رساله طراحی خانه سالمندان



بسم الله الرحمن الرحیم

وزارت علوم و تحقیقات و فناوری
موسسه آموزشعالی اشراق
(غیردولتی- غیرانتفاعی)

پایاننامه کارشناسی رشته معماری
تحت عنوان
خانه سالمندان (خانه قشنگ)

در تاریخ …………………………… توسط کمیته تخصصی زیر، مورد بررسی و تصویب نهایی قرار گرفت.

1. استاد راهنمای پایاننامه: ………………………………………… امضاء:
2. استاد مشاور پایاننامه: ………………………………………… امضاء:
3. استاد داور: ………………………………………… امضاء:
4. مدیر گروه: ………………………………………… امضاء:
5. معاون امور پژوهشی: ………………………………………… امضاء:

با تشکر

فراوان از جناب آقای مهندس مرادپور، استاد راهنمای پروژه و همچنین جناب آقای آرام مسئول امور سالمندان در سازمان بهزیستی خراسان رضوی که مرا در این پروژه مساعدت نمودند.

تقدیم به پدر و مادر عزیزم

فهرست مطالب
چکیده. .
فصل اول : معرفی .
شناخت مساله
اهمیت و ضرورت مساله
اهداف و انتظارات
روش انجام تحقیق
فصل دوم : مبانی نظری
2-1. سالمند و سالمندی. .
2-1-1. مقدمه.
2-1-2. پیری.
2-1-2-1. مفهوم پیری.
2-1-2-2. مراحل پیری
2-1-2-3. نشانه های پیری
2-1-3. سالمندی فصل کمال شخصیت.
2-1-4. دیدگاه و نظراسلام راجع به سالمندان
2-1-4-1. سالمندان در قرآن.
2-1-4-2. سالمندان در احادیث و روایات
2-1-5. دیدگاههای مختلف در مورد سالمندان.
2-1-5-1. سالمندی در فرهنگ و ادبیات ایرانی
2-1-5-2. سالمندی در قانون جمهوری اسلامی ایران.
2-1-5-3. نظریه های مربوط به سالمند و خانواده.
2-2. خانه های سالمندان.
2-2-1. جایگاه سالمندان در اجتماع.
2-2-1-1. جایگاه اجتماعی سالمندان در گذشته
2-2-1-2. جایگاه اجتماعی سالمندان در جوامع امروز.
2-2-2. معضلات زندگی خانوادگی برای سالمندان و خانواده ها
2-2-2-1. اختلاف پیر و جوان
2-2-2-2. دخالت
2-2-2-3. سلب قدرت و استقلال از سالمندان
2-2-2-4. سوء رفتار با سالمندان
2-2-2-5. تغییر نقش ها در خانواده
2-2-3. دلایل سپردن سالمندان به خانه های سالمندان
2-2-3-1. دلایل خانوادگی.
2-2-3-2. دلایل اقتصادی.
2-2-3-3. دلایل اجتماعی فرهنگی
2-2-4. مزایا و معایب خانه های سالمندان
2-2-5. ویژگی های جمعیتی
2-2-5-1. بررسی جمعیت سالمندان در جهان
2-2-5-2. بررسی جمعیت سالمندان در ایران.
فصل سوم : شناخت منطقه و اقلیم شهر مشهد.
3-1. خصوصیات شاخص شهر مشهد.
3-1-1. اهمیت مشهد از نظر تاریخی.
3-1-2. اهمیت مشهد از نظر ملی و مذهبی
3-1-3. اهمیت بین المللی مشهد.
3-1-4. کمبود فضاهای وابسته به سالمندان در مشهد.
3-2. مطالعات جمعیتی شهر مشهد.
3-2-1. جمعیت کنونی شهر مشهد.
3-2-2. جمعیت آینده شهر مشهد
3-2-3. بررسی ساخت جمعیتی سالمندان شهر مشهد به تفکیک سن .
3-2-4. اهمیت توسعه فضاهای وابسته به سالمندان در شهر مشهد
3-3. مطالعات کالبدی 3
3-3-1. موقعیت جغرافیایی
3-3-2. وضعیت توپوگرافی.
3-3-3. وضعیت زلزله خیزی.
3-3-4. نقش وضعیت جغرافیایی در تعیین جهت گسترش شهر مشهد.
3-3-5. نقش وضعیت اقلیمی در جهات توسعه آینده
3-4. مطالعات اقلیمی
3-4-1. عوامل اقلیمی شهر مشهد.
3-4-2. تاثیر عوامل اقلیمی بر بنا.
3-4-2-1. جهت استقرار ساختمان.
3-4-2-2. تعیین فرم بنا با توجه به اقلیم منطقه.
3-4-2-3. تهویه.
3-4-2-4. کیفیت رنگ و سطح مورد تابش
3-4-2-5. تاثیر نوع و شکل پنجره
3-4-2-6. تاثیر آلودگی صوتی
3-4-2-7. تاثیر آلودگی هوا.
3-4-2-8. ملاحظات مربوط به استفاده از نوع مصالح
فصل چهارم : بررسی نمونه های مشابه.
4-1. نمونه های داخلی
4-1-1. آسایشگاه کهریزک
4-1-2. سرای سلامتی مشهد .
4-2. نمونه های خارجی.
4-2-1. Guild house. 54
4-2-2. مجتمع مسکونی hough56
فصل پنجم : برنامه فیزیکی.
5-1. ظرفیت سنجی مجموعه.
5-1-1. ظرفیت سنجی بخش نگهداری روزانه.
5-1-2. ظرفیت سنجی بخش نگهداری هفتگی.
5-1-3. ظرفیت سنجی سایر فضاها
5-2. استانداردها.
5-2-1. فضای نگهداری .
5-2-1-1. فضای نگهداری روزانه
5-2-1-2. فضاهای نگهداری هفتگی
5-2-2. فضاهای اجتماعی.
5-2-2-1. فضاهای آموزشی
5-2-2-2. فضاهای فرهنگی – مذهبی.
5-2-2-3. فضاهای ورزشی
5-2-2-4. فضاهای فراغتی.
5-2-3. فضاهای رفاهی.
5-2-3-1. تریا
5-2-3-2. رستوران
5-2-4. فضاهای اداری
5-2-4-1.فضاهای اداری – مدیریتی
5-2-4-2. فضاهای اداری – دفتری.
5-2-4-3. فضاهای اداری – عمومی
5-2-5. فضاهای خدماتی.
5-2-5-1. رخشویخانه.
5-2-5-2. انبارها.
5-2-5-3. تاسیسات.
5-2-6. فضاهای ارتباطی
5-2-6-1. ارتباطات افقی ( راهروها )
5-2-6-2. ارتباطات عمودی.
5-2-7. فضاهای باز.
5-2-7-1. فضاهای باز عمومی
5-2-7-2. فضاهای باز باغبانی.
5-2-7-3. فضاهای باز ورزشی.
5-2-7-4. فضاهای باز فرهنگی
5-2-7-5. فضاهای باز خدماتی
5-3. توصیه های کلی در طراحی
5-3-1. نورپردازی مناسب جهت ارتقاء عملکرد بینایی در سالمندان
5-3-2. رنگ آمیزی مناسب جهت ارتقاء عملکرد بینایی در سالمندان.
5-3-3. شرایط آسایش
5-3-4.کفپوش های مناسب.
5-3-5- مبلمان و اثاثیه ثابت.
5-3-6. ایمنی.
5-3-7. مسیرها در فضای باز
5-3-8. سطوح پیاده روی در فضای باز
5-3-9. امنیت در فضای باز
5-4. جدول ریز فضاها
5-5. دیاگرام های فضایی( روابط عملکردی )
فصل ششم : نتایج مطالعات (مدخل طراحی).
6-1. نتایج فصل اول و دوم
6-2. نتایج فصل چهارم.
6-2-1. عوامل اقلیمی شهر مشهد
6-2-2. تاثیر عوامل اقلیمی بر بنا
6-3. آنالیز سایت و تعیین قابلیت اراضی
6-3-1. ابعاد زمین.
6-3-2. گذرهای اطراف سایت
6-3-3. کاربری های مجاور سایت.
6-3-4. دید و منظر
6-3-5. آلودگی صوتی
6-3-6. عوامل اقلیمی موثر در سایت
6-4. دیدهای اطراف سایت
6-5. جانمایی عناصر اصلی پروژه با توجه به زمینه
6-5-1 . حوزه مناسب قرارگیری نگهداری روزانه
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری نگهداری هفتگی.
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری کاربری های آمفی تئاتر، ورزشی، و نمازخانه.
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری کتابخانه.
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری اداری
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری کاربری رفاهی، فراغتی وپزشکی
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری خدماتی.
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری فضاهای بازی فکری کودکان
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری مسیرهای پیاده روی.
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری فضاهای گلکاری و باغبانی
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری فضای باز.
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری فضاهای ورزشی
6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری پارکینگ
6-6. لکه گذاری .
مراجع

خانه قشنگ

این خانه من است
این دشت سبز- سبز
این خانه قشنگ
اینجا را من بارها در رویاهایم دیده بودم و درباره اش فکر کرده بودم
من از تنهایی هایم بعد از جنجال های بسیار گریخته بودم
من با تمام ناتوانی ام بعد از توانایی ها آمده بودم
من از خیابان ها پس کوچه و خانه های زیادی عبور کردم
بدون متعلقاتم
با یک کوله بار از هیچ آمده ام
تا به تو رسیدم
ای خانه قشنگ
ای دشت سبز- سبز
من آمده ام بقیه راه را با تو طی کنم
با غروری شکسته و پشت خمیده
با تو که ناگفته هایم را می دانی
و درد و رنجم را از نگاهم می خوانی
از من نپرس من هم نمی پرسم که جوانی ات را کجا گم کردی
من هم نمی پرسم سلامتت را کجا جا گذاشته ای؟
از تو نمی پرسم کدام بار را می کشی که چنین خمیده ای
من آمده ام که با هم از این غروب سرد تنهایی به صبح سپید روشنایی برسیم

چکیده

هدف از این پروژه احداث مجتمع مسکونی برای سالمندان با اجاره ای مناسب و گاهی برای افراد تحت پوشش سازمان ها بدون اجاره به همراه خدماتی به سالمندان در مجموعه می باشد. تفکر حاکم بر طراحی این پروژه به هیچ عنوان بر اساس خصوصیات آسایشگاهی و سپارشی سالمندان به این سراها نبوده و بیشتر به جنبه ی سراهای اجتماعی و عملکرد مجموعه ای آن خاص سکونت ( با تکیه بر خصوصیات فردی موثر بر نحوه طراحی ) توجه شده و همانند مجموعه های مسکونی موجود در شهر به عنوان یک عنصر شهری عمل می نماید تنها با این تفاوت که با اندیشه به دیدگاهها و نیازهای سالمندان فضاهای مجموعه خاص آنان طراحی شده و خدمات مورد نیاز آنان را در خود جای داده است.این مجموعه با تکیه بر عناصر و فعالیت های شهری جهت تکمیل نیازهای سالمندان در منطقه طراحی می گردد.
با توجه به بررسی های انجام شده بر پایه مطالعات تحقیقی و اصول حاکم ، و همچنین بررسی های کالبدی و عملکردی و سرانه های قید شده درفصول ، خدمات توان بخشی حدود 180 نفر در مقیاس منطقه ای تعیین شده است.

فصل اول
معرفی

فصل اول : معرفی

1-1. شناخت مساله
بر اساس بر آوردهای انجام شده، سالانه حدود5/2 درصد به طورمتوسط بر تعداد 65ساله و بیشتر افزوده می شود. افزایش سریع تعداد سالمندان متضمن پیامدهای متعددی است .اکثر این سالخوردگان از نظر اقتصادی افرادی غیرسازنده و مصرف کننده ازنظر اجتماعی تنها و منزوی، از نظر سلامت و بهداشت ، در معرض خطر ابتلا به بیماری های مزمن ،معلولیت ها و ناتوانی های ناشی از آن هستند.
از عمده ترین آثار تغییرات قرن حاضر در ابعاد فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی جوامع مختلف، تغییر در ساخت خانواده به عنوان مهم ترین و اصلی ترین رکن اجتماعات بشری است. خاتواده ها ازیک نظام خویشاوندی گسترده به یک خانواده ی هسته ای تبدیل شده اند و یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده که مراقبت از سالمندان خانواده بوده ، دستخوش تحول گردیده است. خانواده به دلیل کوچک تر شدن ، افزایش تعداد طلاق ها و افزایش تعداد زنان شاغل ، این وظیفه را در مواردی به نهادها و موسسات خاص واگذار کرده است.
اگر چه ایده آل ان است که سالمندان در محیط گرم خانواده زندگی کنند اما از طرف دیگر،مطالعات انجام شده درباره ی علل سپردن سالمندان به آسایشگاه های سالمندی در ایران نشانگرآانند که عواملی چون سطح سواد و طلاق،تجرد، اسیب پذیری خانواده-در مقابل بحران هان اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی – برخوردار نبودن از مسکن ملکی و نیاز به استفاده از تجهیزات ویژه تاثیر گذار می باشند.
به نظر می رسد که باب پژوهش در چنین زمینه های مهمی ،هم چنان باز مانده است . نکته ی مهم لزوم توجه و مطالعه ی چگونگی ارتباط دگرگونی های جسمی ، روحی و عاطفی با هم و پی امدهای تاثیرات تشدیدی انها بر یکدیگر در گروهای متنوع سالمندان است.[1]
شمار سالمندان هشیار و فعال در کشور رو به افزایش است. در واقع بخش بزرگتر از اهداف تلاش ها و برنامه ریزی های اجتماعی ، بالاتر بودن سطح رفاه وبهداشت فردی و اجتماعی شهروندان است که خود ، منجر به بالاتر رفتن میانگین عمر افراد و ازدیاد شمار سالمندان می شود . آگاه تر ساختن افراد در سنین متوسط عمر،به ویژه مسُولان نگهداری از سالمندان و جوانان با تجربه ی کم تر ،از شرایط،حساسیت ها و ضربه پذیری سالمندان و یاری رساندن به آنان در درک عمیق تر شرایط و موقعیت این گروه سنی می تواند به ایجاد پیوندهای عمیق تر انسانی یاری رساند و محیطی دلپذیر تر برای زندگی در جوامع پر شتاب و پر هیاهوی امروزی فراهم کند.
طراحی ، برنامه ریزی و مناسب سازی محیط، باید نقش و مسـولیت خود را در پهنه های عمیق تر و گسترده تری ازآن چه مربوط به زندگی ، انسان ها و روابط پیچیده ی آن ها است، جستجو کند.[1]

1-2. اهمیت و ضرورت مساله
اصولا " خانه سالمندان " مفهومی است که در سالیان اخیر در فرهنگ ما مطرح است ، قبلا در نگرش های ارزشی و اجتماعی مردم ایران ، لزوم توجه به چنین مبحثی نبوده است . ظاهرا به دلیل ظهور شرایط جدید در تمامی زمینه های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی در چند دهه ی اخیر ، اجبارا باید برای حداقل بخشی از جمعیت سالمند ایران، به فکر برنامه ریزی های مناسب به منظور ساخت این گونه فضاهای سکونتی ویژه در ایران بود .
با توجه به دلایلی که در زیر خواهیم اورد انتظار می رود که به زودی در شهرهایمان با یک نیاز آشکار برای ورود سالمندان به خانه های سالمندی رو به رو شویم ، نیازی که هم اکنون به صورت پنهان وجود دارد .

– افزایش طول عمر و بالا رفتن نسبت سالمندان در جمعیت .
– کوچک شدن خانواده و تغییر آن از حالت سنتی به مدرن و در نتیجه کاهش میزان جذب و پذیرش سالمندان در خانواده های جدید .
– گسترش آپارتمان نشینی و تغییر فضای زیستی برای خانداده ها .
– کوچک شدن آپارتمان ها به سطوح زیر 70 متر مربع و محدودیت جا برای خانواده های دارای سالمند .
– اشتغال زمانی در خارج از خانه و احتمالا کار نوبتی در شب و تنها ماندن سالمندان در آپارتمان .
– اشتغال مردان در شغل دوم یا سوم و کاهش حضور آنها در کنار سالمندان و بی سرپرست ماندن سالمندان .
– افزایش اشتغال زنان و کاهش حضور ان ها در خانه و در کنار سالمندان .
– علاقه زوج های جوان به کسب اشتغال بیشتر و دوری از دخالت سالمندان در امور زندگی آن ها.
– کاهش باروری و به وجور آمدن سامندان تنها و بی فرزند.
– کاهش درآمد، افزایش اوقات فراغت،از دست دادن توانایی ها ، از دست دادن همسر، از دست دادن استقلال، بروز برخی معلولیت ها و عزلت روزافزون با کهولت همراه هستند لذا سالمند یا راهی آسایشگاه می شود و یا اگر بنواند حرکت کند روزها را به خارج از خانه رفته در پارکها و با هم سن و سالان خود به گذران بقیه عمر می پردازد.
– افزایش بیماری ها و معلولیت ها در کهنسالی و نیاز آنها به پرستاری ویژه که ارائه آن درخانواده مشکل است. نیاز رو به افزایش سالمندان برای کمک گرفتن از دیگران در امور شخصی و مشکلات ناشی از آن مثل حمام کردن ، بهداشت و تغذیه به ویژه در مورد سالمندان معلول و بیمار که فاقد همسر هستند و در خانه فرزندان و بستگان زندگی می کنند.
اگرچه ما موظف هستیم که در حال حاضر فرهنگ حفظ احترام و علاقه به سالمندان و نیز نگهداری از آنان را در خانواده، ترویج و توصیه کنیم ، اما واقعیت این است که شرایط فعلی زندگی اجازه نمی دهد این کار، بدون ایجاد مشکل انجام پذیرد.
شکل ماشینی زندگی کنونی ،آپارتمان نشینی و فضای کوچک منازل ،کاهش تعداد فرزندان، مهاجرت فرزندان به سایر کشورها ، و دور شدن انان به هر شکل از والدین ، باعث می وشود که سالمندان دچار معضلات و مشکلات تنهایی، افسردگی ، اضطراب و در نهایت بیماری های جسمی و روانی می شود.
از سوی دیگر ، برخی از افراد ، در نگاه اول به خاطر تغییر توضیع سنی مضطرب شده و افزایش تعداد سالمندان را مصیبتی بزرگ می دانند. آن ها نگران این مسُله هستند که جامعه برای افراد سالمند زودرنج، دارای وضعیت نامساعد، و نیازمند مراقبت ویژه ، چه خواهد کرد. در صورتی که با اطمینان می توان گفت که اجرای یک برنامه ی صحیح، نه تنها موجب به تاخیر افتادن سالمندی و حذف برخی از مشکلات انان میگردد، بلکه معنایی تازه به زندگی سالمندان می خشد. [1]

1-3. اهداف و انتظارات
درباره ی انچه در حال حاضر ، به دلیل عدم توجه به نیازهای سالمندان، در ایران اتفاق افتاده می توان گفت که ایجاد مراکز نگهداری از سالمندان و به ویژه سالمندان علیل ، قبل از ان که مشکل سالمندان را حل کند، مسایل سایر اعضای خانواده را کاهش میدهد.
به طور کلی در برنانه ریزی های دراز مدت، موضوع طراحی و ساخت خانه ی سالمندان نیاز یه توجه بیش تر دارد و مسلما باید در این گونه برنامه ریزی ها در نظر گرفته شود. اما متاسفانه علی رغم وجود این نیاز تا کنون هیچ ضابطه ای اصولی و راهنمای کاملی در مورد استفاده از طراحی مناسب در ساخت این فضاها در کشور ما ، تدوین شده است . در عین حال ، توجه زود هنگام کشورهای غربی به این موضوع ( حدودا از دهه ی 1950 میلادی به بعد ) و مطالعات وسیعی که در این ارتباط انجام شده است ، به دلیل زیر بنای ارزشی و فرهنگی خاص هر کشور ، نمی تواند مورد استفاده ی مستقیم در کشور ما قرار گیرد ، اما به هر حال بررسی و تجزی و تحلیل تجربیات این کشورها نیز اجتناب ناپذیر می باشد .
ان چه مسلم است تغییر ذهنیت بد بینانه ی سالمندان و سایر افراد جامعه ، نسبت به مراکز سالمندی و قضاوت صحیح و منطقی در این مورد ، می تواند آغازی برای حل این مشکل باشد . فراهم کردن شرایطی که افراد سالمند داوطلبانه عضو موسساتی مانند خانه سالمندان شوند ، باعث می گردد نگرش انها نسبت به این مراکز تغییر کند . هنگامی که مردان و زنان سالخورده با اراده ی خود به موسسه ی سالمندان بروند ( نه به اجبار شرایط ) خوشحال تر خواهند شد و انگیزه قوی خواهند داشت که با تغییرات شدید ناشی از الگوی زندگی سازمانی سازش کنند .
مردان و زنانی که عادت دارند با اشخاص دیگر باشند و در فعالیت های گروهی شرکت کنند ، از تماس های اجتماعی و فرصت های تفریحی ، که زندگی سازمانی برای آنها فراهم می کند ، لذت می برند . افراد سالخورده ، در صورتی که بتوانند تماس با افراد خانواده و دوستان راحفظ کنند ،با زندگی سازمانی سازش خواهند کرد . مهم تر از همه این است که احساس کنند هنوز هم عضوی از خانواده هستند و تماس و رابطه ی آنها با فرزندان و خویشان قطع نشده است .
در عین حال ، امروز این واقعیت مهم بیشتر مورد توجه است که شکل زندگی سالخوردگان باید با نیازهای بدنی و روان شناختی شخص سالخورده متناسب باشد. تاکید بر این است که سلامت فرد سالخورده ، تامین گردد، فرصت هایی برای معاشرت با اشخاص هم فرهنگ هم سن برای او فراهم شود . هم چنین استفاده از برنامه های تفریحی و سایر فعالیت ها ، از قبیل اراوهای مناسب، استفاده از کتابخانه ،گل کاری، انجام دادن کارهای دستی،برگزاری جشن های ویژه، فیلم ، نمایش، کنسرت،برنامه های دینی و … برای شخص سالخورده پیش بینی گردد. [1]

1-4. روش انجام تحقیق
در هر صورت ، با توجه به نظر سنجی که از این گروه سنی به عمل آمده ، به نظر می رسد بهترین راه برای حل مشکلات آنان ، یک برنامه ریزی صحیح به منظور ارایه ی خدمات مورد نیاز یه این اشخاص است. لذا در طرحی که در اینجا ارایه می شود سعی شده تمام نیازها و مشکلات این افراد مد نظر قرار گیرد و راه حل های عملی برای آن ها ارایه شود.
در فصول بعد ابتدا به توضیح سالمندی می پردازیم و اینکه احداث خانه های سالمندان از چه زمانی و به چه دلایلی شروع شده است. پس از آن در مورد ویژگی های شهر مشهد که سایت مورد نظر در آن قرار دارد مطالبی بیان می شود . در فصل بعدی چندین نمونه از خانه های سالمندان در داخل و خارج از کشور معرفی می گردد و در پایان نیز ظرفیت سنجی پروژه به طور مختصر و برنامه فیزیکی بیان می شود.

فصل دوم
مبانی نظری

فصل دوم: مبانی نظری

2-1. سالمند و سالمندی
2-1-1. مقدمه
در سالهای نهایی عمر ،تفاوت اساسی در آزادی انتخاب نهفته است و این آزادی در دو بخش اولی عمر انسان به صورتی که ما امروز می دانیم غیر ممکن است . آزادی انتخاب در طول دوران نوزادی ، بچگی و در طول تعلیم اموزش جوانان یا اصلا وجود ندارد، یا به مقدار بسیار کم و یا توهمی از ان وجود دارد. ورایت ،راهنماییهای مضطربانه خانواده تعلیمات آزمندانه اجتماع و مدرسه،مذهب و سیاست،ملیت و انسانیت، همه و همه ،جمع مین شوند تا از پیش مقدر کردن سرنوشت را تا حدودی به یک واقعیت تبدیل کنند.در دومین مرحله عمر نیز به علت شرکت کم و بیش کامل در یک یا دو حوزه از فعالیتهای چندگانه ای که بنا به ضرورت با عقل سلیم مدتها سرکوب شده بود، احساس آزادی می کند. شاید به علت نفرت انباشته ای که از زنگ ساعت در سپیده دم و برنامه های خسته کننده کار در دل سالخوردگان وجود دارد ، اولین انتخاب می تواند این باشد که دم را غنیمت شمارند. انتخابی که احتمالا به سرعت کنار گذاشته می شود. انتخابهای بعدی ممکن است مسافرت، فعالیتهای گروهی، فعالیتعای آموزشی و… باشد. دراین قسمت ما به بررسی و شناخت افرادی می پردازیم که در این دوره از زندگی بسر می برند، گروهی که روز به روز د رحال افزایش می باشند. [2]
2-1-2. پیری
2-1-2-1. مفهوم پیری
پنداشته می شود که فرایند پیری از بدو تولد آغاز می شود.با آن حال از دوران کودکی تا لحظه ای که رشد فرد متوقف می شود،پدیده های سازنده غالب است و کارکردهای ارگانیسم تغییر نمی کند .اما با فرا رسیدن میانسالی و پیری ، بع علت از دست دادن سالهای فعال ، افت کار کردی بع تدریج شروع می شود. خلاصه کلام فرآیند پیری از شصت سالگی شروع می شود کاملا قرار دادی است. پیری همانند بسیار از مفاهیم دیگر به گونه ها مختلف تعریف شده است. عده ای آن را دوران شمال و پختگی،دوره فایق آمدن بر سختی ها، برخی آن را دوره انحطاط و فرسودگی بدن ، دوره بازنشستگی از کار و فعالیت بدنی دوره خداحافظی با حیات دانسته اند .[1]
آنچه مسلم است این است که نمی توان گفت که پیری از چه سنی آغاز و در چه سنی ختم می شود،چون این حالت به عوامل متعددی مثل شرایط و عوامل جسمی ،عاطفی،اجتماعی و حتی اقتصادی و سیاسی و حوادث و وقایعی که در زندگی افراد پدید می آید بستگی دارد. تجارب نشان داده است که آنها که در دوران زندگی با عوارضی مواجه بوده اند بیشتر و زودتر شکسته می شوند و این نشان دهنده آن است که پیری بطور صد در صد به سن و سال نیست ."بعضی ها قبل از رسیدن به پیری میمیرند و اصلا فرصتی که آنها را پیر خطاب کنند نمی یابند"
اصطلاحاتی مانند سالمند،سالخورده ،مسن،پیر،کهنسال و نظایر ان در مورد کسانی بکاربرده می شود که 60سال بیشتر از سن آنها گذشته باشد .ولی بطور گلی پیری مری نسبی است. به عبارت دیگر پیری واقعی وجود ندارد. احساس چیزی یک مسُله درونی و روانی است و در افراد متفاوت است .بدور از همه این تعابیر پیری پدیده ای است که در ساده ترین تعریف خود می توان آن را مرحله ای از سیر طبیعی عمر انسان دانست، همانند مراحل دیگر زندگی چون کودکی و بلوغ و بعنوان مکمل آن. در گذسته پیری تقریبا از حدود40سالگی آغاز می شد.ولی امروزه به علت اقدامات گسترده ای که در زمینه پیشرفت بهداشت و در مان،بهبود وضع تغذیه و راحتی زندگی صورت گرفته ،معمولا تا55 حتی 60 سالگی فرد با عوارض پیری به صورت حاد روبرو نمی شود و هنوز هم قدرت و نیروی لازمه را دارا است. اما آنگونه که در کتب مختلف آمده در مکتب بقراطی 56 سال حدود سنین پیری ذکر شده ،امام صادق سنین 100-900 سالگی را مورد نظر داشته و البته روایاتی هم هستند که سن 70 به بعد را سن انحطاط و پیری می داند .از نظر هویه سنین 80 به بعد پیری اطلاق شده و سنین قبل از آن را پیش پیری و سنین بعد را "کهولت" نامیده و این همه خاطر متفاوت بودن بروز عوارض جسمی پیری در افراد است.و اما در کل می توان گفت که سنین 60 به بعد برای اکثریت افراد سنین پیری به حسات می آید. [1]

2-1-2-2. مراحل پیری
بررسی ها انجام شده حاکی از آن است که پیری سه مرحله دارد:
الف- مرحله اول، از حدود 45 سال شروع می شود و معمولا تا 20 سال بعد از آن ادامه می یابد. این مرحله دوران آزادی، کاهش فعالیتها و خاتمه تدریجی تربیت و تغذیه اطفال خوانده می شود.
ب- مرحله دوم پیری،بازنشستگی و تغییر وضع مالی سالخوردگان است.
ج- مرحله سوم (مرحله زوال )است و در آن بحث کار و فعالیت سالخوردگان کمتر مطرح می شود.معمولا این گروه دچار یاس و ناامیدی از زندگی هستند،فضای زندگی این افراد باید به گونه ای باشد که باعث تقویت روحیه آنها شود. [1]

2-1-2-3. نشانه های پیری
تفاوت اساسی دوران پیری با سایر مراحل زندگی مانند کودکی،نوجوانی،جوانی،… د راین است که پایان هر کدام از این مراحل آغازی است بر مرحله بعدی زندگی ولی سالمندی آخرین مرحله ای است که شخص می گذراند و پس از آن مرگ است.د رحالیکه قبلا اگر یک جوان د ردوران جوانی نتواند به برخی از هدفهای زندگی خود برسد تلاشهای تا ورود به مرحله بعد زندگی تداوم دارد ولی سالمند در این مرحله متوجه می شود که باید بسیاری از هدفهای طولانی مدت زندگی را رها کند وآماده رفتن شود.لذا بسیاری از تلاشهایش را بسوی جهان آخرت تغییر جهت می دهد.به دلیل خاص بودن این دوره، افراد دارای برخی ویژگیهای خاص نیز می باشند که برخی از آنها ناشی از تصوراتی است که شخص سالمند نسبت به محیط اطرافش دارد. به طور کلی سالخوردگی دارای برخی ویژگیهای جسمی ، اجتماعی و روانی است که در زیر به طور مشروح به این ویژگیها می پردازیم. [3]

الف- نشانه های فیزیکی پیری
بارزترین علایم فیزیکی پیری به شرح زیر است :
– پوست لطافت خود را از دست داده خشک و چروکیده می شود لکه های قهوه ای روی آن ظاهر می شود.
– مو ماده رنگی خود را از دست داده خاکستری رنگ می شود همچنین با از دست دادن چربی طبیعی خود نازک و خشک میشود.
– ماهیچه ها جمع شده از بین میرود،این امر باعث می شود شخص قدرت و چابکی خود را از رست داده زود خسته شود.
– استخوانها پوک می شوند.به نظر میرسد چون مقدار کلسیم استخوانها کاهش می یابد شکننده تر می شوند.زنان بدلیل تغییرات هورمونی گوناگون بیش از مردان دچار مشکل می شوند.
– خراب شدن استخوانها و ماهیچه ها باعث می شود شخص سالمند کمانی یا تا شده قد او تا5 سانتیمتر کوتاهتر شود.
– هماهنگی و توازن ماهیچه ها بهم میخورد.
– در تنظیم میزان گرما وسرمای بدن اشکال فزاینده بوجود می آید.
– حواس دچار اختلال میشوند. حس لامسه ضعیف میشود،بنابرلین سالمند ممکن است نسبت به درد غیر حساس شود مشکلات بینایی و شنوایی افزایش می یابد.کارآیی قلب به عنوان یک ماهیچه کاهش یافته با هر ضربان خون کمتری را دربدن به گردش در می آورد و باعث بروز مشکلات دیگری می شود.
– کشش و انعطاف شش ها کمتر می شود.بنابراین مقدار هوا کمتری را به درون می کشد و باعث کاهش تنفس میشود.کمتر شدن کارآیی شش ها د رانتقال اکسیژن هوا برای ادامه عملکرد بدن باعث کاهش تولید انرژی و ایجاد فشار روی قلب میشود.
– کارآیی دستگاه گوارش که از رشته های ماهیچه ها تشکیل شده است کم می شود غذا در معده هضم شده باقی میماند که ممکن است باعث کاهش وزن شود. ماهیچه های دیواره روده جهندگی ، حرکت دودی و انعطاف پذیری خود را از دست داده در نتیجه برای رانده شدن موادغذایی در لوله گوارش زمان بیشتر صرف می شود.
– با کاهش کارایی قلب در پمپاژخون ،میزان جریان خون کلیه ها بقدری کم می شود. که باعث ایجاد مواد زاید درجریان خون می شود و بر سلامت سلولهای بدن اثر می گذارد.
– یائسگی به این معنی است که زن دیگرنمی تواند بارور شود.تغییرات هورمونی در طول دوران یایسگی باعث کاهش انعطاف پذیری و کاهش لغزندگی مهبل، جمع شدن پستانها و ریختن موی عانه می شود.مرد سالمند با آنکه اسپرم سالم کمتری دارد می تواند پدر شود.
توجه به این نکته مهم است که علایم پیری یاد شده ممکن است باعث اختلالات مزمن در سلامتی بشوند، یعنی ضعف استخوانها و مفاصل می تواند منجر به التهاب مفاصل(آرتروز)و از بین رفتن حس لمس باعث کاهش حرارت طبیعی بدن بشود. کسانی که از سالمندان مراقبت میکنند و خود افراد سالمند، باید از تفاوت بین آنچه جزء پذیرفتنی پیری است و آنچه یک بیماری مضر یا ناتوانی بالقوه است آگاه باشند.[3]

ب- نشانه های روانشناختی پیری
در مورد پیری علاوه بر علایم جسمی جنبه های روانشناختی هم وجود دارد،زوال فعالیت فکر معمولا بخشی از روند پیری است هرچند اغلب ناشی از اضطراب ، افسردگی نبود انگیزه یا انتظارهای نابجا است.
– درباره اثرات پیری روی شخصیت مباحثات زیادی وجود دارد یک عقیده کلی قالبی به این صورت وجود دارد که افراد پیر،کله شق، عبوس،زمخت،و بی لطافت اند و نظریه هایی مبنی بر این دیدگاه وجود دارد که افراد سالمند برای سازگاری با مرگ خویشتن گرای و بریده از اجتماعند. به نظر می رسد که همه نظریه ها درست باشند.
– سالمندان افرادی عادی هستند که سالخورده شده اند و بنابراین همان میزان شخصیت را از خود بروز میدهند که در میانگین جمعیت دیده می شود به نظر نمی رسد شخصیت سالمندان واقعا تغییر کند گر چه ممکن است در بعضی موارد بیشتر موضع گیری کنند .کسانی که در جوانی به دیگران وابستگی شدید دارند.در سالخوردگی وابسته خواهند بود.تنها تعمیمی که به نظر میرسد براساس واقعیت باشد این است که سالمندان بخاطر آنکه تجربه ،نتیجه اعمال آنها را به ایشان آموخته است کمتر مخاطره میکنند.
– شخصیت آنان ممکن است بسته تر شود و به تغییر رغبت نشان ندهند اما عدم نرمش آنان معمولا به این دلیل است که در محدوده خودشان بهتر از عهده کارها برآمده ،اشتباهات کمتری مرتکب می شوند.
– در جوامعی که خشک اندیشی نسبت به پیران به طور مرتب به نمایش گذاشته می شود این باور و جود دارد که هوش و توانایی های هوشی با پیر شدن کاهش یابد.هر چند که بررسی قابل اعتمادی برای تایید چنین ادعایی وجود ندارد.در اکثر تحقیقات برای آزمون سطح هوش در طی سالهای مختلف از نمونه یا میانگین استفاده می شود .مشکل این روش این است که آزمونها نمی تواند کاملا مقایسه سطح بالای هوش متوسط افراد جوان با سطح هوش میانگین افراد پیر و غیره باشد.تنها آزمون اعتماد آزمون یک شخص به طور مرتب طی زندگی از جوانی تا پیری و اندازه گیری هر گونه تغییر در میزان هوش است.کاهش قدرت فکری اغلب به علت بیماری جسمی یا روانی است که آشکارا بر نتایج هر نوع آزمونی اثر می گذارد. همچنین تحقیقات نشان داده است که اگر به سالمندان کمک زیادی ارایه شود استقلال آنان کاهش می یابد،بیشتر درمانده و وابسته میشوند و کمتر از عهده انجام امور فکری برمی آیند.اگر چه همراه با افزایش سن،بعضی از تواناییهای ذهنی کاهش می یابد،در صورت از دست دادن قدرت فکری به طور چشمگیر باید در پی علت آن بود.[3]

سرعت واکنش با پیر شدن کاهش می یابد.دو دلیل عمده این امر ناتندرستی و تصمیم گیری آهسته تر است. گرچه ورزش نکردن نیز میتواند در این کندی عکس العمل نقش داشته باشد.پیر می تواند درست مثل جوان خلاق باشد . همانطوریکه می توان در مورد اشخاص پیر مشهوری در هنر،برای مثال "سالوارد دالی"،"پابلو پیکاسو"و غیره مشاهده کرد.
در سالمندان جنبه های معینی از حافظه تغییر میکند فراموشی کوتاه مدت (فراموش کردن انچه در گذشته نزدیک اتفاق افتاده)در پیری امر عادی است .[3]

