فضای کاری وابسته می شوند و در فضا های ثابت با احساس کنترل, امنیت و مسئولیت بیشتری کار می کنند. با تکیّه به ایــــــن یافته بهتر است اتاق کار کارمندان تا حد امکان ثابت باشد.
* تناسب بین مقام و موقعیّت اجتماعی کارمندان، چیدمان و جایگاهشان در فضای کار موجب رضایت آنها و رفتار مناسب ارباب رجوع می شود.
* در طراحی فضاهای اداری باید به ارزش های نمادی محیط نیز توجّه شود؛ مثلا بالای اتاق در ایران دارای ارزش خاصّی است و به حفظ موقعیت کســانیکه در آنجا مستقر اند کمک می کند.

9-3-4) رضایت شغلی
طراحی مناسب فضای کار تاثیر مثبتی در رضایت شغلی دارد. اگرچه این اثر مثتقیم نیست؛ یعنی یک محیط خوب مستقیما رضایت شغلی را افزایش نمی دهد ولی محیط زیر استاندارد؛ عملی برای افزایش نارضایتی است.از این رو با طراحی مناسب فضاهای اداری می توان کارمندانی که علاقه چندانی به کارشان نشان نمی دهند بصورت غیر مستقیم تشویق به انجام کار کرد.

10-3-4) موسیقی
تحقیقات انجام شده راجع به موسیقی زد و نقیض است. از این رو انجام تحقیقات درون فرهنگی پیـشنـهاد می شود. تدابیری می تواند جهت پخش مـــوسیقی در فضای اداری به ویژه فضـــاهای رفاهی- تفریحی فراهم شود . در فضــا های کار می توان ترتیبی داد که افراد را در صورت تمایــــل می توانند از موسیقی استفاده کنند بدون آنکه باعث مزاحمـــت دیگران شوند(مثلا تعبیه ی گوشه های خاص در میز کار)

11-3-4) ســــایر مقوله ها
* بر اساس آنچه در نقش محیط در انگیزش رفتار می توان اشاره گردید, تعبیه امکانات ورزشی, تفریحی و فــرهنگی برای فضاهای اداری ضروری است.
* تنـــاسب بین فضاهای کاری با نوع کار از طریق توجه به تاثیر محیط و کــمک به ارضای نیـــــاز ها توجیه پذیر است.
* رعایت فاصله رسمی برای ســالن هایی که به سخنرانــی های مقامات بلند پایه اختصاص دارد جهت تســهیل در برقراری روابط رسمی مفــــید است.
* رعایت الگـــوی فرهنگی فضای شخصی مثل جنـــسیت در طراحی فضاهای اداری ضــروریست.
* با توجه به متغیر های فیزیکی فضای شخصی موارد زیر را باید در نظـــر گرفت :
* سقف کوتاه باعث می شود وردا احتیاج به فضای بیشتری داشته باشــند و برعکس.
* تقلیل اندازه اتاق باعث افزایش نیاز به فضای شخصی می شود و برعکـــس.
* در اتاق کم عرض افراد خواهان فضاهای شخصی بیشتری می شوند و برعکس.
* نصب پارتیشن بین محوطه های کار باعث کاهش احساس تعرض به فضای شخصی می شود.
* نحوه ورود و خروج افراد و همچنین نحوه ای که در آن می نشینند بر فضای شخصی تاثیر می گذارد. در نظر گرفتن این مقولــــه در طــــراحی فضاهای اداری التزام های زیر را به دنبال دارد:
* افرادی که در گوشه اتاق هستند خواستار فضای شخصی بیشتـــری هستند تا در وسط اتاق
* افرادی که ایستاده اند فضای کار کمتری نیاز دارند تا آنهایی که نشسته اند.
* افراد وقتی در یک اتاق هستند بین خودشان و دیگران فاصله زیادی را رعایت می کنند.
* با توجه به یافته های محققان در مورد اثر تعرّض به فضاهای شخصی احتمال دارد کارمندان نسبت به معمارانی که تغییرات بنیادی در فضای کار آنان ایجاد کرده و از این طریق به فضای شخصی آنها تعرض نموده اند, معترض شوند حتّی خطر کنند. از این رو نظرخواهی قبلی از کارمندان و توجه به نظـــریات آنان جنبه حفـــاظتی برای معماران داشته و از سوی دیــــگر عامل تسهیل سازگاری کارمندان با محـــیط جدید خواهد شد.
* به علت تـــاثیر شرایط فیزیکی معماری در خصوصیات شخصی کارمندان با طـــراحی مناسب می توان در رفتار های کـــــارمندان تغییــــرات مورد نظر را ایجاد کرد.
* تحــقیقات مربوط به نقش جایگاه در رهبـــری بیانگر این مطلب است که باید در طراحی اتاق های کنفــرانس طوری عمل شود که افـــراد به راحتی از صندلی ها, مسئول اصلی کنفرانس را ببینند و طوری طرّاحی شود که کسی نتواند از جایگاه خود برای حاکم کردن راًی و نظرش استفاده کند. میـــزهای مدوّر این اهداف را تامین می کنند؛ خصوصاُُ که گردهم آورنده هم هستند.

4-4) ابعاد شبکه ی طراحی:
1-4-4) محاسبات: ملزومات مساحت زیربنا
ملزومات سطح دفاتر در دو بخش محاسبه می شود.
1) فضای لازم برای افراد به صورت (فضای انفرادی استاندارد * تعداد افراد) + تولورانس نیازهای جانبی اولیه + عامل چرخش اولیه ( معمولا 15%) می باشد.
2) فضای لازم برای اشیاء (مثل اتاق های دستگاه ها، کتابخانه ها و موارد مشابه که در آن ها اندازه ی لوازم و وسایل، مهم تر از تعداد کارکنان آن قسمت است.) عبارت است از: نمونه های قابل مقایسه + عامل اضافی برای چرخش اولیه.
ارقام میانگین سطح زیر بنای مورد نیاز برای هر ایستگاه کاری و کارمند یک سازمان (شامل لوازم اداری و محل کاربرد آنها)، بدون در نظرگرفتن مدیریت، تقریبا به صورت زیر است:
3/6-4/6 m2 30%
7/00-9/00 m2 55%
9/00-15/00 m2 15%
فضای مورد نیاز برای هر کارمند به تعداد عوامل از جمله نوع کار، استفاده از لوازم و دستگاه ها، درجه ی اختصاصی بودن، تعداد ملاقات های انجام شده توسط افراد دیگر و انبار وسایل بستگی دارد. میانگین سطح زیربنای مورد نیاز برای هر ایستگاه کاری تا سال 1985 حدود 8 تا 10 متر مربع بود که این میزان در آینده به 12 تا 15 مترمربع خواهد رسید.
هرچند حداقل سطح زیربنای لازم ایستگاه های کاری و اداری تعیین نشده است ولی باید از این دستورالعمل ها پیروی کرد:
اندازه ی دفاتر مجزا حداقل باید 8 تا 10 مترمربع (براساس شبکه ی استاندارد) و دفاتر با پلان باز باید حداقل 12 تا 15 مترمربع باشد. یک روش انتخابی برای محاسبه ی فضای لازم یک ایستگاه کاری به شکل زیر است:
– اتاق کار با حداقل زیربنای 00/8 متر مربع
– فضای چرخش آزاد با حداقل زیربنای 5/1 مترمربع برای هر کارمند و پهنای حداقل 1 متر
– حجم هوای آزاد در زمان انجام کارها به صورت نشسته، حداقل 12 متر مکعب و در زمان انجام کارها به صورت ایستاده، 15 مترمکعب
ارتفاع از زمین تا سقف برای مساحت های زیربنای مختلف عبارت است از:
تا 50 m2 2/50 m
بیش از 50 m2 2/75m
بیش از 100 m2 3/00 m
بیش از 250 تا 2000 m2 3/25m

مطابق با ابعاد استاندارد فضاهای متنوع در ساختمان های دفتری حداقل فاصله ی میان خطوط مرکزی پنجره ها یا ستون های پنجره1/5میلیمتراست .فاصله های میان خطوط مرکزی پارتیشن ها 2/5میلیمتر ،3/75میلیمتر ،5/00میلیمتر و..است
اینها امکان قابل توجهی برای قرار دادن مبلمان و اثاثیه ارایه می نمایند و به حدی انعطاف پذیرند که تقریبا هر نیازی را بر اورده می کنند .
بزرگترین مقیاس مختصاتی برای ساختمان های اداری ،1/875میلیمتر است .
مدول تیرریزی مطابق با ابعاد استاندارد 625میلیمتر یا 1/25 میلیمتر برای این مسافت مرکزی مناسب است وهر تیر سوم ،با یک ستون تلاقی می کند .
مساحت سطح مورد استفاده ،بر اساس اصل واحدهای اداری چیده شده در یک ردیف در امتداد نمای خارجی ،یا برخی متغیرهاو اندازه های مربوط به عملکرد ان محاسبه می شود .

