شناسایی فرصت ها و تهدیدهای جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
تقدیم به پدر و مادر عزیزم :
از پدر و مادر عزیز ، دلسوز و مهربانم که آرامش روحی و آسایش فکری فراهم نمودند تا با حمایت های همه جانبه در محیطی مطلوب ، مراتب تحصیلی درسی را به نحو احسن به اتمام برسانم ; سپاسگزاری نمایم.
شکر خدا که هر چه طلب کردم از خدا بر منتهای همت خود کامران شدم
و تقدیم به خواهران و برادران عزیزم:
که همیشه حامی ام بودند.
تقدیم به :
به مصداق "من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق " بسی شایسته است از استاد فرهیخته و جناب آقای مهندس مجتبی عباس پور
که با کرامتی چون خورشید ، سرزمین دل را روشنی بخشیدند و گلشن سرای علم و دانش را با راهنمایی های کار ساز و سازنده بارور ساختند ; تقدیر و تشکر نمایم.
(و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه).
معلما مقامت ز عرش برتر باد همیشه توسن اندیشه ات مظفر باد
به نکته های دلاویز و گفته های بلند صحیفه های سخن از تو علم پرور باد
چکیده
شناخت تنگناها و موانع جذب و گسترش سرمایه گذاری در مناطق آزاد ، چشم انداز روشنی از عوامل موثر بر جذب و گسترش سرمایه های خارجی ارائه می کند. پس از شناسایی فرصت های موثر بر جذب سرمایه گذاری می توان اقدامی مفید و مناسب پیش روی سیاستگذاران و برنامه ریزان قرار داد. در این پژوهش فرصت ها و تهدیدهای جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند مورد بررسی قرار گرفت. تمامی پارامترها از جمله شرایط سیاسی و اقتصادی کشور عراق ، لایروبی رودخانه اروند ، نوسازی زیر ساخت ها توسط دولت ، حظور مناسب سرمایه گذاران داخلی ، قوانین و مقررات مربوط به مناطق آزاد ، همکاری ارگانها و سازمان های محلی ، انتصاب مدیران شایسته و متخصص و رفع خسارت ها و ویرانی های باقیمانده از جنگ تحمیلی در جذب سرمایه در منطقه آزاد اروند مهم و ضروری شناخته شدند. همچنین با توجه به تحلیل وضعیت موجود منطقه متغیرهای اصلی اثر گذار بر جذب سرمایه در منطقه آزاد اروند عبارت اند از :زیرساخت ها و امکانات، قوانین و مقررات مربوط به مناطق آزاد، مدیریت شایسته و متخصصو حظور مناسب سرمایه گذار داخلی.
واژگان کلیدی : سرمایه گذاری ، منطقه آزاد ، فرصت ، تهدید
فهرست مطالب
صفحه عنوان
فصل اول : کلیات تحقیق 1
1-1 مقدمه 2
1-2 بیان مسئله 3
1-3 سوالات تحقیق 4
1-4 اهداف تحقیق 4
1-5 سابقه و ضرورت انجام تحقیق 5
1-6 روش انجام تحقیق 7
1- 7 واژگان کلیدی 7
1-7-1 سرمایه گذاری 8
1-7-2 منطقه آزاد 8
1-7-3 تهدید 8
1-7-4 فرصت 8
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق 9
2-1 مقدمه 10
2-2 تعریف سرمایه 11
2-3 تعریف سرمایه گذاری 11
2-4 تعریف سرمایه گذاری خارجی 11
2-4-1 سرمایه گذاری غیر مستقیم خارجی یا سرمایه گذاری پرتفلیو 13
2-4-2 سرمایه گذاری زیربنایی در مقابل سرمایه گذاری روبنایی 13
2-5 انواع سرمایه گذاران 13
2-5-1 اشخاص حقیقی 14
2-5-2 اشخاص حقوقی 14
2-5-2-1 بانکها 14
2-5-2-2 شرکت های بیمه 14
2-5-2-3 صندوق های بازنشستگی 15
2-5-2-4 شرکت های سرمایه گذاری 15
2-5-2-5 شرکت های دارنده یا مادر 16
2-5-2-6 شرکت های کارگزار 16
2-5-2-7 سایر اشخاص حقوق 16
2-6 تقسیم بندی سرمایه گذاری 17
2-6-1 بر اساس موضوع سرمایه گذاری 17
2-6-2 بر اساس زمان یا مدت سرمایه گذاری 17
2-6-3 بر حسب خطر یا ریسک سرمایه گذاری 17
2-7 عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری 18
2-7-1 نرخ بازگشت سرمایه 18
2-7-2 باز بودن اقتصاد 19
2-7-3 رشد اقتصادی 19
2-7-4 تورم 19
2-7-5 زیربناها 20
2-7-6 نرخ ارز 20
2-7-7 اندازه بازار 20
2-8 تعریف منطقه آزاد 21
2-8 تفاوت مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری 27
2-9 تاریخچه مناطق آزاد در جهان 27
2-10 ابزارهای تشویقی به منظور جلب سرمایه های خارجی در مناطق آزاد 28
2-11 تاریخچه مناطق آزاد کشور 28
2-12 تسهیلات قانونی کلیه مناطق آزاد ایران 30
2-13 اصول کلی مقررات صادرات و واردات منطقه آزاد اروند 31
2-14 شرحی از اهداف تشکیل مناطق آزاد در کشور 31
2-15 انواع مناطق آزاد تجاری- صنعتی درکشور 32
2-15-1 منطقه آزاد کیش 32
2-15-2 منطقه آزاد قشم 33
2-15-3 منطقه آزاد چابهار 34
2-15-4 منطقه آزاد اروند 35
2-15-5 منطقه آزاد انزلی 36
2-15-6 منطقه آزاد ارس 37
2-16 مقایسه عملکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی مناطق آزاد 38
2-17 نگاه کلی به منطقه آزاد اروند 41
2-17-1 تاریخچه منطقه آزاد اروند 41
2-17-2 ویژگی های جمعیتی منطقه آزاد اروند 45
2-17-3 موقعیت جغرافیایی شهرستان های آبادان و خرمشهر 45
2-17-4 آب و هوا 46
2-17-5 منابع آب های سطحی در منطقه آزاد اروند 47
2-17-6 راه های ارتباطی و حمل و نقل در منطقه آزاد اروند 48
2-17-7 راه آهن 48
2-17-8 فرودگاه ها و شرکت های هواپیمایی منطقه آزاد اروند 49
2-17-9 بندر خرمشهر 49
2-17-10 بندر آبادان 50
2-17-11 زراعت و باغداری در منطقه 50
2-17-12 توریست و جاذبه های گردشگری در منطقه 51
2-18پیشینه تحقیق 52
2-19 اهمیت پیشینه در تحقیقات 52
فصل سوم : روش های انجام تحقیق 57
3-1 مقدمه 58
3-2 روش انجام تحقیق 60
3-3 اهداف تحقیق 60
3-4 سوالات تحقیق 61
3-5 اعتبار (روایی) 61
3-5-1 انواع اعتبار 62
3-6 پایایی 63
3-6-1 برآورد پایایی 64
فصل چهارم : پاسخ به سوالات تحقیق 65
4-1 مقدمه 66
4-2 پاسخ به سوال اول تحقیق………………………………………………………………………………………………………….66
4-3 پاسخ به سوال دوم تحقیق 70
4-4 پاسخ به سوال سوم تحقیق 73
4-5 پاسخ به سوال چهارم تحقیق 74
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات 76
5-1 مقدمه 77
5-2 نتیجه گیری 78
5-3 پیشنهادات 80
منــــابع و مــــاخذ 83
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
توسعه اقتصادی نیازمند سرمایه گذاری در بخش ها و فعالیت های مختلف اقتصادی است. بدون سرمایه گذاری در طرح های زیربنایی و رو بنایی نمی توان انتظار گسترش اشتغال ، تولید و رفاه اقتصادی را داشت. مناطق آزاد به عنوان یکی از ابزارهای گسترش صادرات صنعتی و تسهیل دسترسی کشورها به بازارهای جهانی مورد توجه اغلب دولتمردان و اقتصاددانان قرار گرفته است. امروزه تجربه بسیاری از کشور ها مانند چین ، کره جنوبی ، تایوان نشان می دهد که می توان با ایجاد مناطق پردازش صادرات یا مناطق آزاد تجاری- صنعتی امکان جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و توسعه صادرات کالاهای صنعتی و در نتیجه درآمدهای ارزی کشور را افزایش داد. ( کریمی کیا، اسما،1391 )
این مناطق با برخورداری از معافیت های مالیاتی و گمرکی و دوری از قوانین دست و پا گیر و باز دارنده داخلی ، برخورداری از امکانات زیربنایی مناسب و سازمان های اجرایی کارآمد و … می توانند سرمایه گذاران خارجی را به دلیل بهره گیری از مزیت های نسبی همچون ارزانی نیروی کار و مواد اولیه و نزدیکی به بازارهای مصرف جذب کنند این مناطق در صورت توفیق می توانند سرمایه های خارجی را برای گسترش صنعت صادرات گرا ، انتقال تکنولوژی و ایجاد فرصت های شغلی مناسب بکار برند و اقتصاد بسته و ناکارای داخلی را به اقتصاد بین المللی گره بزنند لذا ایجاد و توسعه مناطق آزاد تجاری می توانند به عنوان یک خط مشی سریع و راهی میانبر برای تحقق اهدافی چون جذب سرمایه های داخلی و خارجی و صنعتی شدن سریع به منظور توسعه صادرات غیرنفتی مورد استفاده قرار گیرد. (دیده وری، سید اردشیر ، 1390)
آمار و اطلاعات موجود درباره ی مناطق آزاد تجاری- صنعتی کشور حاکی از این واقعیت است که این مناطق در مقایسه با مناطق پردازش صادرات کشورهایی نظیر چین ، کره جنوبی ، امارات متحده عربی و … در دستیابی به اهداف تعیین شده برای آنها چندان موفق نبوده اند و به ویژه در جذب سرمایه اعم از داخلی و خارجی ناتوان بوده اند بنابراین در این مورد پس از گذشت بیش از پنج سال از تاسیس منطقه آزاد اروند لزوم بررسی و شناسایی نقاط قوت و ضعف این منطقه و اولویت بندی آنها در نقش اهداف اولیه آن به خودی خود اهمیت می یابد. (کریمی کیا، اسما،1391)
شناخت تنگناها و موانع جذب و گسترش سرمایه گذاری در مناطق آزاد چشم انداز روشنی از عوامل موثر بر جذب و گسترش سرمایه های خارجی ارائه می کند. پس از شناسایی عوامل موثر بر جذب سرمایه در مناطق آزاد اولویت بندی و تعیین میزان نقش هر یک از عوامل اثرگذار بر جذب سرمایه می تواند اقدامی مفید و مناسب پیش روی سیاست گذاران و برنامه ریزان قرار دهد. (کریمی کیا، اسما،1391)
1-2 بیان مسئله
این پژوهش تحت عنوان شناسایی فرصت ها و تهدیدهای جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند و اولویت بندی آنها صورت گرفته است . سرمایه گذاری عبارت است از تولید یا خرید هر نوع دارایی سرمایه ای حقیقی و بطور دقیق افزایش موجودی سرمایه در طی زمان. ( قدیری ، کاشانی ، 1378)
منظور از فرصت ها : هر عاملی که روند تشکیل و توسعه سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند را تسریع بخشد فرصت ها امکان فراتر رفتن از اهداف را ایجاد می کنند.
منظور از تهدیدها : هر عاملی که روند تشکیل و توسعه سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند را تحت تاثیر منفی قرار دهد. تهدیدها امکان رسیدن به اهداف را با مانع روبرو می کنند.سرمایه گذاری در گرو پیدایش زمینه هایی است و تا زمانی که متغیرهای لازم فراهم نگردد سرمایه گذاری امکان پذیر نمی باشد. کمبود یا عدم وجود برخی عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری که مورد توجه سرمایه گذار است به عنوان مانع در مسیر جذب سرمایه می باشد.
در این پژوهش سعی شده فرصت های جذب سرمایه گذاری را شناسایی و اولویت بندی کرده و نیز با شناسایی تهدیدهای جذب سرمایه گذاری و ارائه راه حل های احتمالی به گسترش جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کمک نموده تا این منطقه بتواند با سرعت در جهت دستیابی به چشم انداز پیش روی آن حرکت کند.
1-3 سوالات تحقیق
1. عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کدام است؟
2. موانع سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کدام است ؟
3. مزایای سرمایه گذاری داخلی در منطقه آزاد اروند چیست؟
4. مزایای سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند چیست؟
1-4 اهداف تحقیق
1. بررسی عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
2. بررسی فرصت های سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
3. بررسی موانع و مشکلات سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
4. بررسی مزایای سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند (دیده وری، سیداردشیر ،1390)
1-5 سابقه و ضرورت انجام تحقیق
همه اقتصاددانان سرمایه را به عنوان نیروی محرکه رشد و توسعه ی اقتصادی جوامع تلقی می کنند. استفاده از امکانات سرمایه گذاری داخلی و خارجی از طریق بکارگیری مطلوب منابع تولید از مهمترین عوامل نیل به پیشرفت اقتصادی جوامع به حساب می آید. تامین مالی تشکیل سرمایه داخلی از طرق مختلف همچون استفاده از پس انداز داخلی ، بدهی خارجی و جذب سرمایه خارجی امکان پذیر است.
امروزه بسیاری از کشورهای جهان تمایل شدیدی به جذب سرمایه گذاری پیدا کرده اند. با توجه به نقشی که سرمایه گذاری در منطقه به اشتغال ، انتقال تکنولوژی ، ارز آوری ، توسعه منابع انسانی و … می تواند داشته باشد و با توجه به حجم عظیم بیکاری که در کشور و منطقه وجود دارد و توسعه صادرات غیرنفتی و تشویق فعالیت های مولد مورد توجه قرار گرفته است اهمیت این تحقیق نمایان می شود.
عدم موفقیت مورد انتظار برخی مناطق مشابه در کشور ضرورت بررسی علمی این موضوع را بیان می کند تا از این طریق بتوانیم با شناسایی موانع سرمایه گذاری نسبت به رفع آنها اقدام و از اتلاف منابع و سرمایه گذاری های بی ثمر جلوگیری کنیم. شناخت نقطه نظرات سرمایه گذاران و کارشناسان و بکارگیری آن در جهت پیشرفت سریعتر منطقه و به دنبال آن پیشرفت کشور. در جوامع امروز جهان، بسیاری از کشورهای جهان با کمبود سرمایه و منابع سرمایه ای روبرو هستند و استفاده مناسب از سرمایه و همچنین کاهش هزینه فرصت سرمایه اهمیت بسیار زیادی دارد.
سرمایه خارجی تنها نقش تامین کمبود منابع مالی را در یک کشور بر عهده نمی گیرد بلکه مدیریت سرمایه گذاری هرجامعه ای می تواند و باید با هنر خاص خود سرمایه های خارجی و همچنین سرمایه متعلق به بومیان مقیم خارج را جذب کند تا سرمایه های مزبور دانش فنی و فناوری را با خود به همراه بیاورند و با فعالیت در جامعه میزبان به نشر آن بپردازند. دانش فنی و تکنولوژی در عمل فرایند بومی شدن یعنی سازگاری با محیط خود را تجربه می کند تا از این طریق به نقطه بهره وری عوامل نزدیکتر گردد. دستیابی بومیان به این دانش فنی و فناوری به طور طبیعی جایگاه جامعه را در تقسیم بین المللی کار هم معین می کند.
سرمایه ها با خود بازار انواع کالا و خدمات را هم می آورند. هرچه مدیریت اقتصادی قوی تر عمل کند جایگاه مناسب تری بدست می آید و هر چه از فرصت ها غفلت بیشتری شود، زمینه رقابت را در این جهان پر رقابت به دیگران واگذار می نماید. سرمایه خارجی در حقیقت بر پایه امکانات بالقوه و بالفعل جامعه میزبان و با تکیه بر پایگاه خود در تولیدات جهانی ، جایگاهی را در زنجیره تولید به میزبان اختصاص می دهد.