2-1-3. سالمندی فصل کمال شخصیت
سالمندی ، آخرین مرحله تکامل و تحول انسان است که در آن،فرد خویشتن را به آن صورتی که هست می پذیرد و ویژگی منحصر به فرد زندگی خود را پذیرا می شود.در این هنگام است که انسان به یک نوع فلسفه ی زندگی و مرگ می رسد که از غرق شدن او د رناامیدی و بیهودگی جلوگیری میکند.در این مرحله ، انسان موفق کسی است که با وجود ضعف تدریجی نیروهای بدنی و افزایش احساس اتکای به دیگران بتواند رضایت خود را از زندگی حفظ کند. بسیاری از مردم ، سالمندی و تغییرات جسمانی و روانی مربوط به آن را ،نوعی زوال تلقی میکنند و پدیده ای ناخوشایند به حساب می آورند در صورتی که می توان با برنامه های پیش گیری و اقدامات درمانی ،روند نقصان بدنی راکند کرد وآن را به عقب انداخت . علاوه بر آن ، بعضی از دگرگونی های مربوط به سالمندی حتی میتواند مطلوب باشد. مثلا با افزایش سن، بسیاری از حساسیت ها و سردردهای مزمن ، یا کاهش می یابد و یا به طور کلی از بین می رود.خطر بیماری های حاد ، همراه با افزایش سن د رمردان و زنان به یک نسبت تقلیل می یابد. چراکه درصد بیماری های حاد در جوانان 5/3 برابر سالمندان است . خطر ابتلای سالمندان به امراض وخیم ، به اندازه نصف میانسالان است و د رآینده ای نه چندان دور ، با پیشرفت علم پزشکی و بهبود محیط زیست ، وضعیت سالمندان بهتر خواهد شد.
سالمندان شاید از نظر جسمانی ضعیف شوند ، ولی از نظر روانی ، کامل تر شوند. با گذشت زمان ، عوامل درونی و روانی ما به تدریج متحول می شوند و ما قادر می شویم که با شرایط اجتماعی و اقتصادی خودسازگاری پیدا کنیم و به آرامش و ثبات نسبی دست یابیم و در عین حال بینش کامل تری نسبت به زندگی و تلاش هایمان پیدا می کنیم.
تحقیقات نشان می دهد که کارکنان سالمند، بیشتر از جوانان کار خود را دوست دارند و به آن توجه می کنند. آنها انگیزه ی زیادتری برای کار دارند و برای اخلاق کار، اهمیت بیشتری قایلند .سالمندان چه از نظر کار و چه از نظر شکوفایی شخصیت ، راضی تر از جوانان به نظر می رسند. [1]

2-1-4. دیدگاه و نظر اسلام راجع به سالمندان
اسلام کاملترین دینی است که از سوی خداوند متعال برای انسانها فرستاده شده است . اسلام درباب هر موضوعی انسان را راهنمایی کرده و مطالب ارزنده ای بر او عرضه کرده است. والدین و سالمندان نیز از این تحث مستثنی نیستند. اسلام د رخصوص تجلیل و تکریم و مراقبت از سالمندان فرامین و دستورات موکدی دارد که بخشی از وظایف را بر عهده فرزندان و بخشی را بر عهده حکومت و جامعه قرار داده است . [1]

2-1-4-1. سالمندان در قرآن
اسلام درخصوص احترام به سالمندان به خصوص والدین سالمند نیز سفارشات موکدی دارد. در قرآن کریم دوران سالمندی ، دوران واژگونی آفرینش ذکر شده است. و در یازده آیه مستقیما به میکی کردن ،کمک کردن و مهربانی بع پدر و مادر و حمد و سپاس خداوند متعال سفارش شده است. چنانچه در سوره اسراء آیات 23و 24 امده است : پرودرگارت فرمان داد که جز او کسی را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید ، اگر از آن دو یکی یا هر دو به پیری برسند به آنها سخن اهانت آمیز مگوی و آنان را از هود مدان، سخن نیکو بگو و بال فروتنی برایشان بگشا و بگو : خداوندا بر آنان رحمت آور همانگونه که آنان در کوچکی مرا پرورانده اند . [1]

2-1-4-2. سالمندان در احادیث و روایات
احادیث و روایات بسیاری از بزرگان و اـًمه معصومین (ع) نیز دردست است که در همه آنها سفارشات زیادی در مورد رفتار با والدین و مخصوصا والدین سالمند شده است . در بحار الانوار توصیه شده است : پیران را بزرگ و محترم بدارید چرا که احترام به آنان به منزله احترام به مقام الهی است . همچنین آمده است : پیران را مورد احترام قرار داده تا درقیامت همدم من باشید. در اصول کافی نیز یکی ازصور تکریم و تعظیم ذات اقدس الهی ، احترام و تجلیل سالخوردگان مسلمان ذکر شده است.[1]
پیامبر خدا فرموده است: یک پیر در میان اصل و خانواده خود چون پیامبری در میان امت خویش است . پیران و بزرگان خود را مورد احترام قرار دهید و با کوچکتران خود مهربان باشید.
امام سجاد (ع)در رساله حقوق خود از حقوق سالمندان سخن رانده و فرموده است از حقوقشان این است که ایشان را به خاطر پیری مورد احترام داری و به علت تقدم آنان در اسلام ایشان را بزرگ شناسی و به هنگام اختلاف در مقابل آنان قرارنگیری و در پیشاپیش آنان راه نروی و به آنان نسبی نادانی ندهی ،اگر مقام ترا نمیشناسند آنان را تحمل کنی و به خاطر اسلام آنان را عزیز داری و… .
امام صادق نیز می فرمایند: " آنکس که با چشم بغض و کینه به پدر و مادرش که حتی به از ستم کرده انر بنگرد ،نمازش نا مقبول است . " همچنین فرموده اند : " هرگز با تندی و شدت به پدر و مادرت منگر و با نگاهی خیره به آنان نظر میفکن و سعی تو بر این مواظب باش صرای خود را بلند نکنی و پیشاپیش آنها راه نروی و… ." و باز در توجیه اهمیت نیکی به والدین می فرمانید :"به پدران و مادران خویش نیکی کنید تا فرزندان شما به این سنت عمل کنند." [1]

2-1-5. دیدگاه های مختلف در مورد سالمندان
2-1-5-1. سالمندی در فرهنگ و ادبیات ایرانی
در ادبیات فارسی که باید آن را بیانگر تفکر و انریشه اجتماعی هر دوره ای دانست ، برای پیرا اهمیت و ارزش خاصی قایل شده است.
کلمه " پیر" در ادبیات فارسی ساخت دیگری از واژه پدر می باشد . پدری در آیینهای ایرانیان باستان به ویژه آیین مهر برترین مقام در پیشوایی شمرده می شده است . به گمان بسیار ،همین همجار مهری از ایران به باختر زمین برده شده است . مسیحیان هنوز بر پایه آن پیشوایان خویش را پدر می نامند ، برترین پیشوای آنان نیز پاپ نامیده می شود که واژه دیگری است برای پدر ، و برابر با باب یا بابا در پارسی است و نامیدن بزرگان با پیشوند بابا در همین حیطه معنایی است مانند (بابا طاهر عریان ) . د رآیین تصوف بالترین مقام از آن پیر است و در شاهنامه فردوسی نیز بیشتر پهلوانان عرصه حماسه ملی پیرانند . [1]

2-1-5-2. سالمندان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی به سامندان با دیدی مثبت نگریسته و تسهیلاتی را برای حمایت از آنها د رنظر گرفته است .
اصل 29 قانون اساسی بیمه تامین اجتماعی و سایر خدمات را حق همگانی میرداند و چنین می گوید:"برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی ، بیکاری ، پیری ، از کار افتادگی ، بی سرپرستی ، در راه ماندگی ، حوادث و سوانح ،نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و … حقی است همگانی ." در بند 4 اصل 21 نیز توجه خاصی به زنان سالخورده شده و چنین آمده است : "دولت موظف به ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده وبی رپرست است ."
در طرح شهید رجایی نیز برای حمایت از سالخوردگان روستایی از سال1360 هر ساله مبلغی به صورت ماهیانه به سالمندان روستایی واجد شرایط اختصاص می یابد . [1]

2-1-5-3. نظریه های مربوط به سالمند و خانواده
در جوامعی که دارای فرهنگ کتبی هستند، چون تجربیات فرهنگی در اسناد ثبت شده است و روابط اجتماعی ، فرهنگی از پیچیدگی ویژه ای برخوردار است ، سالمندان از این جهت یاد شده ، ارزش چندانی ندارند.
بعلاوه سرعت بروز تغییرات اجتماعی ، اقتصادی – فرهنگی در جامعه صنعتی موجب شده که هر نسلی با شرایط فرهنگی متفاوت از یسل قبلی زندگی کند.و از امکانات برخوردار باشد که در نسل قبلی تجربه نشده است ، لذا رد این جوامع ف سالمندان نه تنها برای جامعه گنجینه تجربیات هستند و در این زمینه نقش های کارکردی قبلی خود را به سرعت از دست می دهند .
در این رابطه نظریه های مختلفی ارایه شده است از جمله : [4]

الف- نظریه فارغ بودن از قید یا عدم تعهد
این نظریه توسط دانشگاه شیکاگو در سال 1950 مطرح شده و طبق نظره ،سالمند و اجتماع متقابلا یکدیگر را دفع می کنند و این حالت دفع و پس زدگی بستگی به وضع روانی سالمند دارد.[4]

ب- نظریه فعالیت
در این نظریه ، مسایل اجتماعی مربوط به عدم سازگاری شخصی سالمند مطرح می شود .
این نظریه به منظور رفع نقایص نظریه عدم تعهد فراهم آمد . بنا به این نظریه ، چنانچه شرایط طوری باشد که سالمند در نقشهای باقی مانده و نقشهای جدید که جانشین نقشها قدیمی می شوند فعالیت کند،می تواند در فعالیتهای خود مجددا نظمی مناست برقرار نماید ،در غیر این صورت این بی نظمی دایمی خواهد شد وممکن است موجت ناسازگاری و بیگانه شدهن فرد با جامعه و خود شود. [4]

پ- نظریه محیط زندگی
در این نظریه ، در دوران سالمندی ، علاوه بر اینکه میزان سلامتی بر چگوننگی رفتار و زندگی سالمند تاثیر می گذارد،شرایط مربوط به محیط اجتماعی نیز بر آنها تاثیر می گذارد. این شرایط عبارتند از ،وضع مالی سالمندان و حمایت های اجتماعی از او براساس این نظریه، فقر مالی و عدم حمابت های اجتماعی دولت ها و یا سازمانهای مسوول دیگر ، بر کیفیت زندگی سالمندان در جامعه تاثیر دارد. [4]
ت- نظریه تداوم
بر اساس این نظریه ، مو قعیت های اجتماعی و اقتصادی سالمند ، ادامه موقعیت های اجتماعی و اقتصادی او در دوران جوانی و بزرگسالی است که هنوز ادامه دارد. یعنی " آخرین مرحله زندگی فرد ، دنباله مراحل قبلی است"
مجموعه عادات ، روشها و چگونگی سازگاری با شرایط اجتماعی و اقتصادی که در طول زندگی کسب می نماید در دودان سالمندی او حضور دارند و ادامه می یابند . در دوره سامندی ،شرایط فرد همان شرایط بزرگسالی است که ، همداه با برخی تغییرات فیزیکی و اجتماعی که ویژه دوره سالمندی ، ادامه پیدا می کند. [4]

ث- سالمند به عنوان یک فرهنگ فرعی
این نظریه گروه اجتماعی جداگانه ای را تشکسل می دهمد که از جامعه منزوی هستند و رد این گروه ،فرهنگ ویژه ای حاکم است که می توان آن را "فرهنگ فرعی سن" نامید .
این فرهنگ دارای مجموعه هنجارهایی است که بر رفتار این گروه اجتماعی حاکم می باشد.[4]

ج- سالمندان به عنوان گروه اقلیت
این نظریه مربوط به "استریپ " است . بر اساس این نظریه ،گروه سالمندان دارای ویژگیهایی هستند که معمولا در گروههای اقلیت یافت می شود،مپل فقر، جدایی،و تحرک کم . [4]

2-2. خانه های سالمندان
2-2-1. جایگاه سالمندان دراجتماع
2-2-1-1. جایگاه اجتماعی سالمندان درگذشته
نحوه برخورد افراد با پدیده سالمندی متناسب با فرهنگ جوامع مختلف متفاوت بوده وهست . د ربرخی از فرهنگها افراد به مرور از زندگی اجتماعی کناره گیری می کنند و جامعه نیز آنها را از میدان بیرون می کند ، مانند اقوام بدوی که برخی از آنها سالمندان را برای رهایی از زجر و رنج زندگی می کشتند. اما در برخی دیگر از فرهنگها،با دادن نقش جدیدی به سالمندان ، آنها را با دوره جدیدی از فعالیت و رضایت روبرو می کنند . در این قبیل فرهنگ ها سالمندان نقش مدیریتی و مشاوره در امورمختلف را ایفا می نمایند . وضعیتی که در ایران قدیم و در گذشته بسیاری از کشودهای دیگر رواج داشت .
در ایران قدیم به سبب اعتقادات فرهنگی و مذهبی مردم و بافت خانوادگی حاکم که عموما خانواده گسترده (سه نسل زیر یک سقف ) بوده ،سالمندان از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار بوده اند .در یونان قدیم نیز تمامی اعضاء شورای شهر را سالمندان تشکیل میدادند . در روم و آامان نیز ارجحیت و قدرت با سالمندان بود و در چین سالمندان در بالاترین نقطه و در اوج قدرت قرار داشتند. اقوام یهود هم به سالمندان خود احترام زیادی می گذاشتند. به طور کلی می توان گفت سالمندان در گذشته دارای مقام اجتماعی بالایی بودند چرا که حاملان دانش و تجربه به حساب می آمدند .اندیشه ای که به مرور عمومیت خود را از دست داد ، همراه با پیشرفت علم و دانش بشری و ورود صنعت به دنیای انسانها ،زندگی صنعتی روحیه احترام به سالمندان را در اجتماعات از بین برد. د رواقع در یک برهه از زمان مردم تصور کردند که چون جهان در حال پیشرفت است و علم جهانی روز به روز افزایش می یابد و سالمندان که زمانی گنجنیه های علم به حساب می آمدند از قافله علم عقب مانده اند ،دیگر هیچ ارزش و اعتباری ندارند . بنابراین به سرعت از جامعه کنار گذاشته شدند و ا حترام و ارزش خود را از دست دادند. این اتفاق در بسیاری از کشورهای صنعتی همزمان با پیشرفت علم و صنعت بوقوع پیوست . بطوریکه د رکشورهای صنعتی سالها سالمندان با تفکرغلط جامعه نسبت به خودشان زندگی کردند . از آنجا که ورود صنعت به ایران بسیار دیرتر و آرامتر از کشورهای صنعتی اتفاق افتاد ، به تبع آن کاهش احترام به سالمندان و کنار گذاشته شدن آنها از اجتماع نیز نسبت به کشورهای صنعتی بسیار دیرتر و آرامتر اتفاق افتاد. [1]

2-2-1-2. جایگاه اجتماعی سالمندان در جواع امروز
در جوامع گذشته که توجه به سالمند از ارزشهای آن جوامع به حساب می آمد ، سالمندی و کهولت یه تنها فشار روانی برای سالمندان نداشت ،بلکه نوعی عزت و تفاخر در سالمندان ایجاد می کرد . اما تفکر غلطی که همزمان با ورود صنعت ،نسبت به سالمندان بوجود آمد ، نوعی تفکر منفی بود که همچنان در بسیاری از جوامع پیشرفته صنعتی و در حال توسعه مشکلاتی را بوجود می آورد .در این جوامع بیشترین فشار روحی – اجتماعی که سالمندان از کهولت متحمل می شوند ، به طر مستقیم یا غیر مستقیم به دیدگاه جامعه نسبت به سالمندی وابسته است.
بررسیهای متعدد نشان میدهد ک هد رتمام سطوح سنی یک دید منفی نسبت به سالمندان وجود دارد و در اکثر نقاط دنیا صفاتی به سالمندان نسبت داده می شود که نه تنها با روحیه سالمندان تناقض دارد بلکه خود این صفات نیز گاهی با هم د رتناقض هستند .رسانه های جمعی د رکشورهای صنعتی عموما از سالمندان چهره های فرتوت ، کم تحرک ،بیمار وضعیت ارایه می دهند که این امر در ذهن عموم مردم جامعه به خصوص کودکان تصور ناردستی از سالمندی شکل می دهد.
کیفیت زندگی سالمندان نیز تا حدود زیاری تحت تاثیر نگرش جوامع نسبت به نیازهای سالمندان بوده و هست .در اغلب کشودهای صنعتی و در حال توسعه تفکر غلط مرگ حتمی و قریب الوقوع سلامندان ، مانع از برنامه ریزی جهت افزایش سطح کیفی زندگی سالمندان می شود در اغلب این کشورها ،دولتها حمایتهای خود را به کودکان ، مادران و افراد بالغ که از لحاظ اقتصادی هنوز فعال هستند اختصاص می دهند و توجه کافی به نیازهای سالمندان ندارند.
آنچه که تاکنون گفته شد در واقع مسیری ا ست که کلیه کشورهای صنعتی و درحال توسعه آن را طی کرده اند یا میکنند و بسته به میزان صنعتی شدن و میزان تفکر منفی نسبت به سالمندان گوشه هایی از آن را تجربه کرده اند . اما اتفاقی که بعد از این مراحل در برخی از کشورهای صنعتی رخ داد این بود که سالمندان این کشورها متوجه شدند ک ه جامعه آنها را شهروندانی درجه دو تلقی می کند و از این رو تدریجا گروههایی را بوجود آوردند و حتی در خیلی از موارد از جوانان نیز برای حمایت از خویش کمک گرفتند و با قصد ایجاد گرایش فکری مثبت در جامعه نسبت به سالمندان و مبارزه با کلیشه های منفی در مورد آنان تشکیلات محلی را در نقاط مختلف یک کشور جهت حمایت از سالمندان ترتیب دادند . آنها با آشکار کردن تبعیضها و سوء رفتارهایی که نسبت به سالمندان در جامعه اتفاق می افتاد ،حکومتها را تشویق به برقراری قوانین و خط مشی هایی کردند که در جهت حمایت از سالمندان بود . از طرف دیگر با اینکه تفکیک سنی افراد ، نوعی نگرش منفی نسبت به سالمندان است ، اما سالمندان برخی از کشورهای صنعتی از آن به عنوان یک امتیاز خاص استفاده کردند از نظر سیاسی گروههایی برای خود سازماندهی کردند تا در گروههای دولتی یا حزبی نفوذ کنند و بدین تربیت بتوانند قوانین حمایتی در مورد سالمندان را به تصویب برسانند و به اجرا در آورند .
علی رغم تلاشهای فوق اگرچه در برخی از کشورهای صنعتی تسهیلات زیادی برای افراد مسن فراهم شده است و آنها از نظر جسمی و ظاهری در رفاه هستند اما توجه عاطفی لازم را از جامعه دریافت نمی کنند و هنوز آثار تفکرات منفی در مورد سالمندان در رفتار مردم مشاهده می شود.
در جوامع شرقی که هنوز ردپای صنعت در آنها به وضوح دیده نمی شود گرچه ممکن است تسهیلات اجتماعی کمی برای افراد مسن فراهم باشد ،ولی توجه عاطفی بسیاری از طرف جامعه دریافت می کنند . در این جوامع پیران هم احترام دارند و هم مورد محبت خانواده و آشنایان قرار دارند .
سالمندان در ایران به سبب اعتقادات مذهبی و فرهنگی و بافت خانوادگی ( گسترده ) دارای احترام و ارزش بالایی بوده اند اما تغییر ساختار خانوادگی از گسترده به هسته ای ( خانواده زن و شوهری ) و جدا شدن اعضاء جوان خانواده از هسته اولیه ،ماشینی شدن شهرهای بزرگ و جایگزینی فن سالاری به جای ریش سفیدی و تجربه سالاری گذشته ،تغییرات سریع اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی و عدم امکان جابجایی مکانی و همپایی فکری سالمند با جامعه که حاصل آن زیاد شدن فاصله بین نسل هاست ( سالمند و اعضاء جوان جامعه ) همه و همه باعث شده است با پاره ای از مشکلاتی را که کشورهای صنعتی و د رحال توسعه تجربه کرده اند ، ما نیز تجربه کنیم و سالمندی که در گذشته مورد احترام ارزش بوده است به تدریج با کاهش احترام و توجه عاطفی در جامعه مواجه شود . البته جامعه ما هنوز در ابتدای این راه است یعنی هنوز سالمندان در جامعه ایرانی دارای ارزش و احترامند لیکن اگر تجربیات جهان غرب را نادیده بگیریم و نسبت به سالمندان از طرف دولت و خانواده بی توجهی شود ،به تدریج با همان اتفاقاتی مواجه خواهیم شد که جهان غرب و بسیاری از کشورهای صنعتی و در حال توسعه با آن مواجه شده اند. [1]

2-2-2. معضلات زندگی خانوادگی برای سالمندان و خانواده ها
نحوه ارتباط سالمندان با اعضاء خانواد ه بستگی به عواملی چون سن ،میزان حوصله ،حد سالمت یا بیماری (جسمی یا روانی ) ،تجارب زندگی ، درجه اشتغال و سرگرمی و میزان برخورداری یا محرومیت از مواهت زندگی در گذشته و حال دارد .سالمندانی که پرتوقع و حساسند و یا دچار بیماری و کهولت و درد و رنجند حساس و زودرنج می شوند و با اندک مشکل و اختلافی از مشاجره و درگیری سردرمی آورند . بیکاری و عدم اشتغال نیز عامل دیگری در افزایش مشاجرات و درگیریهاست . پرحرفی ها ،پرتوقعی ها و کثرت امرو نهی زمینه را برای ایجاد اختلافات خانوادگی فراهم می کند .
احساس حاکمیت و مالکیت بر موجودیهای زندگی ،ضعیف و حقیر دانستن فرزندان ،احساس ضعف و ناتوانی در خود که بازتابش به صورت قدرت طلبی ظهود میکند ، زندگی د رآپارتمانها و محیطهای محدود که آنها را دایما در روبرو و تصادم قرار می دهد، احترام خواهی ،احساس نارسایی و کمبود ها در نزدیگی و ابتلا به بیماریها و گرفتاریهای عاطفی و روانی نیز میتوانند در تولید مشکلات و مشاجرات خانوادگی موثر باشند . [1]

2-2-2-1. اختلاف پیر و جوان
آداب و اخلاق در نسل جدید تغییر کرده است . موازین مورد قبول بین جوانان و سالمندان یکسان نیست . سالمندان بیشتر به سنت پایبند هستند درصورتیکه این پایبندی معمولا در جوانان به چشم نمی خورد و تفاوتهای فرهنگی و تفاوت در افکار و عقاید و فلسفه های دینی دو نسل ممکن است زمینه ایجاد درگیری و اختلاف را در زندگی خانوادگی فراهم نماید و خلاء بین دو نسل را بیشترکند.
از طرف دیگر بعضی تفکرات و برداشتهای نادرست سالمندان و جوانان از یکدیگر ،زمینه های این اختلاف را فراهم می نماید .بعضی از سالمندان ، جوانان را افرادی چرمدعا ، طاغی ،کم تجربه و ناپخته می دانند که صلاحیتهای لازم را برای اظهار نظر ندارند و در مقابل بعضی از جوانان ،سالمندان را افرادی خرافی ،نادان و پایبند به سنن بی ارزش میدانند که شایستگیهای لازم را برای هدایت و مشاوره ندارند .این تفکرات و برداشتهای نادرست از یکدیگر باعث سرکش شدن جوانان و افزایش اختلافات و درگیریها خواهد شد . مسُله دیگری که به این اختلافات دامن میزند،سطح توقع دو گروه از یکدیگر است . سالمندان چون افرادی مسن و با تجربه هستند و راههای سختی را در زندگی طی کرده اند، انتظار دارند که جوانان هم همان راه را طی کنند تا به نتیجه برسند اما جوانان معتقدند که روزگار عوض شده و با توجه به امکانات و تسهیلات روز ،دیگر دلیلی وجود ندارد که همان رنجی را تحمل کنند که سالمندان متحمل شده اند و می خواهند راههای جدیدی را تجربه نمایند. [1]

2-2-2-2. دخالتها
بسیاری از سالمندان در رابطه با اعضاء خانواده خود مخصوصا کودکان ونوجوانان احساس مسُولیت میکنند و تحمل آنرا ندارند که در برابر رفتار غلط اعضاء خانواده (مخصوصا نوجوانان و جوانان )ساکت بمانند . اما گاهی این دخالتها د رزندگی حالت افراطی به خود گرفته و به صورت اثبات برتری و سروری جلوه می کند . دخالتهایی که از حد معقول و طبیعی خود خارج شود و حالتی بیمار گونه (مرضی )به خود بگیرد زمینه های ایجاد اختلاف و نزاع را بین سالمندان و خانواده ها ایجاد می کند . [1]

2-2-2-3. سلب قدرت و استقلال از سالمندان
یکی از مشکلات فکری و روانی که ممکن است برای بعضی از سالمندانی که با فرزندان و نوه های خود زندگی می کنند ایجاد شود ، سلب قدرت و اختیار از سالمند است . از دست دادن صحت و سلامت جسمی ،نداشتن نقش و وظیفه در امود خانه، سلب روابط و تماسهای اجتماعی و تامین نبودن از نظر مالی باعث فقدان شخصیت و از دست دادن قدرت و استقلال سالمندان میشود برای پدر 80-90 ساله خانواده ،فقدان شخصیت به منزله ضربه روحی و روانی بزرگی است . این حادثه هم در روحیه سالمندان تاثیر سویی می گذارد و هم ممکن است باعث بروز اختلاف و آشفتگی درمیان فروندان شود . [1]

2-2-2-4. سوء رفتارها با سالمندان
مشکل دیگری که در درون خانواده ها ممکن است وجود داشته باشد سوءرفتار با سالمندان است . علاوه بر کتک زدن و سایر انواع خشونتهای فیزیکی ممکن است آنها را تهدید کنند و یا به زور به خانه افراد خاص ویا خانه سالمندان بفرستند . دلایلی که معمولا اعمال کنندگان زور و خشونت علیه سالمندان برای توجیه عمل خود بیان می کنند تشابه زیادی دارد با دلایلی که پدر و مادرانی که با فرزندان خود بدرفتاری می کنند ، بیان می دارند . [1]

2-2-2-5. تغییر نقشها در خانواده
سالمندان با پیشروی پیری به علت افت فکری و جسمی و عدم تندرستی به تدریج استقلال خود را از دست می دهند همراه با کاهش تدریجی میزان استقلال سلامندان و افزایش وابستگی ها ،به تدریج نقش اعضاءخانواده تغییر می کند .به این صورت که فرزندی که عادت به کمک و حمایت والدین خود داشته است به تدریج نقش مراقبت کممده از والرین را پیدا مس کند ، در حالیکه والدین سالمند نقش وابسته پیدا میکنند . هماهنگی با این تغییر نقشها برای اعضاء خانواده مشکل است . سالمندان ممکن است در برخورد با این تغییرات عمده عبوس و غیر مفید بشوند و فرزندان نیز ممکن است آزرده خاطر شوند. [1]

2-2-3. دلایل سپردن سالمندان به خانه های سالمندان
دلایل متعددی باعث افزایش رشد تقاضای سپردن سالمندان به خانه های سالمندان می شود . تحقیقات انجام شده درایران در مورد این دلایل به شرح زیر است : [2]

2-2-3-1. دلایل خانوادگی
نداشتن همسر عاملی برای رهسپاری سالمندان به آسایشگاه است . فوت همسر ،جدایی و متارکه از عواملی هستند که باعث تنهایی سالمندان و رهسپاری آنها به آسایشگاههای سالمندان می گردند . 7/72% از سالمندان ساکن آسایشگاهها بدون همسر می باشند .وجود فرزند برای سالمندان عاملی باز دارنده در رهسپاری سالمندان به خانه های سالمندان است . در فرهنگ ایرانی فرزند پشتوانه ای محکم برای پدر و مادر سالخورده است . بیش از نیمی از سالمندان آسایشگاهی (2/51%) فاقد فرزند هستند .
بطور کلی تنهایی ،نداشتن خانواده ، سرپرست و نان آور در دوران سالمندی عامل مهمی در رهسپاری سالمندان به آسایشگاه است . بطوریکه 2/47% از سالمندان آسایشگاهی سالها به تنهایی زندگی می کرده اند و 9/54% از سالمندان آسایشگاهی فاقد سرپرست و نان آور بوده اند .
میزان همکاری سالمندان در خانواده ،میزان کمک گرفتم سالمندان در امور شخصی از خانواده و میزان و مراقبت خانواده از سالمندان نیز از عوامل مهمی هستند که در رهسپاری سالمندان به خانه های سالمندان دخیل اند . هرچه میزان همکاری سالمند در خانواده و یا میزان مراقبت خانواده از سالمند بیشتد باشد ، میزان سپرده شدن سالمندان به خانه های سالمندان کاهش می یابد .
نگرش فرزندان یا یکی از اعضاء خانواده نسبت به سالمندان تاثیر به سزایی در میزان سپردن سالمندان به آسایشگاهها دارد . نگرش مثبت ،خوش بینی و امیدواری اعضاء خانواده نسبت به سالمندان و مساله سالمندی باعث کاهش میزان رهسپاری سالمندان به آسایشگاه می گردد . وجود اختلافات خانوادگی عاملی برای رهسپاری سالمندان به آسایشگاه می باشد .سالمندان در خانواده های سنتی پذیرش بیشتری دارند تا خانواده های غیر سنتی ، و میزان رهسپاری سالمندان به آسایشگاه در خانواده های سنتی به مراتب کمتر است . [2]

2-2-3-2. دلایل اقتصادی
رهسپاری سالمندان به آسایشگاه با امکانات مالی و رفاهی سالمند مرتبط است و هر چه امکانات رفاهی و مالی خانواده و سالمند نامناسب تر باشد امکان سپردن و یا آمدن سالمند به آسایشگاه بیشتر است .
عدم استقلال مالی و یا از دست دادن نیروی کار نیز عامل مهمی در رهسپاری سالمندان به آسایشگاه است . 4/22% از سالمندان آسایشگاهی در مشاغل کارگری مشغول به کار بوده اند که به محض از دست دادن نیروی کار بر اثر کهولت راهی آسایشگاه شده اند و حدود 8/39% از سالمندان آسایشگاهی زنان خانه داری هستند که استقلال مالی نداشته اند . نداشتن خانواده ،سرپرست و نان آوری که از لحاظ مالی بتواند سالمندان را تامین کند نیز باعث رهسپاری بسیاری از سالمندان به آسایشگاه می شود .
کار و فعالیت زنان در بیرون از خانه نیز از علل افزایش رهسپاری سالمندان به آسایشگاه است . زنانی که تا چند سال پیش نقش حمایت کننده و مراقبت کننده از سالمندان را در خانه به عهده داشتند امروزه باید بیشتر وقت خود را برای تامین مخارج زندگی در خارج از خانه سپری کنند چرا که در بسیاری از موارد در آمد مرد خانه کفایت مخارج زندگی را نمی کند . نداشتن مسکن ،کوچک شدن فضای زندگی و نبودن محیط فیزیکی مناسب (عدم وجود امکانات و تجهیزات کمکی و لوازم ساختمانی مناسب ) برای سالمندان در خانه ها باعث افزایش سپردن سالمندان به خانه های سالمندان شده است . [2]

2-2-3-3. دلایل اجتماعی – فرهنگی
جابجایی و مهاجرت عاملی در رهسپاری سالمندان به آسایشگاه ها می باشد از آن جهت که اولا با مهاجرت فرزندان از مناطق روستایی به مناطق شهری بسیاری از والدین و افراد سالمند در مناطق روستایی جا گذاشته می شوند و ثانیا در صورت مهاجرت افراد سالمند به مناطق شهری به علت دور بودن فرزندان و خانواده از نظارت و کنترل اجتماعی و معذوریتهای فرهنگی ،بسیاری از فرزندان والدین خود را به خانه های سالمندان می سپارند . آمدن یا سپردن سالمند به آسایشگاه با پایگاه اجتماعی سالمندان در ارتباط است. متغیرهایی چون سواد و وضعیت شغلی در این موضوع دخیل اند .
بیشتر کسانی که به خانه های سالمندان سپرده می شوند از قشر بی سواد و کم سوادی هستند که در مشاغلی که تضمینی برای دوره بازنشستگی در آنها وجود ندارد نظیر کارگری ،دست فروشی و … کار می کرده اند . بنابراین هرچه پایگاه اجتماعی سالمندان بیشتر باشد امکان سپردن سالمندان به آسایشگاه کمتر می شود. تحقیقات نشان داده است که میزان سپردن زنان سالمند به آسایشگاه بیش از مردان است . این رقم 60% برای زنان و 4/39% برای مردان است که به دلایل زیر صورت می گیرد : اولا به دلیل طول عمد بیشتر زنان نسبت به مردان و تنهایی بیشتر آنان ،ثانیا ازدواج مجدد که برای مردان بیش از زنان میسر است (به لحاظ فرهنگی )ثانیا به دلیل استقلال مالی بیشتر مردان نسبت به زنان است .
افزایش سن (و معلولیتهای ذهنی و جسمی ناشی از آن )عاملی در سپردن سالمندان به آسایشگاه است . بطوریکه بیش از نیمی از سالمندان آسایشگاهی در فاصله سنی 84-70 سال قرار دارند در صورتیکه سالمندان غیر آسایشگاهی بیشتر در گروه سنی 70-60 سال قرار میگیرند .عدم توانایی خانواده در نگهداری سالمندان در سنین بالا یکی از علل مهم در سپردن سالمندان به آسایشگاه است .سپرده شدن سالمند به آسایشگاه با مذهبی بودن سالمند و اعضاء خانواده اش در ارتباط است . خانواده های غیر مذهبی به میزان بیشتری سالمندان را به آسایشگاه می سپارند . تحقیقات نشان داده است که مسلمانان نسبت به مسیحیان و یهودیان کمتر سالمندان خود را به آسایشگاه می سپارند . [2]

2-2-4. مزایا و معایب خانه های سالمندان
موسسین و بنیانگذاران خانه سالمندان بر این قصد و نیت بودند تا فضایی را تحت عنوان خانه سالمندان بوجود می آورند دارای مزایای زیر باشد :
– بهره مندی سالمند از پرستاری ها و مراقبت های ویژه و امکانات مورد نیاز
– بهره مندی سالمند از رژیم غذایی مناسب ،خواب و استراحت و تفریح
– دور بودن سالمند از هیاهو و کشمکشهای داخل خانواده و زندگی در محیطی آرام و مطلوب با سرگرمیهای مناسب
– کم شدن زحمت خانواده در مراقبت از سالمند
– کاهش میزان افسردگی و اختلال در رفتار سالمندان با زندگی در محیطی مناسب
علی رغم آنچه که بنیانگذاران این خانه ها انتظار داشتند ،خانه سالمندان نه تنها در بسیاری از زمینه های فوق موفق نبود بلکه معایبی نیز در پی داشت که عبارتند از :
– دوری از خانواده و فرزندان و محرومیتهای عاطفی ناشی از آن
– افزایش مشکلات روحی و روانی ناشی از کمبود محبت ،طرد شدن و دوری از خانواده
– عدم استقلال در زندگی و ایجاد حس مصرف کنندگی و بی خاصیت بودن
– برخورداری از مراقبتها و پرستاریهای مصتوعی
– زندگی با افرادی محروم ،بیمار ،تنها و پر درد و رنج که باعث دلتنگی ،وحشت از تنهایی و ترس از مرگ می شود .
– زندگی در محیطی یکنواخت ،بدون تنوع و سرگرمی
تحقیقات نشان داده است که سالمندان ساکن در خانه های سالمندان ،نسبت به سالمندان غیر ساکن احساس آسایش بیشتری در منزل داشته اند و این موضوع نشان دهنده تمایل سالمندان ساکن خانه های سالمندان به زندگی مستقل فردی یا زندگی در کنار خانواده و اطرافیان است . آنها حاضرند با وجود بسیاری از کاستیها در زندگی ،در خارج از خانه های سالمندان زندگی نمایند ،بدین ترتیب خانه سالمندان آخرین انتخاب است و برای افرادی است که آنقدر ناتوان و بیمار شده اند که توان مراقبت از خود را ندارند و خانواده ای هم ندارند که از آنها مراقبت نماید [5]