2-4-4) تعداد افراد ساکن برای اندازه های مختلف دفتری
* مدول شبکه 20/1 متری
یک اتاق استاندارد به مساحت 18 مترمربع (2/1 * 3 متر با تیغه کمتر از 1/0 متر) عرضی برابر با 5/3 متر دارد که این عرض برای مبلمان کردن استاندارد برای کار دو نفر( 1* 2 متر فاصله به اضافه ی عرض میز 8/0 * 2 متری که فضایی حدود 6/3 متر را می پوشاند) بسیار باریک می باشد. اتاقی با مدول شبکه ای دو گانه و پهنای 30/2 متر برای یک کارمند ارشد و محلی برای نشستن یک ملاقات کننده بسیار باریک است.
برای ایستگاه های کاری عمیق تر که در آن ها فیلم ها ی ویدئویی و دیگر تجهیزات خاص قرار دارند بایداز بزرگترین اتاق (70/4 متر) استفاده کرد.
* مدول شبکه 30/1 متری
اتاق با عرض 80/3 متری که دارای سطح قابل مصرف 18 مترمربع می باشد، می تواند یک کمد بایگانی اضافی، دو دستگاه ویدئو و تلویزیون به پهنای 9/0 متر، یک میز یا دستگاه طراحی، یک میز تحریر، میز کنفرانس برای چهر نفر را در خود جای دهد. این گونه دفاتر کاملا قابل استفاده بوده و می توان به راحتی آن را به یک محیط کاری با ابعاد استاندارد اداری بدون نیاز به جابجایی دیوارها تبدیل کرد.
* مدول شبکه 40/1 متری
اتاقی با عرض 10/4 متر به عنوان مثال 40/1 متر* 3 که دارای تیغه ای کمتر از 1/0 متر است قابلیت استفاده از مبلمان و دیگر امکانات را داراست. اتاقی با عمق 40/4 متر که دارای مساحت کف 18 متر مربع می باشد ( به عنوان مثال 40/4 * 10/4 متر) کاربردهای ویژه و متنوعی داشته و می توان در آن فضا به موارد مورد نیاز است یافت. با افزایش عمق اتاق تا حد 75/4 متر، می توان بر سطح کف قابل استفاده افزوده و مساحت مدول شبکه را به 5/19 متر مربع رساند.

شکل 2-4-4)
5-4) تالار هـــــای سخنرانی
بهتر است تالارهای سخنرانی بزرگتر را برای سخنرانی های اصلی در مجتمع های جداگانه گروه بندی کرد .تالارهای سخنرانی کوچکتر برای سخنرانی در زمینه دروس تخصصی در دپارتمان منفرد و ساختمان های انستیتویی بهتر هستند .محل دسترسی به سالن سخنرانی از امکانات پژوهشی جدا می شود ،با مسیر هایی کوتاه وورودی هایی از قسمت خارج در پشت هال سخنرانی ،برای سالن های با محل استقرار شیبدار ،ورودی ها می توانند در پشت ردیف فوقانی باشند وسالن های بزرگتر نیز میتوانند انها را در قسمت وسط هر یک از طرفین دارا باشند .سخنرانان از جلو ،از اتاق اماده سازی وتدارکات وارد می شوند.
اندازه معمول سالن های سخنرانی:100،150،200،300،400،600،800صندلی.سالن های تا 200صندلی ،دارای ارتفاع سقفی برابر 3/5 متر هستند که در ساختمانهای دپارتمانی ادغام شده اند واگر بزرگتر باشند در یک ساختمان جداگانه حالت بهتری خواهند داشت .تالار های سخنرانی برای دروسی که نوشتنی (روی تخته سیاه)هستند،دارای قسمت های استقرار و نشستن روی ردیف های شیبدار کم عمق هستند.

6-4) رستوران ها:
الف) مقدار فضای مورد نیاز :
برای غذا خوردن در آرامش، فرد نیاز به میزی به عرض تقریبی 60 cm و عمق 40 cm دارد. این مقدار، فاصله آزاد مناسبی بین مشتریان مجاور فراهم می کند ولی برای گذاشتن ظروف و سوپ خوری ها در وسط میز، گاهی به فضای اضافی 20cm نیاز می باشد. عرض کل یک میز ناهارخوری مناسب، 80_85 cm است. برای 4 نفر هر یک یادو نفر بیشتر، میزهای گرد یا چهار و هشت ضلعی مناسب هستند.(شکل 1-6-4)
حداقل فضای لازم برای راه های اصلی پایین یک میز و دیوار نشان داده شده است. دقت کنید میزهای گرد به مساحت زیربنای بیشتری نیاز دارند.
ب) نحوه چیدن وسایل:
قبل از ساخت رستوران ها و مهمانسراها، ترتیب ساختاری آنها باید به دقت در طراحی گنجانده شود تعیین نوع، مقدار، و کیفیت غذاهای ارائه شده امری ضروری است. تعیین نوع رستوران به صورت کارتی با منوی روزانه ثابت یا متغیر، سرویس فنری یا بشقابی، سلف سرویس یا سیستم ترکیبی حائز اهمیت است. قبل از طراحی، دانستن تعداد و نوع پیش بینی شده مشتریان مهم می باشد. در طراحی اشپزخانه، سردخانه و سیستم های برقی، حرارتی، تهویه یا امکانات توالت دستشویی باید با متخصصین طراحی مشاوره کرد.
موقعیت محل نشان دهنده ی نوع مهمان سرا یا رستوران مناسب خواهد بود.
سالن اصلی یک رستوران همان سالن غذاخوری مشترین بوده و باید امکاناتی مناسب با نوع عملکرد آن داشته باشد. برای گروه های جابه جا شده ی میزها باید تعدادی میز و صندلی اضافی در نظر گرفت. در صورت تناسب می توان برای مشتریا دائمی میزهای اختصاصی قرار داد.
تمام اتاق های ضیافت یا گردهمایی برای ایجاد کاربردهای متغیر باید دارای اثاثیه متغیر و متحرک باشند.احتمالا برای افرادی که عجلهدارند یک بوف هم در نظر گرفته می شود.اتاق های غذاخوری بزرگ را می توان به چند بخش تقسیم کرد. آشپزخانه، انباری ها، قسمت های تحویل غذا، توالت ها و دیگر بخش های خدماتی باید در اطراف سالن غذاخوری قرار بگیرند ولی می توان توالت ها را در طبقه ی دیگری ساخت.

7-4) ســــازه و مصالح
در طـــراحی فضای این مجموعــه اتصال تیر و ستون فلـــزی به کار رفــــته است که در برخی نقاط فاصله ی دهــانه ها زیاد شده است که این مشکل در سقف حــل می شود بدین منظور ضخــامت سقف را 50 سانتی متر در نظــر گرفتیم که در زیر به مختصـــر توضــیحی درباره ی اتصالات تیر وستون فلــزی و محاسن و معایب آن نسبت به سایر مصــالح پرداخته ایم.
ستون عضوی است که معــمولا به صورت عمـودی در ساختـمان نصب می شود و بارهــای کف ناشـی از طبقـات به وسیله تیر و شاه تیر به آن منتقل می گــردد و توسط آن به شـالوده و سپس به زمیـن انتـقال می یابد . شکل ستـون ها شکل سطـح مقطــع ستون ها معمـولا به مقـدار و وضعیت بار وارد شده بستـگی دارد . برای ساخـتن سـتون های فلــزی از انواع پروفــیل و ورقــها استفاده می شود .
عمــوما ستونــها از لحاظ شکل ظاهــری به دو گـروه تقسیم می شــوند:
الف ) نیمــرخ ( پروفیـل ) نورد شده شـامل انواع تیـر آهنــها و قوطیــها : بهتـرین پروفیــل نورد شده برای ستون ، تیر آهــن بال پهن یا قوطیــهای مربـع شکـل است ، زیرا از نظر مقاومت بهتــر از مقاطع دیگر عمل می کند . ضمن اینکه در بیشتر مواقــع عمل اتصــالات تیرها به راحتـی روی آنهــا انجــام می گیرد .

ب ) مقاطـع مرکب : هرگاه سطح مقطـع و مشخصات یک نیمـرخ ( پروفیـل ) به تنهـایی برای ایســتایی (تحمل بار وارد شده و لنگر احتمالی ) یک ستون کافی نباشد ، از اتصال چند پروفـیل به یکدیگر ستون مناسب آن ( مقاطـع مرکب ) ساخـته می شود .
علل استفاده از مقاطع مرکب در ستونها
– در صورتی که سطــح مقطع نیـمرخهای نورد شده تکافــوی سطح لازم را برای ستون نکند ، با ساختن مقطع مرکب سطح لازم ساخــته می شود .

– نیاز اجباری به مقاطع با شکل هندسی خاص از نظر اتصالات دیگر به ستون
سازه های اسکلت فلزی به طور کلـی سازه های فـلز سه نوع مـی باشد :
الف ) سازه های قابی که نیـرو های وارد آمـده را به همـراه خمش تحمـل و منتقـل می کند .
ب ) سازه های خـرپائی که اعضای آن نیـروهای وارد آمده را به صورت کـش یا فشار تحمـل و منتقـل می کند ج) سـازه های کابلـی که نیرو های وارده را به صـورت کشـش تحمل و منتـقل می کنند.
سازه های اسکلت فلــزی به علت مــزایای زیاد ، کــاربرد فـراوان پیدا کرده است . از آن جمـله است ؛ استحـکام و خواص خوب مکانـیکی و مقاومــت بالای فـولاد در کشـش و فشـار ، همچـنین به علت تولید فـولاد در کـارخانه و شـرایط بهـتر کنترل کیفیت آن از بتن و سایر مصـالح بنایی ، مناسب تر از کار در می آید.

از دیگر مــزایای اسکلت فـلزی می توان به امکان توسـعه سازه ، اتصـال چند قطعه به یکدیگر ، امکـان پیش ساخته کردن قطعـات ، سرعت نصب و اشغـال فضـای کمتر ، هزینه کمتـر و قابلیـت کاربرد در ارتفـاع زیاد اشاره کرد . معایب سـازه های اسکلت فلـزی : حساسـیت فـولاد در برابر رطوبت هـوا منجر به زنگ زدگـی می شـود ، در نتیجه ، لازم است برای حفــاظت از آن اقدامــاتی از قبیل رنگ آمیــزی با ضد زنگ و سایر روشـهای حفاظتی خصـوصا در مناطقی نظیر بنادر مبادرت نمود ؛ همچنـین بر حفاظت فـولاد در مقابل آتش سوزی و به کارگـیری دقت لازم و کافی در ایجـاد اتصالات مناسب و با کیفیت جوشـکاری خوب تاکیـد شود .
فضـای لابی گالــری با 2 طـبقه ارتفـاع بدنه ای کامـلا شیشه ای دارد کـه سـازه اســپایدر (خــر پای فــلزی) در پشت شیشـه هــا به آن متصل شده و علاوه بر نمـای زیبا استحـکام آن را بالا برده است. آنچـه در زیر آمده است شرح مختصـری از این سازه می باشد.
سازه اســـپایدر :
با پیــشرفت پوشش های شیشه ای و تمایل معمــاران به خلق پوسته های جدید، کار آمد و زیباتر، پوســته های اســپایدری با به عرصه گذاشتند. از ویژگی های اسپــایدر میتوان از : سبکی، شفافیت، سادگی جزییات، اجـــرا سطوح پیچیده، تنوع دیتیــل و تحمـل بهتر زلــزله نام برد.
سازه نگهدارنده اســپایدر میتواند کابل، خــرپا و یا سیستم های متنوع دیگر باشد. تصمیم گیری در این خصوص بر عهــده آرشیتـکت و مهــندس طـراح سازه میباشد.
در روش خــرپا فلزی جهت تحمل بار مـرده و بار دینامیــکی طراحی شده و اســپایدرها با جوش و یا پیچ بر روی این سازه نشسته و بار را منتقـل می کنند. محــاسبه خرپای اینچنینی بسیار ساده بوده و تولیــد این گونه خــرپا نیز به سرعت انجام می پذیرد. می توان آن را رنگ پادرکوتیــنگ نمود و محاســبان ایرانی شناخت خوبی از عمــلکرد آن دارند.