ایران از نظر سرمایه گذاری خارجی اقتصادی بسته دارد و چنین اقتصادی نمی تواند بطور مطلوب در فرایند نقل و انتقالات دانش فنی ، اطلاعات و فناوری قرار گیرد. انتقال تکنولوژی می تواند مهمترین هدف جذب سرمایه به منطقه تلقی گردد. تکنولوژی نه تنها باعث رشد اقتصادی می شود بلکه به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه اقتصادی به حساب می آید. صدور کالای صنعتی می تواند از طریق افزایش درآمدهای ارزی آثار بسیاری به اقتصاد منطقه و کشور داشته باشد.
حرکت در جهت تحولات اقتصادی تنها به اتکای سرمایهگذاری داخلی امکان پذیر نخواهد بود حرکت در جهت تحولات اقتصادی نیازمند سرمایه گذاری است و تنها با اتکای به سرمایه گذاری داخلی این مهم امکان پذیر نیست بنابراین سیاستگزاران اقتصادی لزوم توجه به سرمایه گذاری خارجی را مورد توجه قرار می دهند.
امروزه جذب سرمایه بدون حضور در جریان گسترده و پویای جهانی شدن اقتصاد ممکن نیست.در شرایط موجود در اقتصاد جهانی آنچه بیش از جذب دایم و قطعی سرمایه اهمیت دارد، گردش سرمایه ای است بنابراین کشور ها باید بتوانند شرایطی را فراهم آورند که پهنه های جغرافیایی زیر پوشش آنها به مکان های جذاب برای گذر سرمایه بدل شوند.
توجه به کارکرد این مناطق آزاد (از جمله منطقه آزاد اروند) به عنوان محلی برای جذب سرمایه های خارجی ، دستاوردهای فراوانی را برای منطقه و کشور به ارمغان خواهد آورد.
منطقه آزاد اروند که در نیمه دوم سال 1382 به تصویب رسیده است با وسعتی بالغ بر 17200 هکتار پس از منطقه آزاد قشم بزرگترین منطقه آزاد تجاری و صنعتی است. تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی ، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی ، ایجاد اشتغال سالم و مولد ، تنظیم بازار و کالا، حظور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای ، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی از جمله اهداف پیش بینی شده در این منطقه می باشد. این منطقه و مزیت های متنوع و گسترده موجود در آن گویای این حقیقت است که اروند منطقه فرصت های طلایی به منظور توسعه و سرمایه گذاری در همه زمینه هاست.
عدم موفقیت مورد انتظار این مناطق در کشور ضرورت بررسی علمی این موضوع را در این منطقه و دیگر مناطق مشاب را نشان می دهد. در این تحقیق می خواهیم با معرفی قابلیت ها و پتانسیل های موجود در منطقه عملکرد منطقه آزاد اروند را در جذب سرمایه گذاری بررسی کرده و با رفع موانع و تهدیدهای پیش روی این منطقه در جذب سرمایه گذاری زمینه دستیابی به اهداف مشخص شده در چشم انداز این منطقه آزاد را با سرعت هرچه تمامتر فراهم سازیم.(دیده وری ، سید اردشیر،1390).
1-6 روش انجام تحقیق
در این پژوهش از مطالعه توصیفی و میدانی و استفاده از کتب ، اسناد و سایت های معتبر و کتابخانه های مجازی برای جمع آوری اطلاعات استفاده می شود.
1- 7 واژگان کلیدی
سرمایه گذاری ، منطقه آزاد ، فرصت ، تهدید
1-7-1 سرمایه گذاری
به معنی گذاشتن پول در چیزی با انتظار سود از آن است. به طور دقیق تر سرمایه گذاری تعهد پول یا سرمایه برای خرید مالی وسایل یا دارائی های دیگر، به منظور منفعت برگشتهای سودمند ومفید در قالب بهره، سود سهام یا قدردانی از ارزش وسایل )منافع سرمایه( است.
1-7-2 منطقه آزاد
بنا به تعاریف بین المللی منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهره گیری از مزایایی نظیر معافیت های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زاید ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می نماید.
1-7-3 تهدید
عوامل یا وضعیت های برون سازمانی هستند که بر سازمان تاثیر منفی و نامطلوب دارند (می توانند داشته باشند) یا آن را از انجام وظایف یا ماموریتش باز می دارند (می توانند بازدارند.
1-7-4 فرصت
عوامل یا وضعیت های برون سازمانی که بر سازمان تاثیر مثبت و مطلوب دارند (می توانند داشته باشند) یا آن را در انجام وظایف یا ماموریتش کمک می کنند (می توانند کمک کنند.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1 مقدمه
یکی از مهمترین اهداف کشورها بویژه جوامع در حال توسعه، دستیابی به رشد و توسعه پایدار و افزایش درآمد ملی از طریق ارتقا ظرفیت های تولیدی و صادراتی خود است. چرا که افزایش درآمد و به تبع آن صادرات ، شاخص های توسعه اقتصادی کشورها را بهبود می بخشد. از جمله مهمترین شاخص ها نرخ رشد سرمایه گذاری بوده به طوری که بسیاری از اققتصاددانان از آن به عنوان موتور توسعه ای که سایر شاخصها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. نام برده و دلیل توسعه نیافتگی بسیاری از کشورها را ناشی از کمبود سرمایه می دانند. از این رو تلاش برای جذب سرمایه گذاری از مهمترین اقدامات دولتها برای دستیابی به این امر مهم بوده و در کشور عزیزمان نیز به دلیل اهمیت جذب سرمایه گذاری، مناطقی به عنوان آزاد ایجاد گردیدند که هدف عمده تاسیس آنها، تسهیل امر مهم جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی است. یکی ازمناطق آزاد تجاری – صنعتی کشور، منطقه آزاد انزلی می باشد که در این فصل به توضیح کامل در زوایای مختلف بیان خواهد شد1.
در تحقیق پیشرو ، ضمن بررسی اهداف تاسیس مناطق آزاد در کشور های مختلف و بررسی مناطق آزاد جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر منطقه آزاد انزلی به بررسی پتانسیل ها و موانع سرمایه گذاری پیشروی منطقه آزاد انزلی پرداخته و در پایان نیز با ذکر چند مورد تحقیق انجام شده در این مورد تحت "عنوان پیشینه " تحقیق به اهمیت موضوع تاکید می نماییم.
2-2 تعریف سرمایه
سرمایه هر کالا ثروت و یا پولی است که توان آمیزش با دیگر عوامل را برای تولید کالاها و یا افزایش ثروت از راه های گوناگون داشته باشد. به بیان دیگر سرمایه عبارت از آن بخش از کالاها است که خود تولید کننده کالاها و خدمات دیگر است. ( کلانتری،1384،87 )
2-3 تعریف سرمایه گذاری
سرمایه گذاری عبارت است از افزایش حجم سرمایه موجود یک جامعه در طی یک دوره معین، به عبارت دیگر سرمایه گذاری همان تشکیل سرمایه است. ( کلانتری،1384،88 )
2-4 تعریف سرمایه گذاری خارجی
انتقال وجوه یا مواد از یک کشور به کشور دیگر جهت استفاده در تاسیس یک بنگاه اقتصادی در کشور اخیر در ازاء مشارکت مستقیم یا غیر مستقیم در عواید آن.(ریلند،1985 ،ص246) اطلاق می گردد.
یکی از اشکال سرمایه گذاری ، سرمایه گذاری خارجی است که به شکل صدور سرمایه از کشور سرمایه گذاری به کشورهای سرمایه پذیر انجام می پذیرد و به صورت سرمایه گذاری در تولید و ساخت کالا ، استخراج مواد خام ، تاسیس و گسترش نهادهای مالی و… در فراسوی مرزهای ملی انجام می شود. سرمایه گذاری خارجی یکی از مهمترین شیوه های تامین مالی خارجی به روش غیر استقراض است که بر خلاف روش قرضی تامین مالی خارجی که در تراز پرداخت های کشور میزبان به عنوان بدهی محسوب می شود به عنوان منابع سرمایه گذاری تلقی می گردد.
سرمایه گذاری خارجی به دو دسته کلی تقسیم می گردد:
1. سرمایه گذاری مستقیم خارجی
2. سرمایه گذاری غیر مستقیم خارجی
سرمایه گذاری مستقیم خارجی
صندوق بین المللی پول FDIرا چنین تعریف کرده است:
"سرمایه گذاری های مستقیم با هدف کسب منافع طولانی مدت توسط یک شخصیت حقیقی یا حقوقی مستقر در یک اقتصاد معین صورت می گیرد"
"کنفرانس تجارت و توسعه سازمان مللFDI را سرمایه ای دانسته است که متضمن مناسبات بلندمدت میان سرمایه گذار و سرمایه پذیر بوده و کنترل و منافع مستمر اشخاص حقیقی و یا حقوقی مقیم یک کشور در شرکتی خارج از موطن سرمایه گذار را به همراه دارد. (آنکتاد،1996،ص195(
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی FDIرا چنین تعریف می کند : سرمایه گذاری که با هدف ایجاد روابط اقتصادی مستمر و اعمال نفوذ موثر و مدیریت در موارد زیر صورت می گیرد :
1. ایجاد یک شرکت با مالکیت کامل، تاسیس موسسه فرعی، تاسیس شعبه و تملک دارایی کامل یک شرکت موجود
2. مشارکت در یک شرکت جدید یا موجود
سازمان تجارت جهانی را چنین تعریف می کند : زمانی صورت می گیرد که سرمایه گذار یک کشور مبدا (کشور مادر ) یک دارایی را درکشور دیگر (میزبان ) با هدف مدیریت آن بدست می آورد. (برادلو و اسکار،2000 ، ص3(
2-4-1 سرمایه گذاری غیر مستقیم خارجی یا سرمایه گذاری پرتفلیو
به آن دسته از سرمایه گذاری هایی اطلاق می شود که اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی به صورت خرید اوراق بهادار یک موسسه یا شرکت مالی بدون آنکه مستقیما در امر سرمایه گذاری شرکت نمایند، سرمایه خود را در اختیار کشور میزبان قرار می دهند. خرید اوراق قرضه و سهام شرکت ها در معاملات بورس و قبوض سپرده در بانک های خارجی از انواع سرمایه گذاری پرتفلیو می باشد.
2-4-2 سرمایه گذاری زیربنایی در مقابل سرمایه گذاری روبنایی
زیربناها برای محیط اقتصادی کشور اهمیت اساسی دارد. زیرساخت های مناسب موجب حرکت اقتصاد بدون انحرافات مهم به سمت رشد می شود زیرساخت ها به طور معمول تنها به شکل فیزیکی مانند جاده هابنادر و… نیستند ؛ بلکه کارکرد خوب نهادهای کشور را نیز شامل می شوند. سرمایه گذاران خارجی اقتصادهایی را ترجیح می دهند که دارای شبکه توسعه یافته ای از جاده ها ، فرودگاه ها ، عرضه آب ، عرضه بدون وقفه انرژی ، تلفن و اینترنت باشد. زیر ساخت های ضعیف هزینه فعالیت های اقتصادی را افزایش و نرخ بازده سرمایه را کاهش می دهد. روبنا شامل سیاست، حقوق و ایدئولوژی است. رابطه ی این دو به این ترتیب است که زیربنا بیشتر نقشی مستقل و روبنا بیشتر نقشی تبعی دارد.( کریمی کیا، اسما، 1391)
2-5 انواع سرمایه گذاران
سرمایه گذارانی که در بازارهای معامله اوراق بهادار وجود دارند متنوع و به شرح زیرند:
2-5-1 اشخاص حقیقی
گروهی هستند که بیشتر به امید انتفاع از سرمایه گذاری اقدام به خرید یا فروش اوراق بهادار می کنند. در برخی موارد ، وقتی سرمایه این افراد زیاد باشد ، ممکن است هدف دیگری همچون بدست گرفتن کنترل شرکت از طریق خرید درصد بالایی از سهام آن شرکت نیز دنبال شود.
2-5-2 اشخاص حقوقی
این اشخاص که معمولاً به دلیل وسعت عمل و حجم منابع مالی ، تاثیر بسزایی در بازار سرمایه دارند ، متنوع و برخی از مهمترین آنها به شرح زیرند :
2-5-2-1 بانکها
موسساتی هستند که معمولاً به دو دلیل وارد بازار می شوند . اول که بیشتر رایج است ، کسب بازده از وجوهی است که به شکل سپرده نزد آنان قرار دارد و دوم ، که معمولاً تابع شرایط خاصی است عبارت است از ایجاد و حفظ بازاری سیال و نقدینه برای اوراق بهادار . در این نقش بانکها از طریق عرضه یا تقاضای اوراق بهادار هنگامی که برای آنها عدم تعادل وجود دارد ، نقش متعادل کردن بازار را ایفا می کنند.
2-5-2-2 شرکت های بیمه
شرکت های بیمه با دو دسته جریان وجوه مواجهند : جریان ورودی که معمولاً شامل حق بیمه های وصولی بابت موضوعات بیمه اشخاص و غیر اشخاص می گردد و جریان خروجی که عمدتاً شامل خسارتهای پرداختی ، پس انداز عمر افراد و نظایر آن است . برای اینکه بین این دو جریان تعادلی مطلوب برقرار شود ، شرکت های بیمه معمولاً سعی می کنند بخش عمده ای از وجوه خود را سرمایه گذاری کنند. یکی از بازارهای جذاب برای این قبیل شرکت ها ، بازار اوراق بهادار می باشد. شرکت های بیمه معمولاً به لحاظ حجم قابل توجه منابع مالی ، تاثیر بسزایی در این بازار دارند.
2-5-2-3 صندوق های بازنشستگی
این موسسات نیز مانند شرکت های بیمه با دو دسته جریان وجوه مواجهند ؛ یک دسته وصولی های مربوط به کسور بازنشستگی افراد که غالباً در مقایسه با جریان خروجی وجوه ، رقم کمی است و دسته دوم پرداخت های مربوط به حقوق بازنشستگی که معمولاً رقم قابل توجهی می باشد ( جریان خروجی ). صندوقهای بازنشستگی برای ایجاد تعادل بین این دو جریان ورودی و خروجی ، وجوه در دسترس خود را برای کسب بازده و تقویت جریان ورودی به اشکال مختلف سرمایه گذاری می کنند که سرمایه گذاری در انواع اوراق بهادار یکی از رایج ترین آنها می باشند . این موسسات نیز به دلیل منابع قابل توجه مالی ، تاثیر بسزایی در بازار دارند.
2-5-2-4 شرکت های سرمایه گذاری
شرکت های سرمایه گذاری موسساتی هستند که از طریق فروش سهم و برخی موارد ، اوراق قرضه ، منابع مالی پس انداز کنندگان و افراد را جمع آوری کرده ، و آنها را در سهام و اوراق قرضه سایر شرکت ها سرمایه گذاری می کنند. اهمیت این موسسات در این است که افراد ، با پس انداز اندک خود ، شاید به راحتی نتوانند در اواق بهادار مورد نظر خود سرمایه گذاری کنند اما این قبیل شرکت ها ، با یک کاسه کردن وجوه ، آنها را در اوراق بهادار متنوع سرمایه گذاری و معمولاً بازده ای بیشتر از این مجموعه عاید می کنند.