2-2-5. ویژگی های جمعیتی
2-2-5-1. بررسی جمعیت سالمندان در جهان
با پیشرفت علم که نتیجه آن افزایش دانش بشر در علوم مختلف از جمله بهداشت عمومی و پزشکی بوده است ،میزان مرگ و میر در گروه های منی مختلف کاهش یافته و موازی با این توسعه علمی ، آگاهی اجتماعی جوامع نیز از عواقت افزایش کنترل نشده جمعیت افزوده شده که نتیجه آن روی آوردن کشورهای صنعتی و پس از آن روی آوردن کشورهای در حال توسعه به کنترل میزان باروری بوده است . از نتایج این تحولات علمی و اجتماعی افزایش طول عمر افراد و کاهش تعداد جمعیت سالمندی و نیز افزایش نسبت جمعیت سالمندی – ابتدا در کشورهای توسعه یافته و سپس در کشورهای در حال توسعه و در مجموع – در کل جهان است .
به این ترتیب با گذشت زمان جمعیت جهان به سمت سالمند شدن پیش می رود و این امر باعث شده است که بسیاری از جامعه شناسان از عبارت "خاکستری شدن جمعیت ایران " یاد کنند .
در توضیح بیشتر این مطلب باید گفت که بر اساس پیش بینی سازمان ملل متحد جمعیت دنیا طی سالهای 1950تا 2025 میلادی یعنی طی 75 سال 3 برابر خواهد شد ،که طی این مدت جمعیت افراد بالاتر از 60سال 5برابر و جمعیت افراد بالای 80 سال 7 برابر می گردد .در نتیجه سهم سالمندان در جمعیت جهان از 10%کنونی به 22% در سال 2025 افزایش خواهد یافت . به این ترتیب باید گفت که سالمندان بالاترین و پر رشدترین جمعیت جهان را در آینده تشکیل خواهند داد و این امر باعث شده است مساله سالمندی در ترکیب جمعیت جهان به عنوان یکی از مهمترین مسایل اجتماعی در آغاز قرن 21مطرح شود .
سالمندی پدیده ای است که با توسعه اجتماعی و صنعتی هر جامعه رابطه ای مستقیم دارد . با سال 1975 میلادی اکثر جمعیت سالمند فقط در 6 کشور صنعتی جهان زندگی می کردند و درحال حاضر بر آورد شده است که حدود 80% جمعیت 60 سال به بالا در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند . این موضوع بیانگر این مطلب است که روند افزایش جمعیت سالمندان در کشورهای در حال توسعه بسیار سریعتر از کشورهای توسعه یافته است و بنابر آمارهای منتشر شده این روند در قاره آسیا از رشد سریعتری نیز برخوردار است .
همانگونه که عنوان شد افزایش جمعیت و نسبت سالمندان در جهان که با دهه های گذشته از ویژگی های جوامع توسعه یافته بود ، در این قرن به یک ویژگی مشترک در تمام جوامع تبدیل شده است . [2]

2-2-5-2. بررسی جمعیت سالمندان در ایران
براساس نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 هجری شمسی ، تعداد سالمندان بالای 65 سال کشور حدود 4% بوده است و افراد بالای 60 سال حدود 6/6% از کل جمعیت ایران را تشکیل می داده اند . براساس همین سرشماری جمعیت افراد سالمند در فاصله 5 سرشماری از سال 1335 تا 1375 هجری از نسبت 3% کل جمعیت به 6/6% رسیده است . یعنی جمعیت سالمندی ایران طی 40 سال بیش از 100% رشد داشته است .
براساس آمار منتشر شده هم اکنون حدود 7% جمعیت ایران بالای 60 سال سن دارند . در حال حاضر افزایش سطح امید به زندگی (یعنی حدود 75 سال) و کاهش میزان باروری ، ساخت جمعیت ایران را از ساخت جوان به ساخت بزرگسال تغییر داده است . به نحوی که در آینده ای نزدیک ایران نیز به جمع کشورهای دارای ساخت جمعیتی سالخورده می پیوندد .
پیش بینی می شود که شمار جمعیت سالمند ایران در سال 2050 میلادی به بیش از 26 میلیون نفر برسد که نسبت آن به کل جمعیت در حدود 23% خواهد بود .
در رابطه با دسته بندی کشورهای جهان از نظر جمعیتی معیاری از سوی سازمان ملل متحد تدوین شده است که براساس آن جوامع به سه دسته جوان ، بزرگسال و سالخورده تقسیم می شوند . معیار قرارگیری هر کشور در هر دسته بستگی به نسبت افراد سالمند آن کشور دارد . [2]

فصل سوم
شناخت منطقه و اقلیم

فصل سوم: شناخت منطقه و اقلیم شهر مشهد

تصویر3-1. نقشه خراسان رضوی

3-1. خصوصیات شاخص شهر مشهد(در رابطه با موضوع پروژه )
3-1-1. اهمیت مشهد ازنظر تاریخی
منطقه خراسان یکی از قدیمی ترین زیستگاههای بشر و از اولین سکونتگاههای تمدنهای کهن به حساب می آید و در حال حاضر مشهد مهمترین شهر این منطقه می باشد . به عبارت دیگر باید گفت که مشهد مهمترین مرکز جمعیتی یکی از با سابقه ترین ، قدیمی ترین مناطق کشور و حتی منطقه می باشد . [1]

3-1-2. اهمیت مشهد از نظر ملی و مذهبی
مذهبی بودن شهرمشهد که در واقع علت اصلی وجودی شهد است ،مشهد را به یکی از قطبهای جاذب جمعیت در کشور تبدیل کرده است . تاثیر این عامل در جذب جمعیت به حدی بوده است که مشهد را از نظر جمعیتی به دومین شهر پرجمعیت کشور (بعد از تهران )تبدیل کرده است.
علاوه بر جذب مهاجران جمعیتی ،مذهبی بودن مشهد هر سال تعداد زیادی مسافر را به خود جذب می کند به طوریکه جمعیت مسافر سالانه مشهد ،چندین برابر جمعیت ساکن آن می باشد . [1]

3-1-3. اهمیت بین المللی مشهد
مشهد گذشته از اهمیتی که در سطح کشور دارد ، از نظر بین المللی نیز یکی از مهمترین مراکز زیارتی می باشد. علاوه بر آن این شهر به لحاظ اقتصادی یکی از نقاط مهم مبادلات بازرگانی و تجاری منطقه می باشد که اهمیت آن پس از استقلال جمهوری های اتحادیه جماهیر شوروی بسیار بیشتر شده است . [1]

3-1-4. کمبود فضاهای وابسته به سالمندان در مشهد
عوامل ذکر شده در قسمتهای قبل باعث شده اند که مشهد در چند دهه اخیر از نظر وسعت ،جمعیت ساکن ، مهاجر چذیری و همچنین جذب مسافر رشد چشمگیری پیدا کند و بر اساس پیش بینی های صورت گرفته رشد جمعیت شهر و در نتیجه آن رشد کالبدی شهر در سالهای آینده با سرعتی فزاینده ادامه خواهد داشت اما از طرف دیگر بسیاری از امکانات ضروری و نیز بسیاری از نیازهای اساسی کانون های جمعیتی بزرگ در مشهد ایجاد نشده اند به طوریکه در حال حاضر سرانه و سطوح کاربریهای فرهنگی ، تفریحی و کلا فضاهای اجتماعی و فراغتی در مشهد و فضاهای وابسته سالمندان به عنوان بخشی از این دسته از کاربریها دارای کمبود اساسی می باشد که لزوم برنامه ریزی جدی و توجه خاص به این بخش از سوی مسوولین و دستگاههای ذیربط و همچنین بخش خصوصی را طلب می کند . [1]

3-2. مطالعات جمعیتی شهر مشهد
3-2-1. جمعیت کنونی شهر مشهد
جمعیت شهر مشهد در سال 1335 از حدود 242 هزار نفر به بیش از 887/1 هزار نفر در سال 1375 افزایش یافته است. یعنی در فاصله چهار دهه با متوسط رشد3/5درصد در سال بیش از7/7برابر شده است . جمعیت کنونی شهر مشهد ( فاصله سالهای 85-80) حدود 3/2 میلمون نفر می باشد . بدیهی است رشد شتابان غیر قابل پیش بینی شهد در این دوره پیامدهای نامطلوبی روی نحوه گسبرش و شکل گیری سازمان کالبدی و نظام فعالیت های شهد بویژه در بخش های در توسعه و در مرکز شهر و اطراف حرم داشته است .
تحولات گذشته جمعیت شهر نشان می دهد که رشد شتابان تنها به این دوره اختصاص ندارد . همچنان که متوسط رشد شهر در سه دهه (1365-1335) هیچگاه از 5 درصد در سال کمتر نبوده است ، تا کنون به 6/2 در صد در سال کاهش یافته و نشان میدهد که شهر مشهد با وجود موثر بودن سیاست ها و برنامه های اجرا شده مربوط به کاهش باروری وکنترل مهاجرت های روستایی به شهرها هنوز هم از شهرهای مهاجر پذیر است . [3]

جدول 3-1. هرم جمعیتی مشهد در سال ۱۳۸۵[14]
مردان
سن
زنان
66.798
+65
61.857
30.318
64-60
28.697
34.321
59-55
34.693
57.216
54-50
55.042
74.537
49-45
71.834
85.573
44-40
83.030
100.471
39-35
98.803
115.519
34-30
110.311
153.752
29-25
150.033
178.219
24-20
190.031
173.937
19-15
173.937
133.642
14-10
128.145
120.978
9-5
116.614
122.289
4-0
116.596

3-2-2. جمعیت آینده شهر مشهد
با توجه به توضیحات مختلفی که در مورد پیش بینی جمعیت شهر مشهد ارایه شده است ،میزان رشد جمعیت آن تا سال 1400 برآورد شده است .

جدول3-2. درصد رشد جمعیت تا سال 1400 [1 ]
سال
فرض 1
فرض 2
فرض 3
75-80
5/2
5/2
5/2
80-85
3/3
3/3
3/3
85-90
3/3
15/3
25/3
90-95
2
1/2
52/2
95-1400
6/1
95/1
52/2

3-2-3. بررسی ساخت جمعیتی سالمندان شهر مشهد به تفکیک سن
از بررسی و مقایسه تعداد سالمندان شهر مشهد متوجه میشویم که نرخ سالمندان در حال افزایش است . در این میان سهم مردان نسبت به زنان بیشتر است .

جدول3-3. جمعیت سالمندان شهر مشهد [14]
جمعیت بر حسب سن و جنس شهر مشهد
شهر مشهد
جمع
مرد
زن
65 تا 69 ساله
37332
19517
17815
جمع 74 تا 70 ساله
32687
16813
15874
75 ساله و بیشتر
38033
19215
18818

3-2-4. اهمیت توسعه فضاهای وابسته به سالمندان در شهر مشهد
توجه به سالمندان زندگی دردوران سالمندی موضوعی است که از نظر فرهنگی و اجتماعی ز ضروریات تمامی جوامع می باشد . این موضوع با افزایش طول عمر انسان در دهه های گذشته اهمیت بیشتری پیدا کرده است . گذشته از آن ، توجه به سالمندان و جوامع سالمندی درشهرهای بزرگ و پرجمعیت همانند مشهد، از جنبه های دیگری نیز اهمیت پیدا می کند . که از این میان می توان به موارد زیر اشاره کرد :
– با بزرگ تر شدن مراکز جمعیتی ، فعالیتهای اجتماعی افراد افزایش پیدا می کند و در نتیجه آن اوقات فداغت آنان و یا زمان ماندگاری آنها در منزل کاهش می یابد که یکی از نتایج آن عدم توان رسیدگی کافی فرزندان به والدین سالمندشان می باشد (که در صورت وجود مراکز نگهداری روزانه یا شبانه روزی و یا مراکز خدمات رسانی به سالمندان توجه و نگهداری از آنان می تواند در نبود فرزندان در طول روز یا قسمتی از روز به نحو مناسبی امکان پذیر می گردد.
– در جوامع شهری موضوع بازنشستگی افراد مطرح می گردد. در حالیکه در جوامع کوچکتر یه خصوص در روستاها از کار افتادگی جای بازنشسبگی را می گیرد . این به آن معنی است که افراد در جوامع روستایی با زمانی که از نظر جسمی توانایی دارند درفعالیتهای مختلف اجتماعی و یا اقتصادی مشارکت می نمایند و اصولا فعال هستند . در حالیکه در جوامع شهری علی رغم توان جسمی می بایست بازنشسته گردند . موضوع بازنشستگی اگر چه که به احاظ تامین سالمت افراد در سالمندی و به نوعی احترام گذاشتن یه افرادی که دوران جوانی خود را در راه اداره کردن جامعه سپری کرده اند ،موضوعی جالب توجه است ، اما به لحاظ اینکه به همراه آن افراد بخش زیادی از فعالیت و حضور اجتماعی خود را از دست می هند و اصطلاحا خانه نشین می شوند می تواند موضوعی منفی باشد که از نظر روانی ممکن است تاثیرات سوء فراوانی را بر افراد داشته باشد در چنین شرایطی ایجاد مراکزی که توجه خاصی به فعالیتهای اجتماعی سالمندان به ویژه سالمندانی که از نظر جسمی توانمند هستند می تواند نقش موثری در ایجاد تعادل روانی افراد در این سنین داشته باشد .
– از آنجاییکه غالبا شهرهای بزرگتر از نظر ایجاد و توسعه کاربریهای جدید الگوی شهد های کوچکتر قرار می گیرند از این نظر شهرهایی همانند مشهد می توانند در معرفی اینگونه فضاها به دیگر شهرها پیشرو باشند .
– تعداد جمعیت زیاد ساکن در شهد مشهد و بالطبع آن تعداد افراد سالمند زیاد ساکن در شهر مشهد ضرورت توجه به سالمندان و ایجاد مراکز خاص سالمندان را در زمینه های فرهنگی،اجتماعی ، درمانی و بهداشتی و … آشکار می سازد .
– در اسلام و گفتار بزرگان دین سفارش زیادی به احترام گذاشتن به سالمندان و والدین شده است و با در نظر گرفتن خاستگاه مذهبی شهر مشهد ، این شهر می تواند به عنوان یکی از اولین شهرهایی که به طور عملی به موضوع سالمندان و دفع نیازهای اجتماعی و روانی آنها پرداخته است ،معرفی گردد.

3-3. مطالعات کالبدی

تصویر 3-2. موقعیت سایت در شهر مشهد [15]

3-3-1. موقعیت جغرافیایی
در حاشیه جنوبی حوضه ی آبریز کشف رود واقع شده است.این حوضه درواقع دره ی کشف رود است و از شرق قوچان آغاز شده و در میان کوههای هزار مسجد در شمال و بینالود در جنوب ادامه می یابد. عرض این دره در ناحیه ی مشهد که به صورت دشت می باشد حدود 28 تا 30 کیلومتر است. توپوگرافی این دشت مسطح بوده و جنس آن از آبرفت های کوهستانی با مخلوطی از سنگ های ریز رسی،ماسه ای و خاک های خاکستری رنگ است که در طبقات سطحی نرم و قابل نفوذاند.
ارتفاع آن از سطح دریا 985 متر می باشد. عرض جغرافیایی آن 16 و 36 درجه. جاده ی اصلی ملی – منطقه ای شهر مشهد به قوچان، از میان دره عبور کرده و مشهد و جنوب خراسان را به شمال متصل می سازد. [3]

3-3-2. وضعیت توپوگرافی
وضعیت توپوگرافی شهر مشهد به گونه ایست که از جنوب غرب به طرف شمال شرق با شیبی در حدود 2 درصد واقع شده است . [3]

3-3-3. وضعیت زلزله خیزی
در موقعیت زلزله خیزی با خطر نسبی متوسط قرار دارد. [3]
3-3-4. نقش وضعیت جغرافیایی در تعیین جهت گسترش شهر مشهد
همان طور که گفته شد مشهد از شمال به کوههای هزارمسجد و از جنوب غربی به کوههای بینالود محدود شده است.همچنین وجود اراضی کشاورزی شمال وشمال شرقی و وجود روستاهای متراکم در این منطقه ، باعث تغییر جهات گسترش شهر به سمت های دیگر شده است.به عبارت دیگر تا زمانی که جهات دیگر شهر برای گسترش مساعد باشد ، لزومی ندارد که اراضی کشاورزی را از میان برده و از آنها در جهت توسعه ی شهر استفاده کرد. [3]

3-3-5. نقش وضعیت اقلیمی در جهات توسعه ی آینده
به طور کلی دره ی کشف رود و امتداد آن و همچنین بستر هریرود تا سرخس از اقلیمی برخوردارند که اصطلاحا به آن آب و هوای صحرایی یا استپی اطلاق می گردد.
جهت و میزان باد در دو سوی جنوب شرقی بیش از جهات دیگر می باشد. بنابراین از لحاظ اقلیمی جهت شرقی شهر مشهد همواره در معرض بادهایی که از سوی مغرب به مشرق شهر می وزند نیست.به این ترتیب محل تاسیسات مزاحم و کارخانه جات در جهتی انتخاب گردیده اند که شهر آینده در معرض آلودگی ناشی از کارخانه جات قرار نگیرد. [3]

3-4. مطالعات اقلیمی
هدف نهایی مطالعات اقلیمی و جغرافیایی دستیابی به راهبردهای علمی است تا بتوان در روند طراحی از یافته ها نتایج مطالعات اقلیمی به بهترین وجه استفاده کرد. زیرا عواملی مانند اقلیم و آب و هوا و جغرافیایی منطقه ازدیرباز در روند شکل گیری و چگونگی استقرار بناها تاثیر زیادی گذاشته و هنوز هم دارد . زیرا برخورد ساده وغیرهدفمند با عامل اقلیم دستیابی به نتایج مطلوب را غیر ممکن می کند.

تصویر 3-3. تقسیمات اقلیمی شهر مشهد [19]
3-4-1. عوامل اقلیمی شهر مشهد
الف-دما
متوسط حداقل و حداکثر دما در سردترین ماه سال(دی 4.7 – )درجه سانتی گراد ومتوسط حداکثر آن درگرمترین ماه سال ( تیر33.9) درجه سانتی گراد بوده است. متوسط حداقل دمای هوا در سه ماه سال زیر صفر است.در این منطقه پایین بودن دمای هوادر ماه های سرد سال اهمیت بیشتری نسبت به بالابودند اما در ماههای گرم دارد. تعداد روزهای یخبندان در طول سال به طور متوسط 100 روز میباشد می توان نتیجه گرفت که در این منطقه پایین بودن دمای هوادر ماه های سرد سال اهمیت بیشتری نسبت به بالا بودن دما در ماه های گرم دارد .
یعنی در طول سال نیاز به گرم کردن هوای داخل ساختمان 6 برابرنیاز به سرد کردن آن است.
همچنین با توجه به نتایج بدست آمده از روش ماهامن وضعیت هوا در 5 ماه از سال سرد است و نیز 4 ماه در شبها باید هوا را گرم نمود و نیز 3 ماه از سال نیاز به خنک کردن هوای داخلی در طول روز می باشدو نکته قابل توجه اینکه شبهای فصل تابستان هوا مطلوب است. [3]

جدول 3-4. دمای ماهانه شهر مشهد [3]
دمای

هوا
دی
بهمن
اسفند
فروردین
اردیبهشت
خرداد
تیر
مرداد
شهریور
مهر
آبان
آذر

ژانویه
فوریه
مارس
آوریل
می
ژوئن
ژوئیه
اوت
سپتامبر
اکتبر
نوامبر
دسامر
9/32
حداکثر
متوسط حداکثر ماهانه
9/6
9/8
6/13
7/19
4/26
7/31
9/33
6/32
3/28
22
9/14
1/9
-7/4
حداقل
متوسط حداقل ماهانه
7/4-
5/2-
5/2
6/7
7/11
2/15
7/17
3/15
6/10
2/5
6/0
3-
6/14
متوسط سالانه
تعاوت متوسط ماهانه
6/11
4/11
1/1
1/12
7/14
5/16
2/16
3/17
7/17
8/16
3/14
1/13
6/38
نوسان سالانه

جدول 3-5. دمای سالانه شهر مشهد [3]
مشهد
معدل حداکثر دما
معدل حداقل دما
حداکثر مطلق دما
حدلقل مطلق دما
متوسط دما
در سال 1385
4/22
5/8
6/40
2/10-
4/15
ب- تابش آفتاب
میانگین مجموعه سالانه ساعات آفتابی مشهد ،2500 ساعت است و بیانگر اهمیت سرمایه گذاری در این زمینه برای کسب انرژی است. همچنین توان بالقوه آفتاب برای تبخیر و تعرق را نشان می دهد .کمترین ساعات آفتابی در بهمن ماه و بیشترین آن در تیر ماه است .انرژی خورشیدی تابیده شده بر سطوح قائم در طول سال بر ضلع جنوبی و جنوب غربی و جنوب شرقی بیشترین درصد است. پس از آن در ضلع غربی و شرقی انرژی بالایی را دریافت می کنندو کمترین انرژی بر ضلع شمالی است . در ماههای گرم ضلع غربی انرژی بالاتری را نسبت به ضلع جنوبی دریافت می کند.[3]

نمودار 3-1.موقعیت و زوایای تابش خورشید در عرض جغرافیایی 37 درجه[6]

پ- رطوبت
کمبود نسبی رطوبت در مشهد باعث می شود که تحمل گرمای تابستان راحت تر باشد.
آمار نشان می دهد که شهر مشهد دارای سه ماه مرطوب ( بهمن،اسفند،فروردین ) و دو ماه نیمه خشک (اردیبهشت و خرداد ) بوده و بقیه ماهها بسیار خشک است.متوسط رطوبت مشهد 65.4 درصدو متوسط حداقل سالانه آن در تیرماه 36.5 درصد و متوسط حداکثر رطوبت در دی ماه 71.9 درصد است.[3]

ت- بارندگی
طبق اطلاعات درج شده در جدول دامنه تغییر بارندگی نشان دهنده ی شرایط آب و هوایی متغیر در مشهد است. بارندگی در ماههای زمستان و فروردین بیش از سایر ماههاست . میزان بارندگی در 25 سال اخیر حدود 230 mm در سال است.
– جنس مصالح نباید لغزنده باشد زیرا سالمندان به علت عدم تسلط دچار صدمه های شدید خواهند شد.
– ایجاد مسیرهای مسقف در فضای باز برای پناه دادن سریع سالمندان و عدم سردر گمی آنها برای یافتن مکان امن. [3]

نمودار 3-2. میزان بارندگی سالانه مشهد

تصویر 3-4. میزان بارندگی ، رطوبت نسبی، درجه حرارت در شهر مشهد[15]

ث- وزش باد
جریان های هوا که روی آب و هوای منطقه تاثیر مستقیم دارد عبارتند از:جریان های شمال غربی(اسکاندیناوی و دریای مدیترانه و سیاه) و جریان های شمال شرقی (سیبری ) که به طور کلی جریان های سرد شمالی را تشکیل می دهند به عامل عرض جغرافیایی مربوط می گردد.این جریان ها زمستانی است.
جریان های شمال غربی و جریان های گرم و خشک جنوبی (از کویر ها) که به طور کلی جریان های گرم شمالی و جنوبی را تشکیل می دهند،تابستانی است. سرعت و جهت بادهای محلی بیشتر از جهت های جنوب شرقی و شرق بوده است.
جهت وسرعت باد های غالب مشهد در ماه های مختلف نشان می دهد که درصد و سرعت وزش بادهائی که در فصل تابستان وزش دارند بیشتر از سایر بادهاست. گرچه بادهای پاییزی و زمستانی به ترتیب درصد و سرعت کمتری دارند ، اما بدلیل سردسیر بودن منطقه و با توجه به اهمیت گرم کردن فضاهای داخلی نسبت به سرد کردن این فضاها ، می بایست جهت وزش این بادها را کاملا مورد توجه قرار داد ، چون این بادها علاوه بر آنکه اتلاف حرارت ساختمان را بالا می برند و مصرف سوخت سیستم های گرم کننده ساختمان را می افزایند ، به طور قابل ملاحظه ای در کاهش دمای محسوس یعنی در پایین بردن دمای هوا در رابطه با احساس سرما موثرند .
با ایجاد مسیرهای جریان هوا در محیط می توان بهترین نتیجه را گرفت.به طور مثال بادگیرها با ایجاد جریان هوا استفاده ای به غیر از کاربرد همیشگی یعنی تولید سرما ، بوجود خواهند آورد.
-پیش بینی مسیر ورود و خروج برای آنها آسان تر می شود.
-مسئله دیگر عدم کنترل سالمندان به روی وسایل خود ، هنگام جریان باد است پس این امر نباید موجب سلب آسایش آنها شود. [3]

نمودار3-3. وزش باد در فصل تابستان [6]

نمودار3-4. وزش باد در فصل پائیز و زمستان [6]

نمودار3-5. وزش باد در فصل بهار و در سال [6]

نمودار 3-6. زاویه وزش باد در شهر مشهد
نتیجه گیری
– پایین بودن دمای هوای زمستان
– نیاز به گرم کردن فضاهای داخلی بیش از 6 برابر نیاز به سرد کردن آنهاست.
– در تابستان می توان با افزایش رطوبت هوا ،دمای آن را در حد آسایش انسان تعدیل نمود ، اما در زمستان گرم کردن هوا به طور طبیعی ، یعنی با استفاده از تابش آفتاب امکان پذیر نیست.
– توجه به وزش باد در ماههای سرد حائز اهمیت است
– شرایط هوا در روزهای تابستان گرم و در شبها مطلوب است.
– مواقع گرم سال محدوده کوچک از کل موقع سال را تشکیل می دهد.

3-4-2. تاثیر عوامل اقلیمی بر بنا
3-4-2-1. جهت استقرار ساختمان
جهت استقرار ساختمان در مشهد همواره می بایست با توجه به تابش آفتاب و جهت وزش بادهای سرد زمستانی تعیین شود.در رابطه با تابش آفتاب مناسب ترین جهت ساختمانی جهتی است که حداکثر انرژی خورشیدی را در مواقع سرد و حداقل آن را در مواقع گرم کسب کند.در رابطه با بادهای سرد زمستانی همانطور که نشان داده شده است ، جهت باد نسبت به ساختمان ممکن است در یکی از محدوده های موثر ،نیمه موثر یا بی اثر قرار گیرد بدیهی است جهت ساختمان را باید در این رابطه به نحوی پیشنهاد نمود که بادهای زمستانی در محدوده ی بی اثر قرار گیرند.
هرچه زاویه ی بین امتداد جهت باد و نمای مورد نظر کمتر باشد ،تاثیر باد مفروض بر آن کمتر خواهد بود.در جهت 30 درجه ،مقدار انرژی خورشیدی تابیده شده بر سطح عمودی در مواقع سرد سال به حداکثر خود می رسد.حداکثر این مقدار انرژی در مواقع گرم سال نیز در جهت غرب واقع می شود.
برای تعیین مناسب ترین جهت در رابطه با وزش بادهای سرد ،با توجه به اینکه بادهای زمستانی از جنوب شرقی و شمال غربی و بادهای پاییزی از جنوب می وزد در صورتی که ساختمان به طرف غرب بچرخد ،بادهای زمستانی در محدوده بی اثر و بادهای پاییزی از جنوب می وزد.زاویه ی برخورد بادهای سرد به جداره ها و همچنین انرژی تابیده شده در سطوح قائم را نسبت به هم در دو فصل نشان می دهند.
در صورتی که ساختمان به سمت غرب بچرخد ،بادهای زمستانی در محدوده بی اثر و بادهای پاییزی در محدوده بادهای نیمه موثر نمای اصلی آن قرار خواهند گرفت.بنابراین مناسب ترین جهت در رابطه با وزش باد جهت 30درجه غربی و جهت قابل قبول از جنوب 30درجه غربی خواهد بود.چنانچه ملاحظه می شود جهت مطلوب با تابش آفتاب و وزش باد بر هم منطبق نمی گردند ،اما با توجه به اهمیت بادهای سرد و این مساله که در رابطه با تابش آفتاب جهت های 30 درجه غربی قابل قبول اند .
می توان به طور کلی جهت های جنوب تا 30 درجه غربی را به عنوان جهت مطلوب برای استقرار ساختمان در نظر گرفت.البته این نکته قابل ذکر است که برای ساختمان های کم ارتفاع 1 تا 2 طبقه تاثیر بهترین جهت در رابطه با تابش آفتاب و ساختمان های مرتفع 4 به بالا تاثیر بهترین جهت در رابطه با وزش باد از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. [3]

نمودار 3- 7. جهت ساختمان با توجه به اقلیم سرد [6]

نمودار 3-8.جهت گیری مناسب ساختمان در مشهد

تصویر3-5. استفاده از تابش آفتاب در زمستان و جلوگیری از آن در تابستان توسط سایه بان بر روی پنجره های جنوبی [6]
3-4-2-2. تعیین فرم بنا با توجه به اقلیم منطقه
ایجاد هماهنگی با محیط و سازگاری با نیروهای داخلی و خارجی برای ادامه ی بقای بنا موثر است.
شکل ساختمان تاثیر مهمی در هماهنگی ساختمان با اقلیم دارد و باعث تعدیل انتقال شرایط بحرانی هوای خارج به داخل ساختمان و ایجاد شرایط آسایش برای انسان می شود.
بهترین شکل ساختمان شکلی است که کمترین مقدار حرارت را در زمستان از دست بدهد و در تابستان نیز کمترین حرارت را از محیط و آفتاب کسب کند . بنابراین در رابطه با شرایط زمستانی و تابستانی فشردگی ساختمان و نزدیک شدن به فرم مکعب ضروری به نظر می رسد.
حجم های توپر و فشرده مناسب بوده و فرم های مکعب شکل یا فرم هایی که اضلاع شمالی -جنوبی آنها بزرگ تر از اضلاع شرقی – غربی می باشد مفیدترند.ساختمان بلند نیز نسبت به کوتاه ارجحیت دارد.تاثیر ازدیاد حجم یک فرم در کاهش تاثیر عوامل اقلیمی اهمیت فراوان دارد.هرچه نسبت حجم به سطح بیشتر باشد ،تحت تاثیر نیروی داخلی قرار می گیرد و عکس العمل کمتری در برابر شرایط اقلیمی از خود نشان می دهد.
با توجه به اینکه در این اقلیم گرمای لازم در زمستان از جبهه ی جنوبی و شرقی تامین می گردد، پلان ساختمان می تواند آزاد باشد ، بدین ترتیب پلان کلی ساختمان در این مناطق به طرف داخل معطوف است و تا حد امکان متراکم و فشرده طراحی می گردد. [3]

3-4-2-3. تهویه
با توجه اینکه اقلیم مشهد ، زمستان های تر و تابستان های خشک دارد تهویه در تابستان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است .چون تابستان ها گرم می باشد تهویه فقط در جهت جلوگیری از کثیف شدن هوای داخلی صورت می گیرد . با باز کردن پنجره ها در بعداظهرو شب میزان کثیف شدن هوا کاهش داده می شود . در این هنگام چون هوای خارج بطور معمول ، خنک تراز هوای داخل ساختمان است می توان با ایجاد کوران در داخل از تاثیر گرمی سطوح داخلی دیوارها که در این هنگام گرمای سطوح خارجی به آن منتقل می شود جلوگیری کرد.
با توجه اینکه اقلیم مشهد ، زمستان های تر و تابستان های خشک دارد تهویه در تابستان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است .در ماههای سرد که فصل بحرانی است اول باید از ورود هوای خارج به داخل جلوگیری کرد. ودوم اینکه در فصول گرم برای کنترل هوای داخلی میتوان با انتخاب مصالح ساختمانی مناسب از تهویه طبیعی بهره برد . تهویه برای جلوگیری از تعرق نیز مناسب است که در فصل سرد امکان پذیر نیست .[3]

3-4-2-4. کیفیت رنگ و سطح مورد تابش
شدت تابش بر سطوح مختلف بستگی به جهت قرارگیری آن سطح دارد اما میزان حرارت ایجاد شده در اثر تابش آفتاب بر یک سطح با روشنی رنگ و سرعت جریان هوا نسبت عکس داشته و با جنس آن سطح نسبت مستقیم دارد. هرچه جنس سطح مورد تابش زبرتر و ناصاف تر باشد انرژی بیشتری را جذب می کند.اگر سطحی دارای رنگ روشن باشد مقدار حرارت جذب شده در اثر تابش آن کم است و بیشتر تحت تاثیر حرارت محیط می باشد،در این صورت جداره های با رنگ روشن بیشتر به کیفیت و جنس آن بستگی خواهد داشت و اگر رنگ سطح مورد تابش تیره باشد تابش آفتاب تاثیر بیشتری بر مقدار حرارت جذب شده توسط دیوار خواهد گذاشت.
رنگ های تیره فقط 15% خاصیت انعکاس دارند و رنگ های روشن 90% انرژی را منعکس می کنند. با توجه به خصوصیات اقلیم مورد مطالعه بهتر است رنگ های تیره در جداره های ساختمان مورد استفاده قرار گیرند زیرا با توجه به خصوصیات جغرافیایی با ایجاد سایه توسط درختان می توان در تابستان از تابش آفتاب بر جداره ای تیره جلوگیری کرد اما در زمستان که امکان ایجاد سایه وجود ندارد رنگ تیره باعث جذب بیشتر گرما و استفاده بهینه از تابش آفتاب می گردد. [6] [7]

کاهش نفوذ باد سرد و استفاده از انرژی خورشید در زمستان جلوگیری از تابش خورشید در تابستان به وسیله درختان برگ ریز
تصویر 3- 6. قرارگیری درختان در جهت مناسب با اقلیم مشهد

3-4-2-5. تاثیر نوع و شکل پنجره
اگر پنجره ها مجهز به سایه بان باشند هوا نیز در آن جریان داشته باشد جهت قرارگیری پنجره ها تاثیری بر دمای داخلی ندارد ،اما اگر پنجره ها بدون سایه بان باشند یا سایه بان پنجره ها به طور موثری بر روی شیشه ی آنها سایه ایجاد ننمایند ولی هوا جریان داشته باشد و استفاده از مصالح ساختمانی سبک حساسیت بیشتری در برابر اثر جهت پنجره ها دارند تا مصالح سنگین.
تابش مستقیم آفتاب در مشهد غیر ضروری است بنابراین استفاده از سایه بان ها به نحوی می تواند ورود مستقیم را با توجه به فصول مختلف کنتل نماید. استفاده از سایه بان های طبیعی چون فشار باد و جلوگیری از اتلاف گرما در زمستان جلوگیری می کند مثل سرو، کاج و …و نیز درختان سایه ای متناسب با فصل و نوع اقلیم که در آن هستند ایجاد می کند . کاشت درختان برگریز باعث جلوگیری از نفوذ آفتاب در تابستان و ایجاد سایه و به دلیل ریزش برگ ها در زمستان مانع تابش مستقیم آفتاب نمی شوند . به دلیل کم بودن زاویه تابش آفتاب در در صبح و عصر ، درختان بهترین نوع سایه بان برای پنجره ها و دیوار های شرقی،جنوب شرقی ، جنوب غربی و غربی ساختمانهای کوتاه هستند. [7]

3-4-2-6. تاثیر آلودگی صوتی
نتیجه ی مشاغل و عملکرد های متعدد ،اصوات آزار دهنده است که عمده ترین آن در کشور ما ، ترافیک وسایل نقلیه و کارگاه ساختمانی می باشد که اثر سوء دارد.

3-4-2-7. تاثیر آلودگی هوا
ازدیاد بیش از حد گازها و ذرات معلق مضر برای انسان و محیط زیست به آلودگی هوا منجر می شود.

3-4-2-8. ملاحظات مربوط به استفاده از نوع مصالح
همانطور که می دانیم عمده ترین و مورد توجه ترین ویژگی مصالح ساختمانی ، ظرفیت و مقاومت حرارتی آنها بوده ، ویژگی مصالح یک ساختمان به شرایط اقلیمی محیط آن بستگی داشته ودر نتیجه خصلت ضروری مصالح ساختمانی در مناطق اقلیمی مختلف متفاوت است. در مناطق سرد برای ثابت نگه داشتن شرایط مطلوب در فضای داخل ساختمان باید مقاومت حرارتی مصالح را افزایش داد و ضمنا دیوارهای غربی و همچنین قسمت های داخلی ساختمان را با مصالح سنگین بنا نمود.
دراقلیم سرد هدف، نگهداری گرما در داخل ساختمان بوده وعمده ترین عامل دراین مورد،مقاومت حرارتی دیوارهای جانبی ساختمان است. بنابراین در اینگونه مناطق لازم است دیوارهای جانبی ساختمان مقاومت حرارتی مناسبی داشته باشند تا از اتلاف گرمای داخل ساختمان جلوگیری نمایند.
با توجه به اقلیم سرد مشهد،استفاده از مصالح ساختمانی سنگین در پلانهای فشرده توصیه می گردد که از جمله این مصالح سنگین می توان آجر،سنگ و بتن متراکم و… نام برد .[6] [7]

نتیجه گیری
– استفاده از مصالح ساختمانی سنگین
– استفاده از پلان های فشرده
– پیش بینی بازشوهای کوچک
– پیش بینی فضاهای خارجی قابل استفاده در تابستان
– به حداقل رساندن سطوح خارجی ساختمان
– قرار دادن ساختمان ها در حداقل فاصله ی ممکن نسبت به یکدیگر
– در مورد ساختمان های مجزا (ساختمان هایی که پیوستگی با سلیر ساختمان ها ندارند ) فرم مکعبی با پلان مربع در یک یا دو طبقه مطلوب است.
– در اضلاع بزرگ مشترک و اضلاع کوچک رو به شمال و ارتباط با فضای باز
– به منظور کاهش سرعت باد در فصل سرد ، ردیف فشرده ای از درختان همیشه سبز مثل کاج و سرو در حاشیه جنوب شرقی و شمال غربی در فاصله معادل 13.5 برابر ارتفاع درخت ، 50% از سرعت باد کاسته شده ، این کاهش در فاصله ای معادل و 27 برابر ارتفاع درخت به 25% سرعت باد تنزل می کند.