8-4) تاســـــیسات :
تاسیسات پیشنهادی برای این طـرح فن کویل میباشد که هم نقش سـرمایش و هم گـرمایش را ایفا میکند در واقـع فن کویل دستگاهی جهت سـرمایش و گرمـایش و بطور کلی تهویه مطـبوع در ساختمـانهای مسـکونی، تجـاری و صنعتی مـی باشد.
یک فن کویل از اجـزای زیر تشکیل شده است:
1-فن
2-کویلهای گـرمایش و سـرمایش
3-فیـلتر هوای قابل تعـویض یا قابل شستشو
4-شـیر فلکه
5-شـیرهواگیری
در فـن کویل ها درجه حرارت توسط ترمـوستات و مقدار رطوبت توسط هیومـیدستات و مقدار هوا توسط فـن و مقدار هـوای تازه به روشـهای متداول کنـترل میشود.
فن کویل ها عمـوما به صورت های زیر ساختـه می شـوند:
– فـن کویل های زمـینی
ظرفیت این فن کـویل ها 200 الی 1000 فوت مکعب در دقیـقه بوده و هـوا را بصورت بالا زن یا روبـرو زن منتشر می سـازند که در شـهرداری ها و مـکان های مشابه آن بیشـتر از این نـوع فـن کویل استفاده می شود.

– فن کویل های سقــفی
ظرفیت این فن کویل ها هـم معمولاً بین 200 الی 1000 فوت مکعب در دقـیقه می باشد.این فـن کویل ها به دوصورت کابیـنت دار و بدون کابیـنت می باشند.
– فـن کویل های کـانالی
در ظـرفیت های 600 الی 2000 فوت مکعب در دقیـقه ساخته می شوند و به سه طـرح زیر می باشد:
1-کـانالی سقفی توکار
2-کـانالی سقفی روکار
3-کـانالی دیواری روکار ایستاده
فـن کویلها معمـولاً به دو صورت مــورد استفاده قـرار می گیرند.در حالت اول فـن کویل فقط حـرارت و برودت مــورد نیاز را تامین مـی کند و هـوای تازه توسـط هـوارسان مـرکزی و بوسیله کـانال های توزیع هـوا در سطح محل منتشر می گردد تا تهـویه مناسـب در محـل مورد نظرانجـام گیرد.در این حالت مـیزان بار سـرمایی وگـرمایی توسط ترمـوستات بکـار رفته در فـن کـویل و با خامـوش و روشـن شـدن فـن تنظیـم می گـردد.
در حالت دوم علاوه بر تامین حـرارت و برودت مـورد نیاز، وظیفه تامیـن هـوای تازه را نیز بعهده دارد. بدین صورت که فـن دستـگاه، هـوای تازه را از طـریق دریـچه تعبـیه شده در پشـت فـن کـویل گـرفته و در مـحل پخـش می کند.از مـحاسن این روش می توان به کـاهش هزینه های مربوط به سیستم هـوارسان مرکزی و مـتعلقات مربوطه اشاره نمود و عـدم فیلتراسیون هـوای تازه از معـایب این روش مـی باشد.

فصل پنجم: شناخت بستر طراحـــــی
1-5) در مقیاس شهـــــر:
1-1-5) تاریخچه ی شهر تهران:
تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می داده اند. روستای تهران به واسطه برخورداری از مغاک ها و حفره های زیر زمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آنها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدعیان قرار داشته اند.
از سوی دیگر، کاروان های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله چپاول مردم بومی واقع می شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده شده بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت. تهران در برابر حمله ی افغان ها (پشتون ها) ایستادگی زیادی کرد و به همین خاطر آن ها پس از تصرف تهران این شهر را ویران کردند و باغ ها و تاکستان های آن را از میان بردند. در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتحاد اسلامی و رفع اختلاف ها را به آن ها داد.
تا پیش از کشف تمدّن قیطریّه و همچنین کشف آثاری در تپّه های عباس آباد، گمان می رفت پیشینه ی تاریخی این شهر به همان آثار یافت شده در حوالی شهر ری محدود می شود، ولی اکتشافات باستان شناسی در تپّه های عباس آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و درّوس، نشان داد تمام آبادی های ناحیه ی تاریخی قصران، دوره ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلّاقیّت های فرهنگی را پشت سر گذارده اند. در فارسنامه ی ابن بلخی نیز که مربوط به سال های ۵۰۰ تا ۵۱۰ هجری قمری است. از شهر تهران به دلیل انارهای مرغوبش یاد شده است. اگرچه در آثار مکتوب کهن از تهران پیش از اسلام نام برده نشده است، امّا حفّاری های باستان شناسی ۱۳۲۱ خورشیدی در روستا‍ی درّوس ‍ شمیران نشان می دهد که در این ناحیه، در هزاره ی دوّم پیش از میلاد، مردمی متمدّن زندگی می کرده اند. تهران در قدیم روستایی نسبتاً بزرگ بود که بین شهر بزرگ و معروف آن زمان، شهر ری و کوهپایه های البرز قرار داشت. نخستین بار نام آن در ذکر زندگینامه ی ابوعبدالله حافظ تهرانی متولد ۱۸۴ خ. آمده است. پس از حمله ی مغولان به ری و تخریب این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و عدّه ای از اهالی آواره ی ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود.
این منطقه در زمان سلسله صفوی به علّت این که بقعه سید حمزه جدّ اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم قرار داشت و تهران نیز دارای باغ های خوش آب و هوا بود، مورد توجّه قرار گرفت.
نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند، این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می شد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید. در دوره ی شاه عبّاس اول (۹۶۶ تا ۱۰۰۷ خ.) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی بنا شد، در بخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و مقرّ حکومتی درآوردند.

2-1-5) ویژگی اقتصادی شهر تهران:
تهران علاوه بر این که مرکز سیاسی کشور است، مهم ترین قطب اقتصادی آن نیز است. با این که تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور در تهران زندگی می کنند، حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به این شهر است. البته توزیع این حجم عظیم تولید در بین مردم یکنواخت نیست، به طوری که بیش از ۸۰ درصد این فعالیت اقتصادی تنها در اختیار ۱۰ درصد جمعیت این شهر قرار گرفته است که عمدتاً در نواحی ثروتمند شمال شهر ساکن هستند.
قیمت زمین در برخی نقاط شهر تهران جزء گران ترین ها در کل جهان می باشد. بیش از ۱۵۰۰ سازمان دولتی هم اکنون در تهران فعالیت می کنند و گران ترین ساختمان های تهران نیز در اختیار این سازمان های دولتی است.
تهران با جمعیتی حدود ۸ میلیون و مساحتی حدود ۷۰۰ کیلومترمربع، تولید ناخالص داخلی برابر ۸۸ میلیارد دلار دارد که این شهر را در رده پنجاه و ششمین شهر ثروتمند جهان و بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و هامبورگ قرار داده است، هرچند که همچنان با شهرهایی با جمعیت مشابه خود مانند لس آنجلس (با جمعیت حدود ۱۱٫۸ میلیون نفر) که تولید ناخالص داخلی آن ۶۳۹ میلیارد دلار است یا لندن (با جمعیت ۸٫۳ میلیون نفر) با تولید ناخالص داخلی ۴۵۰ میلیارد دلار فاصله دارد.
بخش خدمات سهمی ۷۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن به ترتیب بخش های صنعت (۱۴ درصد) و کشاورزی (۸ درصد) قرار دارند. در بخش خدمات در استان تهران، رشته فعالیت های عمده فروشی و خرده فروشی با ۲۸ درصد و مستغلات و کسب و کار با ۲۵ درصد بیشترین سهم را در جی دی پی دارند.
فعالیت های خدماتی تهران در داخل شهر و فعالیت های صنعتی (زمین بر) در حومه آن متمرکز هستند. در دهه ی گذشته تراکم بالای جمعیت و گران بودن مسکن در این شهر هجوم تازه واردان به درون شهر را محدود کرده و در نتیجه درصد رشد جمعیت آن کاهش یافته است اما این امر سبب استقرار آن ها در حومه شهر به عنوان مناطق خوابگاهی شده، به طوری که درحالی که سایر مناطق روستایی کشور با کاهش نسبی جمعیت و مهاجرت به شهرها مواجهند، روستاهای تهران برعکس مهاجرپذیرند و رشد جمعیت آن ها از ۵٫۶ درصد به ۶٫۷ درصد رسیده است. به همین دلیل سهم جمعیتی شهر تهران نسبت به استان تهران در چند ده گذشته به سرعت کاهش یافته و از ۹۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۷۲ درصد در سال ۱۳۷۵ و ۵۸ درصد در سال ۱۳۸۵ رسیده است. بنابراین درکل هرچند که مجموعه شهری تهران همچنان مهاجرپذیرترین مجموعه شهری در کشور است اما این مهاجران به جای خود شهر رفته رفته حومه ی آن را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده اند.