شرکت های سرمایه گذاری خدمات متنوعی انجام می دهند که موارد زیر از اهم آنها است :
_ اداره حساب های مختلف سرمایه گذاران ، سرمایه گذاری مجدد سودهای سهام آنان
_ سرمایه گذاری وجوه جزء جمع آوری شده در اوراق بهادار متنوع و ایجاد مجموعه سرمایه گذاری کارا
_ بررسی و کنترل مستمر سرمایه گذاری ها برای حفظ شرایط ارائه شده هر یک ( بطور مثال حداقل بازده لازم ، حداکثر ریسک قابل قبول و …)
_ ارزیابی مستمر اوارق بهادار برای انتخاب اوراق بهادار دارای بازده بالقوه بالا
2-5-2-5 شرکت های دارنده یا مادر
شرکتهای مادر یا دارنده ، شرکتهایی هستند که سهام یک یا چند شرکت فرعی را به منظور کسب کنترل آنها در جهت تحقق یک هدف مشترک در دست دارند. لازم به ذکر است که سهام کنترل کننده لزوماً ۵۱% نبوده و حتی ممکنست برای شرکتهایی که سهام آنها به طور گسترده ای پراکنده شده ، این میزان حتی کمتر از ۱۰% باشد. از آنجا که در بازار بورس اوراق بهادار ، بخاطر معاملات مستمر سهام ، تغییرات مالکیتی رخ می دهد لذا این شرکتها به منظور حفظ موقعیت کنترلی خود دائماً در بازار حضور می یابند.
2-5-2-6 شرکت های کارگزار
واسطه های مالی هستند که بین خریداران و فروشندگان اوراق بهادار ، نقش تسهیل کننده مبادله را بر عهده دارند. در ایران ، اساسنامه این شرکتها به آنها اجازه داده تا میزان ۲۰% حجم معاملات ، مشروط بر اینکه از میزان سرمایه آنها تجاوز نکند ، برای خود خرید و فروش کنند.
2-5-2-7 سایر اشخاص حقوق
معمولاً شرکتها وجوه مازاد خود را جهت کسب بازده در اوراق بهادار سرمایه گذاری می کنند . بعضی اوقات نیز خرید بخشی از اوراق بهادار (سهام عادی یا ممتاز ) یا تمام آن ، به امید جذب یا ادغام شرکت مورد نظر در راستای اهداف رقابتی شرکت اصلی می باشد.(بابری، احمد،1393)
2-6 تقسیم بندی سرمایه گذاری
2-6-1 بر اساس موضوع سرمایه گذاری
سرمایه گذاری بر حسب موضوع به دو دسته سرمایه گذاری واقعی و سرمایه گذاری مالی تقسیم می شود . سرمایه گذاری واقعی نوعی سرمایه گذاری است که فرد با فدا کردن ارزشی در زمان حاضر ، نوعی دارایی واقعی بدست می آورد. در واقع موضوع سرمایه گذاری ، دارایی واقعی است. خرید ملک یا آپارتمان ، نمونه ای از این سرمایه گذاری است . در سرمایه گذاری مالی ، فرد در ازای فدا کردن ارزش حاضر ، نوعی دارایی مالی که نتیجه آن معمولاً جریانی از وجوه نقد است بدست می آورد . سرمایه گذاری در اوراق بهادار مثل سهام عادی یا اوراق مشارکت ، که فرد در ازای پرداخت پول ، محق به دریافت جریانی از وجوه نقد به شکل سود می شود ، سرمایه گذاری مالی محسوب می شود.
2-6-2 بر اساس زمان یا مدت سرمایه گذاری
بر حسب زمان ، سرمایه گذاری را می توان به کوتاه مدت یا حداکثر تا یکسال و بلند مدت یا بیش از یک سال تقسیم کرد.
2-6-3 بر حسب خطر یا ریسک سرمایه گذاری
ریسک پروژه
استاندارد AS/NZS-4360 ریسک را به این صورت تعریف می کند:
"شانس روی دادن چیزی که تاثیری بر اهداف خواهد داشت"
هم چنین طبق تعریف PMI ریسک بصورت زیر بیان می شود:
"رویدادی نامطمئن یا موقعیتی که اگر اتفاق بیافتد ، بر هدف پروژه تاثیر مثبت یا منفی خواهد گذاشت" ریسک دلیلی دارد و در صورت اتفاق نیز تجربه ای از آن حاصل خواهد شد. ریسک همواره دارای دو جنبه مثبت و منفی است ، به جنبه مثبت هر ریسک فرصت و به جنبه منفی آن تهدید گفته می شود.(سالار، عیسی زاده)
از آنجا که منافع حاصل از سرمایه گذاری در آینده بدست می آید و نسبت به تحقق این منافع یقین وجود ندارد پس انواع سرمایه گذاریها با درجاتی از احتمال عدم تحقق منافع مورد نظر سرمایه گذار یا ریسک مواجهند. بر اساس اینکه میزان یا احتمال تحقق نیافتن منافع آتی ( یا ریسک ) چقدر باشد ، سه نوع سرمایه گذاری را می توان از یکدیگر متمایز ساخت :
سرمایه گذاری با ریسک متناسب ،
سرمایه گذاری با ریسک نسبی بیشتر ( سفته بازی )
سرمایه گذاری پر خطر یا ریسکی ( قمار)
سرمایه گذاری متناسب یا به طور خلاصه سرمایه گذاری ، نوعی سرمایه گذاری است که ریسک آن متناسب با بازده ای است که از آن انتظار می رود. سرمایه گذاری با ریسک نسبتاً بیشتر یا سفته بازی ، نوعی سرمایه گذاری است که در آن سرمایه گذار برای کسب بازده ، رسیک بیشتری تقبل می کند و بالاخره سرمایه گذاری بسیار ریسکی یا قمار ، نوعی سرمایه گذاری است که در آن فرد برای بدست آوردن بازده ای ولو بسیار کم ، ریسک بسیار زیادی متحمل می شود.(بابری، احمد،1393)
2-7 عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری
2-7-1 نرخ بازگشت سرمایه
مطلوبیت سرمایه گذاری ها برای سرمایه گذاران خارجی در سود آنها می باشد.( آنکتاد،1999). بنابراین تصمیم به سرمایه گذاری به مقدار ریسک و بازده سرمایه در آن اقتصاد بستگی دارد. تئوری پرتفلیو تایید می کند که سرمایه در اقتصادی با خطرات اندک و نرخ های بالای بازده جریان می یابد. نرخ ریسک تنظیم شده با بازده سرمایه گذاری در یک اقتصاد دارای ریسک می بایست به صورت منطقی جهت جذب سرمایه خارجی بالا باشد. این متغیر به وسیله بهره وری (تولید نهایی) سرمایه اندازه گیری می شود و انتظار می رود با جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی رابطه مثبت داشته باشد.(شاکری ،سلیمی)
2)حجم سرمایه گذاری داخلی نرخ سرمایه گذاری داخلی بازتابی از گرایش مردم برای کسب و کار و اعتماد آنها به آینده اقتصاد می باشد. این متغیر اطلاعاتی ازمحیط سرمایه گذاری در کشور ارائه می دهد.بنابراین سرمایه گذاری داخلی به عنوان یک متغیر مستقل استفاده می شود که توضیحی از تغییرپذیری سطح جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی می باشد. از این رو انتظار داریم زمانی که سرمایه گذاری داخلی در سطح بالایی قرار دارد جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز بالا باشد.
2-7-2 باز بودن اقتصاد
باز بودن اقتصاد دو اثرمتفاوت دارد، نخست موجب توسعه سرمایه گذاری مستقیم خارجی با جهت صادراتی می شود و دوم اثر منفی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی با جهت بازاری دارد.
2-7-3 رشد اقتصادی
توسعه بالفعل اقتصادی به طور معمول به وسیله نرخ رشد اقتصادی مشخص می شود ، بنابراین بین رشد اقتصادی و جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی ارتباط مثبت وجود دارد.
2-7-4 تورم
افزایش مداوم قیمت ها منجر به کاهش ارزش دارایی های داخلی می شود. در نتیجه سرمایه داران و شهروندان ترجیح می دهند برای حفظ ارزش واقعی دارایی های خود ترکیب بهینه آنها را به نفع دارایی های خارجی تغییردهند ( خروج سرمایه ). از سوی دیگر ، افزایش قیمت ها به کاهش سود خالص سرمایه گذاری و ارزش دارایی ها می انجامد و ورود سرمایه به کشور را کاهش می دهد. تورم منجر به افزایش ریسک سرمایه گذاری و کاهش متوسط سررسید وام های تجاری و اختلال در اطلاعات منتقل شده از طریق قیمت ها می شود. تورم نشانه بی ثباتی و عدم کنترل سیاست های کلان است و با جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی ارتباط منفی دارد
2-7-5 زیربناها
زیربناها برای محیط اقتصادی کشور اهمیت فراوان دارد. زیرساخت های مناسب موجب حرکت اقتصاد بدون احراف به سمت رشد می شود. زیرساخت ها به طور معمول تنها به شکل فیزیکی مانند جاده ها ، بنادر و … نیستند بلکه کارکرد خوب نهادهای کشور را نیز شامل می شوند.
2-7-6 نرخ ارز
نرخ ارز عامل موثر در فرایند انتقال سرمایه دارد. ثبات نرخ ارز اطمینان در محیط اقتصادی داخل را افزایش می دهد و تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در حال و آینده را منطقی تر می نماید و نوسان های گسترده نرخ ارز ، تغییر وسیع ارزش دارایی ها را در پی دارد. تنوع نرخ ارز نیز زمینه سوء استفاده های مالی را فراهم می آورد.
2-7-7 اندازه بازار
بازار بزرگ در یک کشور به امکانات بیشتر در مقیاس حقیقی اقتصاد آن کشور اشاره دارد. به هر حال در یک اقتصاد باز هر شرکتی می تواند با بازارهای خارجی به تجارت بپردازد. در این زمینه این اندازه بازار است که می بایست به عنوان عامل تعیین کننده جریان های سرمایه گذاری مستقیم خارجی با رویکرد صادراتی در یک بازار بزرگ احتمال پیامد های خارجی مثبت افزایش می یابد. تاثیرات سرریز وجود دارد و سرانجام در بازار بزرگ نسبت به بازار کوچک مشخصات فعالیت های اقتصادی بیشتری نمایان است. این موضوع فرصت های بیشتری را برای جذب انواع جریان سرمایه خارجی به وجود می آورد. در تحقیقات این شاخص با تولید ناخالص داخلی سرانه اندازه گیری شده و به نظر می رسد بین اندازه بازار و مقدار جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی رابطه مثبت وجود دارد.(شاکری ، سلیمی )
2-8 تعریف منطقه آزاد
بنا به تعاریف بین المللی، منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهرهگیری از مزایایی نظیر معافیتهای مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زاید ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می نماید.
در تعریف سازمان ملل متحد (یونیدو) از مناطق آزاد به عنوان "محرکه" در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می گردد. همچنین در برداشت جدید از مناطق آزاد – که به منطقه آزاد پردازش صادرات معروف است – به ناحیه صنعتی ویژه ای در خارج از مرز گمرکی، که تولیداتش جهت گیری صادراتی دارند، گفته می شود. فلسفه این اصطلاح را می توان در تغییر استراتژی واردات به استراتژی توسعه صادرات دانست. همچنین مناطق ویژه تجاری صنعتی را می توان به صورت زیر تعریف کرد: "به محدوده جغرافیایی مشخص که قوانین گمرکی محدوده گمرکی کشور در آن اجرا نمی شود و به منظور تسهیل در امر واردات و صادرات کالا و حمایت از صنعت داخلی کشور و همچنین جذب فناوری های نوین در امر تولید و توسعه منطقه ای در مبادی گمرکات و نقاط مرزی کشور ایجاد می شود را مناطق ویژه تجاری – صنعتی می نامند."
بازارچه های مرزی مناطق محصوری هستند کهدر مجاورت نقاط مرزی قرار دارند و در آن ساکنین دو یا چند کشور همسایه می توانند با رعایت مقررات صادرات و واردات به صورت محدود به مبادله کالا ( عمدتا تولیدات همان منطقه ) بپردازند. هدف از تشکیل چنین مکان هایی کنترل داد و ستد افراد بوده که در کنار آن ممانعت از قاچاق کالا و تامین درآمدهای منطقه نیز مورد نظر می باشد. در بازارچه ها حجم کل مبادلات ( شامل واردات و صادرات ) تعیین شده است و همواره میزان صادرات برابر واردات می باشد.نحوه اداره بازارچه ها تابع قانون مقررات واردات و صادرات بوده و تحت نظر استانداری ها و با توجه به اوضاع و احوال و شرایط خاص هر منطقه فعالیت می نماید.
مرکز شرکت های فراملیتی سازمان ملل متحد نیز 23 اصطلاح را برای منطقه آزاد فهرست کرده است که در زیر به این اصطلاحات اشاره می شود:
منطقه گمرکی
به مکان محصور یا محافظت شده ای گفته می شود که در آن کالاها برای انجام تشریفات وارد و نگهداری می شود .
منطقه آزاد گمرکی
به منطقه محصور شده ای اطلاق می شود که کالاها بدون اخذ هر گونه حقوق و عوارض گمرکی ، می توانند به آن منطقه وارد شوند
منطقه پردازش صادرات معاف از گمرک
به منطقه محصوری اطلاق می گردد که کالاها به منظور صادرات، فرآیندهای تکمیلی را طی می کنند. در این منطقه مواد و ماشین آلات وارداتی از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معاف می باشد.
منطقه آزاد صادراتی
این اصطلاح در سال 1975 در ایرلند بکار رفت و "یونیدو" نیز در سال 1976 همین مفهوم را بکار برد در این منطقه علاوه بر عملکرد تجاری، به جنبه تولیدی نیز توجه می شود.
منطقه آزاد پردازش صادرات
این اصطلاح در سال 1983 توسط انکتاد بکارگرفته شد و این منطقه بر صادرات تاکید دارد.
منطقه پردازش صادرات
این اصطلاح در سال 1977 توسط دولت فیلیپین بکارگرفته شد. سپس دانشگاه هاروارد در سال 1977 ، سازمان بهرهوری آسیا در سال 1977، اتحادیه جهانی مناطق پردازش صادرات در سال 1978، سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحددر سال 1978، بانک جهانی در سال 1978، مجله اکونومیستدر سال 1979، مالزی در سال 1980، پاکستان در سال 1980، سنگاپور در سال1982، و سازمان بین المللی کار در سال 1982، اصطلاح فوق را بکار گرفتند.در حال حاضر این اصطلاح جنبه بین المللی پیدا کرده و زبان مشترک بین المللی برای تفهیم معنی واقعی منطقه آزاد است.در این مفهوم ورود و خروج سرمایه خارجی به منطقه آزاد است ، معافیت های حقوقی و عوارض گمرکی رایج است، ورود و خروج نیروی کار متخصص به آسانی صورت می گیرد و بالاخره تولید، صادرات و ارزآوری مورد تاکید است.
منطقه تجارت خارجی
تشریفات اداری و بروکراسی در حداقل است.منطقه پردازش صادرات آزاد این مفهوم در سال 1984 توسط سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه بکاررفت و مترادف با مفهوم منطقه پردازش صادرات است.
منطقه صادرات آزاد
این مفهوم توسط کره جنوبی در سال 1983 بکاررفت و استراتژی توسعه صادرات ،زیربنای چنین مفهومی بوده است که در حال حاظر مترادف با منطقه پردازش صادرات است.
منطقه تولید آزاد
این اصطلاح تاکید بر تولید در مناطق آزاد در برابر تجارت و با برخورداری از برخی معافیت ها دارد و توسط انستیتو استارنبرگ در سال 1977 بکارگرفته شد.
منطقه تجاری آزاد
این اصطلاح سنتی از قرن نوزدهم در مورد منطقه آزاد بکارگرفته شده در این مفهوم تولید در منطقه جای ندارد و تاکید اصلی بر تجارت بدون حقوق و عوارض گمرکی است دفتر بین المللی کار نیز در سال 1982 این اصطلاح رابکار برد که بعدا با اصطلاح " منطقه پردازش صادرات " جانشین گردید.
منطقه آزاد
این مفهوم که در ایران نیز رواج دارد ، مترادف با " منطقه پردازش صادرات " است. انکتاد در سال 1973،آژانس این اصطلاح که دیدگاه تجارت و گسترش بازرگانی خارجی بر آن غلبه دارد توسط مولفان جداگانه ای پیش از دهه ی 70 بکاررفت و دولت هندوستان در سال 1983 آن را بکار برد لیکن در حال حاضر این اصطلاح، عبارت منسوخ شده ای است.