جدول 3-6. اصول طراحی با توجه به عوامل اقلیمی[6]
نوع اقلیم
جهت استقرار
بافت مجموعه
نوع مصالح
محوه اتصال به زمین
نوع پلان
سطح و تعداد پنجره
نوع بام
نوع رنگ خارجی
استفاده تهویه خارجی
سرد
جنوب شرقی تا جنوب غربی
متراکم
ظرفیت و مقامت حرارتی زیاد
روی زمین
فشرده
کم
مسطح
تیره
کم

فصل چهارم
بررسی نمونه های مشابه

فصل چهارم : بررسی نمونه های مشابه

4-1. نمونه های داخلی
4-1-1. آسایشگاه کهریزک[8]

تصویر4-1. آسایشگاه کهریزک [8]
واحدهای موجود در آسایشگاه به قرار دیر می باشد.
1 .واحد اداری
۲. خوابگاههای مددجویان (21 بخش(
۳. واحد خدمات (آشپزخانه، سردخانه، رختشویخانه، باغبانی، نقلیه ، بازرسی(
۴. واحد درمانی (کارگاههای توانبخشی و تولیدی، قرنطینه، درمانگاه، مراقبتهای ویژه، فیزیوتراپی و آب‎درمانی(
۵. شهرک‎های (عمید، امید، گلها(
۶. واحد فرهنگی- رفاهی (مسجد، کتابخانه، سرای فرهنگی، مهدکودک، موزه، مدارس دخترانه و پسرانه، شرکت تعاونی مصرف کارکنان، صندوق قرض الحسنه و تورهای زیارتی و سیاحتی (
۷. ساختمان مهر (سالن غذاخوری کارکنان، سالن غذاخوری مددجویان، مرکز توانبخشی(
۸. مجتمع ورزشی[8]

1- خوابگاه مددجویان
خوابگاه مددجویان شامل 21 بخش و ظرفیت 1750 تختخواب در غالب 5 مجموعه می باشد.

تصویر 4-2. خوابگاه مددجویان[8]
۱- مجموعه نارون :
محل نگهداری مردان و زنان سالمند است. این مجموعه قدیمی‎ترین بنای آسایشگاه است که به مرور و بر حسب نیاز توسعه یافته و در دو طبقه شامل 6 بخش از سالمندان کم‎توان جسمی و ذهنی زن و مرد در طبقات به تفکیک نگهداری می‎شوند. سطح زیر بنا: 5430 مترمربع[8]
2- مجموعه بنفشه:
محل نگهداری زنان سالمند و زنان معلول میانسال است. این مجموعه با یک راهروی ارتباطی بخشها
به فضای سبز مرتبط می‎کند، که شامل پنج بخش به شرح زیر است: سطح زیربنا: 6912 مترمربع
بنفشه 1: سالمندان آگاه و با تحرک
بنفشه 2: سالمندان آگاه و بدون تحرک
بنفشه 3: سالمندان نابینا و فاقد تحرک
بنفشه 4: سالمندان دمانس
بنفشه 5: سالمندان فاقد کنترل و حرکت[8]

تصویر 4-3. مجموعه بنفشه[8] تصویر4-4. مجموعه نارون[8]

3- مجموعه ارغوان:
محل نگهداری زنان و مردان معلول جوان است. این مجموعه با داشتن پنج بخش در اختیار معلولان جوان است که بر اساس شرایط سنی، نوع و میزان معلولیت جسمی از یکدیگر تفکیک شده‎ اند. سطح زیربنا: 8475 مترمربع

4- مجموعه گل یاس:
محل نگهداری زنان و مردان مبتلا به M.S است . این مجموعه در دو طبقه در اختیار مردان و زنان مبلا به M.S میباشد. سطح زیربنا: 4860 مترمربع

5- ساختمان آفتاب (مراقبتهای روزانه)

ت 4-5ساختمان آفتاب[8] ت 4-6. مجموعه ارغوان[8] ت 4-7.مجموعه گل یاس[8]
2- واحد خدمات

4-8.واحد خدمات[8] ت 4-9. آشپزخانه صنعتی[8] ت4-10. رخشویخانه[8]

– آشپزخانه صنعتی – باغبانی و فضای سبز
– سردخانه صنعتی – نقلیه
– رختشویخانه صنعتی – بازرسی
باغبانی و فضای سبز
این واحد مسئولیت زیباسازی، ایجاد فضای سبز، نگهداری و پاکسازی فضاهای باز مجموعه 40 هکتاری آسایشگاه را بر عهده دارد.

تصویر4-11. فضای سبز محوطه [8]

هزینه تمامی خدمات و تجهیزات باغبانی شامل: ساخت آب‎نماها، درختکاری، گل‎کاری، چمن‎کاری و… توسط بانیان خیر تامین می‎شود. با توجه به شرایط خاص و دشوار منطقه انتخاب نوع گیاهان و پرورش آنها بسیار مهم است و اینک آسایشگاه دارای فضای سبز و سرشار از گل ها ی رنگارنگ و درختان زیبای تزئینی است. [8]
نقلیه
یکی از بخشهای پرهزینه آسایشگاه واحد نقلیه بوده که وظیفه آن تامین ٍ راه‎اندازی و تعمیر و نگهداری وسائط نقلیه
واحد بازرسی
خدمات این عزیزان شامل:
1- پاسخ گویی به تمامی مراجعان به ویژه نیکوکارانی که به هر عنوان مراجعه می کنند.
2- کنترل حضور و غیاب کارکنان.
3- سرکشی و حضور در شیفت های 8 و12 ساعته در اماکن مختلف طبق برنامه کاری واحد.
4- ایجاد امنیت و آرامش برای مددجویان که برای استراحت در آسایشگاه بسر می برند و برای کارکنان به منظور ارایه خدمات مناسب تر به جمعیت هدف.[8]

3- واحد درمانی
واحد درمانی شامل قسمتهای زیر است:
– درمانگاه
– مراقبتهای ویژه
– قرنطینه
– واحدهای توانبخشی
– کارگاههای توانبخشی[8]

ت4-12. درمانگاه[8] ت 4-13.واحد توانبخشی[8] ت 4-14. کارگاههای توانبخشی[8]

4- شهرک‎ها (امید، گلها، عمید)

ت 4-15. شهرک عمید[8] ت 4-16. شهرک گلها[8] ت 4-17.شهرک امید[8]

شهرک امید
سطح زیر بنای کلی: 1350 مترمربع (20 واحد مسکونی)
سطح زیربنای هر واحد 60 مترمربع
شهرک گلها
شامل 54 واحد مسکونی برای اسکان کارکنانی است که حضور دائمی ایشان در آسایشگاه ضروری است.
مساحت: 25300 مترمربع
12 واحد یک طبقه سطح زیربنا 80 مترمربع
12 واحد سوئیت سطح زیربنا 60 مترمربع[8]

5- واحد فرهنگی- رفاهی
این واحد شامل دو مجموعه می‎باشد: مسجد، کتابخانه، سرای فرهنگی، مهدکودک، موزه، مدارس دخترانه و پسرانه، شرکت تعاونی مصرف کارکنان، صندوق قرض الحسنه و تورهای زیارتی و سیاحتی .[8]
مسجد
مساحت950 مترمربع و سطح زیربنا 550 مترمربع می باشد . مسجد دارای دو سالن زنانه و مردانه و آبدارخانه است. علاوه بر نمازهای یومیه، مراسم ویژه مذهبی نیز در مسجد برگزار می‎شود.[8]
مهدکودک
مهدکودک از سال 1356 به برای نگهداری فرزندان نوزاد تا 7 سال کارکنان آسایشگاه و مددجویان شاغل در کارگاههای توانبخشی فعال شده است. در حال حاضر مجموعاً حدود 100 کودک در 3 شیفت (به طور میانگین 42 کودک در هر نوبت) نگهداری می‎شوند[8]
کتابخانه
یکی از فعالترین قسمتهای فرهنگی آسایشگاه کتابخانه است. این مجموعه طبق استاندارد کتابخانه ملی با 12هزار عنوان کتاب اهدایی تنظیم شده و همه روزه پذیرای مددجویان و کارکنان علاقمند می‎باشد.
دیگر فعالیتهای کتابخانه عبارتست از: آموزش قرائت و تفسیر قرآن، آموزش خط بریل و کتابخوانی برای نابینایان، آموزش زبان انگلیسی، برپایی جلسات حافظ و مثنوی‎خوانی، برنامه تئاتر درمانی، برنامه موسیقی درمانی و سرودخوانی، برنامه قصه‎گویی مادربزرگ و پدربزرگ برای کودکان.[8]

ت 4-18.کتابخانه[8] ت 4-19.مهد کودک [8] ت 4-20. مسجد[8]

ساختمان مهر
سالها بود که وجود یک سالن غذاخوری جداگانه برای کارکنان آسایشگاه و یک سالن غذاخوری برای مددجویان شاغل در کارگاههای توانبخشی و لزوم گسترش فضای فیزیوتراپی، از ضروریات آسایشگاه به شمار می‎آمد.
در مهر 1382 به همت گروهی از بانوان نیکوکار و یاری شخصی خیر، این آرزو محقق شد و ساختمان مهر، مجتمع توانبخشی با مشخصات زیر احداث شد و مورد بهره‎برداری قرار گرفت:
۱- بخش فیزیوتراپی، هیدروتراپی و کاردرمانی با مساحت 1500 مترمربع و ارتفاع متوسط 5/4 متر
۲- سالن غذاخوری کارکنان (طبقه همکف) مساحت 1400 مترمربع و ارتفاع متوسط 7 متر
۳- سالن غذاخوری مددجویان (طبقه اول) مساحت 600 مترمربع و ارتفاع متوسط 4 متر[8]

سرای فرهنگی و سالن اجتماعات
در این بخش فعالیتهای زیر صورت می‎گیرد:
آموزش موسیقی و سرود، آموزش تئاتر، آموزش شطرنج، آموزش خط و خوشنویسی، آموزش نقاشی، کلاسهای سوادآموزی .
– برنامه موسیقی درمانی و سرودخوانی
موسیقی درمانی از سال 1379 با اهداف درمانی خود در دو وجه جسمی و روانی توسط دو نیکوکار داوطلب آغاز شده است در حال حاضر 60 نفر در این کلاسها شرکت می‎کنند. برنامه این کلاسها شامل نواختن، شنیدن و خواندن موسیقی است. گروه موسیقی این مجموعه علی‎رغم ناتوانیهای جسمی خود توانسته‎اند در "جشنواره موسیقی معلولین کشور" تندیس برگزیدگان موسیقی را کسب می کنند.
– برنامه تاتر درمانی
از سالها قبل با اعتقاد به تاثیر مثبت نمایش درمانی در زندگی مددجویان، و با هدف گفتار درمانی، ایجاد شهامت، ابراز احساسات درونی، احساس مفید بودن این موضوع مدنظر بوده است.[8]

مدارس دخترانه و پسرانه
مساحت زمین 2900 مترمربع و سطح زیربنا 1400 مترمربع است .
تعداد 2 باب مدرسه شش کلاسه توسط نیکوکاران احداث شده و از طرف آسایشگاه اداره آن به آموزش و پرورش واگذار گردیده است. شاگردان این مدارس فرزندان کارکنان آسایشگاه و ساکنان شهرک های امید، عمید، گلها (واقع در آسایشگاه) و اهالی منطقه هستند.[8]

ت 4-21. مدرسه.[8] ت 4-22. آمفی تاتر.[8] ت 4-23. ساختمان مه.[8]
مجموعه ورزشی
مجتمع ورزشی فعالیت های روزانه این واحد با برنامه ورزش صبحگاهی آغاز می‎شود و در طول روز مددجویان در رشته‎های بسکتبال، والیبال نشسته، دو و میدانی، تنیس روی میز، پرتاب دیسک و نیزه، شطرنج، بوچیا… به تمرینات ورزشی می‎پردازند.

گنجینه یادمان یاران
سطح زیربنا۱۲۰۰ مترمربع و تاریخ بهره‎برداری ۱۳۷۸است.
هدف از ایجاد این مرکز، حفظ یاد و خاطره بانوان نیکوکار و افراد نیکوکاری است که سالیان سال با خدمات عاشقانه و صادقانه خود نقش عمده‎ای در گسترش کمی و کیفی آسایشگاه کهریزک داشته‎اند.

ت 4-24. موزه.[8] ت 4-25. مجتمع ورزشی.[8]

4-1-2. سرای سلامتی
سرای سالمندان سلامتی فعالیت خود را زیرنظر سازمان بهزیستی در سال 1383 آغاز کرد . و درسال 1384 و 1385 به عنوان مرکز درجه یک رد سطح مشهد شناخته شد . ارائه خدمات پزشکی ، پرستاری، فیزیوتراپی ، کار درمانی ، روان درمانی ، کارشناس تغذیه ، برگزاری کلاس های روانشناسی ، نقّاشی ، مشاعره ، قرآن و . . . ( در صورت تمایل ) . گردش داخل شهر و خارج شهر . مسافرت های 1 روزه با هماهنگی سازمان بهزیستی . موسیقی زنده و برگزاری شب شعر هر دو هفته یک بار با دعوت از نوازندگان موسیقی سنّتی . سرای سالمندان سلامتی خدمات خود را به صورت روزانه و شبانه روزی ارائه می دهد .[9]

تصویر4-26. ورودی سرای سلامتی
این آسایشگاه دارای 2 ساختمان که هر یک داری 2 طبقه می باشند است .بین این دو ساختمان یک حیاط بزرگ و سرسبز قرار دارد که پنجره های اتاق های سالمندان به طرف آن باز می شود.
یک نکته منفی در این آسایشگاه این است که به ناتوانی سالمندان در آن توجهی نشده و برای رفت وآمد سالمندان از بالا به پایین فقط راه پله در نظر گرفته شده و به همین دلیل سالمندان به دلیل ناتوانی در پایین آمدن ترجیح می دهند در اتاق های خود بمانند و فقط از طریق پنجره از زیبایی حیاط استفاده کنند.
در طبقه همکف قسمت نگهداری روزانه فضاهای کاردرمانی و فیزیوتراپی و چندین سوئیت و خوابگاه قرار دارد ،و در طبقه دوم نیز واحد پرستاری و کتابخانه و چندین سوئیت قرار دارد. [10]

تصویر4-27. حوض آب تصویر4-28. حیاط بین دو ساختمان

تصویر4-29.قفس پرنده ها تصویر4-30. فضای نشیمن در حیاط

ت 4-31. سرسرا و بوفه ت 4-32. آبشار در محوطه ت 4-33.سرویس در حیاط

4-2. نمونه های خارجی
4-2-1. خانه سالمندان "Guild house"در فیلادلفیا "رابرت ونتوری"
به نظرمی رسد ساختمان Guild house)) شاهکار ونتوری باشد!زیرا درمیان سایر آثار ونتوری کاملا برجسته است و شاید به سبب اندازه آن که نسبتا بزرگ است و دارای نود و یک آپارتمان مسکونی برای سالمندان است.[11]
ت 4-34. نمای اصلی ساختمان.[11] ت4-35. نمای جنوبی ساختمان.[11]

زمین این ساختمان "که در فیلادلفیا ساخته شده "از جنوب در مقابل یک خیابان واقع است که روحیه شهری دارد یعنی پر تحرک و پر سرو صدا است و ساختمانهای موجود در آن نسبتا بلند و قدیمی هستند.پس نمای جنوبی این ساختمان به ملاحظه این خیابان و نیز برنامه ساختمان (آپارتمانهای مسکونی که نور جنوب،جنوب غربی و جنوب شرقی برایشان مرجع بود)ساخته شد و با نمای شمالی آن متفاوت است .فضای داخلی ساختمان به گفته ونتوری از جمع دیوارها تشکیل می شود که باز به گفته وی به سبب برنامه پیچیده و متنوع این بنا که شامل آپارتمانهای مسکونی ای است که به صورتی شگفت و پیچیده با هم ترکیب شده اند! ونتوری ادامه می دهد که فضای داخلی این ساختمان به حداکثر مورد استفاده قرار گرفته است .وی می گوید که بودجه قلیل این ساختمان باعث شد که به کارگیری سیستمهای ساختمانی پیشرفته در آن خودداری شود و به شیوه معمول اکتفا شود.آجر قهوه ای تیره رنگی که در بنا به کار گرفته شد و پنجره های کشویی آن نیز یادگار ساختمانهای مسکونی قدیمی فیلادلفیاست ونتوری همچنین ادامه می دهد که تاثیری که این پنجره ها بر بیننده می گذارد غیر معمولی است،زیرا که تناسباتی ظریف و مقیاسی بزرگتر از اندازه ای که لازم است به آن داده شده . تغییر مقیاس این پنجره ها علی رغم آنکه آنها تقریبا عاملی پیش پا افتاده هستند باعث می شود که حالت کششی درنما،بین فرمهای معمولی و غیر معمولی در آن واحد پدید آید. [11]

تصویر 4-36. اتاق سالمندان[8]

ستون گردی که درست در میان ورودی اصلی ساختمان قرار دارد از گرانیت سیاه صیقل داده شده است.نقش این ستون به گفته ونتوری این است که گشودگی استثنایی ورودی این ساختمان را در طبقه اول تاکید کند و با آجرهای لعاب داده شده نما که تا نیمی از طبقه دوم می رود درتضاد بنشیند.پنجره میانی درآخرین طبقه این نما معرف اتاقی است که اختصاص به امور عمومی خانه سالمندان یافته است و در عین حال ،از نظر فرم،با ورودی اصلی ساختمان در ارتباط است و مقیاس ساختمان را در نمای ورودی افزایش می دهد.
آنتن تلویزیون بر روی بام ساختمان در این قسمت،محوری که آنتن بر راس آن قرار دارد تاکید می کند.این آنتن را به گفته ونتوری به دو نوع می توان تعبیر کرد،یکی اینکه تندیسی تجریدی به شمار می رود که بر بالای این ساختمان خود نمایی می کند،و دیگر نمادی از عادات سالمندان ساکن ساختمان که در اکثر اوقات به تماشای تلویزیون مشغولند[11].

تصویر 4-37. ستون جلوی در وردی[11]
4-2-2. مجموعه مسکونی سالمندان Mc. Hough [12]

تصویر 4-38. پرسپکتیو از سوئیت[12]

تصویر 4-39. سایت پلان[12]

تصویر 4-40. پلان هر سوئیت[12]

تصویر 4-41. پرسپکتیو از محوطه[12]

تصویر 4-42. سایت پلان[12]

تصویر 4-43.پلان یک واحد مسکونی[12]

فصل پنجم
برنامه فیزیکی

فصل پنجم : برنامه فیزیکی

5-1. ظرفیت سنجی مجموعه
با توجه به اینکه این سایت در منطقه 12 (الهیه) مشهد و در نزدیکی مرز بین این منطقه و منطقه 10 (قاسم آباد) واقع شده است ، می تواند این مناطق را برای استفاده از پروژه تحت پوشش قرار دهد. جمعیت کل این مناطق در سال 1385 به صورت زیر بوده است :

جدول 5-1.جمعیت منطقه 10 و 12 شهر مشهد[14]
مناطق
جمعیت زن و مرد
جمعیت سالمند
جمعیت کل
منطقه 12
253513
14445

28895
منطقه 10
215680
14450

با در نظر گرفتن اینکه در شهر مشهد 7/3 درصد جمعیت را سالمندان تشکیل می دهند ، در هر یک از مناطق بالا جمعیت سالمندان قابل محاسبه است.
همچنین آمارگیری سال 85 نشان می دهد که جمعیت سالمندان مستقل حدوداٌ نصف جمعیت سالمندان نیمه مستقل است. بنابراین تعداد سالمندان مستقل در این مناطق حدوداٌ 10818 نفر و نیمه مستقل 17077 نفر می باشد.[13]
در مرحله بعدی طبق نظر سنجی انجام شده 64% این جمعیت سالمند تمایل خود را برای عضویت در مراکز نگهداری سالمندان نشان داده اند ، بنابراین از این جمعیت حدوداٌ 6923 نفر سالمند مستقل و 10929 نفر سالمند نیمه مستقل علاقه مند به مراجعه به این مراکز هستند.

5-1-1. ظرفیت سنجی بخش نگهداری روزانه
این بخش از مجموعه به سالمندان نیمه مستقل خدمات می دهد. با توجه به اینکه بخشی از افراد نیمه مستقل در منزل نگهداری می شوند و نیز با توجه به وجود سایر مراکز نگهداری در سطوح عملکردی دیگر 20/1 از سالمندان نیمه مستقل محدوده مورد نظر جهت استفاده از خدمات نگهداری روزانه به پروژه مراجعه می کنند. بنابراین تعداد افراد خدمات گیرنده از این بخش برابرند با :
نفر سالمند در روز 546 = 20/1 × 10929

متوسط زمان ارائه خدمات مراقبت روزانه 4 ساعت در روز است. با وجود 4 شیفت 4 ساعته در هر روز می توان نتیجه گرفت که : [13]
نفر در ساعت (شیفت) 136 = 4 ÷ 546

5-1-2. ظرفیت سنجی نگهداری هفتگی
این بخش به نگهداری سالمندان مستقل و نیمه مستقل برای مدت حداکثر یک هفته یا میانگین 3 روز در سال اختصاص دارد. با توجه به اینکه افراد مستقل شخصاٌ می توانند مراقب خود باشند و تمایل کمتری به استفاده از این بخش دارند، 10% سالمندان مستقل از خدمات نگهداری هفتگی استفاده می کنند.
نفر سالمند مستقل استفاده کننده از نگهداری هفتگی 802 = 10% × 10929

سالمندان نیمه مستقل تمایل بیشتری برای استفاده از بخش نگهداری هفتگی دارند. به این ترتیب 50% سالمندان نیمه مستقل در طول سال به این بخش مراجعه می کنند.
نفر سالمند نیمه مستقل استفاده کننده از نگهداری هفتگی 5464 = 50% × 10929
نفر سالمند در سال 6266 =5464 + 802

با توجه به میانگین مدت اقامت در این بخش (3 روز) ، تعداد روزی که سالمند از این قسمت استفاده می کنند مشخص می گردد که برابر است با :[13]
نفر در شبانه روز 51 = 365 ÷ 18799

5-1-3. ظرفیت سنجی سایر فضاها
این فضاها شامل فضاهای فرهنگی، ورزشی، فراغتی، آموزشی و … می باشند.
با توجه به وجود سایر مراکز خاص سالمندان و یا مراکز عمومی دیگر با موضوعات مورد اشاره تعداد مراجعین این فضاها را می توان محاسبه نمود. با فرض اینکه 3/1 از سالمندان مستقل (به دلیل توانایی بیشتر) از فضاهای این بخش استفاده کنند، تعداد سالمندان مستقل :
نفر سالمند در روز 2185 =5/1 × 10929
نفر در ساعت 136 = 16 ÷ 2185

با توجه به جدول زیر تعداد مراجعین هر بخش را می توان محاسبه نمود :[13]

جدول 5-2.درصد جمعیت مراجعه کننده به هر بخش از مجموعه[1]
نام فعالیت
درصد مراجعین
پیاده روی
11%
سایر ورزش ها
8/1%
شرکت در جلسات
10%
رفتن به پارک و فضاهای باز
5/15%
مطالعه
5%
تماشای تلویزیون
21%
دیدار از دوستان
5/16%
رفتن به روضه و مسجد
17%
کارهای هنری و آموزشی
2/2%
جمع
100%

البته باید به این نکته توجه داشت که همه ی این فضاها در تمامی زمان فعالیت مجموعه قابل استفاده نمی باشند و فقط چند ساعت در روز یا هر چند روز یک بار فعالیت دارند.مثلاٌ فضاهای آموزشی حداکثر 6 ساعت در روز فعالیت مفید دارد . بنابراین تعداد سالمندان استفاده کننده از فضاهای آموزشی به صورت زیر است :
نفر در روز 105 = 2/2% × (2185 + 2673 )
نفر در ساعت 18 = 6 ÷ 105

با توجه به سیاست های پروژه مبنی بر بالا بردن سطوح آموزشی ، مشاوره ای جسمی ، روحی ، خانوادگی و … و همچنین امکان همزمانی برگزاری دو کلاس یکسان در مجموعه ، دو کلاس 15 نفره در این بخش در نظر گرفته می شود.[13]
5-2. استانداردها
فضاهای کانون سالمندان به 6 دسته زیر تقسیم می شوند : [1] [15] [16] [17] [18]
1- فضاهای نگهداری
2- فضاهای اجتماعی
3- فضاهای رفاهی
4- فضاهای اداری
5- فضاهای خدماتی
6- فضاهای ارتباطی
7- فضاهای باز

5-2-1. فضای نگهداری
فضای نگهداری یکی از عناصر اصلی در کانون سالمندان محسوب می شود . فضاهای نگهداری به طور کلی دو دسته اند :
فضاهای نگهداری روزانه که محل نگهداری و مراقبت از سالمندان نیمه توانا به مدت حداکثر یک روز است و فضاهای نگهداری هفتگی که محل نگهداری و مراقبت از سالمندان توانا و نیمه توانا به مدت 4 هفته و حداقل یک دسترسی هاشبانه روز است.

5-2-1-1. فضاهای نگهداری روزانه
مهم ترین اصول که در طراحی فضاهای نگهداری روزانه مطرح است ، آسایش سالمندان، برخورداری از خدمات مراقبتی و امکان حضور آنان در فعالیت های اجتماعی است.
فضاهای نگهداری روزانه شامل : فضاهای مربوط به سالمندان و فضاهای مربوط به کارکنان است.

الف- فضاهای مربوط به سالمندان
این فضا شامل اتاق های سالمندان و فضاهای عمومی است.

الف-1- اتاق های سالمندان
ظرفیت بخش نگهداری روزانه 132 نفر در شیفت می باشد. که با توجه به تفاوت در ویژگی های جسمی، توانایی های حرکتی، مدت زمان حضور و میزان برخورداری از سلامت در سالمندان، اتاق های سالمندان در این بخش به صورت زیر در نظر گرفته شده است :
2 اتاق 2 تخته (خلوت) با سرویس بهداشتی
12 اتاق 4 تخته (مناسب) با سرویس بهداشتی
6 اتاق 6 تخته (ارزان)با سرویس بهداشتی
الف-1-1. ابعاد اتاق های سالمندان
الف- اتاق های فردی
– حجم: بر اساس استاندارد های جهانی موجود فضای یک اتاق اقامتی دائم برای سالمند باید حجمی معادل 24 متر مکعب داشته باشد. بنابراین حداقل مساحت کف برای اتاقی به ارتفاع 2.60 متر باید حدود 9.25 متر مربع باشد. البته شایان ذکر است که این ابعاد با توجه به امکانات در نظر گرفته شده برای اتاق ها قابل تغییر است.
– طول و عرض : حداقل ابعاد اتاق – حداقل طول و حداقل عرض – با در نظر گرفتن فضای چرخش صندلی چرخدار معادل 3.20 متر در 3.60 متر می باشد، یعنی معادل 11.5 متر مربع و معمولاً برای اتاق های خواب مساحتی معادل 12 تا 16 متر مربع در نظر می گیرند.
ب- اتاق های جمعی
در اتاق های چند نفره (جمعی)، حداقل وسعت اتاق برای نفر اول 15 متر مربع و برای هر نفر اضافه 10 متر مربع در نظر گرفته می شود. از آنجا که بیشتر سالمندان خواستار استقلال فردی هستند استفاده از دیواره های جداکننده ی متحرک و سبک که می تواند فضای اتاق های بزرگ را به فضاهای خصوصی تر تقسیم کند و محدوده ای مستقل در طراف هر تخت ایجاد کند ،توصیه می شود. در این صورت فضایی با ابعاد 2.5 ×2.5 متر مربع برای هر نفر پیشنهاد می گردد.
مساحت اتاق ها برای ساکنینی که توسط آشپزخانه مرکزی سرویس دهی می شوند و هیچ وسیله خوراک پزی در اتاق ها لازم ندارند کمتر در نظر گرفته می شود، اما توصیه می گردد که در اتاق های اقامتی با رعایت موارد ایمنی امکانات لازم برای تهیه چای یا قهوه و امکانات شستشو شامل ظرفشویی و جاظرفی در نظر گرفته شود تا سالمندان بتوانند تا حدودی مستقل باشند.
الف-1-2. دسترسی ها
از نظر دسترسی ها اتاق خواب باید با حمام ارتباط مستقیم داشته باشد و همچنین دسترسی مناسب و آسان با اتاق نشیمن توصیه می شود. ایجاد ایوان سرپوشیده هم به جهت کنترل نور خورشید و فراهم آوردن فضای اضافه برای اتاق خواب و هم به جهت دسترسی و دید بصری با محوطه فضای باز خارج ساختمان توصیه می شود.
الف-1-3. بازشوها
درب اتاق اتاق سالمندان باید بدون مزاحمت در سمت محوطه خواب باز شود. نحوه ی عملکرد پنجره در اتاق خواب بایستی به گونه ای باشد که همزمان با ایجاد روشنایی مناسب و کافی از خیرگی و درخشندگی شدید نور جلوگیری نماید. ارتفاع کف پنجره از زمین بهتر است 30 تا60 سانتی متر باشد تا سالمندانی که بر روی تخت دراز کشیده اند قادر به تماشای فضای بیرون باشند.
همچنین ارتفاع قاب پنجره به جهت کاستن اندازه ی بازشو 120 سانتی متر توصیه می گردد و عرض قاب و هر واحد بازشوی پنجره بهتر است حداکثر 60 سانتی متر باشد تا آسانتر گشوده شود. ارتفاع دستگیره تا کف زمین نیز بین 90 تا 120 توصیه می گردد. بیشتر سالمندان ترجیح می دهند که در اتاق خود به پرورش گل و گیاه بپردازند ، لذا توصیه می شود از گذاشتن رادیاتور در زیر پنجره خودداری شود زیرا معمولاٌ گلدان ها را در کنار پنجره نگهداری می کنند.
الف-1-4. وسایل مورد نیاز در اتاق خواب
چیدمان اتاق سالمندان باید به گونه ای باشد که سالمندان در آن احساس راحتی و آسایش نمایند. بنابراین فراهم آوردن شرایط لازم برای چیدمان وسایل اتاق و یا محدوده خصوصی سالمندان بر اساس سلیقه ی شخصی آنان توصیه می شود.
با توجه به کم بودن قدرت جسمی سالمندان توصیه می شود که از اثاث و لوازم سبک استفاده شود تا حرکت دادن صندلی و میز توسط سالمندان به آسانی صورت گیرد.
تخت خواب، پا تختی، صندلی چرخدار، کمد، مبل یا صندلی و میز کنار آن و … از وسایل و تجهیزات اولیه و ضروری است که در اتاق خواب سالمند باید وجود داسته باشد.در نظر گرفتن فضای لازم برای این لوازم ضروری است.
الف-1-5. تختخواب
ارتفاع تخت باید به اندازه ای باشد که وقتی شخصی بر لبه ی آن می نشیند ، قادر باشد هر دو پای خود را بر زمین بگذارد. برای سالمندان دارای قد متوسط، این ارتفاع حدود 45 سانتی متر از بالای تشک تخت تا روی زمین در نظر گرفته می شود و از آنجا که ضخامت تشک پشمی یا پنبه ای معمولاٌ 10 سانتی متر است، لذا ارتفاع چهارچوب تخت حدود 35 سانتی متر باید باشد. البته توجه به این نکته ضروری است که برای افراد بیش از حد کوتاه یا بیش از حد بلند بایستی موارد استثنایی در نظرگرفت.
پهنای مناسب تخت برای سالمندان حدود 90 سانتی متر است. نرده یا میله ی محافظ برای جلوگیری از افتادن و نیز به عنوان تکیه گاهی برای بلند شدن از تخت و یا نشستن بر روی آن در کنار تخت الزامی است. ارتباط تخت خواب با دیوارها و کل اتاق باید به گونه ای باشد که فرد احساس امنیت نماید و جهت گیری سر تخت ترجیهاٌ رو به سمت قبله باشد تا با روشنایی روز ارتباط برقرار نماید و باید تختخواب به گونه ای در اتاق قرار گیرد که نور از پهلو به آن بتابد نه از بالا یا پایین.
محل قرارگیری تختخواب و فضای اطراف آن باید در حدی باشد که امکان گردش شخص سالمند یا پرستار را برای مرتب کردن تخت فراهم آورد. همچنین برای دید بهتر به فضای سبز و محوطه بیرون، تختخواب باید مشرف به پنجره و موازی با آن باشد،چرا که نشستن یا خوابیدن و از پنجره به بیرون نگاه کردن برای سالمندان نوعی سرگرمی یه حساب می رود.
در اتاق هایی با بیش از یک تختخواب ، ارتباط و نحوهی قرارگیری تخت ها نسبت به هم اهمیت بسیاری دارند.در اتاق های جمعی فاصله ی توصیه شده بین لبه ی دو تخت از یکدیگر 90 سانتی متر می باشد.
الف-1-6.کمد
توصیه می شود برای صرفه جویی در استفاده از فضا از کمد های داخل دیوار استفاده شود.در مورد ابعاد و ارتفاع کمد ها لازم است به موارد زیر توجه کرد :
– ارتفاع بالاترین قفسه کمد از کف زمین نباید از 160 سانتی متر بیشتر باشد.
– ارتفاع پایین ترین قفسه کمد از کف نباید از 25 سانتی متر کمتر شود.
– عمق کمد بهتر است 60 سانتی متر در نظر گرفته شود.
الف-1-7. سایر وسایل
– لازم است میز کوچکی (پاتختی) در کنار تختخواب برای نگهداری لوازمی که سالمند هر روز به آنها نیاز دارد مثل کتاب، ساعت و … در نظرر گرفته شود.
– صندلی یا مبل راحتی ، میز کوچک جلوی مبل، ساعت دیواری، تلفن و میز آرایش از دیگر وسایلی هستند که می توانند در اتاق خواب سالمندان وجود داشته باشند. بلندی صندلی ها برای سالمندان نباید از 40 تا 45 سانتی متر بیشتر باشد.
الف-1-8. بالکن
اگر اتاق های سالمندان دارای بالکن است، عرض بالکن برای تدارک یک فضا با مبلمانی شامل یک میز و صندلی کوچک حداقل باید 1 تا 1.5 متر باشد.
جهت گیری بالکن ها بهتر است به سمت شرق غرب ویا جنوب باشد. بالکن ها باید جان پناه داشته باشند و در مقابل تابش آفتاب، باد، باران، صدای خیابان و … حفاظت گردند تا سالمندان در تمام مواقع بتوانند از فضای باز و هوای پاکیزه استفاده نمایند.
الف-1-9.کفپوش
برای پوشش کف اتاق خواب بایستی از مصالح نرم، بی خطر، و در عین حال از کف پوش هایی استفاده شود که به سهولت قابل نگهداری و تمیز شدن باشد. همچنین از رنگهای بسیار تیره و بسیار روشن یا براق به دلیل انعکاس شدید نور بهتر است پرهیز شود.
الف-1-10. رنگ آمیزی
با توجه به نیاز سالمندان به اتاق گرمتر و روشن تر لازم است از رنگ های گرم که به ظاهر، اتاق گرم تری را در بعدازظهر زمستان نمایان می سازد استفاده شود. برای روشن تر کردن اتاق نیز باید دیوارها و سقف ها را با رنگ های روشن رنگ آمیزی نمود.
البته برای رنگ آمیزی سقف اتاق ترجیحاٌ بایستی از رنگ های مات که مانع از انعکاس نور می شوند استفاده نمود. توصیه می شود کلید های برق اتاق ها و سایر نواحی با یک رنگ متفاوت رنگ آمیزی شود.
الف – 1-11. روشنایی و نورپردازی
در نورپردازی اتاق خواب باید حتی الامکان از نور طبیعی غیر مستقیم استفاده کرد. برای فراهم کردن نور کافی در طول روز باید سطح پنجره ها 6/1 تا 8/1 سطح اتاق باشد.لبه ی پنجره ها باید 60 سانتی متر از کف زمین فاصله داشته باشد و برای جلوگیری از چشم زدگی این فاصله نباید از 100 تا 120 سانتی متر بیشتر شود.
برای جلوگیری از تابش مستقیم نور استفاده از پرده های عمودی در روز و استفاده از چند لامپ که نور را در جهات مختلف پخش می کنند (به جای یک لامپ یا لوستر) در شب توصیه می شود. استفاده از کلید های تنظیم کننده ی نور نیز می تواند در تنظیم نور مورد نیاز فعالیت های روزانه سالمندان مفید باشد. به هنگام خواب استفاده از چراغ خواب های با نور قرمز ملایم جهت افزایش دید در شب توصی می شود. همچنین توصیه می شود چراغی رومیزی نزدیک میز مطالعه یا تخت سالمندان وجود داشته باشد و بهتر است چراغ رومیزی را به میز پچ کرد.
الف-1-12. امنیت و شرایط آسایش
جهت آسایش حرارتی سالمندان در اتاق خواب بهتر است دمای 21 تا 24 درجه سانتی گراد در نظر گرفته شود. همچنین لازم است تا امکاناتی جهت نصب سیستم زنگ اضطراری فراهم شود.