3-1-5) ویژگی جمعیتی شهر تهران:
تهران تا پیش از بنیان گذاری سلسله ی قاجار و برگزیده شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دوره ی قاجار به بزرگ ترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ نفر جمعیت، پرجمعیت ترین شهر ایران بوده است. همچنین بر اساس آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۷٬۷۰۵٬۰۳۶ نفر بوده است.
زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی است. اما در بعضی نقاط زبان های محلی نیز دیده می شود که در مجموع از لهجه های فارسی به شمار می آیند. به طور کلی زبان و گویش های دیگری مانند ترکی آذری، کردی، گیلکی، لری، مازندرانی و…. نیز به دلیل مهاجرت ها به آن افزوده شده است. جمعیتی از مردم عرب زبان نیز که عمدتاً " لبنانی و عراقی هستند در شهر تهران زندگی می کنند بر اساس سر شماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلم می کنند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد است. بر اساس بررسی های نمونه برداری جمعیتی از مردم تهران، بیش از نیمی از ساکنان استان تهران در دو نسل اخیر به این استان مهاجرت کرده اند.
در یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به مرحله اجرا درآمد٬ ۶۳% از پایتخت نشینان در تهران متولد شده اند٬ ۹۸% آن ها قادر به تکلم زبان فارسی هستند٬ ۱۳% یکی از زبان های لاتین را می فهمند٬ ۱۰% قادرند به یکی از زبان های دنیا صحبت کنند و ۶۷% تهرانی ها فارس و فارسی زبان هستند.
در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ترکیب قومی-اجتماعی جمعیت ایران دچار تغییر قابل توجهی شد. نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انقلاب باعث شد بسیاری از شهروندان ایرانی به خصوص اهالی تهران، ایران را به مقصد کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، فرانسه، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی ترک کنند. با آغاز جنگ ایران و عراق و به خصوص حملات هوایی عراق به تهران، موج دوم مهاجرت از تهران به شهرها و کشورهای دیگر آغاز گردید، برعکس این قضیه نیز جمعیت زیادی از جنگ زدگان غرب و جنوب غرب ایران، به تهران مهاجرت کردند.
شرایط سخت جنگ در کشورهای همسایه ایران یعنی افغانستان و عراق موجی دیگر از مهاجران را وارد شهر تهران کرد. با وجود اینکه بسیاری از مهاجران افغانی و عراقی بعد از بهتر شدن وضعیت کشورشان و با همکاری آژانس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ایران را ترک کردند با این حال هنوز جمعیت قابل توجهی از این مهاجران در تهران زندگی می کنند و تمایلی به بازگشت به کشور زادگاهٔ شان را ندارند. اکثر مردم تهران شیعه دوازده امامی هستند و ادیان و مذاهب مسلمان (سنی)، تصوف، زرتشتی، بهایی، یهودی، مسیحی (شامل: آشوریان نسطوری، ارمنیان کلیسای گریگوری، کاتولیک، کلدانی، ادونتیست روز هفتم، ایرانیان پروتستان، کلیسای خانگی ایرانیان، ارامنه انجیلی، جماعت مسیحی ربانی، مسیحیان ارتودوکس روس) و خداناباوران نیز در اقلیت هستند.

4-1-5) ساختار کالبدی شهر تهران:
مطالعه توسعه کالبدی شهر تهران نشان می دهد که بافت و ساختار کالبد شهر ، نظامی سنجیده و برنامه ریزی شده ندارد و اساساً تحت تاثیر شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی حاکم برآن شکل گرفته است .
بافت شهری تهران به شکل شعاعی گسترش یافته و محله های مسکونی و غیرمسکونی به طور منظم هسته مرکزی را در بر گرفته اند . با نگاهی گذرا به کالبد شهر در می یابیم که تفکیک قطعات زمین از ضوابط شخصی تبعیت نکرده و کاربری اراضی داخل شهر غالباً در قطعات کوچک نامتناسب و بدون توجه به معیارهای شهرسازی صورت گرفته است . بافتهای قدیمی ترشهربسیار فرسوده شده اند و بسیاری از آن ها کارائی و عملکرد لازم را از دست داده اند . شریانهای خدماتی ارتباط و انسجام کافی ندارند و محله ها از همخوانی فضائی و خدماتی لازم بی بهره اند .
مرکز شهر تهران عمدتاٌ به کاربری های تجاری و اداری اختصاص یافته است . محدوده بزرگی در حد فاصل خیابان های مولوی و بلوار کشاورز از یک سو ، خیابان های بهارستان تا کارگر از سوی دیگر تحت اشغال مراکز تجاری و اداری تهران قرار گرفته و مراکز دیگری نیز از محورهای منتهی به این محدوده شکل گرفته اند .
الگوی فعلی شهر تهران الگوی تک مرکزی است . در این الگو خیابان های محدوده مرکز شهر به شکل شطرنجی است و بقیه شهر از طریق خیابانها و بلوارهای متعدد به شکل شعاعی مستقیم به هسته مرکزی اتصال می یابند .
تجارب حاصل از توسعه بسیاری از کلان شهرهای جهان نشان می دهد که بهترین راه تمرکز زدائی از هسته مرکزی شهر ایجاد هسته های فرعی است . در این راستا باید شبکه های دسترسی هسته های فرعی را به یکدیگر متصل سازد . طرح جامع جدید تهران با توجه به تمرکز بسیار شدید هسته مرکزی شهر و شکل گیری فضائی شهر در دو دهه اخیر نظامی چند هسته ای را برای پایتخت پیشنهاد کرده است . بدین ترتیب این گروه از فعالیت به مشابه مکمل مراکز اداری و تجاری عمل کرده و در ایجاد ترکیب مطلوبی از فعالیت های روزانه و شبانه نقش مهمی بر عمده دارند.

1-4-1-5) وضعیت توپوگرافی پهنه تهران :
وضعیت توپوگرافی خاص پهنه تهران از موقعیت مکانی آن در دامنه کوهستانی البرز و همجواری آن با دشت کویر می باشد و از نظر مرفولوژی در یک مقطع شمالی – جنوبی به چهار منطقه تقسیم می شود .
ارتفاعات البرز ( شمیرانات ) که به صورت توده ای سنگی و بسیار رفیع دیواره شمالی فضای تهران را تشکیل می دهد . بلندترین قله این کوهستان توچال به ارتفاع 3999 متر می باشد .
دامنه البرز که به تپه ماهوره های پایکوبی منتهی شده ، دره های کوهستانی در این تشکیل شده است . دره هایی مانند اوین ، درکه ، حصارک ، نیاوران و سوهانک .
محل استقرار اصلی مقطع شهر تهران که پوشش شنی توام با سنگ ریزه و با عمق کم می باشد . منطقه دشت های همواره شهریار و ورامین ، با پوششی ار خاک های آهن و رسی با بافت بسیار ریز ، بخش عمده زمین های حاصلخیز کشاورزی در این قسمت قرار دارند .

2-4-1-5) وضعیت توپوگرافی شهر تهران :
از نظر موقعیت مکانی شهر تهران در دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز مرکزی قرار دارد . این منطقه از ذخائر رسوبی و رودخانه ها و جریانهای فصلی منطقه کوهستانی پوشیده شده است . به طور کلی در تهران سه منطقه فیزیوگرافیک که دریک مقطع شمالی- جنوبی قرار گرفته وجود دارد ؛ از ری تا ورامین با شیب کم یک درصد که تا کناره های کویر ادامه می یابد .

5-1-5) اقلیم شهر تهران:
1-5-1-5) ویژگی های جغزافیایی شهر تهران :
شهر تهران در دامنه جنوبی کوه های البرز و حاشیه شمالی کویرمرکزی ایران در دشتی نسبتاً هموار واقع شده است که شیب آن از شمال به جنوب است . دشتی که تهران بر روی آن به وجود آمده یکی از آرام ترین شیب های جنوبی را دارد . این شیب از شمال به جنوب و مقدار متوسط 13.5% کشیده شده است . ارتفاع زمین در تجریش 1310 متر و در نزدیکی راه آهن به فاصله 15 کیلومتر به 1100 می رسد . دشت تهران به وسیله دو رود اصلی کرج در غرب و جاجرود در شرق هموار با رودهای فصلی جعفرآباد یا دربند ، دارآباد ، درکه و کنکه همگی از شمال به جنوب جریان دارند ، مشروب می گردد.

2-5-1-5) آب و هوا:
سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش موثری دارند:
-کویر یا دشت کویر:
مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تاثیر گذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می شوند.
– رشته کوه های البرز:
این رشته کوه ها موجب تعدیل آب و هوا می شود.
– بادهای مرطوب و باران زای غربی:
این بادها نقش موثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تاثیر آن را خنثی نمی کنند.
استان تهران را می توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
– اقلیم ارتفاعات شمالی:
بر دامنه جنوبی، بلندی های البرز مرکزی در ارتفاع بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستان های بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است.
– اقلیم کوهپایه:
این اقلیم در ارتفاع دو تا هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستان هایی به نسبت طولانی است. آب علی، فیروزکوه، دماوند، لواسان، سد امیر کبیر و طالقان در این اقلیم قرار دارند.
– اقلیم نیمه خشک و خشک :
با زمستان های کوتاه و تابستان های گرم، در ارتفاعات کم تر از ۱۰۰۰ متر واقع شده است. هر چه ارتفاع کاهش می یابد، خشکی محیط بیشتر می شود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته اند. هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.
آب و هوای تهران متاثر از کوهستان در شمال و دشت در جنوب است. غیر از شمال تهران که تحت تاثیر کوهستان آب و هوای آن تا حدی معتدل و مرطوب است، آب و هوای بقیه شهر کلا گرم و خشک و در زمستان ها اندکی سرد است. مهم ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه ای و اطلسی هستند که از سمت غرب می وزند. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از توده های هوا جلوگیری می کند در نتیجه باعث شده است که هوای شهر از از یک سو خشک تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.