منطقه آزاد اقتصادی
این اصطلاح توسط نویسنده ایدبه نام " گروبل "در سال 1982 بکاررفت و تاکید اصلی آن بر انجام آزاد فعالیت های اقتصادی در منطقه محصورشده ای از کشور است که در آن ضمن آنکه فعالیت های رایج گمرکی و مالیاتی رواج دارند، توسعه ی بین المللی ایالات متحده در سال 1982 و امارات متحده عربی در سال 1983 آن را بکار گرفتند اخیرا چین نیز این اصطلاح را بکارگرفته است.
منطقه پردازش صادرات صنعتی
این اصطلاح توسط مولفین انفرادی بکارگرفته شد و تاکید آن بر گسترش صادرات صنعتی در منطقه ای محصورشده و بخوردار از معافیت ها است.
منطقه آزاد صنعتی این اصطلاح در سال های قبل از دهه 70 توسط ایرلندی ها بکاررفت در سال 1971 یونیدو آن را بکار برد ، دولت لیبریا نیز از این اصطلاح استفاده کرده است. در این منطقه تولید صنعتی همراه با برخورداری از سایر امتیازات صنعتی مورد تاکید است.
منطقه توسعه سرمایه گذاری
این اصطلاح توسط سریلانکا در سال 1981 بکارگرفته شد. در این منطقه جذب سرمایه خارجی برای انواع فعالیت های اقتصادی و سعی در تحصیل ارز مورد تاکید است.
منطقه بنگاهی مشترک
این اصطلاح بر آن تاکید دارد که در منطقه مورد نظر، سرمایه گذاری داخلی و خارجی در هم آمیزد و به صورت مشترک صورت گیرد. در این منطقه، ارزآوری و جذب تکنولوژی و مدیریت علمی مورد تاکید است.
ماکیولادورا
اصطلاح خاصی که در ادبیات منطقه آزاد عینا از دولت مکزیک گرفته شده توسط این دولت در سال های اولیه دهی 70 بکاررفته است این اصطلاح مترادف با منطقه پردازش صادرات است.
منطقه ممتاز صادراتی
این اصطلاح توسط نویسندگان منفرد بکاررفته است و بر مبنای آن توجه به صادرات کالا و خدمات از اهداف عمده منطقه است ضمن آنکه مزایای گمرکی و سایر معافیت ها در آن ملحوظ می شود.
منطقه اقتصادی ویژه
این اصطلاح توسط دولت چین در سال 1979 بکاررفت وبیشتر مبین سیاست رفع محدودیت ها و موانع اداری رایج در کشور در این منطقه است این اصطلاح مترادف با پردازش صادرات است وجذب سرمایه خارجی به منظور متحول ساختن کل اقتصاد ملی و منطقه ای در محدوده ای وسیع و با کاربری های متنوع از اهداف متنوع آن است.
منطقه تجاری بدون گمرک
این اصطلاح که بیانگر فهوم سنتی منطقه آزاداست توسط برخی از مولفان بکاررفته و دیدگاه توسعه ی بازرگانی خارجی با استفاده از معافیت ها بر ان حاکمیت دارد.
منطقه آزاد مالیاتی
این اصطلاح بشتر مبین تحصیلات مالیاتی است که در منطقه آزاد اعمال می گردد و مولفان منفرد آن را بکارگرفته اند.
منطقه کارفرمای مشترک
این اصطلاح بر سرمایه گذاری مشترک داخلی و خارجی و جذب دانش فنی و مدیریت تاکید دارد.( صلاحی ، 1390 )
2-8 تفاوت مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری
برخی از مهم ترین تفاوت های مناطق آزاد و ویژه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
* معافیت مالیاتی به مدت 15 سال در مناطق آزاد وجود دارد و در مناطق ویژه اقتصادی تخفیف مالیاتی طبق مقررات داخل کشور است.
* خرده فروشی کالا در مناطق ویژه اقتصادی فقط برای اتباع خارجی امکان پذیر است. لیکن در مناطق آزاد خرده فروشی برای اتباع خارجی و داخلی امکان پذیر می باشد.
* مقررات روادید برای اتباع خارجی در مناطق ویژه بر اساس ضوابط داخل کشور است ولی در مناطق آزاد روادید در مرزهای ورودی اعطاء می شود.
* مقررات کار و بیمه اجتماعی در استخدام اتباع خارجی در مناطق آزاد تابع مقررات خاص مناطق می باشد ولی در مناطق ویژه اقتصادی تابع مقررات داخل کشور است.
2-9 تاریخچه مناطق آزاد در جهان
اولین مناطق آزاد جهان در یونان و روم باستان شکل گرفته بوده است. بندر "چالیس و پیرائوس" در یونان محصور با دیوارهای دفاعی بود و بندر "دلاس" در روم با هدف افزایش حجم مبادلات تجاری با مصر، یونان، سوریه، شمال آفریقا و آسیا تاسیس شده بود.
اولین منطقه صادرات در آسیا "کاندلا" نام داشت که در سال 1965 در هند تاسیس شد. اندکی بعد تایوان در سال 1966 به ایجاد منطقه پردازش "کائونسیونگ" و کره جنوبی در سال 1970 به تاسیس منطقه پردازش صادرات "ماسان" مبادرت کردند. هر دو کشور کره جنوبی و تایوان در اواخر دهه 1950 و دهه 1960 ایجاد صنایعی را که به توسعه صادرات محصولات آن ها منجر می شد را، قوت بخشیدند. البته آ ن ها هنگامی به این اقدامات دست زدند که هنوز سایر کشورهای در حال توسعه آسیا، استراتژی جایگزینی واردات را به شدت دنبال می کردند
در دهه 1970 تغییرات شدید در خط مشی توسعه بسیاری از کشورهای قاره آسیا صورت گرفت. بدین ترتیب که سیاست جایگزینی واردات را رها کرده و به سیاست توسعه صادرات روی آوردند. بدین ترتیب مناطق پردازش صادرات در مالزی، سریلانکا، تایلند و فیلیپین نیز مانند کشورهای دیگر شکل گرفت. حتی کشورهایی مانند هند، پاکستان و اندونزی که هنوز از سیاست های حمایتی (بخش داخلی) دست بر نداشته بودند، به منظور توسعه صادرات خود به تاسیس مناطق پردازش صادرات همت گماردند. .(مقدسی ، علیرضا،1389)
2-10 ابزارهای تشویقی به منظور جلب سرمایه های خارجی در مناطق آزاد
کشورهای ایجادکننده مناطق آزاد برای نیل به هدف تعیین شده مناطق آزاد و موافقت آنها با بکارگیری ابزارهای مختلف تشویقی که این مزایا در موارد زیر قابل خلاصه و جمع بندی است. .(مقدسی ، علیرضا،1389)
1. واگذاری و اجاره زمین به بهای نازل
2. اعطای انواع بخشودگی و امتیازات ملی
3. حذف حقوق و عوارض گمرکی و رفع موانع تعرفه ای و غیر تعرفه ای
4. سپردن تضمین های لازم برای برگشت اصل و سود سرمایه خارجی
2-11 تاریخچه مناطق آزاد کشور
در اسفندماه ۱۳۴۹، قانونی تحت عنوان "قانون معافیت از حقوق و عوارض گمرکی کالاهایی که به منظور استفاده، مصرف و فروش وارد بعضی از جزایر خلیج فارس می شوند" به تصویب رسید که به موجب آن به دولت اجازه داده شد در هریک از جزایر خلیج فارس که مقتضی بداند، کلیه کالاهایی را که به منظور مصرف، استفاده و فروش در فروشگاه ها وارد جزیره مذکور می شوند، از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، سود بازرگانی، حق انحصار، عوارض مختلف و حق ثبت سفارش معاف نماید.
در سال ۱۳۵۹ به موجب مصوبه شورای انقلاب کلیه امتیازات مزبور، در مورد کالاهای وارده به جزیره کیش برقرار گردید. بدین ترتیب جزیره کیش از بخشی از امتیازات یک منطقه آزاد برخوردار گردید.
در بهمن ماه سال ۱۳۶۸ هنگام تهیه و تصویب قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، به موجب تبصره ۱۹، به دولت اجازه داده شد که حداکثر در سه نقطه از نقاط مرزی کشور، مناطق آزاد تجاری- صنعتی تاسیس نماید.
در تاریخ هفتم بهمن ماه ۱۳۶۹ هیات وزیران، جزیره قشم، و در هیجدهم اردیبهشت ماه 1370 محدوده ای از خلیج چابهار (اراضی شرق اسکله شهید کلانتری) را به عنوان منطقه آزاد تجاری اعلام کرد.
سازمان منطقه آزاد ارس به منظور تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارایه خدمات در تاریخ 2/6/1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در اواخر شهریورماه 1383 آغاز به کار نمود.
منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس در چهارراه ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب قرار گرفته است و به عنوان پل ارتباطی آسیا به اروپا می تواند با جذب واحدهای صنعتی- تولیدی فعال در انتقال فناوری از شمال به جنوب (اروپا به آسیا) و خدمات از شرق به غرب (آسیا به اروپا) نقش مهمی ایفا نماید که در نتیجه این ارتباط، رشد و توسعه پیوسته در عرصه های صادرات، اشتغال زایی و ارزآوری به داخل کشور را موجب خواهد شد.
منطقه آزاد اروند در چهارم مردادماه سال 1383 فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرد. این منطقه بخش هایی از شهرستان آبادان و خرمشهر که دارای زیرساخت های صنعتی، تجاری و توریستی است را در خود جای داده و از موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط کشور برخوردار می باشد.
منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی اهدافی چون، عمران و آبادانی و ارایه خدمات عمومی، رشد و توسعه اقتصاد، جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، تشویق تولید و صادرات کالا، ورود و حضور فعال در بازارهای منطقه ای و جهانی، جذب فناوری های جدید و انتقال علم و دانش فنی به عوامل تولید داخلی هم سو با توسعه علمی و فناوری جهان، تسریع در فرآیندهای تجاری، اقتصادی و فناوری (کاتالیزور) با ایجاد بستر مناسب جهت انجام آزمایشی طرح ها و تعمیم آن به سراسر کشور را دنبال می کند. این منطقه شامل محدوده وسیعی از شهرستان بندر انزلی به مساحت 3200 هکتار خشکی و 40 کیلومترمربع آبی است که منطقه ویژه اقتصادی سابق، شهرک زیبای صنعتی "حسن رود" و محدوده بندری اداره کل بنادر و کشتیرانی گیلان را نیز دربر می گیرد. این امر مطلوبیت و جاذبه منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی و اختیارات قانونی آن را برای ارایه تسهیلات در زمینه تخلیه و بارگیری و سایر امور ارتقا داده است. .(سازمان منطقه آزاد اروند)
2-12 تسهیلات قانونی کلیه مناطق آزاد ایران
تسهیلات قانونی کلیه مناطق آزاد ایران عبارت اند از:
* معافیت مالیاتی 15 ساله برای دریافت کنندگان مجوز فعالیت اقتصادی
* امکان ورود اتباع خارجی بدون اخذ روادید
* کارایی سرعت و خدمات کامل بانک های دولتی/ خصوصی و شرکت های بیمه
* عدم محدودیت در انتقال ارز به دیگر مناطق آزاد ایران یا سایر کشورها
* 100% مالکیت خارجی
* آزادی کامل ورود و خروج سرمایه
* ثبت ساده و آسان شرکت ها موسسات صنعتی فرهنگی و مالکیت معنوی
* امکان ورود و خروج کالا از منطقه به خارج از کشور بدون تشریفات اداری
* مقررات آسان برای ورود قانونی کلیه کالاها طبق جدول عوارض گمرک
* معافیت از حقوق گمرکی برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات صنعتی واحدهای تولیدی .(مقدسی ، علیرضا،1389)
2-13 اصول کلی مقررات صادرات و واردات منطقه آزاد اروند
* مبادلات بازرگانی مناطق با خارج از کشور و سایر مناطق آزاد پس از ثبت گمرکی از مشمول صادرات و واردات مستثنی هستند.
* مبادلات بازرگانی با سایر نقاط کشور اعم از مسافری و تجاری تابع مقررات عمومی صادرات و واردات کشور می باشد.
* کالاهایی که برای بکارگیری و مصرف در منطقه از داخل کشور وارد می شوند، صادرات آنها تابع مقررات عمومی صادرات و واردات خواهد بود.
ورود هر نوع کالا به منطقه به استثنای کالائی که به موجب شرع یا قوانین کشور( که در آنها نام مناطق آزاد تصریح شده باشد ممنوع است) مجاز است. .(مقدسی ، علیرضا،1389)
2-14 شرحی از اهداف تشکیل مناطق آزاد در کشور
به طور کلی اهداف و فلسفه شکل گیری مناطق ویژه در جهان را به صورت زیر بیان می کنند:
* جذب سرمایه های خارجی
* ایجاد فرصت های شغلی جدید
* کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات
* دست یابی به فناوری پیشرفته
* جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم
* محرومیت زدائی از مناطقی که امکان رشد و توسعه بالقوه را دارند
از سوی دیگر ماده 1 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوبه مجلس شورای اسلامی در تاریخ 21/6/1372، اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری- صنعتی را به شرح زیر بیان می کند: "سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی"..(مقدسی ، علیرضا،1389)
2-15 انواع مناطق آزاد تجاری- صنعتی درکشور
2-15-1 منطقه آزاد کیش
منطقه آزاد کیش با مجود موقعیت بکر گردشگری، داشتن هتل و هتل آپارتمان های متعدد، وجود قابلیت های متعدد سرمایه گذاری از جمله بورس کالا و اوراق بهادار، همجواری با خلیج فارس و … به عموان یکی از زیباترین جزایر دنیا می تواند همواره مورد توجه سرمایه گذاران بوده است.
مساحت جزیره کیش 90457 کیلومتر مربع –
– فاصله کیش تا دبی 200 کیلومتر مربع
مزیت های ویژه منطقه عبارت اند از –
عدم محدودیت در زمینه های مختلف سرمایه گذاران برای دریافت کنندگان مجوز فعالیت اقتصادی –
– امکان انجام عملیات پولی و بانکی و بیمه ای با انعطاف، تسهیلات و سرعتی به مراتب بهتر و بیشتر از سرزمین اصلی
هزینه بسیار پایین و مراحل ساده برای صادرات مجدد کالا
2-15-2 منطقه آزاد قشم
منطقه آزاد قشم با موقعیتی استثنایی به عنوان بزرگ ترین جزیره در منطقه با امکان منحصر به فرد برای تولید و دپوی کالا، دسترسی به آب های آزاد و عمق مناسب آب در بندر کاوه – امکان ویژه سوخت رسانی به کشتی ها و نزدیکی به سرزمین اصلی برای ایجاد حلقه ارتباطی کشورهای هند و چین را باید مورد توجه قرار داد.
– جزیره قشم با مساحتی حدود 1500 کیلومتر ( بزرگ ترین جزیره خلیج فارس ) واقع در تنگه هرمز از موقعیت استراتژیک شاهراه دریایی بین خلیج فارس و اقیانوس هند بهره می برد. مرز آبراهی تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس ( ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر،امارات متحده عربی عمان ) تقریبا از سواحل جنوبی آن عبور می کند.
– تمام ترافیک هوایی شرق و غرب از فراز آسمان قشم می گذرد.
– قشم بر بلندای کانالی ایستاده است که حجم وسیعی از نفت و گاز جهان همیشه و برای 100 سال آینده، از آنجا منتقل می شود. همین موقعیت خاص است که قشم را به عنوان قطب انرژی و صنعت از سایر جزیره های خلیج فارس متمایز و مطرح نموده است.