الف-2- فضاهای عمومی
الف-2-1. ورودی
در خصوص نحوه ی طراحی، دسترسی، موقعیت ورودی در ساختمان رعایت نکات زیر توصیه می گردد :
الف- ورودی اصلی هر ساختمان از اهمیت زیادی بر خوردار بوده و باید به عنوان فضایی منفرد در نظر گرفته شود، زیرا بخشی از آن به داخل و بخشی به خارج آن تعلق دارد. ورودی اصلی کانون سالمندان ، هم از جهت دسترسی سالمندان و هم از نظر ارائه تصویر کلی از مجموعه اهمیت دارد. بنابراین ایجاد امنیت و دسترسی آسان از ملاحظات اساسی طراحی است که باید در نظر گرفته شود.
ب- موقعیت ورودی اصلی نسبت به ساختمان بستگی به نحوه ی قرار گرفتن ساختمان در محوطه دارد اما در هر صورت بهتر است از سوی دفتر مدیریت و یا اتاق نگهبانی قابل کنترل و محافظت باشد.
ج- ایجاد سایه بان در جلوی ورودی می تواند از تابش شدید آفتاب و یا مزاحمت برف و باران برای سالمندان جلوگیری کند. پهنای سایه بان باید به اندازه ای باشد که برای کسانی که با صندلی چرخدار حرکت می کنند و یا کسانی که در کنار هم راه می روند، پوشش ایجاد نمایند. همچنین در هنگام برف و باران و حتی زمانی که برف و باران و حتی زمانی که باد می وزد مکان امنی ایجاد گردد.
د- از ایجاد اختلاف سطح در ورودی اصلی بایستی جداٌ پرهیز شود و اگر وجود جدول و سطح شیبدار ضروری است باید حتماٌ از دستگیره های کمکی که تا جدول امتداد دارند، استفاده شود.
ه- ورودی اصلی باید به وضوح قابل رویت و شناسایی باشد و برای این منظور بهتر است چهارچوب در را با رنگی متضاد با دیوار جانبی آن رنگ آمیزی نمود.
و- بهتر است بخشی از در و یا تمام آن از شیشه پوشیده شود تصادم ساکنان جلوگیری نموده و نیز دید و منظر مناسبی نسبت به محوطه بیرون ایجاد نماید.
ز- برای تسهیل استفاده کنندگان از صندلی چرخدار ، بایستی آستانه ی در ورودی حذف شود و یا حداکثر 20 میلیمتر ارتفاع داشته باشد و رنگ آن با رنگ کف زمین کنتراست ایجاد نماید.
ح- میزان باز شو درب ورودی اصلی باید حداقل 1 متر و دستگیره درب باید حدود 80 تا 90 سانتی متر از کف زمین فاصله داشته باشد تا حرکت در هر دو وضعیت نشسته و ایستاده به سهولت انجام شود.
ط- زبانه قفل باید به گونه ای تنظیم شود تا در بتواند با حداقل فشار باز شود.
ک- برای روشن ساختن ورودی اصلی بایستی از تابش نور به سوی پایین استفاده شود، به گونه ای که روشنایی کافی برای دستگیره ، سوراخ کلید ، علامات و … فراهم شود.
ل- با ایجاد نورگیر و یا با استفاده از مصالح شفاف در سقف سایه بان از تاریکی بیش از حد در جلو ورودی باید جلوگیری شود.
الف-2-2. فیلتر ورودی
یکی از تغییرات اساسی فیزیولوژیک که همراه با بالا رفتن سن ایجاد می شود ، حساسیت شدید به نور خیره کننده ایست که سالمندان هنگام حرکت از فضای درونی به فضای بیرونی با آن مواجه هستند.
بنابراین با ایجاد منطقه ای در نیمه راه، بین فضای داخلی و خارجی جهت صبر کردن و انطباق با تغییرات نوری، دما، سر وصدا و نیز ایجاد احساس امنیت و محافظت، می توان آمادگی سالمندان قبل از خارج شدن از ساختمان را فراهم کرد.
تابلو اطلاعات نورپردازی شده جهت ارائه مطالب ضروری به سالمندان ، به همراه نقشه واضحی از ساختمان باید در حال ورودی نصب گردد.
الف-2-3. سرسرا
عملکرد اصلی سرسرا سرویس دادن به سالمندان در زمان ورود و خروج است. تجمع و انتظار سالمندان جهت فعالیت های گروهی نیز در سرسرا اتفاق می افتد. بنابراین در نظر گرفتن جایی برای نشستن و تمهیداتی برای جلوگیری از ایجاد سرو صدا در سرسرا ضروری است.
پیش بینی فضاهایی که در آنها توسط پوستر و بروشورهایی برنامه های مختلف مجموعه نظیر فعالیت های تفریحی ، توریستی، ورزشی، فرهنگی، مذهبی و … به سالمندان معرفی شود ویا فضاهایی که به عنوان فروشگاه و یا نمایشگاههای نقاشی ، عکس و … فعالیت می کنند می توانند سالمندان را در زمان هایی که در سرسرا حضور دارند سرگرم نمایند. نکته ی قابل توجه در طراحی این گونه کاربری ها این است که در هر صورت این فضاها جزئی از سرسرا به حساب می آیند و نباید به لحاظ مقیاس آنچنان گسترش یابند که سرسرا را تحت تاثیر قرار دهند.
تا حد امکان باید سرسرا را از طریق سطوح شفاف و وسیع با فضای خارج ادغام نمود . البته باید توجه کرد که نور مستقیم آفتاب باعث ناراحتی سالمندان نشود و نیز در تهویه سرسرا اختلال ایجاد نکند. ایجاد سطوح شفاف وسیع در نما باعث می شود که هم حرکت سالمندان در داخل ، از خارج به طور کامل رویت شود و هم حرکت و فعالیت سالمندانی که در خارج از ساختمان هستند توسط سالمندان داخل ساختمان به طور کامل رویت شود و این حرکت خود در جلب توجه سالمندان و تشویق و تحرک سالمندان و شرکت آنان در فعالیت های جمعی و فعالیت های خرج از ساختمان موثراست.
کاربری هایی مانند اتاق امانات و کمد سالمندان، سرویس های بهداشتی، نگهبانی و اطلاعات، فضای نگهداری کودکان و کمک های اولیه و … باید در ارتباط مستقیم با این سالن باشند.در سرسرا بایستی دسترسی هایی که به سطوح مختلف و یا فضاهای دیگری نظیر اتاق امانات، اتاق های نگهداری روزانه، سرویس های بهداشتی و … منتهی می گردد کاملاٌ مشخص باشد و در غیر این صورت از علامات و تابلوهای راهنمایی استفاده گردد.
تلفن عمومی از امکانات لازم برای سرسرا می باشد و باید در گوشه ای خلوت و آرام از سرسرا تعدادی تلفن عمومی که بهتر است توسط سرپوش و یا کابینی از هم جدا شوند، پیش بینی نمود. محل تلفن عمومی باید از مسیر اصلی حرکت و تمرکز سالمند دور باشد.
الف-2-4.نگهبانی، اطلاعات وگیشه
مهم ترین وظیفه ی نگهبانی، حفاظت از مجموعه و اطلاع رسانی به سالمندان است. در مواقع اجرای فیلم و تئاتر نیز به عنوان گیشه یا محل فروش بلیط به سالمندان می تواند فعالیت نماید. این اتاق شامل فضای کار برای یک نفر می باشد.
الف-2-5. اتاق امانات و کمدهای سالمندان
اتاق امانات یا رختکن سالمندان باید با سرسرا ارتباط داشته باشد و در محلی قرار بگیرد که سالمندان در زمان ورود به راحتی بتوانند لباس و وسایل دیگر خود را تحوید دهند و در زمان خروج نیز به راحتی بتوانند تحویل بگیرند و در عین حال این مکان باید حتی المقدور باید از مسیر اصلی حرکت دور باشد.
در اتاق امانات با توجه به تعداد سالمندان توانایی که نیاز به گرفتن اتاق ندارند، باید کمدهایی برای نگهداری وسایلی که سالمند نیاز به بردن آنها به قسمت های مختلف مجموعه ندارد نظیر پالتو، چتر، کیف و … در نظر گرفته شود.
الف-2-6. سرویس های بهداشتی
سرویس های بهداشتی از جمله فضاهای عمومی هستند که باید در ارتباط با سرسرا قرار داشته باشند و محل قرارگیری آنها باید به نحوی باشد که سالمندان بتوانند به راحتی از محل قرارگیری آنها اطلاع یافته و دسترسی مناسبی به آن داشته باشند. سرویس ها باید تهویه مناسبی داشته باشند و حتی الامکان در جایی قرار گیرند که صدای تاسیسات آنها آزار دهنده نباشد. در سرویس های هر قسمت باید سرویسی را مختص افراد معلول در نظر گرفت.
حداقل سرویس بهداشتی لازم برای سالمندان به ازای هر 30 زن یک سرویس و به ازای هر 15 مرد یک سرویس بهداشتی می باشد.
الف-2-7. حمام
در نظر گرفتن یک حمام به مساحت 6-8 متر مربع برای 8-10 نفر توصیه می شود. اما با توجه به عدم اقامت سالمندان در این بخش و حضور آنان فقط در قسمتی از ساعات روز در این بخش ، تنها 3 حمام برای سالمندان در نظر گرفته شده است که در یکی از آنها ضوابط مخصوص معلولین رعایت شده است، این حمام ها برای مواقع خاص در نطر گرفته شده است.
الف-2-8. فضاهای نگهداری کودکان (مهد کودک)
این فضا شامل اتاق بازی کودکان، استراحت آنها و سرویس بهداشتی است.اتاق بازی کودکان شامل فضای بازی برای 10 تا 15 کودک است. فضای استراحت کودکان شامل 3 تخت کودک است و وجود یک سرویس بهداشتی برای کودکان الزامی است. این مهد کودک علاوه بر سرویس دهی به فرزندان کارکنان مجموعه، به نوه های سالمندان مجموعه نیز می تواند خدمات رسانی کند.
الف-2-9. خدمات پزشکی
یکی از کاربری های مهم در بخش نگهداری روزانه ارائه خدمات پزشکی به سالمندان است. این خدمات شامل مشاوره های پزشکی و ارائه خدمات کمک های اولیه (اورژانس) به سالمندان می باشد.
اتاق مشاوره شامل فضای کار 1 نفر و تجمع 2 نفر می باشد.
اتاق کمک های اولیه شامل فضای قرارگیری یک تخت، کمد وسایل، دستشویی و فضای کار یک نفر و انتظار 2 نفر است. این اتاق امکان مراقبت از مصدوم را تا پیش از رسیدن آمبولانس فراهم می کند. به علت وضعیت جسمی سالمندان (امکان برز شکستگی ، حمله قلبی، مغزی، فشار خون بالا، مشکلات تنفسی و …) وجود اتاق ضروری است. اتاق کمک های اولیه می بایست در محلی قرار بگیرد که به راحتی بتوان به آن دسترسی پیدا کرد و نیز انتقال بیمار از این اتاق به آمبولانس به سهولت میسر باشد.
در نظر گرفتن اتاقی تحت عنوان C.C.U برای مراقبت ویژه از بیماران قلبی تا رسیدن آمبولانس و انتقال بیمار به بیمارستان، به صورت جداگانه و با ظرفیت 2 تخت توصیه می گردد.

ب- فضاهای مربوط به کارکنان
ب-1. اتاق سرپرستار
این اتاق شامل فضای کار و استراحت سرپرستار و انتظار 2 نفر می باشد.

ب-2. اتاق کارکنان
این اتاق شامل فضای کار، تجمع و انتظار 4 تا 6 نفر می باشد که برای کارکنان زن و مرد به صورت مجزا در نظر گرفته می شود و مجهز به سیستم زنگ اضطراری است که در اتاق های سالمندان تعبیه شده است. توصیه می شود از این اتاق دسترسی مستقیم به رختکن و استراحت کارکنان وجود داشته باشد.

ب-3. رختکن و استراحت کارکنان
این اتاق شامل فضای رختکن و فضای استراحت برای 4 تا 6 نفر است و باید مجهز به سرویس بهداشتی و دوش باشد.

5-2-1-2. فضاهای نگهداری هفتگی
فضاهای نگهداری هفتگی به صورت شبانه روزی به سالمندان ارائه خدمات می نمایند ومهم ترین اصولی که در طراحی این فضاها مطرح است ، آسایش سالمندان ، حفظ استقلال شخصی، برخورداری از خدمات مراقبتی و امکان حضور در فعالیت های اجتماعی است. فضاهای نگهداری هفتگی شامل : فضاهای مربوط به سالمندان و فضاهای مربوط به کارکنان است.
الف- فضاهای مربوط به سالمندان
شامل اتاق های سالمندان و فضاهای عمومی است.

الف-1. اتاق های سالمندان
ظرفیت بخش نگهداری هفتگی 50 نفر در شبانه روز می باشد که با توجه به تفاوت در ویژگی های جسمی ، توانایی های حرکتی، مدت زمان حضور و میزان برخورداری از سلامت در سالمندان ، اتاق های سالمندان در این بخش به صورت زیر در نظر گرفته شده است :
3 اتاق 1 تخته ( با سرویس بهداشتی و دوش )
6 اتاق 3 تخته ( با سرویس بهداشتی و دوش )
8 اتاق 4 تخته ( با سرویس بهداشتی و دوش )
ابعاد استاندارد اتاق های سالمندان ، دسترسی ها، بازشوها، وسایل مورد نیاز در اتاق خواب و … به طور کامل در قسمت 1-1-1-1- اتاق های سالمندان، آورده شده است.
الف-2. سرویس های بهداشتی
از آنجایی که سالمندان در طول شب نیاز به توالت پیدا می کنند ، لذا لازم است که محل آن در کنار اتاق های خواب سالمندان در نظر گرفته شود. استفاده از توالت ایرانی برای سالمند، حتی اگر قادر به استفاده از آن باشد مناسب نمی باشد. لذا باید در فضای سرویس بهداشتی علاوه بر توالت ایرانی الزاماٌ از توالت فرنگی نیز استفاده شود.
حداقل ابعاد فضای مناسب برای توالت سالمندانی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند 150 ×200 سانتی متر مربع باید باشد. ارتفاع کاسه توالت فرنگی از کف نباید بیش از 38 سانتی متر باشد و در هر طرف آن روی دیوار باید نرده کمکی به فاصله 70 سانتی متر از کف نصب شود تا به کمک آن نشستن و برخواستن میسر باشد. حداقل عرض درب سرویس بهداشتی 80 سانتی متر پیشنهاد می گردد.
الف-3. حمام (دوش)
برای سالمندان و افرادی که کم توان تر می شوند، حمام اهمیت بیشتری پیدا می کند و باید با حداکثر آسایش و ایمنی طراحی شود. در مجموعه های سالمندان باید حمام هایی مخصوص افراد استفاده کننده از صندلی چرخدار که بدون همراه و یا با همراه هستند ، در نظر گرفته شود. تجهیزات اصلی و ضروری حمام ها عبارتند از : وان یا دوش، توالت، کاسه دستشویی، کمد کمک های اولیه و آینه . این تجهیزات بایستی چنان جا داده شوند که توسط افراد با تحرک کامل ، یا استفاده کنندگان از صندلی چرخدار بدون همراه، ویا با همراه قابل دسترسی باشند.
سطح دیوار و کف بایستی به آسانی قابل شستشو باشند و با آسانی از کاشی های مات جهت کاستن از خیرگی چشم تا ارتفاع حداقل 1.2 متر بالای کف تمام شده کاشی کاری شوند.
درب حمام بایستی با حداقل پهنای 80 سانتی متر به سوی بیرون باز شود. همچنین درب حمام بایستی دارای روکش دوبل و مجهز به صفحه فولادی در پایین آن باشد تا بتوان آن را از دو جهت با ضربه پا باز کرد. برای جلوگیری از دیده شدن سالمندان در هنگام باز بودن در ، بایستی جلوی ورودی پوشیده شود. در نظر گرفتن یک توالت در حمام باعث آسایش و راحتی سالمندان است. اما توالت های داخل حمام باید همیشه از نوع آب فشاری باشند. در جایی که فقط یک توالت تکی طراحی می گردد باید حتماٌ از حمام جدا باشد ولی گذر مستقیم به آن داشته باشد.
ابعاد حمام بدون وان 2.2 × 2.2 متر مربع و حمام های وان دار به مساحت 12 متر مربع توصیه می شوند . در حمام هایی که مخصوص افراد معلول در نظر گرفته می شود فضایی به قطر 1.5 متر برای گردش آسان صندلی چرخدار در مرکز حمام بایستی در نظر گرفته شود.
عموماٌ توصیه می شود که به ازای هر 6-8 نفر سالمند 1 حمام به مساحت 6-8 متر مربع در نظر گرفته شود.

ب- فضاهای عمومی
ب-1. نشیمن
یکی از مهم ترین و پر استفاده ترین فضاها در بخش نگهداری هفتگی فضاهای نشیمن هستند که به صورت کانونی برای فعالیت های اجتماعی مطرح می باشند.
طراحی معماری این فضا باید بر اساس نیازهای خاص سالمندان ساکن تعریف شود و باید بتواند قابلیت تطابق با روحیه تمامی سالمندان ساکن را داشته باشد.در فضاهای نشیمن لازم است تا فعالیت های اجتماعی گوناگونی انجام شود نظیر : تماشای تلویزیون، صحبت کردن، ملاقات با آشنایان ، تماشای مناظر بیرون، مطالعه مجلات و … .
با توجه به اتفاقات گوناگونی که در این فضا رخ می دهد لازم است تا عملکردهای متفاوت از هم تفکیک شوند و فضاهای صمیمی تر و کوچک تری ایجاد گردند، فضاهایی که بیشتر مورد استفاده سالمند قرار می گیرند. ابعاد و استانداردهای فضای نشیمن در قسمت 2-4-فضاهای فراغتی، 2-4-2-فضاهای نشیمن به طور کامل آمده است.

ب-2. سرویس های بهداشتی
در نظر گرفتن سرویس های بهداشتی ویژه معلولین، به تفکیک برای آقایان و خانم ها الزامی است. سرویس های بهداشتی باید دارای ارتباط مناسبی با فضاهای نشیمن باشد.

ب-3. اتاق کمک های اولیه
با توجه به وضعیت جسمی سالمندان (احتمال بروز حمله قلبی، مغزی، مشکلات تنفسی، فشار خون بالا و …) وجود اتاق کمک های اولیه پیش از رسیدن اورژانس ضروری است. اتاق کمک های اولیه بایستی در مکانی قرار بگیرد که به سهولت بتوان به آن دسترسی پیدا کرد و نیز امکان انتقال بیمار از این اتاق به آمبولانس به راحتی امکان پذیر باشد.
پ- فضاهای مربوط به کارکنان
پ-1. اتاق سرپرستار
این اتاق شامل فضای کار و استراحت سرپرستار و انتظار 2 نفر است.

پ-2. اتاق کارکنان
این اتاق شامل فضای کار، تجمع و انتظار 3 تا 5 نفر می باشد که برای کارکنان زن و مرد به صورت مجزا در نظر گرفته می شود و مجهز به سیستم زنگ اضطراری است که در اتاق های سالمندان تعبیه شده است. توصیه می شود از این اتاق دسترسی مستقیم به رختکن و استراحت کارکنان وجود داشته باشد.

پ-3. رختکن و استراحت کارکنان
این اتاق شامل فضای رختکن و فضای استراحت برای 3 تا 5 نفر است و باید مجهز به سرویس بهداشتی و دوش باشد.
5-2-2. فضاهای اجتماعی
دومین هدف اساسی پروژه بحث اجتماعی کردن سالمنان است. در واقع مهم ترین عملکرد بعد از نگهداری سالمندان، کمک به بازگشت مجدد سالمند به فعالیت های اجتماعی است. در جهت نیل به این هدف و با توجه به توان جسمی، تجربه، ذوق و سلیقه سالمندان فضاهای اجتماعی کانون سالمندان شکل گرفته اند. فضاهای اجتماعی به 4 دسته کلی زیر تقسیم می شوند :
2-1- فضاهای آموزشی
2-2- فضاهای فرهنگی مذهبی
2-3- فضاهای ورزشی
2-4- فضاهای فراغتی

5-2-2-1. فضاهای آموزشی
به طور کلی آموزش در کانون سالمندان به دو صورت انجام می شود :
– آموزش دادن به سالمندان
– آموزش گرفتن از سالمندان
آموزش های فوق می توانند در غالب آموزش های نظری یا عملی صورت گیرند.

الف- فضاهای آموزش نظری
نکاتی که در طراحی یک کلاس باید در نظر گرفته شود عبارتن از : فضاهای نشستن و نوشتن افراد، فضای استاد، فضای دیوار شامل تخته سیاه و پرده نمایش فیلم، پنجره ها، فضای دستگاههای نمایش فیلم و عکس و تلویزیون، فضای جالباسی، توجه به نور مناسب و آکوستیک.
در مورد فضای نشستن افراد در کلاس باید توجه داشت که چیدمان صندلی ها مهم ترین عامل تعیین کننده شکل و اندازه کلاس است. چیدمان صندلی های یک کلاس باید به گونه ای باشد که دو هدف اساسی زیر را فراهم نماید :
– دید مناسب برای تمامی افراد به تخته سیاه
– ایجاد فضایی برای قرار دادن کاغذها و کتاب های شخصی افراد
در کلاس های آموزشی بهتر است دیواری که روی آن تخته سیاه نصب می گردد کشیده تر از دیوارهای جانبی باشد تا تعداد بیشتری از افراد در ردیف های اول قرار بگیرند. مثلاٌ دید کلاسی که 5 ردیف صندلی 7 تایی دارد از کلاسی که 7 ردیف 5 تایی دارد بهتر است.
به طور کلی چیدمان صندلی های کلاس دو نوع است : چیدمان تک صندلی و چیدمان نیمکت و میز کشیده که هر کدام به دو نوع ثابت و متحرک برای سالمندان، استفاده از چیدمان تک صندلی توصیه می شود. در این نوع چیدمان به هر نفر مساحتی در حدود 2.2 متر مربع اختصاص میابد که در کلاس های آموزش به سالمندان توصیه می شود این سرانه به 3 متر مربع برای هر نفر سالمند افزایش یابد.
مناسب ترین نور برای کلاس ها نور شرق و نور جنوب می باشد. پنجره ها باید به اندازه 20 تا 50 درصد سطح کلاس ها باشند.حداقل پهنا برای پنجره 1.2 و ارتفاع تا 2.5 متر است. برای استفاده از نور مصنوعی نور غیر مستقیم فلورسنت (حباب دار با روکش شفاف) بسیار عالی است و روشنایی اضافه را تامین می کند (از نور مستقیم باید پرهیز شود).
با توجه به استفاده از چیدمان تک صندلی برای سالمندان مساحتی حدود 3 متر مربع برای هر نفر توصیه می شود. به دلیل کم بودن قدرت جسمانی در سالمندان توصیه می شود که اسباب و اثاثیه سبک مخصوصاٌ میز و صندلی های سبک که به راحتی توسط سالمندان جابجا می شود، در نظر گرفته شود. صندلی های پایه کوتاه و بدون دسته مناسب این فضاها نیستند.
تعداد آموزش گیرندگان سالمند نسبت به آموزش گیرندگان در کلاس های معمولی (افراد جوان) باید کمتر باشد.
باتوجه با تعداد اعضای کانون ظرفیت فضاهای آموزش به سالمندان به گونه ای تامین می گردد که 10% از سالمندان مجموعه (غیر از هفتگی و تفریحی) بتوانند به طور همزمان در کلاس های نظری شرکت کنند بنابراین توصیه می شود فضاهای آموزش به سالمندان 2 کلاس به ظرفیت حداکثر 15 نفر سالمند ، در نظر گرفته شود.فضاهای آموزش از سالمندان نیز شامل 2 کلاس هر کدام به ظرفیت حداکثر 15 نفر (جوان یا میانسال ) در نظر گرفته شود.

ب- فضاهای آموزش علمی
فضاهای آموزش علمی فضاهایی هستند با قابلیت چیدمان های متفاوت برای فعالیت های عملی مختلف. این فضاها در واقع فرصتهایی هستند که در مجموعه برای کارهای عملی و آمزش های عملی در نظر گرفته شده است، که بنا به مقتضیات زمان و تمایلات سالمندان و اعضای مجموعه می تواند محل آموزش فعالیت های متفاوتی به خود بگیرد. این کلاس ها می تواند به صورت کلاس های عملی جهت آموزش دادن به سالمندان و یا آموزش گرفتن از سالمندان در زمینه های مختلف دایر شود.

پ- پشتیبانی فضاهای آموزشی
پ-1. هال انتظار
به منظور اجتماع و انتظار سالمندان پیش از برگزاری کلاس ها در نظر گرفتن هال انتظار ضروری است. در هال انتظار می بایست فضایی برای نشستن، فضایی برای بردهای اطلاع رسانی، آموزشی و … ، آب سردکن و کمدهای سالمندان در نظر گرفته شود.

پ-2. اتاق وسایل کمک آموزشی
فضای اصلی این اتاق ، فضای کار مسئول است که شامل کلیه امکانات برای کار یک نفر و قسمت انتظار برای 1 یا 2 نفر می باشد. در این اتاق می بایست امکانات نگهداری وسایل کمک آموزشی نظیر : دستگاههای اورهد ، اسلاید، ویدئو و … فراهم باشد
پ-3. اتاق استراحت مدرسین
این اتاق محل استراحت و تجمع 4 تا 6 نفر مدرس می باشد.

پ-4. سرویس های بهداشتی
برای فضاهای آموزشی سالمندان توصیه میشود به ازای هر 15 تا 20 نفر یک سرویس بهداشتی در نظر گرفته شود. در نظر گرفتن سرویس بهداشتی معلولین در هر دو قسمت آقایان و خانم ها ضروری است.

5-2-2-2. فضاهای فرهنگی – مذهبی
الف- کتابخانه
بسیاری از سالمندان اهل مطالعه و تحقیق هستند و تمایل دارند اطلاعات خود را در زمینه های مختلف افزایش دهند و برای آنهای که اوقات فراغت بیشتری دارند مطالعه از بهترین فعالیتها محسوب می گردد. هر چه اطلاعات و آگاهی سالمندان از خودشان و محیط پیرامونشان افزایش یابد، تطابق با زندگی جدید برایشان راحت تر می شود و شور و نشاط بیشتری می یابند.
کتابخانه ها محل ذخیره سازی اطلاعات و استفاده از آنها هستند . امروزه اطلاعات به اشکال گوناگون ذخیره می گردند. کتابها ، مجلات ، روزنامه ها، توارهیا صوتی و تصویری ، برنامه های کامپیوتری و اینترنت از جمله مهمترین منابع اطلاعاتی هستند که می توانند در یک کتابخانه در دسترس سالمندان قرار بگیرند . مسئله مهم در طراحی کتابخانه نحوه ارائه این اطلاعات به سالمندان است. به عبارت دیگر در طراحی کتابخانه به عنوان یک فضای مطاله و اطلاع رساین می بایست فضاهایی برای ذخیره اطلاعات و استفاده از اطلاعات در نظر گرفته شود.
کتابخانه ها براساس ارتباط دو بخش ذخیره سازی اطلاعات و استفاده از اطلاعات به سه نوع تقسیم می شوند : کتابخانه های قفسه باز ، قفسه نیمه بسته و قفسه بسته.
با توجه به هدف اولویت دادن به فعالیتهای اجتماعی در کانون و هماهنگی نحوه چیدمان کتابخانه قفسه نیمه بسته با یان هدف ، همچنین دسترسی مناسب تر سالمندان به فضای ذخیره سازی اطلاعات در این نوع چیدمان ، توصیه می شود در طراحی برای سالمندان از الگوی کتابخانه با قفسه نیمه بسته استفاده می شود.
فضاهای کتابخانه کانون سالمندان به 4 دسته زیر تقسیم می شوند :
2-2-1-1- فضاهای ذخیره سازی اطلاعات (مخزن کتب)
2-2-1-2- فضاهای استفاده از اطلاعات
2-2-1-3- فضاهای اداری
2-2-1-4- فضاهای جنبی

الف-1. فضاهای ذخیره سازی اطلاعات(مخزن کتب)
مخزن کتب معمولی ، مجلات و نشریات به صورت قفسه نیمه باز هستند. ذکر این نکته ضروری است که فضای مطالعه کتابخانه و در قسمت فضاهای فراغتی (نشیمن ها ) در نظر گرفته شده است.
مخزن کتب فضای ذخیره سازی اطلاعات می باشد . اندازه مخزن کتب بستگی به تعداد کتابهای ذخره شده در کتابخانه ، گنجایش هر قفسه و مساحت مورد نیاز برای هر قفسه دارد . مخزن این کتابخانه می بایست به گونه ای طراحی شود که در نهایت بتواند حداکثر 3000 جلد کتاب 500 جلد مجله و نشریه را در خود ذخیره کند.
راهروهای داخل مخزن کتب به دو نوع عرضی و طولی تقسیم می شوند. راهروهای طولی موازی با راستای قفسه های کتاب و راهروهای عرضی عمود بر این راستا هستند . پهنای راهروهای طولی بر اساس میزان استفاده و فاصله تا راهروی عرضی بدست می آیند .
پهنای راهروهای عرضی نیز براساس نوع استفاده از مخزن متفاوت است . ذکر این نکته لازم است که در مخزن می توان از دو نوع راهروی عرضی استفاده کرد، راهرو عرضی اصلی و راهروهای عرضی فرعی یا کمکی که به علت موقعیت قرارگیریشان استفاده کمتری از آنها می شود.
برگه دانها قسمتی دیگر از مخزن هستند که برنامه ریزی آنها نیز مانند تخمین قفسه های کتاب می باشد.می بایست براساس گنجایش هر قفسه و مساحتی که هر فایل برای نگهداری 1000 کارت لازم دارد، تخمین زده شود .
گنجایش هر قفسه برگه دان به تعداد کشوهای هر قفسه ، عمق هر کشو و تعداد کارتی که می توان در هر کشو به راحتی ذخره کرد و ضخامت هر کارت بستگی دارد . تعداد کشوهای برگه دان به طور استاندارد 6 کشو در عرض 10 تا 12 کشو در ارتفاع است. عمق کشوها به دلایل اقتصادی نباید از 38 سانتی متر کمتر باشد و حداکثر عمق آنها نیز 3/48 سانتی متر است چرا که عمق بیشتر از این مقدار ، در زمان پر بودن کشو به دلیل وزن زیاد ،استفاده از آن را مشکل می نماید .
برای بدست آوردن ظرفیت هر برگه دان، معمولا قطر هر 100 کارت را 45/2 سانتی متر در نظر می گیرند . در طراحی برگه دان ها و مکان قرارگیری آنها باید توجه شود که گوشه ها و سرکنجهای خطر ناک از زمانی که از یک ردیف به ردیف دیگر می روند ، ایجاد نشده باشد و نیز امکان توقف و جستجو برا مراجعه کنندگاه بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران در نظر گرفته شود . با توجه به اینکه در این نوع برگه دانها برای دسترسی به اطلاعات می بایست زمان زیادی را صرف کرد، به همین منظور در کتابخانه های کنونی بیشتر از سیستمهای کامپیوتری برای جستجو اطلاعات استفاده می نمایند که در اینصورت در زمان کمتری می توان اطلاعات بیشتری را بدست آورد . تعداد دستگاههای کامپیوتر بسته به بزرگی کتابخانه و میزان مراجعه به آن تعیین می گردد .
در مخزن کتب می بایست مکانی را برای مسئول مخزن در نظر گرفت وی مسئولیت امانت دادن و تحویل گرفتن کتب را نیز بر عهده دارد. لازم به ذکر است که قفسه های مجلات از لحاظ ابعاد و اندازه مانند قفسه های کتاب می باشند ، اما در طبقات آن سطوح شیبداری نصب شده است که امکان رویت روی جلد مجله را برای مراجعه کنندگان فراهم می نماید . این سطوح شیبدار متحرک هستند و زیر آنها شماره های گذشته مجلات نگهداری می شوند . چنانچه مخزن مجلات نسبت به مخزن کتب به گونه ای قرار گرفته باشد که مسئول مخزن کتب بتواند به آنها نظارت داشته باشد،نیازی به مسئول جداگانه نداردولی در غیر اینصورت هر یک مسئولی مجزا می خواهند.

الف-2. فضاهای استفاده از اطلاعات
با توجه به اطلاعات ذخیره شده در این کتابخانه فضاهای استفاده از اطلاعات به شرح زیر تقسیم می گردد:
– سالن مطالعه کتب به صورت قفسه نیمه بسته ، در دو بخش آقایان و خانمها
– سالن اینترنت
– سالن مطالعه کتب اصلی ترین و بزرگترین بخش این فضاها می باشد . ظرفیت صندلیهای این بخش با توجه به تعداد اعضای کانون به گونه ای تعیین می گردد که 10% از کل سالمندان بتوانند در کتابخانه بطور هم زمان مطالعه نمایند .
ظرفیت کل سالن مطالعه 30 نفر می باشد . که این تعداد صندلی می بایست به دو بخش آقایان و خانمها تقسیم گردد.

الف-3. فضاهای اداری
فضاهای اداری کتابخانه شامل اتاق مسئول کتابخانه ، با امکان تحویل و بازرسی کتابها و نشریات و تهیه فیش و اتاق صحافی و انبار می باشد.

الف-4. فضاهای جنبی
شامل سرویسهای بهداشتی آقایان ، خانمها و معلولین می باشد .
ب- آمفی تئاتر (سالن چند منظوره)
ب-1. فضاهای وابسته به تماشاگران
فضاهای وابسته به تماشاگران به طور کلی دو دسته اند ، تالار که محل تماشای نمایش است و فضاهای عمومی دیگر که شامل فضاهایی می شود که در قبل ، بعد ، یا در میان برنامه مورد استفاده تماشاگران قرار می گیرند.
ب-1-1. تالار
ظرفیت تالار سالن چند منظوره حدود 200 نفر در نظر گرفته می شود. برای چیدمان تالار از دو نوع چیدمان متمرکز و غیر متمرکز میتوان استفاده کرد.در چیدمان متمرکز صندلی ها در ردیف های طولانی در پشت سر یکدیگر قرار گرفته اند و راهروها بدون قطع کردن ردیف صندلی ها در دو طرف آنها می باشند. در چیدمان غیر متمرکز صندلی ها در ردیف های کوتاه تر قرار دارند و راهروها ردیف صندلی ها را قطع می کنند، در این نوع چیدمان گاهی راهروهای جانبی نیز وجود دارند. چیدمان غیر متمرکز به علت وجود راهروهای متعدد و دسترسی آسان تر به صندلی ها برای سالمندان مناسب تر است.
تعداد و چیدمان صندلی ها ، سطح مفید کف تالار را تعیین می کنند. با توجه به راهروها برای هر صندلی مساحتی بین 0.56 تا 0.93 متر مربع نیاز است. معمولاٌ برای تخمین اولیه می توان 0.75 متر مربع را در نظر گرفت. راهروها از اساسی ترین نیاز های هر تالار به حساب می آیند . و به دو دسته راهروهای طولی و عرضی تقسیم می شوند. راهروهای طولی کاربری و عمومیت بیشتری دارند و به راهروهایی اطلاق می گردند که در طول تالار و عمود بر صحنه باشند. راهروهای عرضی در جهت عمود بر راهروهای طولی قرار دارند. حداکثر شیب مجاز راهروها 12.5% است و شیب بیشتر از این مقدار باید به پله تبدیل شود. ارتفاع پله های راهرو، بین 11.5 تا 20 سانتی متر مناسب می باشد. پله ها باید توسط چراغ هایی که در کف یا لبه پله وجود دارند ، روشن شوند تا در زمان اجرا ی برنامه استفاده از آنها برای تماشاگران خطرآفرین نباشد.
حداقل عرض راهرو 91.5 سانتی متر میباشد که با توجه به فاصله پشت صندلی ها می بایست به ازاء هر ردیف طبق جدول 5 به عرض راهروها اضافه گردد.
ب-1-2. فضاهای عمومی
الف- هال ورودی
ورودی اصلی نباید مستقیماٌ به سرسرا منتهی شود و معمولاٌ بین ورودی اصلی و سرسرا یک هال به عنوان هال ورودی یا هال انتظار که از آن به عنوان محل خرید یا رزرو بلیط استفاده می شود، در نظر گرفته می شود.
ب-1-2-1. گیشه فروش و رزرو بلیط
فروش بلیط تئاتر ساعتی قبل از شروع برنامه آغاز می شود. بهترین محل برای گیشه در تئاتر در فضای ورودی اصلی یا قسمتی از هال ورودی یا انتظار، قبل از رسیدن به سرسرا می باشد. در هر صورت این فضا باید به اندازه کافی وسیع باشد که باعث ازدحام تماشاگرانی که برای رزرو بلیط آمده اند نشود.
ب-1-2-2. سرسرا
عملکرد اصلی سرسرا سرویس دادن به تماشاگران در قبل، بعد و یا میان برنامه نمایشی است. به این منظور سرسرا می تواند از کاربری های متنوعی تشکیل شده باشد. معمولاٌ حداقل سرانه لازم برای هر تماشاگر در سرسرا 0.5 متر مربع در نظر گرفته می شود که این مقدار جدای از سرویس های بهداشتی ، دسترسی های عمومی و … است.
ایجاد فضایی برای پذیرایی تماشاگران نه تنها به عنوان عاملی در جذب آنها عمل می نماید بلکه از نطر اقتصادی نیز منبع درآمد خوبی برای مجموعه خواهد بود. این فضا می تواند بسته به موقعیت تئاتر گسترش یابد یا به دکه یا غرفه ای محدود شود.
پیش بینی فضاهایی که در آن توسط پوستر و یا بروشورهایی برنامه های آینده سالن تبلیغ گردد و یا فضاهایی که به عنوان نمایشگاههای عکس ، نقاشی و … که تماشاگران در زمانی که در سرسرا هستند سرگرم می نماید مفید است.
تلفن عمومی از امکانات لازم برای سرسرا است.بایستی در گوشه ای خلوت و آرام از سرسرا تعدادی تلفن عمومی که بهتر است توسط سرپوش یا کابینی از هم جدا شوند، پیش بینی نمود. علاوه بر کاربری های ذکر شده ، امکانات داخل سرسرا با توجه به موقعیت اجتماعی و نوع سالن می تواند افزایش یابد. از جمله کاربری هایی که با عملکرد سرسرا تطابق دارد، فروشگاهها یا نمایشگاههای کتاب یا لوازم دیگر فرهنگی و هنری است . اما نکته قابل توجه در طراحی اینگونه فضاها این است که در هر صورت این فضاها جزیی از سرسرا به حساب می آیند و نباید به لحاظ مقیاس آنچنان گسترش یابند که سرسرا یا عملکردهای اصلی سالن چند منظوره را تحت تاثیر قرار دهند.
در سرسرا بایستی دسترسی هایی که به سرویس های بهداشتی ، تری و … منتهی می گردد کاملاٌ مشخص باشد و در غیر این صورت می بایست از علامات و تابلوهای راهنما استفاده گردد.