3-5-1-5) شدت و جهت تابش نور:
ساعات مختلف سال : با توجه به قرارگیری تهران در عرض جغرافیایی 37 درجه شمالی،این شهر از تابش آفتاب نسبتا خوبی،به خصوص از سمت جنوب بهره مند می باشد.
با توجه به زاویه تابش آفتاب،اضلاع جنوبی ساختمان های این شهر،دارای نور مستقیم آفتاب در ساعات میانی روز هستند اما اضلاع شمالی از تابش مستقیم بهره مند نیستند،بلکه در طول روز نور غیرمستقیم دریافت میکنند.اضلاع شرقی وغربی نیز با طلوع وغروب خورشید به ترتیب در ساعات اولیه وپایانی روز می توانند از تابشی بهره مند باشند .
فصول مختلف سال : با توجه به انحراف 27 درجه ای محور کره ی زمین،تابش آفتاب در فصول مختلف سال متفاوت است.این اختلاف در عرض های مختلف جغرافیایی نیز متفاوت است.در شهر تهران،درفصل زمستان ونیمه دوم پاییز،تابش آفتاب به صورت مایل بوده واز پنجره های اضلاع جنوبی ساختمان به داخل ساختمان نفوذ می کند.اما در فصل تابستان،هنگامی که نیمکره شمالی در معرض تابش آفتاب قرار دارد،تابش آفتاب به صورت مستقیم و به طور عمده به سمت سقف ساختمان می باشد .

4-5-1-5) میزان بارندگی و رطوبت:
مهم ترین منبع بارش دراین شهر بادهای مرطوب مدیترانه ای واطلسی هستند که از سمت غرب می وزند.رشته کوه البرز همچون سدی از نفوذ بسیاری از توده های هوا جلوگیری می کند در نتیجه باعث شده که هوای شهر از طرفی خشک تر و از آرامش نسبی برخوردار باشد.
میزان بارندگی در سطح شهر تهران عمدتا کم بوده وبه مقدار 254.8 میلی لیتر در طی سال اندازه گیری و تعداد روزهای یخبندان(دمای زیر صفر)آن نیز 36 روز در سال ثبت شده است(1376).در یک دوره 45 ساله بیشترین دمای تهران43 درجه سلسیوس وکمترین دمای آن15-درجه سلسیوس گزارش شده است.میانگین رطوبت نسبی هوا در تهران40 درصد ودر شمیران46 درصد بوده است.

5-5-1-5) باد:
باد غالب تهران غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت آن ۵٫۵ متر بر ثانیه است. شب ها نسیم خنکی موسوم به نسیم توچال از کوه به پایین می وزد (باد کوه) و روزها برعکس نسیمی از سمت دشت می وزد (باد دشت).

2-5) در مقیاس منطقـــــه:
1-2-5) تحولات کالبدی منطقه2 :
با انقلاب اسلامی و تغییرات حاصل از آن در مدیریت شهری سیاستهای طرح جامع دستخوش دگرگونی ها و توقف هایی گردید که تا چندین سال توسعه کالبدی شهر را از طی مسیر برنامه ریزی شده باز داشت .
در نیتجه انقلاب اسلامی و همچنین دومین برنامه ریزی توسعه کالبدی شهر با توجه به موانع توسعه فیزیکی یعنی ارتفاعات شرقی و شمالی در اراضی و زمینهای توسعه نیافته شرق و شمال شرقی و جنوب شرقی با محدودیتهایی ادامه یافت ، لیکن توسعه عمده واصلی آن به غرب ، شمال غربی و جنوب غربی بود ، که محدودیت خاص از نظر میزان اراضی قابل استفاده نداشت همراه با توسعه پیوسته شهر در جهات مختلف رشد عمودی نیز در نواحی گوناگون شهر تحت تاثیر مصوبات و بخشنامه های موردی شکل گرفت .
بدین ترتیب درمنطقه دو بعد از انقلاب اسلامی توسعه شهری با واگذاری زمین به تعاونیهای گوناگون در نیمه شمالی و جنوبی اراضی شمال جلال آل احمد تا جنوب پارک پردیسان و در شمال شهرک غرب تا محدوده شمالی منطقه (تراز 1800) تحت عملیات ساخت وساز قرارگرفت . عکسهای هوایی سال 1374 مشخص می نماید که کلیه ا راضی قابل ساخت و ساز در منطقه ساخته شده یا در حال ساخت می باشند .
2-2-5) عناصر عمده ی کالبدی منطقه 2 :
مشخصه های کالبدی به عنوان چشم گیر ترین مشخصه در شناخت و قایل شدن تمایز میان ساختار منطقه یا شهر با سایر بخشها مطرح هستند . عوامل کالبدی با پیوستگی یا گسستگی خود انسجام یا آشفتگی نظام های عملکردی و ساختاری شهری و منطقه ای را موجب می شوند . عناصر کالبدی با تعریف نقاط عطف امکان درک ساختار را موجب می شوند . عناصر کالبدی تعریف فعالیت ها و راهها را بر عهده دارند و انسجام دهنده این دو می باشند . اجزا و عناصر کالبدی در کنار هم اشکال مختلف بافت را ایجاد می کنند ، که هرکدام تاثیرات مختلفی در تعریف ساختار دارند . اتصال پیوستگی بافتها و همگونی اجزا و عناصر کالبدی آنها در انسجام فعالیت ها و خوانایی آنها نقش دارند . تنوع عناصر کالبدی در کنار هماهنگی آنها تحت سلسله مراتب عامل در کارایی و مطلوبیت فعالیتها و عملکردها می باشد.
عناصرکالبدی زمانیکه با فعالیت های جاری در خود متناسب باشند ، موفق خواهند بود . از اینرو نوع کاربری ها تاثیر فراوانی در همجواری عناصر کالبدی و ایفای نقش مطلوبتر انها خواهند داشت . بررسی الگوی کاربریها در ارتباط با یکدیگر تصور روشنی از نحوه استقرار عناصر کالبدی و نحوه تعامل انها با هم در ساختار منطقه را بیان می نماید.

سه کاربری که بیشترین تعداد اجزا و عناصر کالبدی را در منطقه به خود اختصاص داده اند : عبارتند از کاربری مسکونی ، تجاری و فضای سبز شناسایی رابطه این سه کاربری و اجزا آنها در حوزه ها و نواحی مختلف تصویر واضحتری از نقش بافت بر ساختار را ارائه می دهد .
نکته مهم در بررسی کالبدی توجه به فضای باز می باشد که در کنار فضای پر (ساختمان ها ) شکل و فرم بافت را تعیین می کنند . فضاهای بازاغلب به صورت فضای سبز در سطح منطقه مطرح هستند و در پیوستگی فعالیت ها و وضوح انها موثرند
.
با توجه به مطالب فوق روند شناسایی عوامل کالبدی بدین ترتیب می باشد که ابتدا عوامل کالبدی به دو دسته عناصر کالبدی طبیعی و عناصر کالبدی مصنوعی تقسیم شده و مورد شناسایی قرار می گیرند . در بررسی عوامل کالبدی مصنوعی موضوعات مورد بررسی عبارتند از :
عناصرمصنوعی کلان و بافت کالبدی حوزه های مختلف منطقه.
ویژگی های کالبدی _فیزیکی به دو عناصر و ساختارهای طبیعی و عناصر و عوامل مصنوعی (انسان ساز) تقسیم می شوند
.
1-2-2-5) ساختارها و عناصر طبیعی

در منطقه دو شهرداری تهران ،دامنه های جنوبی البرز، شامل دره ها و تپه ها ، دو مسیل _ دره اصلی اوین _ درکه و فرحزاد مهمترین ساختار و عناصر طبیعی تعیین کننده بشمار می روند .
رشته کوه البرز ، در منتهی الیه شمالی منطقه ، بعنوان یک لبه و نشانه محدود کننده مرز شمالی منطقه و صحنه آرای تقریبا تمامی چشم انداز های منطقه بسوی شمال می باشد . شکل زمین شیب و پستی و بلندیهای این دامنه محدودیت بسیاری را برای انجام ساخت و ساز توسعه شهر و زیر ساختهای مورد نیاز ایجاد نموده است. اگر چه با پیشرفت تکنولوژی ساخت و افزایش قیمت زمین این لبه و مرز شهری بتدریج عقب نشانده شده است ولی با اتخاذ تصمیمات مقتضی در طرح جامع شهر ، این مرزدر تراز 1800، فعلا نثبیت شده است . احداث فضای سبز بعنوان اقدام حفاظتی جلوگیری از ساخت و ساز ،نثبیت لبه شهری و هم به ارزش بصری و زیست محیطی منطقه . در برخی از این لبه ها افزوده است بطور کلی ، دامنه های شمالی ، بخشی از هویت شهری (طبیعی) منطقه 2 را تشکیل داده است .
باغ های (طرشت . باغ فیض . فرحزاد . اوین)

گستردگی محدوده باغها و موقعیت ویژه انها در بافت نسبتا قدیمی روستا_شهرها . در شمال و جنوب منطقه ضمن جدا سازی آن از ساختار (فعالیت و سکونت) ،امکان تحول ساختار را فراهم ساخته است. در واقع این محدوده ها اگر چه لبه هایی را برای ساختار کنونی ایجاد نموده اند، امکان اصلاح و بهبود و یا تحول در ساختار را نیز در خود دارند . این محدوده ها در شرایط کنونی محدوده های بشدت تحت فشار توسعه شهری اند . امکان تلفیق و آمیختگی آنها در ساختار فضائی با برنامه حفاظت و توسعه آنها هم برای شهر و هم برای فضای سبز منطقه فایده بخش خواهد بود .