– پایین بودن هزینه تولید و خدمات نسبت به مناطق آزاد کشورهای عربی همجوار به علت قیمت های پایین تر از انرژی، حمل و نقل، نیروی کار و زمین و نیز وجود تعرفه های بندری و گمرکی کمتر در رابطه با انتقال و ترانزیت کالا به جزیره در مسیر کریدور شمال- جنوب
– برخورداری از امکانات اسکله کاوه با آبخوری و عمق مناسب و امکان پهلوگیری کشتی ها با ظرفیت 60،000 تا 100،000 هزار تن به عنوان هاب واردات کالا از کشورهای همجوار و صادرات مجدد آن به کشورهای آسیای میانه و همسایه ایران به ویژه عراق و افغانستان
2-15-3 منطقه آزاد چابهار
منطقه ازاد چابهار به عنوان نقطه استراتژیک برای ارتباط ایران با کشورهای ECO به خصوص هند- پاکستان و افغانستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
– مساحت شهر بندری چابهار قریب به 17150 کیلومتر مربع با 200 هزار نفر جمعیت
– چابهار در سیستان و بلوچستالن و جنوبی ترین نقطه شرق کشور ، در مجاورت دریای دریای عمان در نزدیک ترین فاصله با
آب های آزاد جهان یعنی اقیانوس هند قرار دارد.
– دارای اسکله های با عمق زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی های عظیم اقیانوس پیماست.
– این بندر از قابلیت تبدیل شدن به مگاپورت برخوردار می باشد. به بیانی دیگر چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و یک
منطقه استراتژیک برای توسعه صنعت ترانزیت محسوب می شود.
– امکان دسترسی به منابع فراوان آبزیان در دریای عمان و اقیانوس هند و امکان توسعه صنعت شیلات
– برخورداری این بندر از ویژگی های ذیل نقش به سزایی در گسترش مبادرلات تجاری و ارتباطات اقتصادی با کشورهای
همسایه و نیز کشورهای آسیای میانه دارد:
– خارج بودنه از محدوده پر تنش خلیج فارس
– نزدیک ترین بندر کل منطقه به آب های بین المللی
– جنوبی ترین نقطه عبور کریدور شرق – غرب در جهان
– مهم ترین و کوتاه ترین مسیر اقتصادی ترانزیت کالا به افغانستان
– کوتاه ترین مسیر دسترسی کشورهای آسیای میانه به آب های آزاد
2-15-4 منطقه آزاد اروند
منطقه آزاد اروند راه ورود به بازارهای عراق است. موقعیت ویژه این منطقه و نیازهای اساسی کشور عراق در حال و آینده، هم زبانی اهالی و ساکنین منطقه و مراودات و مردم دو طرف مرز اهمیت این منطقه را دو چندان می کند.
– منطقه آزاد اروند با وسعتی بیش از 173 کیلومتر مربع در شمال غربی خلیج فارس و در محل تلاقی اروند رود و کارون قرار دارد.
– مزیت های منحصر به فرد منطقه عبارت اند از:
– کوتاهی مسافت با کشورهای همجوار
– برخورداری منطقه از امکانات وسیع برای ارائه خدمات نگهداری و ابارداری و تولید کالا ( بسته بندی، تولید، مونتاژ و…) به بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن
– بهره مندی از امکانات و تجهیزات بنادر خرمشهر و ابادان و ارائه خدمات پیشرفته حمل و نقل کانتینری به منظور توسعه ترانزیت یا ترانشیپ کالا در منطقه
– امکانات حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به داخل و خارج کشور به دلیل نزدیکی به آبادان
– دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت تاثیرگذار در توسعه مبادلات تجاری و بازرگانی با کشورهای مذکور
– وجود امکانات شهری شامل هتل، وجود پایانه مسافری دریایی و همجواری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان و راه آهن سراسری خرمشهر- تهران که در آینده ای نزدیک با اتصال به راه آهن بصره به شبکه بین المللی می پیوندد.
2-15-5 منطقه آزاد انزلی
منطقه آزاد انزلی، با توجه به همسایگی با کشورهای آسیای میانه و مرکزی و ساخت بندر کاسپین، یکی از قابلیت های عظیم اقتصادی ناتن ها در مناطق آزاد بلکه در سطح کشور است.
– منطقه آزاد انزلی با مساحت 3200 هکتار خشکی تا عمق 2 کیلومتر از دریا و در طول 20 کیلومتر در حاشیه دریای خزر واقع شده است.
– بندر انزلی در مسیر کریدور شمال – جنوب، نستراک که از آن به عنوان کریدور حمل و نقل قرن بیست و یکم آسیا – اروپا یاد می شود قرار دارد.
– امکان ارتباط و مبادلات تجاری با بنادر شمال و جنوب اروپا از طریق رود "ولگا" و "ولگا – دن" همجواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، کراسنودسک در ترکمنستان، آکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان
– امکان دسترسی آسان به بازارهای مصرف کشورهای CIS
– نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر
– دسترسی به امکانات پیشرفته بندری و حمل و نقل دریایی
– نزدیکی به فرودگاه بین المللی رشت (25 کیلومتر) با امکانات پیشرفته بندری
– استحصال مرغوب ترین خاویار جهان در گیلان که می تواند زمینه تولید و صادرات بیشتر آن از مسیر ترانزیتی منطقه آزاد انزلی به سایر نقاط دنیا گردد.
– صدور مجوزهای قانونی برای ساخت و ساز، تولید، پردازش، تغییر، تکمیل و بسته بندی مواد و کالاهای خارجی به منظور صادرات مجدد کالا
2-15-6 منطقه آزاد ارس
– منطقه ازاد ارس با مرکزیت جلفا با مساحت 96 کیلومتر مربع در مسیر جاده ابریشم واقع شده است.
– در 137 کیلومتری تبریز و 765 کیلومتری تهران قرار دارد.
– همجواری با کشورهای آذربایجان، ارمنستان، نخجوان و ترکیه ( به عنوان دروازه اروپا) و وجود بستر مناسب ارتباطات اجتماعی و فرهنگی با کشورهای مذکور برخوردار از شبکه های مناسب ارتباط ترانزیتی با سایر نفاط کشور.
– امکان ارتباط با اقصی نقاط جهان از طریق فرودگاه بین المللی تبریز و نخجوان وجود فعالیت های گسترده در زمینه کشاورزی و اختصاص سهم قابل توجهی از تولیدات کشاورزی کشور به منطقه
– قرار گرفتن در مسیر کریدورهای بین المللی حمل و نقل و اتحتدیه اروپا که پررونق ترین بازار مصرف برای CIS پل ارتباطی با کشورهای انواع کالاهای کشاورزی محسوب می شوند.
2-16 مقایسه عملکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی مناطق آزاد تجاری- صنعتی طی سال های 1385 و 1386
( میلیون دلار)
مناطق آزاد
عملکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی
1385
1386
کیش
0
8/12
قشم
2
5
چابهار
9/3
8/1
انزلی
06/0
65/0
ارس
26/2
0
اروند
25
9/0
جمع کل
2/33
1/21
از آن جا که سرمایه گذاری خارجی نسبت مستقیم با وضعیت زیرساخت های مناطق آزاد دارد؛ تنها منطقه آزاد کیش است که به طور نسبی از زیرساخت های بهتری برخوردار بوده و در جذب سرمایه خارجی نیز موفق تر از سایر مناطق عمل کرده است.ولی منطقه آزاد ارس توفیق چندانی به دست نیاورده است.
نتایج تحقیقات نشان می دهد که نرخ تورم اثر منفی و سرمایه گذاری داخلی اثر مثبت بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی به این مناطق دارد. که باید یکسری تدابیر ، فراسوی آزاد سازی صرف ورود سرمایه خارجی برای موفقیت در جذب سرمایه گذاری خارجی به مناطق لازم است. اگر ایران در ایجاد محیط مناسب اقتصادی برای سرمایه گذاران داخلی ؛ اعم از کل اقتصاد ملی و مناطق آزاد موفق باشد، در جذب سرمایه گذاران خارجی به منازق آزاد موفق خواهد بود. این پژوهش نشان می دهد که نرخ تورم بالا و جذب کم سرمایه گذاران داخلی به مناطق آزاد، نشان دهنده مخاطره کشوری در ایران است که این امر از یک طرف باعث کاهش سرمایه خارجی به مناطق می گردد و از طرف دیگر جذب کم سرمایه داخلی نیز به دلیل اپر مکملی آن بر جذب سرمایه خارجی ، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی به مناطق را کاهش می دهد.(سازمان توسعه و تجارت ایران)
دیدگاه های نظری ایجاد مناطق آزاد در کشور های در حال توسعه
دیدگاه های نظری حاکم بر ایجاد مناطق آزاد همان چالش هایی هستند که در گزینش استراتژی توسعه در مورد کشور های در حال توسعه از آن بحث می شود.در ادامه، پشتوانه نظری ایجاد مناطق آزاد در کشورهای در حال توسعه عنوان خواهد شد.
توسعه تجارت خارجی به عنوان عامل محرکه توسعه
یکی از اهداف مهم در ایجاد مناطق آزاد، توسعه و تسهیل تجارت خارجی قانونمند است. وجود تسهیلاتی مانند معافیت مالیاتی برای دریافت کنندگان مجوز فعالیت اقتصادی ، امکان ورود اتباع خارجی بدون اخذ روادید ، عدم محدودیت در انتقال ارز به دیگر مناطق آزاد ایران یا سایر کشورها ، آزادی کامل ورود و خروج سرمایه، امکان ورود و خروج کالا از منطقه به خارج از کشور با کمترین تشریفات اداری ، ثبت ساده و آسان شرکت ها ،موسسات صنعتی فرهنگی و مالکیت معنوی، معافیت اراز حقوق گمرکیبرای واردات مواد اولیه و ماشین آلات صنعتی واحد های تولیدی، مقررات آسان برای ورود قانونی کلیه کالاها طبق جدول عوارض گمرکی و موارد دیگر تجارت خارجی را در مناطق آزاد تسیل می کند و حتی می تواند حربه ای در مقابله با تحریم های بی اساس غرب باشد.(کریمی کیا، اسما،1391)
استراتژی جانشینی واردات ( راهبرد درون نگر)
راهبرد جانشینی واردات یا سیاست های درون نگر یا جهت گیری درون گرا، راهبردی برای توسعه اقتصادی مبتنی بر تامین احتیاجات بازار داخل کشور با تولیدات داخلی می باشد؛ به صورتی که این تولیدات به مرور جایگزین واردات گردند. این سیاست در دهه 1950 مطرح و در دهه 1960 اعتلا یافت و بسیاری از کشورها مانند آمریکای لاتین ؛ سیاست صنعتی شدن جایگزینی واردات را به عنوان اصلی ترین روش حصول به رشد و توسعه اقتصادی اتخاذ کردند. عمده ترین هدف از انتخاب این راهبرد، رهایی از وابستگی وارداتی و رسیدن به خودکفایی است.(کریمی کیا، اسما،1391)
استراتژی توسعه صادرات ( راهبرد برون نگر)
از دهه 1970 تردیدهای زیادی درباره موفقیت سیاست جایگزینی واردات در حل مسایل توسعه کشورها ایجاد شد و موجب تقویت موضع اقتصاددانان کلاسیک و نئوکلاسیک – که صادرات را علت رشد و توسعه اقتصادی می دانند- گردید. توسعه صادرات معرف گرایش به آزادی در تجارت بین الملل است. منظور از راهبرد توسعه صادرات، صادرات محصولات غیرسنتی ( اعم از کالاهای اولیه کشاورزی و معدن ) ، نیمه ساخته و کالاهای ساخته شده (محصولات کارخانه ای ) می باشد. به صورتی که جانشین سنتی کالاهای اولیه گردد. سیاست توسعه صادرات منجربه تخصیص منابع در جهت استفاده از مزیت های نسبی توام با کارایی و گسترش کیفیت می شود. استدلال شده که رشد "برون گرا" و مبتنی بر صادرات به رشد بشتر " بهره وری کل عوامل تولید" منجر می شود. (اسفندیاری، مقدس حسین زاده و دلاوری، 1383)
بکارگیری استراتژی استفاده از اصل برتری های نسبی
تئوری برتری نسبی مبتنی بر این اصل است که هر کشور باید به تولید آن کالا مبادرت ورزد که در آن از برتری برخوردار است. زیرا کالاها را به بهای ارزانتر نسبت به سایر کشورها عرضه می کند. نظریه برتری که توسط ریگاردو اقتصاددان مشهور انگلیسی بیان گردید سالهاست که دیدگاه نظری حاکم بر تجارت بین الملل را شامل می گردد. به عقیده بسیاری از اقتصاددانان منطقه آزاد ابزاری است که کشورهای درحال توسعه می توانند با بکارگیری نیروی انسانی ارزان و نیز مواد اولیه و کالاهای واسطه و ترویج تجارت آزاد در چنین مناطقی از اصل برتری نسبی بهره مند شوند و روند توسعه اقتصادی خویش را سرعت بخشند. (کریمی کیا،اسما،1391)
2-17 نگاه کلی به منطقه آزاد اروند
2-17-1 تاریخچه منطقه آزاد اروند
منطقه آزاد تجاری صنعتی اروند طبق مصوبه مجلس محترم شورای اسلامی در تاریخ 4/5/83، تاسیس شد. این منطقه ، محدوده ای نزدیک شهرهای آبادان و خرمشهر – که اولی بدلیل تاسیس پالایشگاه آبادان در سال 1912 میلادی یکی از شهرهای بزرگ صنعتی کشور محسوب و دومی بدلیل وجود اولین بندر تجاری کشور از دیر باز دارای موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط و شهر های بندری کشور بوده است – و همچنین جزیره زیبای توریستی مینو را در بر می گیرد.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس به وسعت بیش از 165 کیلومتر مربع در محل تلاقی اروند رود و کارون و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت می باشد. این منطقه از دیرباز به دلیل وجود آب شیرین رودهای کارون و اروند، امکانات حمل و نقل جاده ای ، ریلی و دریایی از مناطق مرزی و نفت خیز کشور بوده ومنجر به ایجاد اولین پالایشگاه نفتی خاورمیانه و بزرگترین بندر تجاری کشور شده است.
مهمترین مزیت های منطقه دستیابی سریع ، آسان و ارزان به بازارهای منطقه ای و جهانی از طریق جاده ، ریل، دریا و هوا، تولید بیش از 90 % برق آبی کشور در منطقه ، انرژی ارزان، امکان ترانزیت کالا به کشورهای منطقه، امکانات و تاسیسات زیربنایی صنعتی و شهر، فرودگاه بین المللی آبادان، بندرگاه ، بندر خرمشهر با ده اسکله فعال و قابل افزایش، شکل گیری بازارچه مرزی شلمچه جهت ورود و خروج کالا و مسافر، وجود پالایشگاه آبادان، وجود زیرساخت شبکه راهی وارتباطی ریلی درمنطقه و برخورداری از پتانسیل گسترش شبکه راه آهن، نزدیکی بندرامام و بندرماهشهر به منطقه آبادان و خرمشهر و ایجاد فرصتهای استفاده از تسهیلات بنادر فوق می باشد.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس و اقع است و برای ذخیره سازی، ترانزیت و حمل مجدد کالا به عراق، ترکیه و قفقاز است و همچنین برای تآسیس کلیه صنایع و بخصوص صنایع نفت و گاز و پتروشیمی محلی مناسب است و دارای کلیه زیر بناهای پیشرفته و خدمات عمومی است.
فرودگاه آبادان که به عنوان فرودگاه بین المللی به ثبت رسیده است می تواند نقطه ای برای ارتباط خلیج فارس با آسیای میانه و قفقاز به حساب آید.
جزیره مینو به عنوان بخشی از منطقه آزاد اروند از سرمایه گذاران برای ایجاد تآسیسات توریستی استقبال می کند.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس و جنوب غربی استان خوزستان با وسعت بیش از 173کیلومترمربع در محل تلاقی اروند رود و کارون واقع و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت است.