ب-1-2-3. سرویس بهداشتی
سرویس های به داشتی از جمله فضاهایی هستند که در فاصله زمانی کوتاه مورد استفاده قرار می گیرند. بنابراین تعداد و محل قرارگیری آنها باید به گونه ای باشد که در میان برنامه یا قبل از آن موجب ازدحام جمعیت نشود.
سرویس ها می بایست تهویه مناسبی داشته باشد و از مجاورت آنها با تالار جلوگیری شود ، چرا که صدای تاسیسات آن می تواند آزاردهنده باشد. در سرویس هر قسمت می بایست سرویسی را مختص معلولین در نظر گرفت.

ب-2. فضاهای وابسته به نمایشگران
عناصر وابسته به فعالیت های بازیگران ، فضاهایی هستند که تمامی احتیاجات بازیگران را از ابتدای ورود به ساختمان تا خاتمه برنامه برآورده نمایند.
ب-2-1. صحنه
قسمتی از سالن چند منظوره که بازی در آن انجام می شود صحنه نام دارد. صحنه معمولاٌ به عرضی معادل 1067 سانتی متر ، عمقی به اندازه 610 سانتی متر و ارتفاعی معادل 790 سانتی متر نیاز دارد.
فضایی برای مدیر صحنه باید در نزدیکی صحنه در نظر گرفته شود. همچنین در ارتباط با صحنه ، انباری قرار می گیرد که به طور موقت دکورها و لوازم و وسایل مورد نیاز در هر نمایش را در خود ذخیره می نماید. گربه رو نورپردازی و انبار نورپردازی نیز باید به گونه ای طراحی شوند که تکنسین برق بتواند بدون وارد شدن به تالار به هر یک از واحدهای نوری دسترسی پیدا کند
ب-2-2. رختکن گروهی بازیگران
باید 2 سالن مجزا برای خانم ها و آقایان در نظر گرفته شود. ظرفیت رختکن هر سالن برای 12 تا 15 بازیگر در نظر گرفته می شود. برای هر 6 بازیگر یک توالت و یک دوش و به ازای هر 4 بازیگر یک دستشویی در رختکن در نظر می گیرند. معمولاٌ برای هر رختکن زنانه تعداد سرویس های بهداشتی را بیشتر در نظر می گیرند.
ب-2-3. اتاق ستارگان
در سالن های تئاتر معمولاٌ برای ستارگان نمایش رختکن انفرادی در نظر می گیرند. این اتاق شبیه اتاق هتل بوده و علاوه بر فضای استراحت ، رختکن، سرویس بهداشتی و دوش ، در آن قسمتی را برای گریم در نظر می گیرند.
ب-2-4. اتاق رهبر ارکستر یا تکنواز
معمولاٌ برای هر رهبر ارکستر یا تکنواز نیز رختکن انفرادی در نظر می گیرند که شامل فضای استراحت ، رختکن ، سرویس بهداشتی و دوش است.
ب-2-5. فضای گریم
اتاق گریم باید در رابطه نزدیک با رختکن بازیگران باشد و باید دو اتاق یکی برای هنرپیشگان مرد و یکی برای هنرپیشگان زن در نظر گرفت. اتاق گریم یا باید به راحتی به سرویس های بهداشتی رختکن دسترسی داشته باشد و یا این که خود سرویس های مجزا داشته باشد
ب-2-6. اتاق نمایش فیلم
این فضا جز فضای نمایشگران به حساب می آید اما به لحاظ عملکرد بهتر است آن در انتهای محل نشستن تماشاگران در نظر گرفته شود. امکاناتی برای نمایش فیلم از جمله اتاق نمایش فیلم می تواند موجب غنی تر شدن سالن چند منظوره گردد. به طور کلی 3 نوع سیستم نمایش فیلم وجود دارد . نمایش مستقیم فیلم ، نمایش غیر مستقیم فیلم و نمایش فیلم از پشت پرده. نمایش غیر مستقیم در مواردی استفاده می شود که به علت کمبود جا امکان استقرار پروژمتور به طور مستقیم وجود نداشته باشد. نمایش فیلم از پشت چرده زمانی استفازه می شود که امکان قرارگیری اتاق نمایش فیلم در انتهای تالار وجود نداشته باشد. در این روش اتاق نمایش فیلم در پشت پرده نمایش قرار می گیرد.
اتاق نمایش فیلم شامل فضای قرارگیری 2 پروژکتور ، محل کار مسئول، میز کار و کمد است.
ب-2-7. سایر فضاها
این گروه شامل فضاهایی هستند که عملکرد بهتر سالن چندمنظوره کمک می کنند و شامل : انبار، دکور، انبار لباس، انبار عمومی و در صورت نیاز یک کارگاه کوچک جهت انجام تعمیرات و اصلاحات جزئی دکورها و لباس ها می باشد.

ث- نمایشگاه
هدف اصلی نمایشگاه جمع آوری و نمایش آثار سالمندان و یا برگزاری نمایشگاههای خاص می باشد. این نمایشگاه به صورت دائمی در کانون سالمندان برگزار می شود و شامل فضاهای زدر می باشد:
– سالن نمایشگاه
– اتاق آماده سازی و ارسال
– اتاق اساتید
– کارگاههای نگهداری
– اتاق های اداری
فضاهای نمایشگاه باید به گونه ای باشند که افراد بدون خستگی و یا تلاش اضافه بتوانند اشیاء داخلی نمایشگاه را ببینند. در مسیرهای حرکتی نمایشگاه به هیچوجه نباید یک مسیر دورانی پیوسته وجود داشته باشد. مسائل نورپردازی و محاسبات آن در نمایشگاه کاملاٌ تئوریک است. اما تجربیات انجام شده در امریکا نشان داده است که استفاده از نور مصنوعی به جای نور روز که همیشه تغییر می کند (حتی نور شمال) مناسب تر است.
زاویه دید عادی انسان از 27 درجه بالاتر از سطح چشم آغاز می شود. این برای یک ناظ ایستاده ، به این معناست که تصاویری که به خوبی نورپردازی شده باشند ، باید زمانی که شخص در فاصله 10 متری از تصویر قرار دارد ، تصویر در فاصله کمتر از 4.9 متر بالاتر از سطح چشم یا 0.7 متر پایین تر از سطح چشم به دیوار آویخته شده باشد. و بهترین وضعیت برای نصب تصاویر کوچک تر نقطه تاکید بر سطح چشم است.

ت- نمازخانه
نمازخانه شامل اجزاء زیر است:
– دو سالن نمازخانه به تفکیک آقایان و خانم ها هر یک به ظرفیت حداکثر 40 نفر
– دو کفشکن به تفکیک آقایان و خانم ها
– دو وضوخانه به تفکیک آقایان و خانم ها هر یک به ظرفیت 5-10 نفر
– محل امام جماعت
– آبدارخانه
– انبار
در طراحی نمازخانه توصیه میشود ارتباط وضوخانه و کفشکن به گونه ای باشد که مستقیماٌ از آن بتوان از وضوخانه به کفشکن رفت. سالن های نمازخانه می بایست نسبت به هم به نحوی قرار بگیرند که سالن خانم ها یا در پشت سالن آقایان قرار بگیرد و یا در مجاورت این سالن باشد.در هر دو صورت این دو سالن می بایست توسط پرده یا دیوار متحرک از هم جدا شوند.
آبدارخانه باید به اندازه ای باشد که برای پدیرایی در مراسم ترحیم، یا توزیع غذا (شستن و جابجا کردن ظروف) در مراسم عزاداری یا سفره های نذری به اندازه کافی جا داسته باشد.
انبار نمازخانه باید به اندازه ای باشد که بتوان فرش ها یا موکت های اضافی را در آن ذخیره نمود.

5-2-2-3. فضاهای ورزشی
الف- سالن ورزشی
این سالن هم به عنوان محل برگزاری ورزشهای صبحگاهی (در زمستان) ، بدنسازی ، ورزش بانوان و …
مورد استفاده قرار می گیرد و هم به عنوان محل تمرین و برگزاری مسابقات تیمهای ورزش کانون . همچنین مدیریت کانون می تواند در ساعتهایی که سالن خالی است را برای فعالیتهای ورزشی افراد، تیمها و گروههای خارج از مجموعه کرایه بدهد.
ابعاد سالن ورزش با احتساب جایگاه تماشاگران در یک طرف زمین (بدون در نظر گرفتن رختکن ها،سرویس ها، هال انتظار، تاسیسات و …) حدود 5/29*4/20 متر است در این ابعاد یک زمین ژیمناستیک با چهار ردیف جایگاه تماشاگر که به فاصله 150 سانتی متر از لبه زمین قرار گرفته اند، می توانند به راحتی قرار گیرن . زمین ژیمناستیک امکان تبدیل شدن به یک زمین بسکتبال ، سه زمین بدمینتون ، یک زمین والیبال و … را دارد.
به منظور اینکه انجام انواع ورزشها با مشکل مواجه نشود ، بهتر است تخته بسکتبال به سقف متصل شود تا ورزشهایی مثل ژیمناستیک ، والیبال و بدمینتون در آن به سهولت انجام شود.
ارتفاع سقف سالن ورزش باید به اندازه ای باشد که در هیچ ورزشی توپ به پایین ترین ارتفاع سقف برخورد نکند . این ارتفاع حداقل 7/6 متر است.
از آنجایی که همیشه در سالن تماشاگر وجود ندارد به منظور استفاده بیشتر از فضای سالن ، جایگاه تماشاگران می تواند به صورت سکوهای تکسلوپی در نظر گرفته شود تا به راحتی برچیده شوند.
دو سالن رختکن هر یک با ظرفیت حداکثر 15 نفر در مجاورت سالن ورزش می بایست قرار گرفته باشند و به داخل و خارج سالن ارتباط مسبقیم داشته باشند .
در رختکن برای هر دو نفر یک فایل لباس به ابعاد 30*30 سانتیمتر و ارتفاع 180 سانتیمتر وجود دارد . در هر رختکن می بایست دو دوش و دو سرویس در نظر گرفت.
هال انتظار ، تماشاگران می بایست با خارج از مجموعه هم ارتباط مستقیم داشته باشد و می بایست در آن فضایی برای تهیه بلیط ، فضایی برای نشستن تماشاگران و نیز تعدادی سرویس بهداشتی در نظر گرفت.
از دیگر فضاهای سالن ورزشی ،اتاق مسئول سالن ، سرویسها ی بهداشتی مسئولین سالن و انبار سالن است. انبار باید به گونه ای باشد که قابلیت انبار کردن تشکهای ورزشی ، میز پینگ پنگ و … را داشته باشد.

ب- مسیرهای پیاده روی در فضاهای بسته
پیاده روی یکی از بهترین و مفیدترین فعالیتهای ورزش برای سالمندان محسوب می شود و توصیه شده است که سالمندان روزانه حداقل نیم ساعت به پیاده روی ورزشی بپردازند . اما از آنجایی که در بسیاری از مواقع سال ( هوای گرم ، سرد ،بارانی، برفی و …) پیاده روی در فضای باز برای سالمندان امکار پذیر نیست و یا با زحمت و مشکلات فراوان همراه است و باعث افزایش احتمال بروز حوادث یا بیماری ها در سالمندان می شود ،لذا طراحی مسیری در فضای بسته جهت پیاده روی سالمندان ضروری به نظر می رسد.
این مسیر به شیوه های گوناگون می تواند طراحی شود:
الف- می توان در فضای باز مسیری سرپوشیده و مسقف را برای پیاده روی سالمندان در نظر گرفت.
ب- می توان راهروهای داخلی ساختمان را به گونه ای طراحی کرد که برای پیاده روی سالمندان نیز مورد استفاده قرار بگیرند.
ج- می توان در اطراف ساختمان و یا در داخل آن مسیر بسته جداگانه ای را برای پیاده روی سالمندان در نظر گرفت.
در هر صورت توجه به این نکته که دیدهای متنوع و جذاب و ترجیحا دید به فضای باز مجموعه در طی مسیر ، حرکت سالمندان را هدفمندتر و تمایل آنها را برای پیاده روی بیشتر می کند ، ضروری است. همچنین مسیر پیاده روی باید به گونه ای باشد که هر زمانی که سالمندان احساس خستگی کردند بتوانند استراحت کنندیا از مسیر خارج شوند . این کار میتواند در سیکلهای ده دقیقه ای، با ایجاد مکانهایی برای نشستن و استراحت شامل حداقل چند صندلی در کنار مسیر یا حداکثر فضاهایی نظیر آلاچیق ، تریا، رستوران و … و یا امکان خروج از مسیر ،انجام شود.
مسیر پیاده روی سالمندان باید صاف و یکدست باشد . پهنای مسیر با توجه به عملکرد های خاصی که در هر قسمت از آن قرار می گیرد ، متغیر است . اما بهتر است از 5/4 متر کمتر نشود تا حداقل 3 نفر بتوانند به راحتی به حالت نیمه دو در کنار یکدیگر حرکت کنند . تعداد استفاده کنندگان از مسیر پیاده روی با توجه به اینکه 11% مراجعین تمایل به پیاده روی دارند 10 نفر در ساعت می باشد.

5-2-2-4. فضاهای فراغتی
الف- تورهای مسافرتی
از جمله تفریحات مناسب و لذت بخش برای سالمندان سفرهای یک یا چند روزه به صورت رسته جمعی با هم سن و سالان است. تدارک برنامه سفرهای یک یا چند روزه ، گردشهای علمی و تفریحی داخل یا اطراف شهر، رفتن به سینما ، تهیه بلیط سینماها با قیمت مناسب و … از جمله فعالیتهای بخش تورهای مسافرتی است. فضاهای این بخش شامل اتاق مسئول تورهای مسافرتی و هال انتظار و تجمع است.
ب- فضاهای نشیمن
یکی از مهمترین و پر استفاده ترین فضاها در کانون سالمندان فضاهای نشیمن هستند . فضاهای نشیمن باید به گونه ای طراحی شوند تا سالمندان بتوانند پس از فعالیت روزانه در آنجا جمع شوند و مدتی را به استراحت و گفتگو بپردازند.
تجربه نشان داده است که نشیمنهای بزرگ که احساس اداری را به سالمندان القاء می کنند کمتر مورد استفاده آنان قرار می گیرند. اینگونه فضاها فقط برای کاربریهای خاص مانند جلسات بحث و سخنرانی، اجرای کنسرت و برگزاری مراسم می تواند مورد استفاده قرار گیرند . اما از آنجا که برای فعالیتهای خاص ذکر شده، در کانون فضایی تحت عنوان سالن چند منظوره (تئاتر ) در نظر گرفته شده است،و از آنجا که فعالیتهای متعدد و متنوعی در فضاهای نشیمن کانون صورت می گیرد، توصیه می شود که ضمن رعایت و حفظ ابعاد و اندازه لازم برای هر یک از فضاهای نشیمن ، عملکردهای متفاوت از هم تفکیک شوند ، تا فضاهای صمیمی تر ، کوچک تر و دلچسب تری ایجاد شود و در صورتیکه این فضاها قابلیت تلفیق و ادغام در یکدیگر را داشته باشند در مواقع لزوم می توان فضای مربوط به یک عملکرد خاص را افزایش داد. طراحی فضاهای نشیمن باید براساس نیازهای خاص سالمندان تعریف شود و باید قابلیت تطابق با روحیه تمامی سالمندان را داشته باشد . از این جهت توصیه می شود فضاهای نشیمنی با قابلیت های زیر در کانون در نظر گرفته شود . فضای نشیمن برای تماشای تلویزیون ، فضای نشیمن برای صحبت کردن و ملاقاتهای دوستانه ، فضای نشیمن برای تماشای منظره ،(شطرنج، منچ، …) ، نشیمن قصه خوانی و نشیمن برای بحث آزاد بین سالمندان.
ب-1. ابعاد فضاهای نشیمن
بخشهای مختلف از فضاهای نشیمن بایداز تناسب خانوادگی برخوردار باشند یعنی هر نشیمن قابلیتهای لازم برای استفاده یک گروه 8 نفره را با توجه به فعالیتهای خاص آن نشیمن داشته باشد . بنابراین حداقل ابعاد لازم برای فضاهای نشیمن 5/4*5/3 متر مربع می باشد ، همچنین فضای استاندارد برای هر نفر در اتاقهای عمومی 5/1 متر مربع توصیه شده است.

ب-2. بازشوها در نشیمن
پنجره های نشیمن بایستی کوتاه باشد تا شخص سالمند هنگام نشستن بر روی صندلی راحتی ، قادر به تماشای فضای بیرون باشد . بنابراین اربفاع کف پنجره از زمین بایستی بین 30 تا90 سانتی متر و ارتفاع قاب پنجره برای راحت تر گشوده شدن ، 8/1 متر در نظر گرفته شود. ارتفاع دستگیره پنجره ها باید بین 90 تا 120 سانتی متر از کف باشد وتوصیه می شود عرض هر واحد پنجره از 60 سانتی متر بیشتر نشود .

ب-3. مبلمان فضاهای نشیمن
به دلیل کم بودن قدرت فیزیکی سالمندان باید مبلمان فضای نشیمن سبک بوده و به آسانی قابل جابه جا شدن باشند . برای انتخاب صندلی در این اماکن باید گفت که صندلیهای پایه کوتاه و بدون دسته مناسب نیستند و باید از صندلیهای محکم و دسته دار استفاده شود و باید به قد ، عرض ، عمق و ارتفاع دسته های صندلی نیز توجه کرد. صندلی باید محکم باشد و مانع از فرو رفتن زیاد افراد به عمق صندلی شود.
پوشش تمام صندلیها باید به گونه ای باشد که لکه ها و آلودگیها را مخفی نگه داشته ، قابل شستشو بوده و به آسانی تمیز شوند . بنابراین توصیه می شود پوشش صندلیها از جنس وینیل یا چرم مقاوم در برابر آتش سوزی و بدون دکمه و چین و چروک باشد تا شخص سالمند از نشستن بر روی آنها احساس آرامش و راحتی نماید.
ترجیحا باید پشت صندلی ، محل نشستن و دسته های صندلی یکپارچه نباشند ، تا ضمن تسهیل تهویه ، تمیز کردن آنها نیز راحت تر صورت گیرد. وجود جای پا در صندلی ، امکان سست شدن عضلات و بلند کردن پاها را فراهم می کند.
همچنین مجموع سطح وسایل و مبلمان نشیمن باید به گونه ای باشد که زمان انعکاس صدا را نسبتا کوتاه نماید ا از ایجاد همهمه جلوگیری شود.

ب-4. رنگ آمیزی در فضاهای نشیمن
با توجه به اینکه فضاهای نشیمن باید در سالمندان ایجاد روحیه و هیجان نمایند ، توصیه می شود از رنگها ی زنده و درخشان که باعث تحرک و مشارکت بیشتر و فعالانه تر افراد در فعالیتها میشود ، استفاده گردد.
به دلیل آنکه تشخیص و تفکیک رنگها با افزایش سن کاهش می یابند و از آنجا که رنگهای دارای تن قرمز- نارنجی ، آسانتر از رنگهایی با تن سبز – آبی تشخیص داده می شوند و باعث افزایش ضربان قلب ، تحریک اشتها و ایجاد انگیزه در افراد می گردند ، لذا طراحان داخلی برای رنگ آمیزی فضاهای نشیمن مایل به استفاده از رنگهای دارای تن قرمز – نارنجی هستند.
برای روشن تر شدن فضا باید دیوارها و سقف ها را با رنگ ها ی روشن رنگ آمیزی کرد . البته رنگ سقف نباید انعکاس زیادی تولید کند و بهتر است برای سقف از رنگهای مات و ملایم استفاده شود.
به دلیل آنکه وجود مبلمان ، پرده های ضخیم و فرش و اثاثیه مختلف در فضای نشیمن ، تشخیص حدود صندلیها ، حد و مرز راهروها وسایر نواحی و اشیا را دشوارتر می سازد ، بهتر است در فضای نشیمن ضمن رعایت سادگی ، حتی الامکان از رنگهای متضاد و قابل تشخسص برای اشیایی نظیر مبلمان استفاده کرد.
همچنین برای مشخص کردن فضاهایی نظیر ورودی، دستشویی و … باید درهای ورودی این قسمتها را با رنگهای متضاد با دیوار ، منتهی هم خانواده دیوار ، رنگ آمیزی کرد.
حاشیه پایین پله ها و هر جا که تغییر سطح وجود دارد را باید با رنگهای تیره تر و درخشان رنگ آمیزی نمود.

ب-5. نورپردازی فضاهای نشیمن
میزان روشنایی مورد نیاز در فضاهای سالمندان دو برابر میزان روشنایی مورد نیاز در فضاههای معمولی است ، اما کاهش توانایی سالمندان برای تطابق با روشنایی باعث حساسیت سالمندان به درخشندگی می شود . درخشندگی بر تشخیص فواصل تاثیر می گذارد و موجب ایجاد احساس تدافعی می گردد. بنابراین اگرچه سالمندان به نور زیادتری برای انجام فعالیتهای خود نیاز دارند اما این نورپردازی نباید به گونه ای باشد که موجب خیره گی گردد.
به هنگام شب نیز باید از کنتراست شدید نوری پرهیز کرد. بنابراین منابع نوری باید همیشه دارای روکش باشند. همچنین در محل ورودی فضاهای نشیمن نیز نباید تغییر نور شدید ایجاد گردد.

ب-6. کفپوش فضاهای نشیمن
کف فضاهای عمومی سالمندان نظیر نشیمن را نباید واکس یا روغن مالید و بهتر است آن را فرش یا موکت کرد تا ضمن جلوگیری از لیز خوردن ، سروصدای محیط را کمتر نماید و در صورت سقوط افراد ، از ایجاد کبودی و صدمات شدید جلوگیری نماید، همچنین باعث گرمی و راحتی در محیط شده و راه رفتن را تسهیل می نماید. مفروش کردن این اماکن ، بر رفتار سالمندان تاثیر می گذارد به طوری که آنها به ظاهر و آراستگی خود اهمیت بیشتری داده و اشتیاق بیشتری برای حضور در فضاهای عمومی از خود نشان می دهند و محیطی گرم و صمیمی ایجاد می شود .
برای کفپوش این اماکن نباید از قالیچه های کوچک که به راحتی تا می خورند ، دارای نقشهای شلوغ هستند و یا ریشه های بلند دارند استفاده کرد. در صورتیکه امکان مفروش کردن فضا نباشد می توان با نصب قالیچه های کوچک روی دیوارها ، علاوه بر تزئین دیوارها ،از سروصدای محیط کم کرد.
باید در استفاده از کاغذ دیواریهای شلوغ و پارچه ها و موکت های دارای طرحهای موجدار و اریب ، که باعث افزایش گیجی در سالمندان می شود پرهیز کرد. استفاده از طرحهای ساده و نصب نقاشی های دیواری برای تزئین اتاق مناسب تر است .

5-2-3. فضاهای رفاهی
5-2-3-1. تریا
تریا به طور کلی شامل اجزاء زیر می باشد:
– تهیه فیش(صندوق)
– تحویل غذا
– سالن غذاخوری به ظرفیت 25 نفر
– سرویسهای بهداشتی
– آشپزخانه
– استراحت و رختکن کارکنان (مجهز به دوش و سرویس)
– انبار
عملکرد سالن تریا تنها برای صرف کردن غذا نیست، بلکه از آن به عنوان فضایی برای توقف و استراحت و نیز گفتگوهای دوستانه استفاده می شود . در چیدمان این سالن بهتر است از ترکیبی از میزهای 2 نفره و 4 نفره استفاده کرد به نوعی که در مواقع لزوم بتوان آنها را با هم ترکیب نمود و میزهای بزرگتری ایجاد کرد. ابعاد میزهای 4 نفره از 120*150 سانتی متر تا 180*150 سانتی متر متنوع می باشد. فضای لازم برای هر نفر در سالن غذاخوری با احتساب فضای دسترسی بین 60/0 تا 75/0 متر مربع می باشد.
برای سالنهای غذاخوری نور جنوب به بقیه جهات ترجیح داده می شود.
در آشپزخانه می بایست قسمتی برای آماده سازی و یا پخت ساندویچ ویا غذاهایی از این دست، قسمتی برای شستشو ،یک یخچال برای نگهداری مواد غذایی و یک یخچال برای نگهداری انواع نوشابه ها وجود داشته باشد.
مناسب ترین جهت برای آشپزخانه و اتاقهای وابسته به آن جهت شمال می باشد.
انبار تریا می بایست اولا ارتباط مستقیم با آشپزخانه داشته باشد و ثانیا در محلی باشد که ماشین حمل مواد غذایی و نوشابه بتواند به سهولت در مجاورت آن قرار بگیرد.

5-2-3-2. رستوران
رستوران به طور کلی شامل اجزاء زیر می باشد:
– تهیه فیش (صندوق)
– تحویل غذا
– سالن غذاخوری ، به ظرفیت 150 نفر
به ازاء هر صندلی در سالن غذاخوری به 6/1 تا 8/1 متر مربع مساحت کف نیاز داریم . ارتفاع سقف سالن غذاخوری نیز در ارتباط با مساحت کف آن می باشد و برای سالنهایی با مساحت کف بیش از 100 متر مربع به ارتفاعی بیش از 3 متر نیاز داریم و در صورتیکه ارتفاع سالن غذاخوری 4 تا 5 متر باشد، عمق آن را میتوان 15 تا 20 متر در نظر گرفت به شرطی که این فضا از دو طرف نور بگیرد.
عرض راهروهای اصلی در سالن غذاخوری حداقل 00/2 متر، راهروهای میانی حداقل 10/1 متر و راهروهای جانبی حداقل 20/1 متر باید باشد. سطح پنجره ها باید 1/0 سطح اتاق غذاخوری باشد. در چیدمان این سالن بهتراست از ترکیبی از میزهای 2نفره و 4 نفره استفاده کرد به نوعی که در مواقع لزوم بتوان آنها را با هم ترکیب نمود و میزهای بزرگتری ایجاد کرد.
بهتر است از صندلیهای سبک از جنس قابل نظافت و پایه های غیر لغزنده مناسب استفاده شود. پوشش کف سالنهای غذاخوری باید به گونه ای انتخاب شوند که از خیرگی و انعکاس نور جلوگیری نموده وبه آسانی قابل تمیز شدن باشند. همچنین باید این پوشش قابلیت جذب صوت را نیز داشته باشد.
ارتفاع پنجره از کف 70 سانتی متر توصیه می شود تا افراد هنگام غذاخوردن بتوانند از منظره و فضای بیرون لذت ببرند. همچنین توصیه شده است سالنهای غذاخوری به تراس یا فضای باز و سبز بیرونی ارتباط داشته باشند تا سالمندان بتوانند در تابستان برای صرف غذا از هوای آزاد بهره ببرند. به منظور برانگیختن اشتهای سالمندان استفاده از رنگهای گرم ، روشن و شاد جهت رنگ آمیزی دیوارها و مبلمان سالن غذاخوری توصیه می شود. همچنین توصیه می شود روشنایی برروی سطح روبه میز غذاخوری با شدت بیشتر و به صورت منفرد صورت بگیرد.

– سرویسهای بهداشتی
علاوه بر سرویسهای بهداشتی معمولی در نظر گرفتن سرویسهای بهداشتی ویژه معلولین نیز (به تفکیک آقایان و خانمها) ضروری است. برای سالنهای غذاخوری 50 تا 200 نفره نیاز به 10 سرویس بهداشتی می باشد.
– سردخانه
– انبار مواد غذایی
– آشپزخانه (آماده سازی غذا)
– شستشوی ظروف
– استراحت و رختکن کارکنان
– سرویس بهداشتی و دوش

5-2-4. فضاهای اداری
مسئولیت اداره و رهبری کل کانون در این مقیاس به عهده هیات مدیره کانون خواهد بود. هیات مدیره علاوه بر تعیین مدیر کانون، مدیر نگهداری، مدیر اجتماعی و مدیر اداری را نیز تعیین می نماید .
وظیفه مدیر نگهداری ، تعیین برنامه ها و خط مشی بخش نگهداری کانون است. وظیفه مدیر اجتماعی، تعیین برنامه ها و خط مشی بخش اجتماعی کانون و وظیفه مدیر اداری ، رسیدگی به امور اداری ، دفتری و همچنین امور مالی کانون می باشد.
بخش اداری شامل اجزاء کلی زیر می باشد:
4-1- فضاهای اداری – مدیریتی
4-2- فضاهای اداری – دفتری
4-3- فضاهای اداری – عمومی

5-2-4-1. فضاهی اداری – مدیریتی
الف- مدیر کانون
این بخش شامل اجزاء زیر می باشد:
– اتاق مدیر کانون که امکان کار مدیر و برگزاری جلسات 4تا6 نفره را فراهم می آورد.
– اتاق جلسات و مصاحبه که امکان برگزاری جلسات هیات مدیره و یا دیگر جلسات را با ظرفیت حداکثر 24 نفر فراهم می آورد.
– اتاق منشی که در این اتاق می بایست امکان کار منشی و انتظار 4 تا 6 نفره وجود داشته باشد.
ب- مدیر نگهداری
سرپرستار، پرستاران و کارکنان بخش نگهداری زیر نظر مدیر نگهداری فعالیت می کنند. این بخش از قسمتهای زیر تشکیل شده است:
– اتاق مدیر نگهداری که شامل فضایی برای کار مدیر نگهداری و فضایی برای تشکیل جلسات 4 تا 6 نفره می باشد.
– اتاق منشی که شامل فضایی برای کار منشی و فضایی برای انتظار 4 تا 6 نفره می باشد.
– اتاق پذیرش که شامل فضایی برای کار یک نفر و انتظار 4تا6 نفر می باشد.

پ- مدیر اجتماعی
مدیریت بخش اجتماعی به دو قسمت آموزشی -فرهنگی و ورزشی – فراغتی تقسیم می شود که مسئولیت هر قسمت با یک مدیر است . این بخش از اجزاءزیر تشکیل شده است.
– اتاق مدیر آموزشی- فرهنگی که امکان کار مدیر و برگزاری جلسات 4 تا 6 نفره را فراهم می آورد.
– اتاق مدیر ورزشی – فراغتی که امکان کار مدیر و برگزاری جلسات 4 تا 6 نفره را فراهم می کند.
– اتاق منشی و انتظار که امکان کار منشی و انتظار 4 تا 6 نفر را فراهم می کند.
– اتاق انجمنها و کمیته های سالمندان

ت- مدیر اداری
مدیر اداری بر کار کارکنان اداری و مالی ، کارکنان نگهبانی و گیشه، نظافتچیان، تاسیسات، انبار، تریا و … نظارت دارد.این بخش شامل اجزاء زیر می باشد :
– اتاق مدیر اداری که شامل فضای کار مدیر و برگزاری جلسات 4 تا 6 نفره می باشد.
– اتاق منشی شامل فضایی برای کار منشی و انتظار 4 تا 6 نفر می باشد.

5-2-4-2. فضاهای اداری دفتری
مسئولیت این بخش با مدیر اداری است و از اجزاء زیر تشکیل شده است :

الف- دبیرخانه
این اتاق شامل فضایی برای کار 2 نفر و انتظار 4 نفر می باشد.

ب- حسابداری و امور مالی
این اتاق شامل فضای کار 2 نفر و انتظار 4 نفر می باشد.
پ- بایگانی
این اتاق شامل فضای کار برای 1 نفر ، انتظار 2 نفر و فضای بایگانی می باشد.
ت- روابط عمومی
این اتاق شامل فضای کار 2 نفر و انتظار 4 نفر می باشد.
ث- حراست و انتظامات
این اتاق شامل فضای کار برای 2 نفر و انتظار 4 نفر می باشد.
ج- استراحت حراست
این اتاق زیر نظر حراست است و شامل فضایی برای استراحت کارکنان انتظامات می باشد.
ح- تدارکات
این اتاق شامل فضای کار 1 نفر و انتظار 2 نفر می باشد.
خ- کارگزینی
این اتاق شامل فضای کار 2 نفر و انتظار 4 نفر می باشد .
د- ماشین نویسی
این اتاق شامل فضای کار 2 ماشین نویس ، یک دستگاه تکثیر و انتظار 2 نفر می باشد .
ذ- ثبت نام
این اتاق شامل فضایی برای کار یک نفر و انتظار 4 نفر می باشد .

5-2-4-3. فضاهای اداری – عمومی
این بخش شامل فضاهای زیر می باشد :
– ورودی و اطلاعات
– اتاق کارتهای کارکنان
– اتاق انجمنها و کمیته ها
– استراحت و رختکن کارکنان
این قسنت می بایست برای کارکنان اقا و خانم به صورت مجزا در نظر گرفته شود و می بایست در هر قسمت علاوه بر فضای رختکن کارکنان ، فضایی برای استراحت 15-10 نفر نیز در نظر گرفته شود .
– تلفنخانه
– ابدارخانه
– اتاق کمکهای اولیه
این اتاق امکان مراقبت از مصدوم را تا پیش از رسیدن امبولانس فراهم می اورد. در این اتاق می بایست امکان فراگیری یک تخت ، کمد وسایل ، دستشویی و فضای کار یک نفر و انتظار 2 نفر فراهم باشد .
– سرویس های بهداشتی
– اتاق ذخیره

5-2-5 . فضاهای خدماتی
5-2-5-1. رختشویخانه
رختشویخانه وظیفه سرویس دهی به قسمت های مختلف کانون سالمندان را به عهده دارد و شامل فضاهای زیر می باشد :
– اتاق رختشویخانه و خشک کن
– اتاق اتو کشی و دوختن
– انبار ملحفه و وسایل

5-2-5-2. انبارها
انبارها شامل فضاهای زیر می باشند :
– انبار مبلمان و وسایل عمومی
– انبار لوازم و وسایل باغبانی
– انبار وسایل اسقاطی
– انبار پارچه و ملحفه
– اتاق انبار
انبار می بایست در محلی قرار گرفته باشند که ماشینهای حمل بار بتوانند مجاور انها قرار بگیرند .

5-2-5-3. تاسیسات
بخش تاسیسات کانون سالمندان به اجزاء زیر تقسیم می شود :
– تاسیسات مربوط به گرمایش و سرمایش ساختمان ( موتورخانه )
– تاسیسات برق و برق اضطراری
– تاسیسات مخابراتی ( تلفنخانه )
– اتاق مسئول تاسیسات
– کارکاه کوچک جهت تعمیرات جزئی
– فضای رختکن و سرویس بهداشتی کارکنان تاسیسات .
بخش تاسیسات می بایست در محلی قرار بگیرد که امکان دسترسی ماشینهای نیمه سنگین به ان فراهم باشد.

5-2-6 . فضاهای ارتباطی
5-2-6-1. ارتباطات افقی ( راهروها )
راهروها باید دارای پهنای کافی و نورپردازی مناسب باشد تا افراد سالمند چه انهیی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند و چه انهایی که با عصا یا به کمک همراه حرکت می کنند بتوانند در هر دو جهت حرکت نمایند. برای افرادی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند پهنای معادل 100 تا 120 سانتی متر برای راهروها ضروری است
در صورتیکه عرض راهرو 180 سانتی متر از فاصله بین دستگیره ها و یا 200 سانتی متر از دیوارها در نظر گرفته شود امکان حرکت دو صندلی چرخدار از کنار هم فراهم خواهد شد. و در هر صورت طول راهرو از 30 متر نباید بیشتر شود. عرض راهروها برای عبور برانکار نباید از 240 سانتی متر کمتر باشد.
گشایش های سنجیده شده و طراحی شده در طول راهرو تنوع بخشیده و آن را از حالت یکنواختی بیرون می آورد. این گشایش ها در صورتی که با وسایلی مانند صندلی یا نیمکت پر شوند می توانند به محلی برای توقف و استراحت سالمندان تبدیل شوند.
مسیر راهروها باید عاری از موانعی مثل رادیاتورهای پیش آمده یا کپسولهای آتش نشانی باشد و بهتر است این وسایل در دیوار راهرو جاسازی شوند. همچنین نصب دستگیره های نرده ای در طول راهرو برای کمک به افراد سالمند ضروری است. این دستگیره ها باید در ارتفاع 95 سانتی متری و با قطر 4 سانتی متر در دو طرف دیوار نصب شود. وجود پنجره در بعضی نقاط در طول راهرو می تواند به جهت یابی سالمندان کمک کند و ارتباط آنها را با فضای بیرون بیشتر نماید. ولی از قرار دادن پنجرههای بزرگ در انتهای راهرو به دلیل تابش شدید نور باید پرهیز شود.
توصیه می شود دیوارهای راهرو با رنگهای روشن و مات رنگ آمیزی شوند تا روشنایی طبیعی و غیر طبیعی را منعکس نکنند و کف راهروها برای ایجاد تضاد رنگ، باید تیره تر از رنگ دیوارها باشد. همچنین می بایست پوشش کف راهروها جاذب صوت و غیر لغزنده باشند.