2-2-2-5) ساختارها و عناصر مصنوعی
دانه بندی و بافت :دانه بندی قطعات، چیدمان (بافت) و جهت گیری آنها که حاصل شرایط تاریخی و چگونگی توسعه شهری در محدوده مورد بررسی است ، زمینه شکل گیری ساختار فضائی و ویژگی های ان را تعیین و تعریف می کند. از این رو به بررسی عناصر (قطعات ) و چگونگی ترکیب و همبستگی انها (بافت شهری ) می پردازیم .
این بررسی بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا به بررسی کیفیت هندسی . جهت گیری و ساختار عناصر(قطعات شهری _قطعات ثبتی ) پرداخته شده سپس ترتیب چیدمان یا ترکیب انها (بافت شهری ) در منطقه شناسا ئی میگردند.
در بررسی بافت شهری بحث عمدتا بر طیف معمول قطعات (2000_50) که اکثریت انها را قطعات مسکونی تشکیل می دهند استوار است.
3-2-2-5) عناصر تاثیر گذار بر بافت یا عناصر ساختاری
عمده ترین عناصر مصنوعی تاثیر گذار بربافت بدلایل مختلف(سطح. عملکرد. اهمیت) موردبررسی قرار میگیرند.
الف: دانشگاه صنعتی شریف
دانشگاه صنعتی شریف با وسعت زیاد خود بعنوان عنصر کالبدی قوی میان حوزه غرب و شرق خود جدایی ایجاد کرده است . بافت ریز دانه همجوار دانشگاه قابلیت کمی در تلفیق و ترکیب با آنرا دارند . مجموعه باغهای طرشت در قسمت شمالی به همراه دانشگاه باعث انفکاک میان ساختار محلات مسکونی شرقی و غربی خود شده اند.
بررسی دانشگاه از لحاظ سبک معماری حائز اهمیت می باشد. دانشگاه صنعتی شریف در حاشیه خیابان آزادی قرار دارد و از لحاظ کالبدی و عملکردی جز ساختار شهری می باشد . ایجاد فضاهای باز در اطراف دانشگاه بعنوان مفصل میان دانشگاه و بافت فشرده اطراف ان موثر میباشد و و بدین ترتیب دانشگاه با ساختار منطقه ای مرتبط شود.

ب: کارخانه برق آلستوم
مجموعه کارخانه برق آلستوم بدلیل ابعاد و اندازه زیادی که دارد بعنوان عنصر کلان در غرب محله سازمان آب ارتباط ساختارهای مسکونی میان محلات سازمان آب و صادقیه را مختل کرده است . بزرگراه یادگار امام نیز در این انفکاک بسیار موثر بوده است . از طرف دیگر کارخانه برق آلستوم با قرار گیری در قسمت جنوبی خود با قرارگیری در حاشیه ستارخان میان بافت ریز دانه حاشیه خیابان جدایی ایجاد کرده و ساختار تجاری و نسبتا بهم پیوسته حاشیه ستارخان را مختل نموده است . کارخانه برق آلستوم با قرار گیری در مجموعه ای در عناصر ریزدانه قابلیت خوبی جهت تلفیق ساختار محلی و ساختارتجاری خدماتی ستارخان دارد . در وضعیت کنونی این این عنصر کالبدی در تضاد با محیط پیرامون خود است فروشگاه شهروند و بازار خسرو در کنار برق آلستوم در مجموع عنصر کالبدی کلانی را تشکیل می دهند که فعالیت درون آنها فعالیت های درون آنها با ویژگیهای کالبدی بطور همگون تلفیق نشده است و این امر جایگاه این محدوده را در ساختار منطقه ای و حوزه شهری تصعیف می نماید. کارخانه برق آلستوم و فروشگاه شهروند و بازار خسرو از لحاظ کالبدی و عملکردی فرصت بسیار مناسبی هستند که قابلیت تبدیل شدن به فضای عمومی بعنوان بستر روابط اجتماعی و یک نقطه کانونی در سطح منطقه و حتی حوزه شهری عمل نمایند.

3-2-5) موقعیت جغرافیایی و سیمای شهری منطقه 2 :
موقعیت جغرافیایی:
این منطقه به 9 ناحیه و 30 محله شورایاری 14 محله ممیزی تقسیم میگردد عمده کاربری این منطقه به ترتیب شامل کاربری مسکونی راه و بزرگراه – فضای سبز و سایر کاربریها میباشد
سیمای طبیعی :
رشته کوه البرز در منتهاالیه شمالی شاخص ترین عنصر طبیعی است . دامنه های جنوبی رشته کوه البرز دو مجموعه روستا شهری درکه و فرحزاد را در بر میگیرد.
از دیگر عانصر طبیعی – مسیلهای درکه و فرحزدار – تپه های شمال کوی نصر – فضای سبز کلان
همچون پارک پردیسان – باغهای طرشت را میتوان نام برد .

سیمای تاریخی :
قسمت اعظم منطقه در اثر رشد سریع ساخت و ساز در دو دهه اخیر بصورت شتابان و دفعتی
شکل گرفته است که اکنون نیز این موج در آن جاری است.
قسمتهای قدیمی تر مطنقه که حاشیه خیابان آزادی را شامل میشود به اوایل دهه
چهل برمیگردد . روستاهای درکه و فرحزاد در شمال منطقه و روستای طرشت در جنوب
منطقه از جمله سکونتگاهها ی قدیم منطقه هستند که سیمای تاریخی منطقه را شکل میدهند.

4-2-5) ویژگی فرهــــنگی و اقتصادی منطقه 2 :
الف) ویژگی های اقتصادی :
از عوامل مهم در تعریف و تعیین جایگاه اقتصادی یک منطقه نوع فعالیت های رایج در منطقه است معیارهای اقتصادی بودن فعالیت هاو کاربری ها عبارتند از حجم فعالیت میزان مراجعین و میزان شاغلین.
بخش ساخت و ساز از عمدترین فعالیت های تولیدی در منطقه 2 است که بواسطه مسکونی بودن منطقه از رونق خوبی در طی سالهای امر برخوردار بوده است و از سوی دیگر به علت نقش اداری منطقه نوع فعالیتهای موجود به رونق اقتصادی دامن میزند .
شرایط و امکانات منطقه از قبیل بافت کالبدی و اجتماعی / اراضی بایر وسیع شبکه های ارتباطی مهم شهری و همچنین استقرارا ادارات و سازمان های دولتی در این منطقه پتانسیل بالای را جهت سرمایه گذاری فراهم نموده است فعالیت عمده ادارات دولتی سبب جذب نیروی کارو ایجاد اشتغال در منطقه گردیده است به نحوی که شاغلین بخش اداری سهم قابل توجهی نسب به کل شاغلین منطقه را دارند.
از دیگر عملکرهای مهم اقتصادی منطقه فعالیت تجاری بوده که وجود مراکز تجاری وسیع پس از احداث مرکز تجاری یادمان که منشا یک مرکز تجاری شهری و فراشهری را برعهده دارد این مناطق جاذب اشتغال و فعالیتهای وسیعی در زمینه توسعه اقتصادی خواهد بود .

ب) پتانسیل های اقتصادی:
– گذر شریانهای حیاتی شهر تهران شامل برگراهها و دیگر خیابان های از منطقه 2 صرفه جوئی های اقتصادی را زا لحاظ کاهش هزینه حمل و نقل کالا و خدمات برای منطقه به همراه خواهد داشت و همچنین دسترسی سهل و آسان تمام نقاط شهر از طریق بزرگراههای شرقی – غربی و شمالی – جنوبی جهت جذب سایر فعالیت ها از دیگر
توانای ها ی منطقه می باشد
– وجود اراضی بایر وسیع در کنار خطوط حمل و نقل شهری و منطقه ای از دیگر پتانسیلهای منطقه است که در استقرار فعالیت های تجاری ، اداری و خدماتی نقش بسیار موثری دارند.
– فضای وسیع سبز داخل منطقه می تواند عامل بسیار مهمی در ایجاد گذران اوقات فراغت باشد . مراکز فراعتی درکه و فرحزاد که سطح عملکردی و مخاطبثین آنها در رده شهر میباشد از پتانسیل های منطقه است .
– وجود مراکز مهم تجاری در منطقه و تمرکز مکانی بسیاری از فعالیتها گرایش استفاده کنندگان را به این منطقه که از امکانات زیر بنائی قوی تری را بروز نموده است.
– تمرکز فعالیت های اداری – آموزشی عالی – تحقیقاتی سبب ایجاد اشتغال و جذب استفاده کننده در منطقه شده است .

پ) ویژگی کالبدی و فرهنگی:
از جمله بارزترین ویژگیهای کالبدی منطقه 2 وجود عوارض طبیعی حاصل از وجود رشته کوه البرز در منتهی الیه شمالی منطقه می باشد . عوارض طبیعی دیگر همچون مسیلها ی درکه و فرحزاد و پارک پردیسان نیز در تمایز منطقه 2 با سایر مناطق موثر می باشد.
عبور گسل اصلی شمال تهران و گسل های فرعی نیاوران داودیه و باغ فیض از این منطقه سبب بالا بردن ضریب آسیب پذیری آن در قبال زلزله می باشد . علاوه بر این مسائل زمین لغزه و رانش خاک نیز از عوامل دیگری است که منطقه را پر مخاطره می سازد.
گستردگی وشکل هندسی این منطقه از دیگر ویژگی های کالبدی منطقه است . شبکه گسترده مترو در منطقه نیز که در آینده به بهره برداری می رسد از توانمندیهای بلقوه منطقه است کاربری فراغتی تفریحی و گردشگری منطقه که از دو عنصر کلان درکه و فرحزاد تشکیل شده است از جمله ویژگیهای کارکردی منطقه است .
شهروندان این منطقه از سطح سواد بسیار بالایی برخوردارند تا جایی که درصد باسوادان این منطقه بیش از 90 در صد از جمعیت منطقه را تشکیل می دهند از نظر جامعه شناختی ، بسیاری از شهروندان این منطقه جزو طبقه متوسط جامعه هستند که اقشاری همچون فرهنگیان ، دانشگاهیان ، مدیران ، کارمندان ، صنعتگران را شمال می شوند.
تنوع اقشار اجتماعی ساکن در منطقه 2 ( قشر روستا شهری – حاشیه نشین – کارمند – کسبه … از جمله دیگر ویژگیهای منطقه است .