این منطقه بر اساس طرح جامع تهیه شده شامل 3 بخش اصلی شهرکهای صنعتی خرمشهر و آبادان ، شلمچه و جزیره مینو است از کل مساحت اراضی این منطقه 8600 هکتار به فعالیتهای صنعتی و 4800 هکتار به سایر بخشها در زمینه بازرگانی گردشگری و اداری و 3800 هکتار به بخشهای بندری ، انبارداری و و ترانزیت اختصاص یافته است .
وجود آب شیرین فراوان و رودهای بهمنشیر، کارون و اروند، امکانات نسبتا مطلوب حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به داخل و خارج کشور و فرودگاه بین المللی آبادان و فاصله کم با کشورهای همجوار از مزیت های منحصر به فرد منطقه آزاد اروند است.
سازمان منطقه آزاد اروند پس از طی مراحل قانونی و تصویب مجلس شورای اسلامی در تاریخ 4/5/1383 فعالیت خود را آغاز نمود و محدوده قانونی ان متعاقبا درتاریخ 18/4/1384به موجب مصوبه هیئت دولت تعیین گردیده است. این منطقه بخش هایی را از شهرستان آبادان و خرمشهر که دارای زیرساخت های صنعتی، تجاری و گردشگری است در خود جای داده و موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط کشور دارا است. این موقعیت ممتاز از یک نگاه و احساس ملی برخوردار بوده و امید آن می رودکه منطقه آزاد تجاری – صنعتی اروند به یکی از بزرگ ترین مناطق تجاری، صنعتی و گردشگری خاورمیانه تبدیل شود.
منطقه آزاد اروند در چهارم مردادماه سال 1383 فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرد. این منطقه بخش هایی از شهرستان آبادان و خرمشهر که دارای زیرساخت های صنعتی، تجاری و توریستی است را در خود جای داده و موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط کشور دارا است. این موقعیت ممتاز یک نگاه ملی است. منطقه آزاد تجاری، صنعتی اروند می رود تا به بزرگ ترین منطقه تجاری، صنعتی و گردشگری خاورمیانه تبدیل شود.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس به وسعت بیش از 173کیلومترمربع در محل تلاقی اروند رود و کارون واقع و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت است. این منطقه از دیرباز به دلیل وجود آب شیرین فراوان و رودهای بهمنشیر، کارون و اروند، امکانات حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به داخل و خارج کشور و با وجود فرودگاه بین المللی پیشرفته آبادان و به دلیل فاصله کم با کشورهای همجوار از مزیت های منحصر به فرد منطقه آزاد اروند است.
بندر خرمشهر در محدوده منطقه آزاد اروند واقع است. وسعت بندر خرمشهر 220هکتار در محل تلاقی اروند رود و رودخانه کارون قرار دارد. در این راستا سازمان بنادر و کشتیرانی جهت تحقق بخشیدن به فعالیت کشتیرانی، تجاری، صنعتی و اقتصادی در منطقه، فعالیت خود را براساس مصوبه شماره 85382/ت 18251/ک مورخه 30/4/76 شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی با برخورداری از امکانات وسیع، آمادگی خود را برای ارائه خدمات نگهداری و انبارداری و تولید کالا به بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن آغاز و از سرمایه گذاران داخلی و خارجی به منظور سرمایه گذاری در این منطقه مهم اقتصادی دعوت به عمل می آورد.
فاصله بندر آبادان تا دهانه رودخانه اروند 50مایل و تا راه آهن خرمشهر 15کیلومتر است. این بندر توانایی جابه جایی 300 نفر در روز را دارد که در آینده ای نزدیک این تعداد به 700نفر می رسد. همچنین انعطاف پذیری در پذیرش شناورها در بندر آبادان از 20تن تا پنج هزار تن است. از مزیت ها و استعدادهای این بندر می توان به مواردی چون نزدیکی به کشورهای عراق و کویت جهت مبادلات تجاری و بازرگانی به بندر امام خمینی (ره) برای ترانزیت یا ترانشیب کالا، وجود امکانات شهری شامل هتل، نزدیکی به فرودگاه و راه آهن، وجود پایانه مسافری دریایی و همجواری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان اشاره کرد.این منطقه در کنار تالاب بین المللی شادگان که یکی از بزرگترین تالابهای جهان میباشد قرار دارد وجود زمینهای پست و هموار و رودخانه های پر آب و قدیمیترین سیستم آبیاری جهان باعث شده است که شاهد چشم اندازهای زیبایی باشیم.و وجود موقعیتهای خاص طبیعی در جغرافیای سیاسی امکان هرگونه فعالیت اقتصادی را فراهم مینماید.(مقدسی، علیرضا،1389)
2-17-2 ویژگی های جمعیتی منطقه آزاد اروند
جمعیت شهرستان های آبادان و خرمشهر براساس آمارسرشماری نفوس و مسکن سال 1385 حدود 434816 هزار نفری می باشد. و نرخ بیکاری در آبادان و خرمشهر به ترتیب 7/26 و20% است که نشان دهنده عدم موفقیت نسبی منطقه آزاد در زمینه ایجاد اشتغال در این شهرها می باشد. به طوری که منطقه آزاد اروند تنها 23% از کل اشتغال ایجاد شده مناطق کشور در برنامه چهارم توسعه را به خود اختصاص داده است.
2-17-3 موقعیت جغرافیایی شهرستان های آبادان و خرمشهر
شهرستان آبادان، شبه جزیره ای بسیار زیبا است به طول ۴۶ کیلومتر و عرض بین ۳ تا ۲۰ کیلومتر و در ۱۱۰ کیلومتری اهواز در دهانه ورودی خلیج فارس قرار دارد. شهر آبادان مرکز شهرستان بین ۳۰ درجه و ۲۲دقیقه و ۳۰ ثانیه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۱۲ دقیقه و ۳۰ ثانیه درازای خاوری از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته و بلندی آن از سطح دریا ۲ متر است. شهرستان آبادان حدود ۱/۲۰۶۳ کیلومتر مربع مساحت دارد.
شهرستان آبادان پر آب ترین شهر استان خوزستان به حساب می آید چرا که دو رودخانه اروند و بهمنشیر در آن جریان دارند و با وجود پالایشگاه نفت، کارخانه پتروشیمی و با دسترسی آن به آب های آزاد جایگاه مهمی در اقتصاد کشور به خود اختصاص داده است. ایجاد منطقه آزاد صنعتی و تجاری اروند در شهرهای آبادان و خرمشهر در سال های اخیر اهمیت و موقعیت تاثیرگذار این دو شهر را دو چندان کرده است.
خرمشهر در منتهی الیه جنوب غربی کشور ایران و در استان خوزستان حاشیه خلیج فارس (۳۰ درجه شمالی و ۴۸ درجه شرقی ) قرار دارد و ۲۳ کیلومتر مربع مساحت دارد . خرمشهر به جهت واقع شدن در مجاورت خلیج فارس و کشور عراق، از اهمیت استراتژیک اقتصادی، تجاری و سیاسی ویژه ای برخوردار است. این شهر در انتهایی ترین نقطه استان خوزستان قرار گرفته و اسکله های آن در کرانه های رودخانه اروندرود جای گرفته است. (http:www.arvandfreezone.com)
2-17-4 آب و هوا
این شهر دارای آب و هوای گرمسیری است. میانگین دما در آبادان حدود ۲۵٫۴ درجه سانتیگراد می باشد که حاکی از گرمای زیاد به دلیل تابش خورشید و در عرض جغرافیایی کم است. مقدار بارندگی سالیانه آبادان نیز بسیار کم است. هوای گرم و تابش جدید باعث تبخیر آب در سطح رود کارون میشود، و به دلیل مسطح بودن اراضی رطوبت حاصل از تبخیر در تمام ناحیه توزیع میشود و نسبت به شهرهای شمالی منطقه مانند اهواز دارای رطوبت بیشتری است. باد نیز به عنوان عنصر اقلیمی نقش مهمی در مجموعه زیستی دارد.
باد اصلی منطقه، باد شمالغربی است که در تمام فصول سال در حال وزیدن بوده ولی در تابستان دارای شدت بیشتری است. وزش این باد باعث غبارآلوده شدن منطقه میشود. باد جنوبشرقی یا باد شرقی در فصل تابستان و بهار باد غالب منطقه بوده و با وزش آن هوای منطقه گرم و مرطوب میشود.
(http:www.arvandfreezone.com)
2-17-5 منابع آب های سطحی در منطقه آزاد اروند
رودخانه ها
اروند رود
اروند در ۱۱۰ کیلومتری شمال غربی آبادان و منطقه القرنه عراق در ۶۴ کیلومتری شمال بصره از بهم پیوستن دو رود دجله و فرات تشکیل می گردد و در نزدیکی خرمشهر محل پیوستن نهر خین به اروندرود مرز مشترک ایران و عراق محسوب می شود.
بهمنشیر
بهمن شیر نام کنونی یکی از شاخه های رود کارون در استان خوزستان است. رود کارون پس از رسیدن به شهر خرمشهر به دو شاخه تقسیم می شود، شاخه نخست به سوی اروندرود در مرز ایران و عراق رفته، و پرآب ترین دهانه یا بهمن شیر، در امتداد اروندرود به خور بهمن شیر و سپس به خلیج فارس می ریزد. درازی رود بهمن شیر حدود ۹۰ کیلومتر، عرض آن ۶۰۰ متر و عمق آن حدود ۴ متر است.
کارون
دشت خوزستان از لحاظ منابع آب سطحی بسیار غنی بوده و کارون، پرآب ترین رودخانه کشور در این دشت جاری است که طول این رودخانه در جلگه خوزستان ۲۵۰ کیلومتر می باشد. با توجه به عبور رودخانه کارون، یکی از بلندترین و پرآب ترین رودخانه های کشور از منطقه آزاد اروند و نیز همجواری و عبور رودخانه های اروند صغیر و اروند کبیر و رودخانه بهمنشیر از منطقه آزاد اروند، شناخت کلی منابع آب در این منطقه با درنظر گرفتن منابع آب سطحی و آبهای زیرزمینی به عنوان منابع تامین آب ضروری می باشد.
2-17-6 راه های ارتباطی و حمل و نقل در منطقه آزاد اروند
جاده تهران – خرمشهر این راه به طول 1001 کیلومتر کوتاهترین فاصله بین تهران تا خلیج فارس میباشد . بواسطه عبور از سرزمین پربرکت و نفت خیز خوزستان از اهمیت خاصی برخوردار است . بعلاوه چون بندر خرمشهر یکی از بنادر مهم تجاری ایران میباشد و بیشتر کالای تجاری بوسیله این راه حمل میگردد از اینرو راه موصوف بیش از سایر راههای ایران ارزش و اعتبار اقتصادی داشته که متوسط ترافیک روزانه راه حدود 22390 وسیله نقلیه بوده که حدود 13937 دستگاه آنرا ماشینهای سنگین و 4853 دستگاه دیگر را ماشینهای سبک تشکیل می داده بود. (مقدسی، علیرضا،1389)
2-17-7 راه آهن
شبکه های راه آهن در سیستم ملی بمنزله شریانهای پیکر انسانی است و توسعه اقتصادی هر کشور مناسب با گسترش شبکه های ارتباطی آنست با توجه به این امر ایجاد شبکه راه آهن علاوه بر فراهم آوردن تسهیلات لازم برای مردم و مسافرت آنها به نقاط مختلف ، در بالابردن سطح اقتصاد این کشور و ایجاد تحرک به منظور افزایش میزان تولیدات در عمران و آبادی و بهبود وضع اجتماعی مردم این کشور نقش اساسی را به عهده داشته است . محصول زرخیزترین جلگه های جنوب یعنی خوزستان را در دسترس مناطق دیگر کشور قرار می داده است . این خط سراسری در طول مسیر خود از اهواز _ اندیمشک _ دورود_ اراک _ قم _ تهران _ گرمسار _ ساری میگذرد . راه آهن سراسری ایران در جنوب علاوه بر ارتباط مستقیم با دریای آزاد و حمل کالاهای وارده به بنادر خوزستان قسمت اعظم نفت و مواد نفتی مصرف داخله و همچنین سایر محصولات صنعتی و کشاورزی شهرستانهای جنوبی را به نواحی داخلی ایران میرساند.
2-17-8 فرودگاه ها و شرکت های هواپیمایی منطقه آزاد اروند
فرودگاه آبادان در واقع پس از فرودگاه مهرآباد تهران قدیمی ترین فرودگاه بین المللی کشور است. این فرودگاه دارای 2باند پرواز و سالن های وسیع و با ظرفیت، جهت عملیات ورود و خروج مسافران داخلی و خارجی است. به زودی با تغییرات عمده عمرانی که در بخش های cip و vip صورت گرفته شرایطی بسیار مطلوب تر از گذشته برای پذیرش بار و مسافر را خواهد داشت. مزیت های فرودگاه بین المللی آبادان شامل ،داشتن شرایط پذیرش هواپیمای غول پیکر اعم از مسافری و باری، دارای بزرگ ترین ترمینال مکانیزه کارگو در ایران که در سال 84 ساخت آن آغاز شده و در سال 85 عملیاتی می شود،فرودگاه بین المللی آبادان در حال جداسازی اماکن تجاری- صنعتی و فنی خود بوده و به زودی طرح های مذکور به بخش خصوصی جهت ساخت بازار، سوله های تعمیرات و دپو نگهداری هواپیماها و… واگذار خواهد شد.
2-17-9 بندر خرمشهر
بندر خرمشهر در محدوده منطقه آزاد اروند واقع است. وسعت بندر خرمشهر 220هکتار در محل تلاقی اروند رود و رودخانه کارون قرار دارد. در این راستا سازمان بنادر و کشتیرانی جهت تحقق بخشیدن به فعالیت کشتیرانی، تجاری، صنعتی و اقتصادی در منطقه، فعالیت خود را براساس مصوبه شماره 85382/ت 18251/ک مورخه 30/4/76 شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی با برخورداری از امکانات وسیع، آمادگی خود را برای ارائه خدمات نگهداری و انبارداری و تولید کالا به بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن آغاز و از سرمایه گذاران داخلی و خارجی به منظور سرمایه گذاری در این منطقه مهم اقتصادی دعوت به عمل می آورد.
2-17-10 بندر آبادان
فاصله بندر آبادان تا دهانه رودخانه اروند 50مایل و تا راه آهن خرمشهر 15کیلومتر است. این بندر توانایی جابه جایی 300نفر در روز را دارد که در آینده ای نزدیک این تعداد به 700نفر می رسد. همچنین انعطاف پذیری در پذیرش شناورها در بندر آبادان از 20تن تا پنج هزار تن است. از مزیت ها و استعدادهای این بندر می توان به مواردی چون نزدیکی به کشورهای عراق و کویت جهت مبادلات تجاری و بازرگانی به بندر امام خمینی (ره) برای ترانزیت یا ترانشیب کالا، وجود امکانات شهری شامل هتل، نزدیکی به فرودگاه و راه آهن، وجود پایانه مسافری دریایی و همجواری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان اشاره کرد.
این منطقه در کنار تالاب بین المللی شادگان که یکی از بزرگترین تالابهای جهان میباشد قرار دارد وجود زمینهای پست و هموار و رودخانه های پر آب و قدیمیترین سیستم آبیاری جهان باعث شده است که شاهد چشم اندازهای زیبایی باشیم.
2-17-11 زراعت و باغداری در منطقه
شهرهای آبادان و خرمشهر از جمله شهرهای پر آب کشور به جهت گسترش فعالیت های کشاورزی هستند . این ناحیه به لحاظ کشت انواع محصولات جالیزی گرمسیری و صیفی جات حبوبات و دانه های روغنی استعداد مناسبی دارد .تقریباً تمامی سطح زمین های مستعد در شهرستان آبادان و اندکی در شهرستان خرمشهر زیر کشت درختان میوه ، خرما و نهال کاری درختان مختلف میوه است . در آبادان بخش عمده باغات نخلستان است و فقط بخش کوچکی به پرورش درختان انگور اختصاص دارد .در خرمشهر مقدار قابل مشاهده ای مرکبات ، انگور و میوه های دیگر در باغ های این شهرستان به عمل آمده است .