5-2-6-2. ارتباطات عمودی
الف- رامپ و سطوح شیبدار
به دلیل محدودیت های چندگانه سالمندان از قبیل دید کم و قدرت و توتنایی کاهش یافته در آنها ، بایستی شیب تدریجی مطابق با استاندارد جهانی باشد تا بتوان امکان دسترسی برای همه افراد را فراهم آورد. شیب رامپ می بایست حداکثر 5 درصد و عرض آن 1.2 متر باشد و طول آن نباید از 6 متر تجاوز کند.وقتی که به رامپ های طولانی تر نیاز باشد باید انها را به وسیله پاگردهایی به طول حداقل 5/1 متر از هم جدا کرد. هم چنین در ابتدا و انتهای رامپ ها همیشه باید سطحی که از 8/1 متر مربع کمتر نباشد در نظر گرفته شود . توصیه می شود که در هر دو طرف رامپ از نرده های کمکی به ارتفاع 70 سانتی متر از کف و به فاصله 90 سانتی متر از هم استفاده شود.
ب- پلکان
تعدادزیادی از سالمندان به طور طبیعی تمایل به استفاده از اسانسور دارند ، اما باید گفت استفاده منظم از پلکان در صورتیکه صحیح طراحی شده باشند، مفید تشخیص داده شده است. استفاده از رامپ نیز در بسیاری از موارد جانشین مناسبی برای پله نیست چرا که سالمندان به علت اختلال در حفظ تعادل و درک موقعیت بدن، دچار تغییر در نقطه ثقل بدن می شوند. به همین دلیل بسیاری از سالمندان استفاده از پله را ایمن تر و راحت تر از رامپ می دانند. ( البته از در نطر گرفتن رامپ در موارد خاص مخصوصا برای معلولین ناگزیر هستیم ).
استفاده از پله نیز تا حد زیادی به ابعاد و شرایط ان بستگی دارد. طراحی پلکان باید به گونه ای صورت بگیرد تا پله ها دارای اندازه های مناسب ، نور کافی، نرده های مناسب و در نهایت دارای ایمنی لازم برای حرکت سالمندان باشند .
پله های مستقیم ممکن است اقتصادی تر به نظر برسند اما به دلیل طولانی بودن خیز پله ، برای سالمندان و افراد کم توان ترس اور است . لذا بهتر است پله ها به دو نیم خیز تبدیل شوند . در این صورت اگر چه بر تعداد پله ها افزوده میشود ولی از نظر امنیت و ایجاد تعادل برای سالمندان مناسب تر است . حداکثر تعداد پله ها برای هر خیز 90 پله و برای تعداد پله بیشتر ، ایجاد پاگرد برای استراحت الزامی است.
برای سالمندان کف پله ای مناسب است که پهنای کافی داشته باشد تا سالمندان بتوانند با کمی ایمنی روی ان ایستاده و نفسی تازه کنند به همین دلیل عرضی معادل 30 سانتی متر برای کف پله پیشنهاد میشود . ارتفاع هر پله 15 سانتی متر باید باشد و برای سالمندانی که نمی توانند به راحت یراه بروند ، نصب نرده های کمکی در دو طرف پله ضروری است و در صورتیکه جنس دیوار خشن باشد نرده قسمت دیوار باید حداقل 5 سانتی متر از دیوار فاصله داشته باشد .
فاصله بین نرده های دو طرف 90 سانتی متر توصیه می شود تا به راحتی قابل دسترسی برای سالمندان باشد. ارتفاع این نرده ها تا کف پله 90 سانتی متر و سطح مقطع انها نیز دایره ای به قطر 4 سانتی متر پیشنهاد میگردد. پهنای پلکان باید به اندازه ای باشد که عبور افراد را ممکن ساخته و در عین حال ترس آور نباشد. برای حفظ ایمنی در پله ها ، لبه کف پله نبایدبیرون زدگی داشته باشد، پله ها نباید شل و یا ناپایدار باشند و هیچ گونه اشیایی حتی به طور موقت نباید بر روی پلکان گذاشته شوند.
لبه پله ها باید از بقیه پلکان قابل تشخیص باشد که می توان با روشنایی مناسب به این مهم دست یافت و یا می توان برای سهولت مشاهده پله از سنگهای دارای شکاف کم عمق و قابل رنگ آمیزی یا از نوارهای لاستیکی غیر لیز در لبه آنها استفاده کرد. توصیه می شود رنگ پله های بالایی و پایینی با دیگر پله ها و نیز پاگرد در تضاد باشد . همچنین سطح رویه پله ها از مصالح غیر لغزنده پوشانده شود.

5-2-7. فضاهای باز
اگر چه به دلیل حساسیت سالمندان نسبت به عوامل محیطی ، نیاز به طراحی محیطهای بسته برای حفاظت سالمندان از تغییرات شدید آب و هوایی است، اما دلایل متعدد دیگری هم هستند که لزوم توجه و طراحی فضاهای باز را برای سالمندان آشکار می سازند. نیازهای ورزشی سالمندان ، علاقه سالمندان به اموری نظیر باغبانی و گلکاری و تمایل آنها برای حفظ روابط اجتماعی از طریق ملاقاتهای دوستانه و تفریحات دسته جمعی در فضای باز برای سالمندان تاکید دارند.
بنابراین طراحی فضاهای باز باید به گونه ای صورت بگیرد تا سالمندان در پناه حمایتهای محیطی و طراحی بتوانند علی رغم کاهش توانایی های جسمی شان، سطح فعالیتهای اجتماعی – تفریحی خود را در فضاهای باز افزایش دهند.
فضاهای باز در کانون سالمندان شامل اجزاء زیر می باشد:
– فضاهای باز عمومی
– فضاهای باز باغبانی
– فضاهای باز ورزشی
– فضاهای باز فرهنگی – تجاری
– فضاهای باز خدماتی

5-2-7-1. فضاهای باز عمومی
الف- ورودی و پیش ورودی
اندازه سطوح فضای باز ورودی و پیش ورودی در هر بخش با توجه به تعداد مراجعه کنندگان و نحوه ورود و خروج تعیین می گردد.

– ورودی سایت
هنگام در نظر گرفتن ورودی سایت باید قابلیتهای خاص سایت را در نظر گرفت. در نظر گرفتن ورودی سایت از خیابانهای اصلی باعث بالا رفتن میزان شناسایی و دسترسی آسان ورودی می شود. در صورتیکه در نظر گرفتن ورودی سایت از خیابانهای فرعی شناسایی ورودی را کاهش می دهد، اما میزان امنیت آن را بالا می برد. با توجه به تحث شناسایی و دسترسی و اهمیت آن برای سالمندان توصیه می شود ورودی سایت در خیابانهای اصلی در نظر گرفته شود.
در نظر گرفتن فضای دیدی معادل 60 متر (حداقل ) در دو طرف خیابان برای تامین امنیت سالمندانی که از خیابان عبود می کنند ضروری است. ایجاد یک توقفگاه سرپوشیده نزدیک ورودی سایت ، همچنین در نظر گرفتن نیمکتهایی برای نشستن و استراحت سالمندانی که منتظر تاکسی یا ماشین هستند نزدیک ورودی سایت (در داخل محدوده پروژه ) ضروری است. نوع و اندازه ورودی باید به گونه ای باشد که به آسانی شناسایی شده ولی قدرت نمایی نکند. استفاده از چراغها و علامات واضح برای تشخیص ورودی ضروری است. باید در اطراف ورودی از درختانی استفاده شود که با شاخه های آنها از ارتفاع بیشتری شروع شوند و یا از نوع گیاهان کوتاه باشند تا مانع دید نشوند.

– ورودی ماشین رو
بهتر است از الگویی برای ورودی سواره استفاده شود که مسیر حرکت به راحتی شناسایی شود. توصیه می شود ورودیها و دسترسی های مجزایی برای آمبولانس در نظر گرفته شود.
برای دسترسی آسان باید محدوده پارکینگ را نزدیک ساختمان قرار داد حتی اگر این مکان خوش منظره ترین انتخاب نباشد.
ب- فضاهای ملاقات و انتظار
تعداد فضاهای ملاقات و انتظار با توجه به فضاهای مرتبط با آن قابل تغییر است.
پ- فضاهای استراحت و توقف
فضاهای استراحت و توقف به صورت پراکنده در فضای باز قرار می گیرند و اندازه آن با توجه به تعداد استفاده کنندگان و اندازه سطوح باز تعیین می گردد.
ت- فضاهای نشستن و تماشا
فضاهای نشیمن و تماشا به صورت پراکنده و گروهی در فضای باز قرار می گیرند . سطوح و تعداد آن با توجه به مقدار فضاهای باز و چشم اندازهای مقابل تغییر است.
ث- فضای اجتماعات( آمفی تئاتر رو باز)
فضای آمفی تئاتر روباز امکان اجرای زنده را در فضای باز فراهم می نماید. ظرفیت این فضا حدمد 250 نفر در نظر گرفته شده است.

توصیه های کلی برای فضاهای باز عمومی
فضاهای نشستن و استراحت بهتر است در جایی قرار گیرند که در مسیر نسیم های تابستانی باشند، این نکته برای مناطقی که تابستانهای گرمی دارند حائز اهمیت است.
همچنین فضاهای نشستن باید در محلی قرار گیرند که در ساعتهای مختلف روز امکان استفاده از آفتاب و سایه را داشته باشند. استفاده از میزهای چتر دار یا سایبانها در فضای باز امکان استفاده از این فضاها را در ساعتهای مختلف روز میسر می کند.
استفاده از درختان انبوه و سایه دار و یا درختانی مانند درخت مو برای ایجاد سایه و محافظت از تابش آفتاب مفید است. همچنین استفاده از پوششهای غیر منعکس کننده و تیره در کاهش نور موثر است.
توصیه می شود ترکیبی از فضاهای باز بزرگ تا گوشه های پرت و کوچک ایجاد کنید. بهتر است فضاهای نشستن را برای انجام فعالیتهای فردی و گروهی تدارک نمود. فضاهای باز می بایست شامل فضاهای رسمی و فضاهای غیر رسمی باشند. در نظر گرفتن فضاهایی که افراد بتوانند دقایقی در آنجا تنها بنشینند برای سالمندانی که از حضور در جمع خسته شده اند آرامش بخش است.
در طراحی فضاهای خارجی می بایست از الگوی سازماندهی استفاده شود که به راحتی قابل تشخسص و شناسایی باشد و دو مسئله اساسی یعنی "جهت یابی" و "تحریک احساسی و درک محیطی" در آن رعایت شده باشد. بهتر است فضاهای نشستن را به صورت جفتی در نظر گرفت به طوری که افرادی که در داخل لابی نشسته اند و افرادی که بیرون نشسته اند به هم دید داشته باشند.
توصیه می شود فضاهای تجمع خارجی را در نزدیکی فضاهای داخلی نظیر سالن غذاخوری ، فضاهای نشیمن و … قراردهید.
فضاهای نیمه بسته به شدت مورد علاقه سالمندان می باشند. بنابراین توصیه می شود فضاهایی بدین منظور (نیمه بسته) با کاربری بازیهای فکری نظیر شطرنج و … برای سالمندان در فضای باز طراحی شود.
آخرین فضاهای باز عمومی را بعد از حضور سالمندان در کانون بوجود آورید تا سالمندان نیز در تصمیم گیری ساخت و نوع فعالیت این فضاها دخیل باشند.

5-2-7-2. فضای باز باغبانی
باغبانی می تواند یکی از ارزشمندترین فعالیتهایی باشد که برای ساکنان در نظر گرفته می شود . حتی اگر مقدار کمی از ساکنان فعالیت باغبانی را انتخاب کنند ، این فعالیت مزایای شخصی زیادی را در اختیار آنها قرار خواهد داد. برای برخی از سالمندان باغبانی اصولا یک فعالیت اجتماعی و بازپروری می باشد . همچنین وسیله ای است برای نشان دادن مهارتها و موفقیتهای شخصی ، در برخی موارد باغها تبدیل به سنبل غرور برای تمامی ساکنان و برای نشان دادن رقابتها با اجتماعات بزرگتر می شوند.
سه نوع مکان برای باغبانی در اکثر فضاهای مخصوص سالمندان وجود دارد:
الف- در بالکنها و پاسیوهای خصوصی
ب- در قطعات باغبانی مخصوص خارجی
ج- در فضاهای عمومی
سالمندان می توانند در بالکنها و پاسیوهای خصوصی خود به باغبانی و گلکاری بپردازند، علاوه برآن می توان با تخصیص محیطهای باغبانی رسمی با قطعات زمین کوچک یا بسترهای باغبانی مرتفع ، سالمندان را به باغبانی تشویق کرد. برای موفقیت ، این بسترها باید داراین خاک حاصلخیز و ساعات متمادی نور خورشید در روز باشد . بهتر است این بسترها بجای اینکه در کنار واحدهای شخصی قرار گیرند جداسازی شوند . جداسازی ایجاد اجتماعی از باغبانها می نماید که می توانند تجربیات خود را در اختیار همدیگر قرار دهند یا به همدیگر کمک کنند، همچنین ایجاد مرکز فعالیتی می نماید که دیگر ساکنان می توانند در آنجا جمع شوند تا تلاشهای باغبانان را مشاهده نمایند و تحسین کنند.
اجازه دادن به ساکنان ، به باغبانی در محیط های عمومی می تواند منافع خاص داشته باشد . برخی از ساکنان ترجیح می دهند تا به محافظت و نگهداری از خاک کمک کنند. مراقبت از چمن کاریها،پرچینها و بسترهای گل بیشتر شبیه کار واقعی می باشد و بنابراین می تواند به افراد سالمند احساس بیشتری از هدفمندی و مفید بودن بدهد، همچنین محافظت از خاک آنها را قادر میسازد تا خود را نزدیک به محیط احساس کنند و این احساس در آنها بوجود آید که مکان به آنها تعلق دارد.
در مورد ایجاد محیطهایی برای باغبانی توجه به نکات زیر لازم به نظر می رسد:
توصیه می شود قطعات باغچه های شخصی را برای ایجاد یک اجتماع از باغها در کنار هم قرار دهید. قطعات باغچه ها باید در جایی قرار بگیرند که بتوانند چند ساعت در روز از نور مستقیم خورشید بهره ببرند. همچنین این قطعات بهتر است در مکانی قرار بگیرند که از فضاهای پر استفاده یا فضاهای سکونتی در مجموعه به خوبی دیده شوند.
توصیه می شود نیمکت هایی برای استراحت و تماشا در نزدیکی باغچه ها در نظر گرفته شود. در آرایش فضای باغبانی و گلکاری بهتر است از یک تنوع گیاهی برای ایجاد رنگ و شکل فصلی استفاده شود.

5-2-7-3. فضای باز ورزشی
تمرینات ورزشی از مهم ترین فعالیت های افراد سالمند می باشد. در طراحی فضاهای ورزشی برای سالمندان باید فعالیت هایی را پیشنهاد نمود که متناسب با توانایی جسمی افراد سالمند باشد و در نظر گرفتن امکانات ورزشی در فضای باز به لحاظ سلامت جسمانی و نشاط سالمندان در اولویت قرار دارد. بدین جهت پیشنهاد می شود که در صورت امکان زمین های ورزشی در فضای باز نیز در نظر گرفته شوند و می بایست مجهز به رختکن بازیکنان ، سرویس بهداشتی و دوش باشند. همچنین توصیه می شود در نزدیکی فضاهای ورزشی آبخوری هایی نیز در نظر گرفته شود.
معمولاٌ یکی از محبوبترین امکانات ورزشی در فضای باز ، وجود یک فضای پیاده روی برای سالمندان است. سالمندان برای حفظ سلامتی خود باید روزانه حداقل به مدت یک ساعت پیاده روی ورزشی داشته باشند. مسیرهای پیاده روی در مجموعه می بایست مجهز به ایستگاههای توقف و استراحت باشند. همچنین می توان ایستگاههایی برای انجام نرمش های متناسب با سالمندی و مجهز به تابلوهای راهنمای نرمش در طول مسیر پیاده روی در نظر گرفت. در صورتی که بازی های فکری را نوعی ورزش فکری به حساب آوریم ، در نظر گرفتن فضایی برای بازی فکری سالمندان نظیر شطرنج و … در فضای باز توصیه می شود.

5-2-7-4. فضاهای باز فرهنگی
این فضاها شامل فضاهای باز نمایشگاهی و فروشگاههای عرضه محصولات است. فضاهای نمایشگاهی به صورت سطحی در فضای باز هستند که در مواقع لازم با برپایی سازه های موقت به برگزاری نمایشگاه اقدام می نمایند. فروشگاههای عرضه محصولات می توانند شامل محصولات فرهنگی، بهداشتی – طبی، البسه و … که ویژه سالمندان هستند باشند.

5-2-7-5. فضاهای باز خدماتی
این فضاها شامل پارکینگ ها، ورودی خدماتی، نگهبانی و فضاها و عناصری از این قبیل می باشد.
الف- پارکینگ ها
تعداد جایگاه های پارک مورد نیاز با توجه به تعداد استفاده کنندگان و ساعات حضور آنها در کانون تعیین می گردد قسمتی از پارکینگ می بایست به محل پارک دوچرخه و موتورسیکلت اختصاص یابد. علاوه بر این ، در قسمتی از سایت می بایست امکان توقف 2 تا4 اتوبوس وجود داشته باشد.

5-3. توصیه های کلی در طراحی
5-3-1. نورپردازی مناسب جهت ارتقای عملکرد بینایی در سالمندان
نورپردازی می تواند به منظور تاکید بر روی یک نقطه یا فضای خاص و یا جهت تعریف یک لبه یا محوطه و یا برای فراهم نمودن احساس امنیت در افراد مورد استفاده قرار گیرد.
کم وزیاد بودن نور در محیطهای مسکونی برای سالمندان مشکلاتی را در دراز مدت پدید می آورد . به عنوان مثال ، بر اثر کم بودن نور و ایجاد سایه های نامناسب و تداخل و ترکیب آنها ممکن است تصوری نادرست از پله ها و یا برآمدگی هایی که وجود ندارند و یا فرورفتگی های اضافه در نظر شخص سالمند ایجاد شود. همچنین ممکن است باعث مخفی نمایاندن پله ها و برآمدگی های واقعی از دید شخص گردد که این امر باعث بروز خطرهای احتمالی خواهد شد.
سالمندان برای دیدن اشیای پیرامون خود ،نیاز به نور بیشتری نسبت به دید معمولی افراد جوان تر دارند. سالمندان در مقایسه با گروه های سنی جوان تر ، در تطابق با تغییرات نوری از یک درجه روشن به درجه دیگر و بالعکس ، کندتر عمل می کنند . بنابراین لازم است تا انتقال از یک فضا به فضای دیگر با تغییر روشنایی شدید به تدریج صورت گیرد. توصیه می شود که از فضاهای واسطه استفاده گردد. به عنوان مثال ایجاد پیش فضا در جلو در ورودی ساختمان چه در روز و چه در شب بسیار مناسب است.
به منظور جبران دید ضعیف سالمندان ، لازم است سطح روشنایی در فضاهای مسکونی خاص آنان ، دو برابر میزان روشنایی در فضاهای معمولی باشد.
همچنین کاهش توانایی آنان برای تطابق با روشنایی ، تاثیر خود را در حساسیت ویژه این افراد به درخشندگی نشان می دهد و این درخشندگی باعث نامطلوب شدن محیط می گردد. درخشندگی زیاد موجب به وجود آمدن نوعی احساس تدافعی در شخص می گردد،زیرا ممکن است بر تشخیص فواصل تاثیر بگذارد . بنابراین اگر چه سالمندان نیاز به نور زیاد برای فعالیت های روزانه خود دارند ،اما این نورپردازی شدید نباید منجر به خیرگی نور شود و در طراحی فضاها لازم است تا از ایجاد سطوح منعکس کننده نور خورشید اجتناب گردد. همچنین از قراردادن پنجره های بزرگ در انتهای راهرو که سبب عدم آسایش و ایجاد اغتشاش در نورپردازی می گردد خودداری شود. با استفاده از تغییر جهت نور و انتشار آن به طور پراکنده نیز می توان از خیرگی نورپردازی جلوگیری کرد.
برای مطالعه روشنایی های مناسب لازم است دو مبحث نور طبیعی و نور مصنوعی مورد بررسی قرار گیرند:
الف- نور طبیعی
تنظیم نور در اطراف پنجره ها بسیار حایز اهمیت است. پنجره های سرتاسری از کف تا سقف اجازه می دهد تا نور به مقدار بیشتری در اتاق های کوچک نفوذ کند و پنجره های تعبیه شده در قسمت بالای دیوارها نسبت به پنچره هایی که در قسمت های پایین تر دیوارها قرار دارند،سطوح افقی بیشتری را نور افشانی می کنند. پنجره ها هم به عنوان یک منبع نور روزانه بسیار اهمیت دارند . البته لازم است تا نور شدید آفتاب در روز به طور ماهیانه ای کنترل شود که این کاهش نور می تواند توسط پرده ها و یا نصب سایبان در فضای بیرونی انجام گیرد . همچنین لازم است تا از کنتراست زیاد نورها و رنگ ها جلوگیری و نیز به سالمند کمک شود تا بتواند به راحتی از سطح آزاد و شفاف پنجره ها به بیرون نگاه کند ، زیرا نشستن و از پنجره به بیرون نگریستن برای سالمندان نوعی آرامش روحی است که همه روزه تکرار می شود و به آنان فرصت می دهد که در این حالت ، به خاطرات همه سالهای زندگی گذشته شان برگردند و آنها را در ذهنشان مرور کنند که این خود ، نوعی دل مشغولی است. برای روشن تر شدن اتاق ها بایستی دیوارها و سقفها با رنگ روشن رنگ آمیزی شوند . البته رنگ های سقف نباید انعکاس زیادی ایجاد نمایند و ترجیحا سقف اتاق خواب را نباید با رنگ سفید رنگ آمیزی نمود ، بلکه بایستی از رنگ های مات استفاده شود. دیوارها نیز بهتر است رنگ های ملایم داشته باشند. برای انتخاب کفپوش اتاق ها باید از رنگ های بسیار روشن و تیره پرهیز شود تا انعکاس نور کمتری ایجاد گردد.
ب- نور مصنوعی
در هنگام شب ، از کنتراست شدید نور بایستی جلوگیری نمود . بنابراین ، منابع نوری همیشه بایستی دارای روکش باشند. [16]

توصیه های طراحی
– برای تشخیص آسان در شب ، بهتر است برروی علایم محوطه و سایت که اطلاعات لازم را نمایش
می دهد نورپردازی شده و از سطوح غیر انعکاسی استفاده شود که البته جهت جلوگیری از درخشندگی وخیرگی سطوح بهتر است نورپردازی ها بر روی هم قرار گیرند و از چراغ هایی استفاده شود که به جای نورپردازی به سمت بالا و بیرون ، به سمت پایین انجام پذیرد.
– در مورد تابلوهای حاوی اطلاعات و علایمی که در هال ورودی نصب می شوند ، اگر چه نورهای متمرکز منفرد می توانند با ایجاد خطوط نور متمرکز و قیف های نوری توجه بیشتری را به خطوط معطوف نمایند ، اما اختلالاتی در خواندن نوشته ها ایجاد می گردد. بنابراین بهتراست به جای نورهای متمرکز از چندین منبع نور به طور همزمان و در کنار هم استفاده شود تا نور یکنواخت و پراکنده ای ایجاد نماید.
– در محوطه خارجی ساختمان ، فضاهایی که به میزان زیاد مورد استفاده قرار می گیرند ، بهتر است نورپردازی شوند تا به تعریف لبه های پیاده رو کمک کرده و از ایجاد سایه روشن های شدید جلوگیری نماید.
– در داخل ساختمان بهتر است از چراغ های سقفی استفاده نشود تا هنگام تمیز کردن ویا تعویض لامپ ها خطرهای احتمالی به وجود نیاید.
– در اتاق خواب بهتر است نور از پهلو بتابد ، نه از بالا یا پایین ، همچنین برای سالمندانی که زمان بیشتری را در تختخواب می گذرانند و نیز سالمندانی که مشکل عدم کنترل دفع ادرار دارند، وجود چراغ کنار تختخواب ضروری است و توجه ویژه ای نسبت به طراحی این گونه چراغ ها به دلیل اهمیت آن برای سالمندان بایستی مبذول گردد.
– در اتاق نشیمن ، نورپردازی بایستی به گونه ای باشد که از دوطرف نور کافی وجود داشته باشد که برای رسیدن به این منظور ، نورپردازی از پشت سر مناسب تر خواهد بود زیرا نور به طور مساوی پخش می گردد. نورپردازی جهت داده شده ، برای بعضی فعالیت های سالمندان مانند مطالعه ، خیاطی ویا آماده سازی غذا می تواند بسیار مفید و قابل استفاده باشد . همچنین در مورد بعضی جزئیات لازم در نورپردازی ها توجهات بیشتری مبذول گردد که به ذکر مطالب لازم در این زمینه می پردازیم:
– کلیدهای مربوط به چراغ های اتاق بایستی در نزدیکی در ورودی ، قبل از وارد شدن قرار داشته باشند . همچنین کلیه کلیدهای چراغ ها بایستی به راحتی در دسترس سالمندان باشند و حداکثر در ارتفاع یک متری از کف قرار گیرند.
– استفاده از کلیدهای تنظیم کننده نور، سالمندان را نسبت به تنظیم میزان نور مورد نیازشان جهت فعالیت های مختلف روزانه خود قادر می سازد.
– لامپ های مورد استفاده در چراغ ها بایستی به گونه ای باشند تا از ایجاد نور خیره کننده جلوگیری شود.
– لامپ های چراغ ها نباید به سختی بیرون آورده شوند و بایستی با کمترین تماس سریعا باز و یا بسته شوند.
– سیم های رابط هرگز نباید در مسیرهای پر رفت وآمد بر روی زمین باشد . همچنین نباید از زیر مبلمان ویا فرش اتاق عبور نماید.
– کلیدهای مربوط به چراغ های کنار تختخواب بایستی در محلی قرار گیرند که در هنگام شب نیاز به جستجو توسط سالمند نبوده و به راحتی قابل لمس باشد.
– لازم است که ساختمان های مورد سکونت سالمندان حتما دارای سیستم روشنایی اضطراری باشد. [16]

5-3-2. رنگ آمیزی مناسب جهت ارتقای عملکرد بینایی در سالمندان
انسان ها به طور کلی از کنتراست رنگ ها برای تشخیص تفاوت بین سطوح کمک می گیرند. با افزایش سن ، عدسی چشم به تدریج رنگ زرد به خود می گیرد و باعث می شود کیفیت نور وارد شونده به مردمک چشم را دگرگون سازد. این زردی تدریجی همانند فیلتر عمل می کند و باعث می شود تا درک بعضی از رنگ ها مانند آبی، سبز و بنفش مختل شود . همچنین رنگ های زرد ، نارنجی و قرمز بیشتر قابل تشخیص برای سالمندان هستند. مطالعات نشان داده اند که برخی واکنش های مشخص می توانند رفتارهای مشخصی را باعث شوند. واکنش نسبت به رنگ ها براساس پیشینه فرهنگی نورپردازی ، بافت و دیگر عوامل ناشناخته و یا کمتر شناخته شده ، صورت می پذیرد. [16]

توصیه های طراحی
– از کنتراست رنگ ها در مکانهای ویژه سالمندان می توان برای جداکردن در ، از چهارچوب اطراف آن، لبه پله از کف آن و موارد مشابه استفاده نمود. برای مشخص تر نمودن کلید چراغ ها، دستگیره های درون راهروها و نیز تاکید محل اتصال دو سطح از یک دیوار به یکدیگر و یا دیوار با سقف و کف جانبی آن نیز می توان از کنتراست رنگ ها استفاده نمود.
– برای رنگ آمیزی کلیه دیوارهای داخلی خانه های سالمندان تا ارتفاع 75 ساتنی متر ، از رنگ روغن استفاده شود.
– رنگ های تند و زمینه دار برای کف پوش ها به دلیل انعکاس شدید نور توصیه نمی گردد.
– لوازم و تجهیزات لازم که بر روی دیوار نصب می شوند ، مانند ساعت، تابلو اعلانات، علایم جلب توجه کننده و … لازم است که با کنتراست گرافیکی بسیار قوی و قابل تشخیص رنگ آمیزی و نمایش داده شوند.
– کنتراست رنگ به خیلی از عملکردهای زندگی روزانه سالمندان کمک می نماید . به عنوان مثال ، تفاوت رنگ بین مسواک و سینک دستشویی ، دمپایی و روفرشی ها با کف زمین ، پیراهن و شلوار، غذا و بشقاب ، دیوارو نرده کمکی کنار آن و خیلی موارد جزئی و کلی دیگر می تواند برای سالمندان بسیار مفید باشد.
– سالمندان علاقه به حفظ گرمای بدنشان دارند و اثر روانی رنگ آمیزی با رنگهای به ظاهر گرم در سالمندان این گونه است که اتاق آنها را در روزهای سرد زمستان و به خصوص در بعد از ظهرهای این فصل ، گرم تر می نمایاند. همچنین کف و دیوارهای حمام و دستشویی ها بهتر است با رنگ های گرم تزیین و رنگ آمیزی شود
– تحقیقات نشان داده اند که رنگ های تحریک آمیز اشتها را افزایش می دهد و رنگ های گرم به غذا ظاهر اشتها برانگیزاننده تری نسبت به رنگ های سرد می دهند،به همین منظور توصیه می شود که در سالن های غذاخوری بخصوص برای سالمندان که اشتهای نسبتا کمتری دارند از رنگ های گرم استفاده شود. به جهت استفاده از کنتراست رنگ ها در فضاهای غذاخوری سالمندان توصیه می شود به موارد زیر توجه گردد:
– هنگامی که رنگ غذا تیره است ، از ظروف با رنگ های روشن و سفره تیره رنگ استفاده شود و هنگامی که رنگ غذای سرو شده روشن می باشد ، از ظروف تیره و سفره روشن استفاده شود.
– از به کاربردن پارچه های رومیزی طرح دار که برای چشم سالمندان ایجاد اغتشاش می نماید، برای میز غذاخوری اجتناب گردد.
– برای ایجاد مطلوبیت بیشتر ، سعی شود از ظروف ، زیر بشقابی ها و پارچه های رومیزی که با یکدیگر کنتراست رنگی دارند به طور همزمان استفاده گردد.
– ممکن است این گونه تصور شود که استفاده از رنگ های تند و کنتراست های شدید ایجاد تصویر ناخوشایند وپر زرق وبرقی در ذهن می نماید،ولی آنچه مسلم است این است که این کنتراست ها اگر با فکر و تحقیق همراه باشد و اگر از درجه رنگهای ملایم تر برای ایجاد کنتراست های لازم استفاده شود ، نه تنها تصویر ناخوشایندی ایجاد نمی نماید ، بلکه در تشخیص مرزهای سطوح به سالمندان کمک نموده و فضایی دلچسب ، روشن و زیبا برای آنان به وجود خواهد آورد. [16]

5-3-3. شرایط آسایش
چهار ویژگی عمده محیطی موثر بر آسایش حرارتی عبارتند از : دمای هوا کیفیت و نوع هوا ، جریان هوا و رطوبت نسبی.
– دمای هوا: درجه حرارت خشک در محل زندگی سالمندان باید بین 21 تا 41 درجه سانتی گراد باشد و درجه حرارت بیشتر از این میزان باعث آسیب های مغزی در سالمندان می شود.
– کیفیت و نوع هوا : سالمندان نیاز دارند در هوایی تازه و بدور از آلودگی تنفس نمایند. کیفیت هوای داخل ساختمان از دو عامل اصلی تاثیر می پذیرد : آلودگی که درون ساختمان تولید می شود و آلودگی که از فضای بیرون به ساختمان وارد می شود.
موثرترین روش برای کنترل آلاینده های داخلی ، جابجا کردن منبع آلاینده است، مثلا ممنوع کردن کشیدن سیگار. روش دوم در این مورد تهویه است، مثلا دستگاه تهویه ای که در حمام یا آشپزخانه نصب می شود (البته باید روشی را بکار برد که از جابجایی دوباره هوای آلوده اجتناب شود).
– جریان هوا: سالمندان نسبت به کوران و جریان هوا حساسیت زیادی دارند و وقتی که در جریان هوا قرار می گیرند پوست بدن آنان حساس می شود . در خصوص تهویه باید به مطالب زیر توجه نمود:
* ساختمانهای مسکونی نباید در مسیر کوران قرار گیرند.
* سیستم حرارتی به نحوی باشد که سالمندان در مسیر جریان هوای گرم قرار نگیرند.
* هواکش به تعداد کافی و در نقاط مورد لزوم نصب گردد.
* در کلیه بخشهای ورودی و خروجی یا پنجره ها ، توری نصب گردد.
* در کلیه بخشهای ورودی و خروجی یا پنجره ها ، توری نصب شود.
* تهویه در این اماکن باید به گونه ای باشد که در هر ساعت برای هر نفر حداقل 1 و حداکثر 10 مترمکعب هوای تازه وارد شود و این جریان هوا بطور مداوم نباید از یک جهت باشد.
– رطوبت نسبی : میزان رطوبت هوا می بایست بین 30% تا 70% باشد و این میزان نباید از 30% کمتر شود. [16]

5-3-4. کفپوش های مناسب
کف راهروها و اتاق های خانه سالمندان بایستی غیر لغزان ، استوار و به گونه ای هموار باشد که مانع عبور صندلی چرخدار و یا باعث از دست رفتن تعادل آنها نگردد. عدم انتخاب مناسب پوشش کف به ویژه در راهروها از سهولت و ایمنی عبور سالمندان می کاهد و امکان دسترسی ها را کاهش می دهد.
مناسب ترین کف پوش عبارت است از پوشش هایی از جنس وینیل یا پوشش های نرم. بایستی توجه داشت که انتخاب آن دسته از کف پوش ها که نیاز به واکس زدن یا هر مورد مشابهی که موجب لیز شدن سطح کفپوش می گردد و باعث سر خوردن و کاهش میزان تعادل می شود خودداری شود. فرش و موکت نیز دارای معایب زیر است: 1- گرد و غبار معلق در هوا را جذب می کند. 2- هر نوع مایعات که بر روی آنها ریخته شود ، بوی نامتبوع آن در فضای اتاق و راهرو پخش می شود. 3- به راحتی قابل تمیز کردن نیست. به طور کلی فرش و موکت برای خانه سالمندان غیر بهداشتی است و به هیچ وجه توصیه نمی شود.