5-2-5) عناصر شاخـــص محله 2 :
ویژگی های کالبدی – فیزیکی به دو دسته عناصروساختارهای طبیعی وعناصروعوامل مصنوعی(انسان ساز) تقسیم می شوند.
ساختارهاوعناصرطبیعی:
رشته کوه البرز،درمنتهی الیه شمالی منطقه،بعنوان یک لبه ونشانه محدودکننده مرزشمالی منطقه وصحنه آرای تقریبا تمامی چشم اندازهای منطقه به سوی شمال می باشد.
دره_مسیلهای درکه وفرحزاد:
این دو مسیل با جریانات اصلی آب وبا پهنه های متفاوت (از30الی120متر)وعمق متغیر(تابیش از10متر) که در نقاط مختف آن پهنه هائی درخت کاری شده (درطرفین شرقی وغربی منطقه)لبه هایی جدی برای ارتباط وهماهنگی بافتهای درونی وبیرونی خود ایجاد نموده اند.
باغهای(طرشت،باغ فیض،فرحزاد،اوین) :
گستردگی محدوده باغها وموقعیت ویژه آنها دربافت نسبتا قدیمی روستا-شهرها درشمال وجنوب منطقه ضمن جدا سازی آن از ساختار(فعالیت وسکونت)،امکان تحول ساختاررافراهم ساخته است.
دانشگاه صنعتی شریف:
دانشگاه صنعتی شریف با وسعت زیاد خودبعنوان عنصر کالبدی قوی میان حوزه غرب و شرق خود جدائی ایجاد کرده است.
کارخانه برق آلستوم:
مجموعه کارخانه برق آلستوم بدلیل ابعاد و اندازه زیادی که داردبعنوان عنصری کلان در غرب محله سازمان آب ارتباط ساختارهای مسکونی میان محلات سازمان آب و صادقه را مختل کرده است.
زندان اوین:
زندان اوین در شمال شرقی منطقه در مرز میان منطقه دو و منطقه یک قراردارد.زندان اوین با سطحی گسترده میان ساختار روستایی درکه وسایر بخشها ی منطقه جدائی حاصل کرده است.
شهرک آزمایش:
شهرک آزمایش در غرب شهرک ژاندارمری قراردارد.ازلحاظ مکان قرارگیری شهرک آزمایش باید گفت که نزد کلی به عنصر کالبدی کلان دیگری همچون پارک پردیسان زمینه برقراری ارتباطی ساختاری وتحت سلسله مراتب را میان پارک پردیسان شهرک آزمایش و سایر عناصر منطقه ای و محله ای را فراهم می نماید.
مجموعه برج یادمان:
برج یادمان وکاربریهای وابسته به آن به همراه بیمارستان میلاد مرکز پالایش خون و سازمان تحقیقات مسکن در مجموع عنصرکالبدی کلانی را شکل می دهند.در این مجموعه تناسب مطلوبی میان کالبدوماهیت کاربریهای آن ازحیث مقیاس و اهمیت برقرار شده است که از نقاط قوت ساختار شهری می باشد. این مجموعه فرصت بسیارمناسبی جهت اتصال کالبدی وعملکردی ساختار شهر با ساختار منطقه می باشد.

پارک جنگلی پردیسان:
پارک جنگلی پردیسان باوسعت زیاددرموقعیتی ممتازقراردارد.همچون با دو شاهراه اصلی شهر یعنی بزرگراههای همتورسالتونزدیکی نسبی به بزرگراههای چمران و اشرفی اصفهانی موقعیتی منحصر به فرد به آن داده است درحالی که اکنون قسمت اعظم درخت کاری و عمران نشده واستفاده مطلوبی از آن نمی شود.
حاشیه مسیلها:
دو مسیل درکه و فرحزاد سطح زیادی از منطقه را به خوداختصاص داده اند. حاشیه این مسیلها که بعنوان حریم آنها درنظر گرفته شده فارغ از هر نوع کاربری می باشد.

3-5) در مقیــــــاس سایت:
1-3-5) انتخاب سایت
زمین از جمله منابع محدود و ارزشمند دنیای امروز است و در شهر های شلوغ و پر جمعیتی چون تهران اهمیت بیشتری می یابد. وقتی انسان با صرف منابع موجود وقت و هزینه بروی زمین بنایی را می سازد این بنا باید شایستگی وجود داشته باشد و از منابع ارزشمند هستی جیز ارزشمندتری پدید می آورد. چه بسا ساختمان های بسیاری که نه راحتند و نه زیبا و هنگامی که از کنارشان میگذریم با خود می اندیشیم "شاید می توانست بهتر باشد!"
از این جمله ساختمان شهرداری منطقه 2(سعادت آباد) است که با توجه به شرایط مناسب زمین هم از نظر کالبدی و هم از نظر کاربری میتوانست شکل بهتری به خود بگیرد. برخی ویژگی های مهم سایت:
* دسترسی به خیابان شهرداری و نزدیکی به میدان های سعادت آباد (میدان کاج و میدان سرو) . از آنجایی که خیابان شهرداری در انتها مستقیما به خیابان یا بزرگراه دسترسی ندارد تنها رفت و آمد های محلی و یا مربوط به شهرداری را در بر میگیرد, بنابر این ازدحام ناشی از مراجعین بر ترافیک خیابان تاثیر نامطلوبی ندارد.
* شیب شمالی جنوبی زمین و نبود ساختمان های بلند در اطراف بنای شهرداری که از یک طرف به اهمیت حضور کالبدی ساختمان می افزاید و از طرفی به کمک ارتفاع زیاد خیابان از بزرگراه نیایش چشم انداز زیبایی از شهر و برج میلاد فراهم می آورد.
* ارتباط با کاربری اداری در کنار خیابان از طرفی دیگر نزدیکی به محیط مسکونی و فضای سبز بازی کمک می کند تا بنای شهرداری در عین رسمی بودن بتواند با بستر مسکونی اطراف خود پیوند بخورد و چهره ی مردمی جدیدی از شهر بسازد.

2-3-5) تحلیل سایت :

مسیر اصلی دسترسی به سایت خیابان شهرداری است. از آنجایی که این خیابان تنها از شمال به خیابان اصلی (سرو غربی) راه دارد. بیشتر مراجعین از سمت شمال دسترسی دارند و سایر دسترسی ها محلی هستند. احداث پارکینگ طبقاتی در ضلع شمالی تغییری در دسترسی ها ایجاد نمی کند .(شکل 2-3-2-5)

در طراحی ساختمان های اداری به دلیل مساحت زیاد آنها توجه به مسائل اقلیمی برای صرفه جویی در مصرف انرژی اهمیت بیشتری می یابد. بنابر این جهت جلوگیری و طراحی ساختمان باید به گونه ای باشد که فضاها از حداکثر نور طبیعی بهره مند شوند
همچنین برای جلوگیری از باد غالب و نامساعد غرب جبهه ی غربی بایدحداقل بازشو داشته باشد. (شکل3-3-2-5)
از آنجا که سایت مورد نظر از یک طرف به خیابان و از دو طرف به کوچه می رسد و ورودی ها در این قسمت ها قرار می گیرند محدوده ی عمومی را می سازند و ضلع غربی به واسطه ی بسته بودن جنبه ی خصوصی تری دارد.(شکل 4-3-2-5)

3-3-5) عکس هایی از سایت:
الف) دید هایی از سایت:
عکس 1-3-3-5) دید از خارج به داخل سایت

عکس 2-3-3-5) دید از داخل به خارج سایت

ب) خط آسمان:

ج ) مصالح و فرم :
محیط پیرامون سایت غالبا مسکونی بوده و در اکثر موارد ساختمان ها نماهای جدید ( سنگ و شیشه و ….) دارند.
عکس 5-3-3-5) بافت مسکونی پیرامون سایت

د) بناهای شاخص و مهم:
از جمله ساختمان های مهم اطراف سایت بیمارستان عرفان، مجموعه ی ورزشی الزهرا، بانک شهر و بانک کار آفرین می باشد.

عکس 7-3-3-5) بیمارستان عـرفان و بانک کارآفرین:

عکس 8-3-3-5) بانک شهر:

عکسی 9-3-3-5) مجموعه ورزشی الزهرا:

فصل ششــم: فرآیند طـــــراحی
1-6) نیاز های برنامه فیزیکی
* معاونت معماری و شهر سازی
زیر بنـــــــا