وجود پاره ای از باغات کوچک از قبیل موز ، کنار ، انار ، انجیر و مرکبات نشان می دهد که این ناحیه به لحاظ باروری محصولات گرمسیری و نیمه گرمسیری بسیار مستعد می باشد . همچنین با توجه به نوع اقلیم ناحیه امکان کشت و بهره برداری محصولات دوبار در طول نیز دارد .همچنین وجود سه رودخانه پر آب کشور مانند کارون ، بهمنشیر ، و اروند رود باعث تحول اساسی در کشاورزی منطقه شده است . اجرای طرح جامع آب رسانی آبادان و خرمشهر مقدار هزاران هکتار از اراضی شهرهای مزبور را جهت کشت و کشاورزی تامین خواهد داد . .(http:www.arvandfreezone.com)
2-17-12 توریست و جاذبه های گردشگری در منطقه
خوزستان از دیربازبه واسطه داشتن جاذبه های فراوان توریستی و گردشگری چه از بعد داشتن اماکن متعدد تاریخی و چه از بعد برخورداری از تنوع اقلیمی، بومی و نژادی و پراکندگی فرهنگ ها و زبان ها و چه از بعد داشتن منابع و ذخایر و داشتن بزرگترین مجموعه های صنعتی و فراوری در کشور یکی از استان هایی است که برای گردشگران جذابیت های فراوانی دارد. منطقه آزاد اروند هم اکنون جذابیت های فراوانی برای مسافران و گردشگران داخلی و خارجی داشته و جهت سرمایه گذاری در این زمینه از پتانسیل خوبی برخوردار است علاوه بر موارد فوق یکی دیگر از مهم ترین دلایل مسافرین و بازدیدکنندگان از این منطقه یادآوری سالهای دفاع مقدس و جنگ تحمیلی است که همه ساله از تمام نقاط ایران و جهان گردشگران فراوانی در قالب کاروان های راهیان نور برای بازدید از مناطق جنگ تحمیلی به این ناحیه سفر می کنند که تعداد این گردشگران در سال بالغ بر1500000 نفر می باشد. ازجاذبه های دیگر منطقه آزاد اروند جزیره مینو است .جزیره مینو بین اروندرود و اروندرود کوچک (بهمن شیر ) در نزدیکی مرز بین ایران وعراق و در نزدیکی آبادان و در حاشیه شرقی آن واقع شده است. این جزیره بهوسیله یک پل به آبادان متصل می شود. رودخانه های کوچک زیادی در جزیره مینو جریان دارند. که باعث شده به جزیره مینو، ارون نیز بگویند همچنین وجود گیاهان باعث تاسیس یک منطقه توریستی تفریحی در حاشیه جنوب شرق جزیره مینو شده است. ( دیده وری، سیداردشیر،1390)
2-18پیشینه تحقیق
پژوهش چیزی نیست که شخص می سازد ؛ بلکه چیزی است که شخص کشف می کند. یکی از بخش های مهم تحقیق ، بخش مربوط به پیشینه و ادبیات تحقیقات است ؛ یعنی یکی از کارهای ضروری در هر پژوهشی مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق است ؛ زیرا سرچشمه علوم را می توان در پیشینه ی آن ها کاوش کرد. مطالعه منابع ، به محقق کمک می کند تا بینش عمیقی نسبت به جنبه های مختلف موضوع پیدا کند. مطالعه منابع ، باید از منابعی باشد که به طور مستقیم ، در رابطه با موضوع تحقیق می باشند و هم از منابعی باشد که به طور غیر مستقیم با آن موضوع ، ارتباط دارند. (جان دیوئی، 1372، ص125)
2-19 اهمیت پیشینه در تحقیقات
یک پژوهش گر ، قبل از انجام تحقیق و بعد از ا نتخاب موضوع و تدوین عنوان وقبل از نگارش طرح تحقیق نیاز دارد که با مراجعه به مدارک و اسناد ، پیرامون موضوع و مسئله ای که برای تحقیق انتخاب کرده است. آگاهی خود را گسترش دهد ؛ تا بتواند در پرتوی اطلا عات بدست آمده ، مسئله تحقیق و متغیر های خود را تعریف و معین کند وکرانه های آن ها را مشخص سازد. این امر به او کمک می کند تا تحقیقات خود را در راستای مجموعه پژوهش های هم خانواده قرار دهد وآن را با دستاوردهای تحقیقاتی دیگران هماهنگ کند. (پروکوپنکو، 1385 ، ص 92)
هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق ، عبارت است از :
1- برقراری ارتباط منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مسئله تحقیق.
2- دست یابی به چارچوب نظری و یا تجربی برای مسئله تحقیق.
3-آشنایی با روش های تحقیق مورد استفاده در پژوهش های قبل
از این رو ، هر گونه نظریه ، قانون و بررسی قبلی در باره موضوع پژوهش را می توان جزء پیشینه آن منظور داشت. فراموش نکنیم که هر تحقیق ، بر مبنای بدیهیاتی انجام می گیرد که در مطالعات قبلی روشن شده است و تمام مطالعاتی که فرض ها و بدیهیات و خاستگاه تحقیق را به وجود آورده ند تحقیق ، محسوب می شود .تفکر انسان ، پدیده تکاملی است و اندیشه های هر نسل ، بر مبنای اندیشه های نسل های قبلی ، شکل می گیرد. ازاین رو ، فکر های پژوهشی محققان ، حتی در مواردی که خود توجه ندارند، از تفکرات علمی مطالعات قبلی به وجود می آید. (دیوید ، 1387 ، ص396)
منطقه آزاد تجاری صنعتی اروند طبق مصوبه مجلس محترم شورای اسلامی در تاریخ 4/5/83، تاسیس شد. این منطقه ، محدوده ای نزدیک شهرهای آبادان و خرمشهر – که اولی بدلیل تاسیس پالایشگاه آبادان در سال 1912 میلادی یکی از شهرهای بزرگ صنعتی کشور محسوب و دومی بدلیل وجود اولین بندر تجاری کشور از دیر باز دارای موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط و شهر های بندری کشور بوده است و همچنین جزیره زیبای توریستی مینو را در بر می گیرد. اکنون که بیش از یک دهه از ایجاد این منطقه می گذرد هنوز بلوغ کامل نیافته و در مرحله رشد و تکامل به سر می برد پس این منطقه آزاد تجاری تاریخچه وسیعی در دهه گذشته نداشته و نقش برجسته ای را در تجارت بین المللی ایفا نکرده است. در زیر به پاره ای از تحقیقات انجام یافته در زمینه جذب سرمایه گذاری در منطقه اشاره خواهد شد:
مطالعات داخلی
اسما کریمی کیا و محمد مقدم ( 1391) تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل جذب سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند انجام داده اند دراین پژوهش به بررسی عوامل جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند پرداخته و به این نتیجه می رسد که منطقه آزاد ابزاری است که می توان صدمات ناشی از دوران گذار را برای اقتصاد کشور ها کاهش دهد و آن ها را در ایجاد هماهنگی تدریجی با اقتصاد جهانی با صدمات کمتری مواجه ساخت.
سید اردشیر دیده وری(1390) به بررسی عوامل موثر برجذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند و اولویت بندی آنها با استفاده از تکنیک ریاضی AHP پرداخته است. در این پزوهش عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند مورد بررسی قرار گرفت.تمامی فرضیه ها در این پژوهش از دیدگاه کارشناسان ،متخصصان، بازرگانان و… تایید شدند. و تمامی پارامترها در جذب سرمایه در منطقه آزاد اروند مهم و ضروری شناخته شدند.
دبیر خانه طرح ملی سازمان دهی مزیت های تجاری وسرمایه گذاری منطقه آزاد اروند را در مقاله ای ارائه کرده است. در این مقاله مزیت های تجاری و سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند شرح داده شده است.
دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری ایران گزارشی به نام " برنامه توسعه مناطق آزاد تجاری ایران " در سال 1382 منتشر نموده ، در این گزارش تحلیلی ضمن بررسی نقش دولت درتوسعه مناطق آزاد ایران ، عملکرد مناطق آزاد کشور در زمینه های مختلف اقتصادی در فاصله زمانی 1380- 1372 مورد ارزیابی قرار گرفت.
فاضل (1371) در پژوهش خود تحت عنوان " نقش مناطق آزاد تجاری در جلب سرمایه های خارجی " به منطقه آزاد تجاری کیش ، قشم و چابهار را مورد بررسی قرار داده است و نتایج ذیل را از این پژوهش استخراج نموده است.
_ منطقه آزاد کیش میبایست بر اساس مدل سیاحتی -تجاری با تاکید بر جنبه های سیاحتی برای توسعه و سرمایه گذاری معرفی گردد.
_ منطقه آزاد قشم مدل صنعتی- تجاری با تاکید بر محور قرار گرفتن فعالیت های صنعتی برطرف شود.
_ برای منطقه آزاد چابهار، مدل تجاری صنعتی که تجارت نقش اساسی را در توسعه منطقه ایفا خواهد نمود مورد توجه قرار گیرد.
_ در انتخاب سرمایه گذاران خارجی نهایت دقت به عمل آید تا افرادی انتخاب شوند که دانش و تجربه فنی خود را به منطقه منتقل و آموزش های لازم را در اختیار بگیرند.
_ تکنولوژی منتقل شده میبایست به گونه ای انتخاب شود که به تدریج درون زا گردد و متکی به تکنولوژی ملی شود. در چنین شرایطی سرمایه گذاری مشترک می تواند راه حل مناسبی برای این منظور باشد.
برای مناطق آزاد سه گانه دهه هفتاد در ایران سرلک (1374) در پایان نامه خود تحت عنوان (ارزیابی جهت مکانیابی مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران) سه منطقه آزاد کیش، قشم، چابهار و همچنین شهرستان های بندر عباس، بوشهر، بندر انزلی و ساری را مورد مطالعه قرار داده است.بر اساس فروض تحقیق مناطق آزاد کیش، قشم ، چابهار جزء مناطقی که با روش علمی به عنوان مکان های مناسب جهت ایجاد مناطق آزاد تجاری- صنعتی انتخاب شدند نمی باشد و بر اساس این تحقیق شهرستان های بندر عباس ، بوشر، انزلی و ساری به عنوان مکان های مستعد و مناسب جهت ایجاد مناطق آزاد تجاری – صنعتی معرفی شده اند.
در زمینه عوامل بازدارنده سرمایه گذاری ، کریمی (1376) در تحقیقی تحت عنوان " بررسی موانع جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد کیش به مطالعه و بررسی مشکلات و موانع منطقه آزاد کیش " در جذب سرمایه پرداخته است در این تحقیق منظور از سرمایه گذاری امکان سرمایه گذاری توسط هر دوبخش خارجی و داخلی است و منظور از موانع جذب سرمایه گذاری هر عاملی که روند تشکیل و توسعهسرمایه گذاری در منطقه آزاد کیش را تحت تاثیر قرار می دهد.
مطالعات خارجی
"هامادا " (1974) اولین چارچوب نظری را برای تجزیه و تحلیل مفهوم اقتصادی منطقه آزاد ، که ماموریتش معافیت گمرکی به منظور جذب سرمایه گذاران خارجی است ارائه داد. منطقه ای که ماموریتش معافیت گمرکی به منظور جذب سرمایه گذاری خارجی است. وی مدل هکشر- اوهلین را در تجارت خارجی در نظر گرفته است. در این مدل با فرض مستمر نبودن صنایع داخلی در این مناطق موفقیت مناطق آزاد منوط به سرمایه گذاری خارجی است. هامادا نتیجه گرفت که شرکت ها در منطقه ای سرمایه گذاری می کنند که مایل به پذیرش بازده سرمایه کمتر از اقتصاد داخلی باشند. وی نشان داد که حرکت سرمایه های خارجی به منطقه پردازش صادرات رفاه اقتصادی کشور میزبان را کاهش می دهد، هدف مدل وی تعیین اشتغال و آثار رفاهی ایجاد مناطق آزاد بود.
" وار " (1989-1983) در مطالعات خود انواع پیوندها و ارتباطات مفید مناطق آزاد با اقتصاد داخلی را مورد توجه قرار داد. نیز درمطالعات خود انواع پیوندها و ارتباطات مفید مناطق آزاد با اقتصاد داخلی را مورد توجه قرار داده به طوری که این پیوندها را می توان در دو دسته پیوندهای فراز و نشیب طبقه بندی نمود. نخستین نوع این پیوندها شامل استفاده از مواد خام داخلی ، ترویج تولیدات صنعتی ، فرصت های اشتغال ، انتقال دانش تکنولوژی و توسعه منطقه ای می باشد.
براساس تحقیقات کاربردی " ارادونا اگارول" در سال 2005 که عملکرد مناطق پردازش صادرات را در منطقه شمال آسیا ( هند، سریلانکا، بنگلادش ) مقایسه می نماید دو شاخص عملکرد مناطق پردازش صادرات یعنی عملکرد صادرات و مشارکت سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کانون توجه قرار گرفته است.
فصل سوم
روش های انجام تحقیق
3-1 مقدمه
در این فصل در مورد روش تحقیق، منابع جمع آوری اطلاعات و چگونگی و نحوه گردآوری اطلاعات صحبت می کنیم. سپس فرایند تحقیق را مورد بررسی قرار داده و با جامعه آماری تحقیق آشنا می شویم. نحوه نمونه گیری و تعیین اندازه آن از بخش های دیگر این فصل می باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه می باشد که در پایان به چگونگی طراحی آن پرداخته خواهد شد.
تحقیقات به دو قسمت تقسم می شوند:
1- تحقیقات کمی: از " نظریه" شروع به " فرضیات" رسیده و در ادامه به " مفاهیم"، و از " مفاهیم" به " متغیرها" و از آن به " شاخص" ها می رسیم.
2- تحقیقات کیفی: اما در این نوع تحقیقات مراحل فرق دارد: اول از " سوال" شروع و با استفاده از " مشاهدات" به " نتایجی" منتهی می شویم و از آن ها به " فرضیات" و از " فرضیات" به " نظریه" منتج می شویم. (آذر، 1388، ص281)
تحقیقات کیفی:
انواع روش کیفی که به هفت بخش تقسیم می شود:
1. روش اسنادی 2. مطالعه موردی 3. مطالعه میدانی (fild study) 4. مصاحبه عمیق 5. مصاحبه گروهی 6. تحلیل گفتمان 7. تحلیل نشانه شناختی
تحقیق میدانی:
برای کسب اطلاع از یک موضوع بهتر است به محل واقعه رفته و به تماشا مشغول شد. یا برای سر درآوردن از یک مساله طبیعی است که لازم باشد از نزدیک کسب خبر کنیم. می شود به همین کسب خبر از محل وقوع حادثه تحقیق میدانی اطلاق کرد. مشاهده میدانی با دیگر روش های مشاهده از آن رو متفاوت است که تنها به جمع آوری داده ها منحصر نمی شود، بلکه در درون آن نظریه سازی نیز صورت می گیرد.
مزیت های تحقیق میدانی:
1. رفتارها در موقعیت طبیعی مورد مطالعه قرار می گیرد.
2. باعث افزایش عمق شناخت پژوهش گر از پدیده مورد مطالعه می شود.
3. امکان توجه به جنبه هایی از موضوع که قبل از شروع مطالعه، به آن توجه نشده است، پدید می آید. (مقیمی ، 1377 ، ص36)
3-2 روش انجام تحقیق
از نظر پژوهشگری که در علوم کاربردی تحقیق می کند، تحقیق عبارت است از فرایندی که پژوهشگر می کوشد بدان وسیله پیچیدگی های روابط متقابل بین افراد را بهتر درک کند. پژوهشگر با استفاده از روشهای منظم درباره کنش ها و واکنش ها، اطلاعاتی را جمع آوری می کند، درباره معنی یا مفهوم آنها می اندیشد، به نتیجه هایی می رسد، آنها را ارزیابی می کند سرانجام این نتایج را ارئه می دهد.