توصیه های طراحی
– آستانه در اتاق ها و نیز ورودی راهروها نباید دارای برجستگی های غیر ضروری باشد. همچنین سیستم تلویزیون نباید در مسیر رفت و آمد سالمندان قرار داده شود.
– از پهن کردن قالیچه بر کف اتاق ها و راهروها اجتناب شود و در صورت امکان از فرش کردن ابتدا و انتهای پلکان با فرش یا قالیچه اجتناب گردد.
– کف اتاق ها و راهروها بایستی به گونه ای باشد که گردوغبار، خورده نان خشک و … به راحتی قابل جابجایی و تمیز کردن باشد. همچنین بهتر است کف کلیه ی فضاهای ساختمان قابل شست و شو و میکروب زدایی باشد.
– رنگهای تند و زمینه دار برای کف پوش ها به دلیل انعکاس شدید نور توصیه نمی شود. [16]

5-3-5. مبلمان و اثاثیه ثابت
مبلمان مورداستفاده خانه سالمندان نیاز به مناسب سازی دارند. برای چیدمان مبلمان در فضاهای نشیمن، نهار خوری و ددیگر فضاهای مورد استفاده سالمندان بایستی مسیرهای آزاد برای آمدوشد فراهم شود و هیچگونه مبلمان سبک و ناپایدار نباید وجود داشته باشد. از میزهای کوتاه نبایستی در فضاها استفاده نمود، تا برای سالمندان با اختلالا ت بینایی و یا ناتوانی جهت حفظ تعادل ایجاد دشواری نکنند.
میزهایی که دارای یک پایه ستونی هستند برای دسترسی افرادی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند مناسب تر است، انا هنگامی که افراد کم توان سنگینی خود را بر روی میز می اندازند ، این میزها راحت تر از میزهای پایه دار واژگون می شوند. بنابراین هرچه قطر میز بیشتر باشد ، پایه و یا ستون وسط آن نیز باید سنگین تر باشد تا از واژگون شدن میز جلوگیری کند. میزهای مربع پایه دار معمولاٌ پایدارترند و فضای کمتری را اشغال می کنند. این میزها را می توان برای ایجاد میزهای دراز به دنبال یکدیگر قرار داد که راه حلی عملی برای اتاق های چند منظوره است.
به دلیل تغییرات کالبدی، مانند گرفتگی و ضعف عمومی عضلات ، کاهش انعطاف پذیری و … که همراه پیری مشکلاتی را هنگام نشستن و برخاستن به مدت طولانی ایجاد می کند، بایستی صندلی های راحتی فراهم کرد. از آنجایی که قد متوسط سالمندان حدود 150 – 160 سانتی متر می باشد ، نشیمنگاه صندلی بایستی حدود 43-40 سانتی متر باشد. پیشنهاد می شود که صندلی هایی با ارتفاع مختلف ولی در همین محدوده فراهم شود تا خود سالمندان ، صندلی مطلوب خود را پیدا کنند.
پیشنهاد می شود که پشتی صندلی ها در حدود 5 تا 10 درجه نسبت به صفحه عمودی زاویه داشته باشند تا در هنگام نشستن حالت مطلوب تری ایجاد کنند. [16]

5-3-6. تعبیه وسایل اطفای حریق ،
درهای خروجی اضطراری مناسب، سیستم سیم کشی کاملاٌ مطمئن و بی خطر ، انتقال مرتب و مداوم زباله از درون اتاق ها و مرتکز تجمع به خارج از کانون سالمندان ، وجود مبله های حفاظتی در تمام طول راهرو ها و مسیرها، راههای با شیب مناسب جهت عبور صندلی چرخدار و درجه حرارت مناسب در ساختمان ، بایستی در کانون سالمندان مورد توجه قرار گیرند. [16]

5-3-7. مسیرهای در فضای باز
پیاده روها بهتر است به شکلی طراحی شوند که از فضاهای داخل سایت عبور کنند و یا در دید افراد خارج سایت یا داخل ساختمان قرار داشته باشند. توصیه می شود بعضی از پیاده روها از ورودی های پر استفاده ساختمان شروع شود. بعضی از پیاده روها نیز به شکل فضاهای استراحت در نظر گرفته شوند.
تقاطع پیاده روها و مناطقی که بر فعالیت های داخل سایت اشراف دارند محیطهای مناسبی برای نشستن هستند. نیمکت ها و محلهای نشستن و استراحت را با فاصله بیشتر از 15 متر قرار ندهید. مسیری همانند یک پیست دو ، همراه با نشانه گرها ی در امتداد مسیر برای پیاده روی سالمندان مناسب است .
در طراحی مسیرها ، یک مسیر حرکتی به شکل یک حلقه که بازگشت به درب اصلی را میسر می سازد به افراد سالمند کمک می کند تا موقعیت خود را شناسایی کنند و در سایت سرگردان نشوند.
عرض مسیرهای فرعی حداقل 8/1 متر توصیه می گردد و سایر مسیرها بهتر است عریض تر در نظر گرفته شوند. توصیه می شود از درختان همیشه سبز یا درختان کوچک برگ در امتداد مسیر پیاده رو ی استفاده شود ( برگهای خیس روی سطوح ممکن است لغزنده باشند ). [16]

5-3-8. سطوح پیاده روی در فضای باز
کیفیت سطوح و عناصر کف می توانند راحتی و آرامش راه رفتن را تحت تاثیر قرار دهند. افراد مسن نسبت به عناصر سطح و بافت آن بسیار حساس هستند. بنابراین باید در انتخاب سطوح بسیار دقت نمود.
سطوح راه رفتن باید قابل پیش بینی ، غیر سر خوردن و غیر انعکاس دهنده باشند. از تغییر در ارتفاع سطوح ، بافتهای غیر عادی ، اتصالات و بیرون آمدگی ها در سطوح کف پیاده رو ها که ممکن است منجر به ایجاد خطر گردد خودداری نمایید. تغییر در رنگ ، بافت و یا دیگر جزئیات می تواند به عنوان نشانه هایی برای محیط های ترافیکی، پله ها و … استفاده گردد. [16]

5-3-9. امنیت در فضای باز
فضاهای باز باید به نحوی طراحی شوند که از لحاظ روانی و فیزیکی در ساکنین احساس امنیت ایجاد نمایند. برای به وجود آوردن احساس امنیت در سالمندان فضاهای باز باید به نحوی طراحی شوند که هم از داخل ساختمان و هم از خارج آن قابل رویت باشند. فضاهایی بیشتر ایجاد حس امنیت و حفاظت در سالمندان می نماید که یا نزدیک لبه ساختمان قرار داشته باشند ، یا در یک گوشه بسته از ساختمان قرار داشته باشند و یا فضاهایی که بیشتر مورد تردد قرار بگیرند. استفاده از جزئیاتی نظیر روشنایی، پوشش حیاط، گیاهان با شاخه های بلند و … برای ایجاد امنیت در فضای باز ضروری است .
استفاده از فضاهایی به عنوان فضای میانی مانند یک دالان یا راهروی جداکننده بین فضاهای داخلی و خارجی می تواند در برابر اختلاف دما و روشنایی زننده بیرون مانعی ایجاد کند و حس سلامت و امنیت را در افراد به وجود آورد.[16]

5-4. جداول ریز فضاها
همانطور که در ابتدای این فصل بیان شد فضاهای مورد نیاز برای کانون سالمندان را می توان به 7 دسته تقسیم کرد . اما این فضاها به نوبه ی خود قابل تقسیم به فضاهای جزئی تر هستند. در این بخش در نظر داریم که این فضاها را در جدولی تحت عنوان جدول ریز فضاها برای شما ارائه کنیم .
ابتدا فضاهای کلی را تقسیم بندی کرده و پس از آن ریز فضاها و ابعاد و مساحت های مورد نیاز برای این پروژه را بیان می کنیم .

جدول 5-3. جدول ریز فضاها

حوزه های عملکردی

فضاها

واحد نگهداری

نگهداری روزانه
اتاق ها – سرسرا- نگهبانی و اطلاعات – اتاق امانات – هال تقسیم – اتاق سرپرستار- حمام – سرویس بهداشتی – اتاق مشاوره پزشکی – اتاق کمک های اولیه – استراحت پرسنل – سرویس بهداشتی- انبار وسایل کثیف و تمیز – انبار ملحفه – نشیمن –

نگهداری شبانه
اتاق ها – کشیک پرستاران – نشیمن – سرسرا – سرپرستار – اتاق کمک های اولیه – اتاق پخش غذا – سرویس های بهداشتی – حمام – استراحت پرسنل – گلخانه – اتاق ایزوله – انبار وسایل کثیف و تمیز – انبار ملحفه- انبار دارو –

واحد اجتماعی

فضاهای آموزشی
کلاس ها – هال انتظار – اتاق مدرسین – اتاق وسایل کمک آموزشی – سرویس های بهداشتی –

کتابخانه
سالن مطالعه- مخزن کتاب – مجلات – اتاق مسئول کتابخانه – اتاق تحویل و بازرسی – اتاق صحافی – انبار – استراحت کارکنان – سرویس های بهداشتی –

آمفی تئاتر
تالار – هال ورودی – سرسرا – گیشه فروش بلیط – سرویس های بهداشتی – صحنه – اتاق مدیر صحنه – انبار – رختکن گروه بازیگران – اتاق گریم – کارگاه تعمیرات –

نمایشگاه
سالن نمایشگاه – اتاق آماده سازی و ارسال – انبار – کارگاههای نگهداری – اتاق مسئول – سرویس های بهداشتی –

نمازخانه
سالن نمازخانه – کفش کن – وضوخانه – انبار – آبدارخانه – سرویس های بهداشتی –

فضای ورزشی
سالن ورزشی – رختکن – هال انتظار – گیشه فروش بلیط – اتاق مسئول سالن – انبار سالن – سرویس های بهداشتی – دوش –

مسیر پیاده روی در فضای بسته
مسیر پیاده روی با عرض 4.5 متر

تورهای مسافرتی
هال انتظار – اتاق مسئول تورهای مسافرتی

فضاهای رفاهی

رستوران
سالن غذا خوری – تحویل غذا – آشپزخانه – شست و شوی ظروف – انبار – سردخانه – تهیه فیش – سرویس های بهداشتی – استراحت پرسنل –

فضاهای اداری

اداری – مدیریتی
اتاق مدیر کانون -اتاق جلسات و مصاحبه – مدیر نگهداری – اتاق مدیران آموزشی ، ورزشی و … – اتاق انجمن ها – اتاق مدیر اداری – منشی – سرویس های بهداشتی –

اداری – دفتری
دبیرخانه – حسابداری و امور مالی – بایگانی – حراست و انتظامات – ماشین نویسی – ثبت نام –

اداری – عمومی
ورودی و اطلاعات – اتاق کارت های کارکنان – اتاق انجمن ها – تلفنخانه – اتاق کمک های اولیه – آبدارخانه –

فضاهای خدماتی

رخشویخانه
اتاق رخشویخانه و خشکن – اتاق اطوکشی و دوختن – انبار ملحفه و وسایل کثیف – اتاق ملحفه و وسایل تمیز -استراحت کارکنان – سرویس بهداشتی و دوش –

انبار ها
انبار مبلمان و وسایل عمومی – انبار وسایل باغبانی – انبار پارچه و ملحفه – انبار وسایل اسقاطی – اتاق انبار دار – بار انداز کالا –

تاسیسات
موتورخانه – تاسیسات برق – اتاق مسئول – کارگاه کوچک تعمیرات – رختکن و سرویس بهداشتی –

فضاهای باز

فضاهای باز عمومی

فضاهای ملاقات و انتظار – ورودی و پیش ورودی – فضاهای استراحت و توقف – فضاهای نشستن و تماشا – فضاهای اجتماعات – آمفی تئاتر روباز –

فضاهای باز باغبانی

در بالکن ها و پاسیوهای خصوصی – قطعات باغبانی خارجی – فضاهای عمومی – گلخانه –

فضاهای باز ورزشی

فضای ورزشی اصلی – آبخوری- سرویس بهداشتی – دوش –

فضاهای باز فرهنگی – تجاری

فضاهای نمایشگاهی – فضاهای فروشگاهی و عرضه محصولات –

فضاهای باز خدماتی

پارکینگ ها – ورودی خدمات – نگهبانی –

فضاهای درمانی
ریاست پزشکی و منشی – اتاق پزشک – اتاق معاینه – سرپرستاری – تزریقات – اطلاعات – انبار – آبدارخانه – سالن فیزیوتراپی و الکتروتراپی و کاردرمانی – سرویس بهداشتی – رختکن و استراحت پرسنل – بستری موقت –

واحد

فضا

ریز فضا
سطح مورد نیاز یک واحد(m2)

تعداد
سطح کل
(m2)
جمع کل زیر بنا با احتساب راهروها
فضاهای نگهداری
فضاهای نگهداری روزانه
اتاق 2 نفره(سرویس و دوش)
25
2
50

1914.9

اتاق 4 نفره(سرویس و دوش)
45
12
540

اتاق 6 نفره(سرویس و دوش)
65
6
390

سرسرا
100
1
100

نگهبانی و اطلاعات
9
1
9

اتاق امانات (رختکن )
30
2
60

اتاق مسئول امانات
15
1
15

اتاق مشاوره پزشکی
12
1
12

اتاق کمک های اولیه
30
1
30

اتاق سرپرستار
20
1
20

انباروسایل کثیف
6
1
6

انبار وسایل تمیز
6
1
6

انبار ملحفه
6
1
6

حمام
6
3
18

سرویس بهداشتی سالمندان
4
8
32

سالن ملاقات
35
1
35

استراحت پرسنل و رختکن
25
2
50

سرویس بهداشتی پرسنل
4
2
8

کشیک پرستاران
20
1
20

اتاق داروها
6
1
6

نشیمن
30
2
60

فضاهای نگهداری هفتگی
اتاق1 نفره (سرویس و دوش)
15
3
45

اتاق3 نفره (سرویس و دوش)
35
6
140

اتاق4 نفره (سرویس و دوش)
45
8
360

نشیمن
15
6
90

سرسرا
100
1
100

اتاق کمک های اولیه
30
1
30

اتاق سرپرستار
20
1
20

اتاق ایزوله
15
1
15

اتاق پخش غذا
15
1
15

انبار وسایل کثیف
6
1
6

انبار وسایل تمیز
6
1
6

انبار ملحفه
6
1
6

انبار دارو
6
1
6

1465.1

کشیک پرستاران
20
1
20

استراحت پرسنل (رختکن)
25
2
50

حمام
8
6
48

سرویس بهداشتی
4
3
12

سرویس بهداشتی پرسنل
4
2
8

گلخانه
150
1
150

فضاهای اجتماعی
فضاهای آموزشی
کلاس
45
2
90

249

هال انتظار
50
1
50

اتاق وسایل کمک آموزشی
20
1
20

اتاق اساتید
12
1
12

سرویس بهداشتی
4
6
24

کتابخانه
سالن مطالعه
50
2
100

331

مخزن کتاب
50
1
50

مجلات
30
1
30

اتاق مسئول
15
1
15

اتاق تحویل و بازرسی
12
1
12

اتاق صحافی
12
1
12

انبار
20
1
20

سرویس بهداشتی
4
4
16

آمفی تئاتر
تالار ( 200 نفر )
300
1
300

780

صحنه
50
1
50

سرسرا ( انتظار )
100
1
100

گیشه فروش بلیط
6
1
6

اتاق مدیر صحنه
12
1
12

انبار
20
1
20

فضای گریم
30
1
30

کارگاه تعمیرات
15
1
15

رختکن بازیگران
25
2
25

سرویس بهداشتی بازیگران
4
5
20

سرویس بهداشتی تماشاگران
4
6
24

نمایشگاه
سالن نمایشگاه
150
1
150

اتاق آماده سازی و ارسال
20
1
20

انبار
15
1
15

کارگاههای نگهداری
30
1
30

اتاق مسئول
12
1
12

فضاهای اجتماعی

سرویس بهداشتی
4
6
24
325

نمازخانه
سالن نمازخانه
60
2
120

269

کفشکن
6
2
12

وضوخانه
30
2
60

انبار
12
1
12

آبدارخانه
12
1
12

فضاهای ورزشی
سالن ورزشی
600
1
600

1053

رختکن
30
2
60

سرویس بهداشتی بازیکنان
4
2
8

دوش
4
4
16

هال انتظار
60
1
60

گیشه فروش بلیط
6
1
6

سرویس بهداشتی تماشاگران
4
4
16

اتاق مسئول سالن
20
1
20

انبار سالن
24
1
24

مسیر پیاده روی در فضای بسته
400
1
400
520

اتاق مسئول تورهای مسافرتی
20
1
20

130

هال انتظار
80
1
80

فضاهای رفاهی
رستوران
سالن غذا خوری ( 150 نفر )
270
1
270

584

آشپزخانه
50
1
50

شست و شوی ظروف
12
1
12

تحویل غذا
12
1
12

تهیه فیش ( صندوق )
6
1
6

انبار مواد
15
1
15

سرویس بهداشتی
4
10
40

استراحت و رختکن کارکنان
30
1
30

سرویس و دوش کارکنان
12
1
12

فضاهای اداری
اداری- مدیریتی
اتاق مدیر کانون
40
1
40

اتاق جلسات و مصاحبه
25
1
25

اتاق منشی
15
1
15

مدیر نگهداری
30
1
30

اتاق منشی
15
1
15

اتاق مدیر آموزشی – فرهنگی
30
1
30

اتاق مدیر ورزشی – فراغتی
30
1
30

اتاق منشی و انتظار
15
1
15

فضاهای اداری

اتاق انجمن ها
20
1
20

260

اتاق مدیر اداری
30
1
30

اداری- دفتری
دبیرخانه
20
1
20

150

حسابداری و امور مالی
20
1
20

بایگانی
24
1
24

حراست و انتظامات
20
1
20

ماشین نویسی
20
1
20

ثبت نام
15
1
15

اداری -عمومی
ورودی و اطلاعات
12
1
12

90

اتاق کار تهای کارکنان
6
1
6

تلفنخانه
12
1
12

آبدارخانه
6
1
6

اتاق کمک های اولیه
15
1
15

سرویس های بهداشتی
4
4
16

فضاهای خدماتی
رخشویخانه
اتاق رخشویخانه و خشکن
100
1
100

300

اتاق اطوکشی و دوختن
80
1
80

انبار ملحفه و وسایل کثیف
12
1
12

انبار ملحفه و وسایل تمیز
12
1
12

سرویس بهداشتی
4
2
8

استراحت کارکنان و رختکن
20
1
20

انبارها
انبار وسایل عمومی و مبلمان
50
1
50

172

انبار وسایل باغبانی
12
1
12

انبار پارچه و ملحفه
20
1
20

انبار وسایل اسقاطی
15
1
15

اتاق انباردار
12
1
12

بار انداز کالا
30
1
30

تاسیسات
موتورخانه
80
1
80

240

تاسیسات برق
30
1
30

اتاق مسئول تاسیسات
15
1
15

کارگاه تعمیرات
30
1
30

استراحت و رختکن کارکنان
25
1
25

سرویس بهداشتی
4
1
4

ریاست پزشکی و منشی
36
1
36

اتاق پزشک
20
2
40

اتاق معاینه
16
3
48

اتاق سرپرستار
20
1
20

فضاهای درمانی
تزریقات
15
2
30

546

اطلاعات
12
1
12

انبار
12
1
12

سالن فیزیوتراپی و الکتروتراپی
100
1
100

سرویس بهداشتیمراجعین
6
4
24

سرویس بهداشتی پرسنل
4
2
8

بستری موقت
15
2
30

استراحت پرسنل
15
2
30

رختکن پرسنل
12
2
24

آبدارخانه
6
1
6

5-5. دیاگرام های فضایی ( روابط عملکردی )

تصویر5-1. روابط عملکردی بین واحدها در کانون سالمندان

تصویر 5-2. روابط عملکردی فضاهای نگهداری

تصویر 5-3. روابط عملکردی فضاهای آموزشی

تصویر 5-4. روابط عملکردی فضاهای کتابخانه

تصویر 5-5.روابط عملکردی فضاهای رستوران

تصویر 5-6. روابط عملکردی فضاهای ورزشی

تصویر 5- 7. روابط فضاهای سالن چند منظوره

تصویر 5-8. روابط فضاهای نمایشگاه

تصویر 5-9. فضاهای فراغتی در نظر گرفته شده برای سالمندان

تصویر 5-10. روابط عملکردی فضاهای نمازخانه

تصویر 5-11.روابط عملکردی فضاهای اداری

فصل ششم
نتایج مطالعات

فصل ششم – نتایج مطالعات (مدخل طراحی )

6-1. نتایج فصل اول و دوم ( اهداف کلی پروژه)
– بالا بردن برخورد اجتماعی سالمندان در مجموعه.
– ایجاد امنیت برای سالمندان مقیم در مجموعه .
– پرداخت به اوقات فراقت سالمندان .
– ایجاد حس شخصیت و حس همنوعی برای ساکنان در مجموعه .
– جلوگیری از انزوا و گوشه گیری سالمندان در مجموعه .
– پرورش مهارت های اجتماعی ،فیزیکی و ذهنی سالمند در مجموعه .
– بالا بردن و تقویت روحیه و استفاده و بهره برداری از توانایی های سالمندان .
– از بین بردن اضطراب و استرس های روانی خاص این دوره با تمهیداتی در مجموعه .
– پرداختی به فعالیت های بدنی جهت حفظ سلامتی جسمی در مجموعه .
– ایجاد شرایط رفاهی و تفریحی برای سالمندان مقیم در مجموعه .
– نیاز به اقدامات بهداشتی درمانی و پیشگیری کننده در مجموعه .
– آدرس دار بودن فضاها و استفاده از عناصری جهت تشخیص و تمایز در مجموعه .
– توجه به سایت مجموعه با در نظر گرفتن نیاز سالمند به انجام بعضی از فعالیت ها در فضای باز .
– احترام گذاشتن به خاطرات گذشته سالمندان ساکن در مجموعه .
– حفظ احترام و علاقه افراد خانواده نسبت به سالمندان .
– ماندن در کنار خانواده و در عین حال استفاده از امکانات بیشتری برای سالمندان (از اهداف اصلی مراکز روزانه) .
– ایجاد مکانی مطلوب با توجه به خصوصیات سنی ، جسمی و روانی سالمندان در مجموعه .
– ایجاد راههایی برای رفع نیازهای روانی و اجتماعی سالمندان .
– ایجاد شرایط لازم جهت کشاندن مردم به داخلمجموعه جهت ایجاد برقراری ارتباط بین سالمندان و مردم و ارائه خدماتی مثل فضای سبز ، مراکز فراغتی تفریحی و … در مجموعه به مردم .

6-2. نتایج فصل چهارم ( مطالعات شهرمشهد )
6-2-1. عوامل اقلیمی شهر مشهد
– پایین بودن دمای هوای زمستان
– نیاز به گرم کردن فضاهای داخلی بیش از 6 برابر نیاز به سرد کردن آنهاست.
– در تابستان می توان با افزایش رطوبت هوا ،دمای آن را در حد آسایش انسان تعدیل نمود ، اما در زمستان گرم کردن هوا به طور طبیعی ، یعنی با استفاده از تابش آفتاب امکان پذیر نیست.
– توجه به وزش باد در ماههای سرد حائز اهمیت است
– شرایط هوا در روزهای تابستان گرم و در شبها مطلوب است.
– مواقع گرم سال محدوده کوچک از کل موقع سال را تشکیل می دهد.

6-2-2. تاثیر عوامل اقلیمی بر بنا
اهدافی که با رعایت شرایط اقلیمی ایجاد اصول طراحی مناسب را بدنبال دارند عبارتند از :
– جلوگیری از تبادل حرارت در جداره های خارجی ساختمان.
– جلوگیری از نفوذ هوای سرد به فضای داخلی با کاستن از تاثیر بار در اتلاف حرارت ساختمان.
– بهره گیری از انرژی خورشید وگرمایش ساختمان.
– محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب و هوای گرم خارج درساعتهای گرم.

اهداف فوق با تمهیدات زیر قابل حصول است:
– پیش بینی پلانهای فشرده و متراکم.
– استفاده هر چه بیشتر از دیواره های مشترک و ایجاد بافتی بهم پیوسته و متراکم در مجموعه های ساختمانی.
– مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی زیاد و مقاوم در برابر رطوبت
(آجر، بتنمتراکموسنگ )مناسب می باشند.
– رنگ پوشش سطوح خارجی بنا معمولا تیره و ارتفاع فضاهای داخلی کم است.
– استفاده از عایق های حرارتی مناسب در دیواره های خارجی و بام .
– در اتصال کف به زمین در نظر گرفتن عایق های رطوبتی لازم است.
– پیش بینی فضاهای کم اهمیت مانند انبار،به عنوان عایق حرارتی در جداره های ساختمان.
– اجتناب از پنجره های بزرگ بویژه در نماهای شمالی .
– استفاده از دریچه های چوبی یا شبکه های عایق متحرک در پشت پنجره ها .
– پیش بینی فرم کالبدی مناسب برای کاستن از تاثیر باد بر ساختمان .
– به حداقل رسانیدن تعداد درهای ورودی در برابر باد و تعبیه ورودی اصلی در ضلع پشت به باد .
– محافظت کامل از ورودی اصلی در برابر باد و تعبیه ورودی اصلی درضلع پشت به باد.
– استفاده از درهای یکپارچه و عایق شده در نماهای رو به باد .
– درز بندی کلیه درها ،پنجره ها و بازشوها .
– نصب دریچه یا شبکه متحرک عایق حرارتی در پشت پنجره ها با استفاده از پرده های داخل.
– توجه به جهت وزش بادهای غالب زمستانی در تعیین جهت استقرار ساختمان .
– استقرار دادن ساختمان در جهت تابش حداکثر انرژی خورشیدی در ساعتهای سرد.
– استقرار دادن ساختمان در جهت تابش حداقل انرژی خورشیدی در ساعتهای گرم.
– جهت گیری بنا با توجه به زاویه تابش خورشید (45 درجه جنوب شرقی تا 20 درجه جنوب غربی ) است.
– ساختمان بهتر است در جهت محور شرقی – غربی گسترش یابد.
– پیش بینی فضاهای قابل تهویه زیر بام و سقف های دوبله ، یا استفاده از عایق حرارتی در بام .
– به منظور کاهش سرعت باد در فصل سرد ، ردیف فشرده ای از درختان همیشه سبزمانند کاج و سرو در حاشیه جنوب شرقی و شمال غربی در فاصله معادل 13.5 برابر ارتفاع درخت ، لازم است بدین ترتیب 50% از سرعت باد کاسته می شود ودر فاصله ی معادل 27 برابر ارتفاع درخت به 25 درصد سرعت باد تنزل می کند .

6-3. آنالیز سایت و تعیین قابلیت اراضی
6-3-1. ابعاد زمین
سایت مورد نظر در منطقه 12 مشهد (الهیه) ، بین 2 خیابان اقدسیه و محمدیه واقع شده است. این زمین قطعه ای ذوزنقه ای شکل به ابعاد 150× 210×147× 200 متر است. در داخل سایت عارضه طبیعی یا مصنوعی خاصی وجود ندارد اما دو ضلع غربی آن جدول کشی شده است. سایت مورد نظر بدون شیب است.

تصویر 6-1. ابعاد زمین
– تراکم حرکت سواره و پیاده در گذرهای اطراف سایت

6-3-2. گذرهای اطراف سایت
– به علت تراکم حرکت پیاده در خیابان جنوب شرقی و جنوب غربی و آسانی حرکت و دسترسی به سایت از طریق پیاده از این سمت ، اولویت ورودی پیاده ابتدا از ضلع غربی و پس از آن از ضلع شمال غربی می باشد.
– به علت تراکم حرکت در خیابان جنوب شرقی ، جنوب غربی و شمال شرقی این اضلاع طبق ضوابط انتخاب ورودی سواره مجاز نمی باشد. مناسب ترین ضلع برای ورودی سواره و پارکینگ ضلع پمال غربی در اولویت بعدی قرار می گیرد.

تصویر 6-2. درجه بندی گذرهای اطراف سایت

6-3-3. کاربری های مجاور سایت
بیشتر زمین های اطراف سایت زمین های بایر می باشد به جز چند کاربری که با فاصله از آن ساخته شده اند. از جمله آنها :
– مسجد در ضلع شمال غربی
– آپارتمان های مرتفعی در تقاطع شمال غربی
– ساختمان های ویلایی 1 تا 2 طبقه در ضلع شمال شرقی
– چند ساختمان اداری در ضلع جنوبی از جمله : شهرداری منطقه 12، آتش نشانی، مخابرات و … .
– چند ساختمان تجاری در اضلاع جنوبی که با فاصله زیاد از سایت قرار دارند.

تصویر 6-3. کاربری های مجاور سایت
6-3-4. دید و منظر
6-3-4-1. دید از خارج به درون سایت
با توجه به تقاطع خیابان شمال غربی و جنوب غربی ، این چهارراه مهم ترین دید نقطه ای، دید از تقاطع سایت می باشد. مهم ترین دید خطی به سایت ، در درجه اول ضلع جنوب غربی و، دید از شمال غربی در درجه بعدی اهمیت قرار دارد.
با توجه به این موارد ، ورودی اصلی ، فضاهای سبز و عناصر با اهمیت پروژه باید در تقاطعی از سایت قرار بگیرد که ضمن برخورداری از مناسب ترین دیدها، خود مانعی بصری برای سایر عناصر و اجزاء با ارزش پروژه محسوب نگردد.

6-3-4-2. دید از درون سایت به خارج
مسکونی های مرتفع ، یک شکل و یک دستی در تقاطع شمال غربی و مسجد بزرگ در این خیابان و همچنین ساختمان آتش نشانی در ضلع جنوب غربی از عناصر قابل توجه در بافت مجاور سایت هستند.

تصویر 6-4. دید ها از داخل و خارج سایت

6-3-5. آلودگی صوتی
تقاطع دو خیابان در غرب سایت بالاترین میزان آلودگی صوتی را دارد. ضلع جنوب غربی و شمال شرقی به ترتیب از آلودگی صوتی کمتری برخئردارند. بنابراین در صورت ایجاد کاربری هایی در فضاهای باز در این محدوده ها از سایت می بایست با استفاده از موانعی طبیعی و مصنوعی میزان آلودگی صوتی را تا سطح مطلوبی کاهش داد. از طرف دیگر می توان در این بخش ها عملکردها یا فضاهایی را قرار داد که یا سروصدای زیادی تولید می کنند و یا نیاز به سکوت ندارند، مثل پارکینگ، انبار، سالن چند منظوره (آمفی تئاتر)، سالن ورزشی و …
ضلع شمال شرقی و جنوب غربی به ترتیب کمترین میزان آلودگی صوتی را دارند. این محدوده مناسب ترین مکان برای قرارگیری عملکردهایی نظیر فضاهای نگهداری هفتگی، کتابخانه، کلاس های آموزشی و … است که نیاز به سکوت دارند.

تصویر 6-5. آلودگی های صوتی اطراف سایت

6-3-6. عوامل اقلیمی موثر در سایت
– جریان باد
– جهت تابش خورشید
– جهت استقرار ساختمان تحت تاثیر عوامل اقلیمی

تصویر 6-6. عوامل اقلیمی موثربر سایت
6-4. دیدهای اطراف سایت

تصویر 6-7.دید به خیابان های اطراف سایت

تصویر 6-8.دید به خیابان های اطراف سایت

تصویر 6-9.دید به خیابان های اطراف سایت

تصویر 6-10.دید به خیابان های اطراف سایت

تصویر 6-11.دید از بیرون به داخل سایت
6-5. جانمایی عناصر اصلی پروژه با توجه به زمینه
با توجه به قابلیت اراضی سایت و ویژگی فضاها که در قسمت های گذشته ذکر شدند ، برای هر یک از عناصر اصلی پروژه می توان حوزه ای مناسب را در نظر گرفت.

6-5-1. حوزه مناسب قرارگیری کاربری نگهداری روزانه
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت با مسیرهای اصلی پیاده اطراف سایت ارتباط محکمی دارد.
– این بخش از سایت با مسیرهای اصلی سواره اطراف سایت ارتباط محکمی دارد.
– این بخش در قسمتی از سایت قرار دارد که دارای دید خطی خوبی از خارج به داخل سایت است.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده نیمه خصوصی و نیمه عمومی قرار دارد.

6-5-2. حوزه مناسب قرارگیری کاربری هفتگی
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش در قسمتی از سایت قرار دارد که دارای کمترین میزان آلودگی صوتی باشد.
– این بخش در قسمتی از سایت قرار دارد که دید شهری به آن وجود ندارد اما دید محله ای خوبی از خارج به داخل سایت وجود دارد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده خصوصی قرار دارد

ت 6-12. حوزه قرارگیری روزانه ت 6-13. حوزه قرارگیری هفتگی

6-5-3. حوزه مناسب قرارگیری کاربری های آمفی تئاتر ، ورزشی و نمازخانه
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت ارتباط خوبی با مسیرهای اصلی سواره و پیاده اطراف سایت دارد.
– این بخش از سایت دارای بالاترین میزان آلودگی صوتی است.
– این بخش در قسمتی از سایت قرار دارد که دارای بهترین دید شهری می باشد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده عمومی قرار دارد.

6-5-4. حوزه مناسب قرارگیری کتابخانه
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده نیمه خصوصی و نیمه عمومی قرار دارد .
– این بخش در قسمتی از سایت قرار دارد که دارای کمترین میزان آلودگی صوتی باشد.

ت 6-14. حوزه قرارگیریکتابخانه ت 6-15. حوزه قرارگیری آمفی تئاتر و …

6-5-5. حوزه مناسب برای قرارگیری اداری
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسیدر محدوده عمومی و نیمه عمومی قرار دارد.
– این بخش از سایت ارتباط خوبی با مسیرهای پیاده اطراف سایت دارد.

6-5-6. حوزه قرارگیری کاربری های رفاهی ، فراغتی و پزشکی
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت ارتباط بسیار خوبی با سایر قسمت های سایت دارد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده نیمه عمومی و نیمه خصوصی قرار دارد.

6-5-7. حوزه مناسب قرارگیری خدماتی
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت ارتباظ خوبی با ورودی سواره دارد.
– دسترسی داخلی از این بخش به سایر قسمتها در سایت به راحتی میسر است.
– این بخش از سایت دارای کمترین دید شهری و کمترین دید داخلی می باشد

ت 6-16. حوزه قرارگیری رفاهی و… ت 6-17. حوزه قرارگیری اداری

6-5-8. حوزه مناسب جهت قرارگیری فضاهای بازی فکری
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت دارای کمترین میزان آلودگی صوتی می باشد.
– این بخش از سایت دسترسی خوبی به بخش های داخلی سایت دارد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده نیمه خصوصی قرار دارد.

6-5-9. حوزه مناسب برای قرارگیری مسیر پیاده روی
مهمترین عامل در تعیین این مسیر اول ویژگی های اقلیمی و دوم نحوه دسترسی به عملکردهای داخل سایت می باشد.
مسیر تعیین شده در واقع به صورت شماتیک مسیر منطبق با اقلیم را معین می کند که در جهت شمال شرقی – جنوب غربی و عمود بر مسیرهای باد زمستانی در نظر گرفته شده است.

ت 6-18. حوزه قرارگیری مسیر پیاده روی ت 6-19. حوزه قرارگیریفضاهای بازی فکری

6-5-10. حوزه مناسب قرارگیری فضاهای گلکاری و باغبانی
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت دید شهری ندارد اما دارای دید محلی بسیار خوبی می باشد.
– این بخش از سایت دارای کمترین میزان آلودگی صوتی می باشد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده خصوصی قرار دارد.
– این بخش از سایت به لحاظ اقلیمی مناسب ترین محل برای قرارگیری فضای سبز می باشد.

6-5-11. حوزه مناسب برای قرارگیری کاربری های عمده فضای باز
منظور از کاربری های عمده فضای باز ، آمفی تئاتر روباز ، قهوه خانه سنتی ، تجاری ها و فضای برپایی نمایشگاههای موقت می باشد.
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت ارتباط خوبی با مسیرهای اصلی سواره و پیاده اطراف سایت دارد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده عمومی قرار دارد.
– این بخش در قسمتی از سایت قرار دارد که میزان آلودگی صوتی آن بالا می باشد.

ت 6-20. حوزه قرارگیری فضاهای باز ت 6-21. حوزه قرارگیری فضاهای گلکاری

6-5-12. حوزه مناسب قرارگیری فضاهای ورزشی
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– این بخش از سایت ارتباط خوبی با مسیرهای اصلی سواره و پیاده اطراف سایت دارد.
– این بخش از سایت به لحاظ سلسله مراتب دسترسی در محدوده عمومی قرار دارد.
– اینبخش در قسمتی از سایت قرار دارد که میزان آلودگی صوتی در آن بالا می باشد.

6-5-13. حوزه مناسب قرارگیری پارکینگ
خصوصیات مهم و تاثیرگذار این قسمت از سایت عبارتند از :
– کمترین میزان تراکم حرکتی سواره وجود داشته باشد تا ورود و خروج استفاده کننده از پارکینگ به راحتی امکان پذیر باشد.
– در قسمتی از سایت قرار گیرد که برقراری ارتباط با سایر قسمت های داخلی سایت به راحتی امکان پذیر باشد.
– ورود و خروج استفاده کننده از پارکینگ مشکلی برای ترافیک سواره گذرهای اطراف سایت بوجود نیاورد.

ت 6-22. حوزه قرارگیری پارکینگ ها ت 6-23. حوزه قرارگیری فضاهای ورزشی

6-6. لکه گذاری سایت

تصویر 6-24. لکه گذاری سایت

منابع

[1] .شریف امیر، حسین ، خانه سالمندان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ، 1382.
[2]. نجف زاده ، شرمینه ، خانه سالمندان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، 1385 .
[3]. پرهیزی ، رکسانا ، سراهای سالمندان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ،1384 .
[4]. محسنی ، منوچهر ، جامعه شناسی پزشکی و بهداشت ، تهران ، ظهوری ، 1368 .
[5]. سیام ، شهره ، آسایشگاه های سالمندان : مزایا و معایب ، مجله بهداشت جهان ، پائیز 1380 .
[6]. کسمایی ، مرتضی ، اقلیم و معماری .
[7]. قبادیان ، وحید ، طراحی اقلیمی .
[8]. www.kahrizak.com
[9] htm .سرای سلامتی.www
[10]. مصاحبه با مسئول سرای سلامتی
[11]. متقی ، خانه سالمندان ، پایان نامه کارشناسی ، موسسه غیرانتفاعی اشراق بجنورد ،1388
[12]. htm://Robertcmchugh Architect,htm [13]. عالی ، شهیندخت ، "خانه سالمندان"، مجموعه مقالات سالمندی ، گروه بانوان نیکوکار، ج 2 ، 1379،ص 113 .
[14]. .htmاطلاعات آماری شهرداری مشهد.www
[15]www.ramin051.blogfa.com
[16]. رفیع زاده ، ندا ، نوذری ، شعله ، روشن بخش ، حسین ، رهنمودهای طراحی معماری خانه های سالمندان ، تهران ، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن ، 1380 .
[17]. نویفرت ، ارنست ، اطلاعات معماری ، مظفری ترشیزی، حسین، تهران ، انتشارات آزاده، 1381.
[18]. آرام ، ؟ ، سازمان بهزیستی خراسان رضوی ، مصاحبه .
[19]. آیین نامه و دستورالعمل های توانبخشی ، سازمان بهزیستی خراسان رضوی.

The aim of this project for elderly housing complex built with an appropriate and sometimes rented for individuals covered by organizations with no rental services to the elderly is set. The ruling ideology in any design project based on the characteristics of elderly nursing and Sourcing to dwellings not more social aspects of dwellings and a special live performance of the set (with emphasis on how personal characteristics affecting design) and as the series of existing housing in the city as an urban element to act only with the thought that this difference of views and needs of the elderly they designed a special collection of spaces and services required in their own data instead. This set of elements and relying on urban activities for seniors completing requirements in the region are designed. According to studies conducted on the basis and principles governing research studies, as well as Physical and functional studies of listed and per capita Drfsvl, rehabilitation services, nearly 180people in the regional scale is determined

6