شــــــرح فضا

35

معاونت معماری و شهر سازی
40

صدور پروانه
50

سیستم های مکانیزه و GIS
100

طرح تفضیلی و نقشه برداری
30

دبیر خانه
130

بایگانی
* معاونت حمل ونقل و ترافیک شهری
زیر بنــــــا

شــــــرح فضا

40

معاونت حمل و نقل و ترافیک شهری
50

مدیریت مطالعات و بررسی های ترافیک شهری
50

مدیریت اجرایی و کنترل نظارت

* حوزه ی شهردار و بخش های در ارتباط مستقیم
زیر بنـــــا

شــــرح فضا

70

دفتر شـــهردار
30

اتاق اســـتراحت
50

اتاق منشـــی و انتظار
100

اداره ی حقوق
35

اداره ی حـــراست
40

روابط عمومی
18

شـــورا یاری
18

اداره ی ارزشیابی، بازرسی و رسیدگی به شکایات
40

دفتر قائم مقام
* معاونت مالی اداری
زیر بنـــــــا

شــــــرح فضا

40

معاونت مالی اداری
30

مدیـریت درآمد
18

اجرائیات
100

درآمــــد و نوسازی
50

درآمــــد های عمومی
40

واحد ممیزی
30

دبیــــر خانه
150

بایگانی
18

مدیریت امور مـــالی اداری
60

اداره ی کـــارپردازی
100

اداره ی حســـابداری
40

امور قرار دادهــــا
18

مدیریت کارگزینی و رفاه
40

اداره ی امور استخدامی
40

اداره ی رفاه کارکنان
100

بایگانی

زیر بنــــــــــا

شـــــرح فضا

40

معاونت فنی و عمران
45

اداره ی خدمات فنی و امور عمرانی
45

اداره ی نظارت بر امور عمرانی
30

دبیر خانه

* معاونت فرهنگی و اجتماعی
زیر بنـــــا

شــــرح فضا

40

معاونت فرهنگی و اجتماعی
50

مدیریت امور فرهنگی و اجتماعی
80

مدیریت امور اجتماعی و مشارکت های مردمی

* معاونت هماهنگی و برنامه ریزی
زیر بنــــــا

شــــرح فضا

40

معاونت هماهنگی و برنامه ریزی
50

مدیریت مطالعه و پژوهش
50

مدیریت برنامه ریزی و بودجه
50

مدیریت هماهنگی امور

* فضاهای وابسته
زیر بنــــا

شــــرح فضا

250

سالن سخنرانی
130

سالن کنفرانس
120

کتابخانه تخصصی
100

سایت رایانه
50

لابی و اطلاعات و نگهبانی

* فضاهای رفاهی کارکنان
زیر بنــــا

شــــرح فضا

140

کافه تریا
400

رستوران
180

آشپزخانه
150

سرویس بهداشتی

زیر بنــــا

شــــرح فضا

350

سالن مراجعین
150

کافه تریا
500

لابی-گالری
20

نگهبانی و اطلاعات
20

سرویس بهداشتی

2-6) ارتباط فضاها:
برای ارتباط سریع و موثر بخش های مختلف فضاهای موجود بر اساس چگونگی حضور مردم و کارکنان در سه زون عمومی (مردم)، مشترک (مردم و کارمندان) و اداری (کارمندان) جای می گیرند. ترتیب قرار گیری قسمت های مختلف باید به نحوی باشد که زون مشترک حد فاصل دو زون دیگر باشد.
لابی اصلی (لابی گالری) باید با بخشهای مختلف که مکان های اصلی مراجعه ی مردمند در ارتباط مستقیم باشد.(دیاگرام 1-2-6)
به این ترتیب لابی نقش قلب مجموعه و مفصل حرکتی مجموعه را بازی می کند. در محدوده ی معاونت معماری و شهرسازی و مدیریت درآمد مراجعین میان سالن اصلی، دبیر خانه و بایگانی حرکت می کنند به همین دلیل این دو بخش باید در ارتباط مستقیم قرار بگیرند. (دیاگرام 2-2-6)

بخش مدیریت شهرداری (دفتر شهردار) در اغلب شهرداری ها در راس قرار میگیرد (آخرین طبقه). در صورتی که در این مجموعه در میان و مرکز سایر بخش ها جای میگیرد. به تعبیری لابی قلب زون مردمی و شهردار قلب زون اداری است.(دیاگرام 3-2-6)

دیاگرام3-3-6) ارتباط شهرداری با سایر قسمت ها
3-6) ایده ی اسقرار فضــــاها و عمـــلکرد ها:
با توجه به شــناخت قسمت های مختلف طـــرح ویژگی های هــر کدام، ارتبـــاط آنها و همچنین پتانسیل های موجود در ســـایت ایده ی شکل گیری عملکـــرد ها در کنار هم بر اســـاس چندین عامل کلیـــدی تعیین گــردید.
* حـرکت آزاد مــردم در ضلع شــرقی سایت وایده ی پارک شــهرداری که اهداف زیر را دنبال مـیکند:
* حذف حصــار و دیواره هــای طولانی بــرای ارتباط نزدیــک تر مردم و شــهرداری
* ارتــباط موثر با محله و محــیط مسکونی پیـــرامون
* داشتــن عملکرد محلــه ای و پویایی سایــت در ســاعات مختلف شــــبانه روز
* برای ممکن ســاختن ایده ی پارک شهرداری کالبد بنا باید به شـــکلی باشد که با حداقل حصـــار و دیوار سایت را به دو قسمت عمومی (شـــرقی) و خصوصی (غـــربی) تقسیم کند.

* با توجه به عرصــه بندی سایت نیمه ی شمـــالی برای زون اداری و نیمه ی جــنوبی برای زون مشــترک در نظر گرفتـــه شده اســـت.
* ورودی اصلی مجموعه از ضـلع شرقی ســـایت و از محدوده ی پارک اسـت. ورودی کـارکنان از سـمت شمال و از تراز بالای ورودی اصلی است.
* ورودی پارکینگ فضای باز در نیمــه ی غربی (خصوصی) از ضلع شمــالی و جنوبی است و با توجـه به نزدیکی پارکـینگ طبقاتی تنها برای معاونان و مدیـران پیش بینی شده اســت.
* سالن مراجعیـن باید در ارتباط بصری با پارک و چشم انداز زیبای جنوبی قرار گیرد.
* سالن سخـــنرانی باید با توجه به عملکرد مشــترک آن در ارتباط با لابی اصــلی و در زون مشترک قـرار گیرد؛ به نحوی که به فضای باز هم دستـرسی داشته باشد.

4-6) شکل گیری ایده ی حجمی:
برای تحقق خواسته ی اولیه از جمله تقسیم سایت به فضای شرقی و غربی به کمک حجم اصلی کشیدگی ساختمان باید شمالی جنوبی باشد. در صورتی که جهت گیری مناسب ساختمان های اداری شرقی غربی است. همچنین برای بهره گیری تمام فضاها از نور طبیعی عمق ساختمان از مقدار مشخصی تجاوز نمی کند. از آنجایی که کانسپت کلی و اولیه الهام از نمای کلی شهر تهران و آنچه که تصور عموم مردم از کلان شهری چون تهران است می باشد( تصویر1-4-6 )؛ با توجه به شرایطی بیان شده ایده ی تعدد حجمی شکل گرفت.به این معنا که ساختمان های کشیده ی شرقی غربی طوری در کنار یکدیگر قرار بگیرند که مانع نور گیری یکدیگر نباشند.
یک حجم شفاف آنها را به هم پیوند می دهد و با کشیده گی شمالی جنوبی خود سایت را به دو قسمت مورد نظر تقسیم می کند؛ این حجم میتواند در بر گیرنده ی فضاهای غیر اداری مانند لابی و سالن سخنرانی باشد.(شکل2-4-6)

ایده اولیـه مورد بازنـــگری قرار گرفـــت. قلب مجموعــه به لابی اختصاص یـــافت با بدنه شفـــاف در دو ضلع غربــی و شــرقی. ارتفاع سقف آن به انــدازه دو ســقف اداری در نظر گـرفته شــد. دفتـر شهردار بالای ورودی جای گرفـــت و در سمت شمال در 4 طــــبقه و بخــش دیـگر با 3 طبقه در نیمه جنوبی شــکل گرفـت. حجــم شفاف اولیه در قـــسمت شمالـــی جای خود را به یک گـــودال باغچــه داد تا علاوه بر ســبک کردن حجـــم کلی نور ضــلع شمـــالی تراز پائیـــن تر را تامـین می کند. (شکل 3-4-6)

در ادامـــه ی روند شـــکل گیـــری ایده ی حجمی , حجــم شهـــرداری از بــالای ورودی حذف شــد زیرا علاوه بر خفــه کردن فضای لابــی, عبور مراجعِیـــن از زیر دفـــتر شـــهردار ؛مفــهوم تسلط و بـــرتری را القـــا می نمود که بـــر خلاف مبانی نـــظری طـــرح اسـت.
پـــل غربـــی داخــل لابی گســـترش یــافت و کافه تریــای کارمـــندان را در خود جای داد. دفـــتر شهردار بر روی حجــم لابی و راهروی اصلی تغــییر مکان داد. همچـــنین برای راحــتی مراجـــعیــن تراز ساخــتمان جنـــوبی (زون مشـــترک) با اختــلاف نیم طــبقه نسبت به لابی قــرار گــرفت.
یک شـــبه جزیــره ی ســبز میان لابــی و فــضای اداری می نشیند بدیــن گونه هم امکان بـــهره گیــری از نور طــبیعی برای کارمـــندان فراهــم می شــود و هم بــرای زیــبایی و تاثـــیرگذاری فضــای لابــی می افزایــد.
کافـــه تــریای مراجعین کنار سالن عمـــومی شـــهرسازی در جنـــوبی ترین قـســــمت ساختمان درون حجـــم مکـــعبی شکل قـــرار گرفت. ســقف بـــلند و دیـــوارهای شــــفاف آن احـــساس ازدحـــام و اضطــراب مراجعـــین را به حــــداقل می رسانـــد.(شکل 4-4-6)

فهرست منابع:
– مخبر، عباس (1385)معماری اداری در عرصه ی رقابت جهانی، معمار، بهمن و اسفند 85
– حبیبی، سید حسن(1386) از شار تا شهــــر موسسه ی چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
– سعید نیا، احمد (1383) کتاب سبز شهرداری، انتشارات سازمان.
– کسمایی، مرتضی (1383) اقلیم و معماری، نشر خاک
– هادی بیگلر، حسین (1382) شهرداری منطقه 22 تهران، کارشناسی، دانشگاه تهران پردیس هنر های زیبا.
– سلطان زاده، حسین(1367) نقد سراسری تاریخ شهر و شهر نشینی در ایران، موسسه انتشارات امیر کبیر.
– مخبر،عباس (1385) "منطق شهری" معمار بهمن و اسفند 85
– سپهری مقدم، منصور(1379) یادمان، بهار 79
– آبادی، بهـــار 82
– شهرداری ها، خرداد 80
– معماری و شهرسازی، تابستان 81
– هنر معماری، زمستان 87،
– نویفرت، اطلاعات معماری(1386) انتشارات آزاده.
– وبسایت شهرداری تهران www.tehran.ir
– وبسایت شهرداری منطقه 2 تهران www.region2.tehran.ir

9