به طور خلاصه می توان گفت که تحقیق توصیفی آنچه را که هست توصیف می کند و به شرایط یا روابط موجود، عقاید متداول، فرآیندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد . (مقیمی ، 1377 ، ص36)
این پژوهش یک مطالعه توصیفی و میدانی می باشد. جمع آوری اطلاعات تحقیق با مراجعه به اداره ی بندر شهید رجایی، مصاحبه با کارشناسان مربوطه، استفاده از سایت های معتبر و منابع موجود در کتابخانه صورت گرفته است.
3-3 اهداف تحقیق
* بررسی عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
* بررسی فرصت های سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
* بررسی موانع و مشکلات سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
* بررسی مزایای سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند (دیده وری، سیداردشیر،1390)
3-4 سوالات تحقیق
• عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کدام است؟
• موانع سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کدام است ؟
• مزایای سرمایه گذاری داخلی در منطقه آزاد اروند چیست؟
• مزایای سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند چیست؟
3-5 اعتبار (روایی)2
به ارتباط منطقی، بین پرسشهای آزمون و مطلب مورد سنجش اشاره دارد. وقتی گفته می شود آزمون، روایی دارد به این معنا است که پرسش های آزمون به طور دقیق آنچه را که مورد نظر می باشد، می سنجد. اعتبار، جنبه های مختلف دارد و ارتباط بین پرسش و آزمودنی با توجه به کلیه جنبه های آن حاصل می شود. در صورتی که این ارتباط وجود نداشته باشد اعتبار به وجود نمی آید. مقصود از روایی این است که آیا ابزار اندازه گیری مورد نظر می تواند ویژگی و خصوصیتی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟ به عبارت دیگر مفهوم روایی(validity) به این سوال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. پرسشنامه ای (یا بطور کلی ابزار اندازه گیری) که مثلا برای ارزیابی " تعهد سازمانی کارکنان" طراحی شده ولی پرسش هایش به گونه ای طراحی شده اند که "رضایت شغلی کارکنان" را ارزیابی می کند روایی ندارد (هرچند ممکن است بررسی های آماری، پایایی مطلوب آن را نشان دهد) همین طور پرسشنامه ای که همه وجوه موضوع مورد تحقیق را در بر نگیرد قطعا دارای روایی مطلوبی نیست. نظر کارشناسان و خبرگان می تواند کمک خوبی برای بهبود روایی ابزار اندازه گیری باشد. موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری های نامتناسب می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش سازد. متاسفانه در اغلب تحقیقات دانشگاهی در کشور ما به روایی ابزار تحقیق توجه کافی نمی شود.
روائی بدین معناست که روش یا ابزار به کار رفته تا چه حدی قادر است خصوصیت مورد نظر را درست اندازه گیری کند. (بیانی، 1378، ص222)
3-5-1 انواع اعتبار
اعتبار محتوایی: آزمون، وقتی اعتبار محتوایی دارد که هدف های آن با محتوای آزمودنی ارتباط داشته باشد. برای مثال، سنجش دقت افراد از طریق آزمون هایی امکان پذیر است که با مفهوم دقت ارتباط داشته باشد.
اعتبار ساخت: اعتبار ساخت، در مورد آزمون هایی لازم است که به منظور سنجش استعدادهای کلی و پدیده های دارای ابعاد مختلف طراحی می شوند. برای مثال، هوش پدیده ذهنی است که دارای ابعاد مختلفی از قبیل: سرعت انتقال، عکس العمل متناسب، تشخیص روابط بین پدیده ها و میزان سازگاری می باشد. (بیانی، 1378، ص222)
اعتبار درونی: این اعتبار با توانا ساختن پژوهشگر در جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها، با حذف کلیه عوامل مداخلهگر و تعبیر و تفسیر درست آنها سروکار دارد.
اعتبار بیرونی: این اعتبار به قابلیت تعمیم پذیری یافته های تحقیق ارتباط دارد. به این معنی که آیا نتایج آزمایش را می توان به جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است، تعمیم داد یا نه. به عبارت دیگر، آیا یافته های پژوهش، معرف و بیانگر شرایط و موقعیت های زمانی و مکانی خاص دیگر هستند؟ گرچه، اعتبار بیرونی با جامعهای که پژوهشگر قصد دارد نتایج را به آن تعمیم دهد، مربوط است.
اعتبار افزایشی: میزانی که یک آزمون از طریق پالایش تدریجی (مثلا با حذف مواردی که هماهنگ با سایر مواد معتبر نیست) به معیاری قابل اطمینان برای سنجش آنچه مورد نظر است، تبدیل میگردد. (دلاور، 1379، ص153)
3-6 پایایی3
پایایی یک ابزار اندازه گیری، عبارت است از درجه ثبات، همسانی و قابلیت پیش بینی آن در اندازهگیری هر آنچه اندازه می گیرد. این کیفیت، در هر نوع اندازه گیری، یک امر اساسی است. اکثر سازندگان آزمون و محققان اگر ضریب پایایی90/0 یا بیشتر را به دست آورند، احساس رضایت می کنند اما از ضریب کمتر از 70 /0 ناراضی میشوند. پایایی یک آزمون تا حدی تابع طول آزمون است. هر چه طول آزمون بیشتر باشد، پایایی آن بیشتر است. پایایی تا حدی تابع ناهمگنی گروه نیز است. ضریب پایایی با افزایش گستردگی یا ناهمگنی آزمودنی هایی که در آزمون شرکت می کنند، افزایش می یابد. بر عکس، هر چه گروه نسبت به ویژهگی ای که اندازهگیری میشود، همگن تر باشد ، ضریب پایایی کمتر خواهد بود. پایائی دلالت بر آن دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی بدست می دهد. دامنه ضریب اعتبار از صفر تا یک است. برای تعیین پایایی ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی وجود دارد از جمله روش اجرای دوباره (بازآزمائی) ، روش موازی (همتا) ، روش تنصیف (دو نیمه کردن) ، روش کودر ، ریچاردسون و روش آلفای کرونباخ. مشهورترین ضریب اعتبار از طریق یکبار اجرای آزمون توسط کرونباخ ارائه شده است که به ضریب آلفای کرونباخ معروف است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه به کار می رود. در این ابزار پاسخ هر سئوال می تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند. ابزاری که برای جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار میگیرد. در مرحله نخست باید از روایی (اعتبار) برخوردار باشند و در مرحله دوم باید پایایی (اعتماد) داشته باشند. (بیابانگرد،1384، ص 345)
3-6-1 برآورد پایایی
پایایی مجدد یا بازآزمایی: در این روش تمام محاسبات و اندازهگیری ها را در مورد افراد گروه نمونه در یک زمان و اجرای مجدد آن در مورد همان گروه در زمانی دیگر انجام می دهیم و قاعدتا نباید اختلافی بین نتایج به دست آمده وجود داشته باشد.
اجرای فرم های همتا: در این طریق، به جای اینکه تنها به یک روش توسل جوییم، از راه های مختلف اندازه گیری را انجام می دهیم و به کمک نتایج به دست آمده، اختلافات و اشتباهات را تصحیح می کنیم. غالبا برای انجام این منظور از طبقه بندیهای مختلف استفاده می شود. (شریفی، 1380، ص 248)
پایایی آزمون های موازی: در این روش ها، دو نوع آزمون که تقریبا معادل هستند، ساخته می شود و پاسخ های دو آزمون مشابه ، باید همبستگی زیاد داشته باشد.
دو نیمه کردن آزمون: در این روش، یک آزمون واحد بعد از اجرا به دو قسمت مساوی تقسیم شده سپس با توجه به فرمول های آماری محاسبه می گردد که ضریب همبستگی دو آزمون باید بالا باشد. (نجفی، 1386، ص 62)
فصل چهارم
پاسخ به سوالات تحقیق
4-1 مقدمه
در این فصل با توجه به اطلاعات جمع آوری شده از طریق سایت ها،کتابخانه های اینترنتی و مقالات موجود و بررسی های میدانی به سوالات تحقیق پاسخ خواهم داد. ضمن اینکه با توجه به موضوع تحقیق، پاسخ به پرسش های تحقیق علاوه بر استفاده از سایر روش ها، طی انجام مصاحبه ای از مسولین منطقه آزاد اروند انجام شده است.
4-2 پاسخ به سوال اول تحقیق: عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کدام است؟
ضریب اولویت عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
مناطق آزاد مبتنی بر این اعتقاد شکل گرفته اند که سرمایه موتور رشد وتوسعه اقتصادی یک کشور است . منطقه آزاد ناحیه ای از قلمرو کشور است که خارج از محدوده فیزیکی ، قانونی و اداری تاسیسات گمرکی قرار دارد. ورود و خروج سرمایه و سود به آن و جابجایی نیروی کار متخصص در منطقه به سهولت صورت می گیرد و کالاها و مواد خارجی که منع قانونی نداشته باشند می توان بدون هرکونه موانع سرمایه گذاری و ترانزیت یا در انبارهای آن نگهداری و یا در کارخانه های مستقر در آن تغییر شکل داده و به کالاهای دیگر تبدیل نمود. هدف های اصلی از ایجاد این مناطق در بسیاری از کشورهای در حال توسعه عبارت اند از : ایجاد اشتغال ، توسعه صادرات و تشویق سرمایه خارجی ، ایجاد درآمد ارزی ، انتقال تکنولوژی ، توسعه منطقه ها و برپایی نمایشگاه.(
کریمی کیا، دیده وری ،1390)
منطقه آزاد اروند با وجود پتانسیل های بسیار زیاد با همین اهداف ایجاد شده است. عوامل زیادی در جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی در منطقه تاثیر گذار است ، که شناسایی این عوامل جهت استفاده از آنها برای دستیابی به اهداف مشخص شده برای این منطقه بسیار اهمیت دارد . موارد زیر از مهمترین عوامل جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی در منطقه آزاد اروند و همچنین مناطق مشابه می باشد. (شاکری ، عباس، سلیمی، فریدون)
این عوامل عبارت اند از :
امکانات زیربنایی
قوانین و مقررات
مدیریت
سیاست گذاری ها
تعیین اولویت زیرمجموعه های متغیر امکانات:
1) امکانات زیربنایی :شامل تاسیسات آب، برق و سوخت، سیستم حمل و نقل، دسترسی به شبکه های پیشرفته مخابراتی، زمین و…
2) خدمات عمومی : شامل امکانات تفریحی، بهداشتی، اقامتی، بیمه ای ، بانکی
3) زیرساخت های پیشرفته: شامل تاسیسات مدرن بندری ، اسکله ای قابل استفاده، فرودگاه مجهز واقع در منطقه ، راه آهن،تاسیسات مدرن شهری
تعیین اولویت زیرمجموعه های متغیر قوانین و مقررات
1) ثبات و شفافیت در قوانین
2) تامین امنیت توسط قوانین
3) تعیین تشویق های مالی در قوانین و مقررات
تعیین اولویت زیرمجموعه های مدیریت
1) مدیریت کارا و هدفمند
2) ایجاد نظام اداری روان
3) اطلاع رسانی و بازاریابی
تعیین اولویت زیرمجموعه های سیاستگذاری
1) اختصاص بودجه عمومی
2) آزادسازی و خصوصی سازی
3) گسترش روابط بین المللی(شاکری ،عباس،سلیمی،فریدون)
فرصت ها و زمینه های سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
* صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع پایین دستی.
* صنایع پشتیبانی و خدمات فنی و مهندسی صنعت نفت
* صنایع فولاد
* حمل و نقل و ترانزیت کالا
* گردشگری و تفریحی
* آموزش عالی
* مخابرات
* تولید انرژی
* بانک و بیمه
* صنایع قطعه سازی
* خودرو سازی
* کشتی سازی و ساخت تجهیزات و سازه های دریائی
* ترانزیت کالا
* صنایع تبدیلی و بسته بندی
* صنایع نساجی، چرم و پوشاک
* صنایع شیمیائی
* صنایع الکتریکی و الکترونیکی
* مشوق های طبیعی و ساختاری منطقه
4-3 پاسخ به سوال دوم تحقیق: موانع سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند کدام است ؟
نتیجه آمار ارائه شده فوق گواه این واقعیت است که مناطق آزاد کشور به رغم تمامی ظرفیت های ناب طبیعی و راهبردی در حوزه منطقه ای و بین المللی نتوانسته اند نقش اصلی خود را برای کمک به تحقق اهداف کلان سند چشم انداز ۱۴۰۴ و برنامه چهارم توسعه ایفا کنند که به نظر می رسد متاثر از پاره ایی عوامل موثر و مهم از جمله مدیریت و ساختار سازمانی، عدم توجه کامل دولت به تامین منابع مالی برای ایجاد زیرساخت ها و تاسیسات زیربنایی، عدم تفویض اختیار دستگاه های اجرایی به مناطق آزاد برابر قانون، تداخل مقررات نظارتی دستگاه های اجرایی کشور در روند اجرایی برنامه های مناطق آزاد، عدم امکان تصمیم گیری کامل از سوی مدیران مناطق، عدم همکاری برخی دستگاه ها برای اجرای نقش های قانونی مناطق آزاد، مغایرت های قانونی و مقرراتی در حوزه های اجرایی مناطق آزاد با اهداف کلان توسعه ایی کشور و بسیاری از مشکلات مبتلا به این مناطق است.
به رغم منابع و ذخایر فراوان طبیعی و چشم اندازهای بالقوه اقتصادی منطقه که آن را به لحاظ این شاخص در رده ممتاز منطقه ای و جهانی قرار می دهد متاسفانه به دلیل حاکمیت نگاه دولتی طی سال های گذشته و امروز، موضع این منطقه به نوعی با بحث توسعه یافتگی ناشی از ورود سرمایه گذاری های مولد داخلی و خارجی و به نوعی مواجهه و پس زدگی سرمایه گذاری تبدیل شده است.(کریمی کیا،دیده وری،1391)
موانع سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند عبارت اند از:
خسارتهای باقی مانده از زمان جنگ تحمیلی
وجود تعارضات و تنازعات ناشی از وضعیت نظامی منطقه
فقدان شبکه ها و تجهیزات شهری و امکانات زیرساختی
وجود مشکلات قومی و عشیرهای و عدم توازن ساختارهای اجتماعی و فرهنگی
ناامنی موجود در منطقه به خصوص وضعیت اشغال عراق
لایروبی نشدن اروند
ویرانی های ناشی از جنگ تحمیلی
نرخ بیکاری فوق العاده منطقه
عدم ثبات در عراق
موانع عمده جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
با توجه به مطالب ارائه شده به طور کلی می توان مهم ترین موانع سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند را به صورت زیر طبقه بندی کرد:
1) عدم وجود امکانات زیربنایی
زیربناها برای محیط اقتصادی کشور اهمیت اساسی دارد. زیرساخت های مناسب موجب حرکت اقتصاد بدون انحرافات مهم به سمت رشد می شود. طبق مطالعات انجام شده فقدان و کمبود امکانات زیربنایی اولیه و خدمات عمومی مناسب وزیرساخت های پیشرفته در منطقه آزاد اروند مانع جذب سرمایه گذاری در این منطقه شده است. زیر ساخت ها به طور معمول تنها به شکل فیزیکی مانند جاده ها، بنادر و… نیستند؛ بلکه کارکرد خوب نهادهای کشور را نیز شامل می شوند . سرمایه گذاران خارجی اقتصادهایی را ترجیح می دهندکه دارای شبکه توسعه یافته ای از زیرساخت ها باشد و زیر ساخت های ضعیف هزینه فعالیت های اقتصادی را افزایش و نرخ بازده سرمایه را کاهش می دهد.
امکانات زیربنایی مانند: تاسیسات آب ،برق ، سوخت ، سیستم حمل و نقل ،دسترسی به شبکه های پیشرفته مخابراتی و…
تسهیلات خدمات عمومی شامل: امکانات تفریحی ، بهداشتی ، آموزش ، اقامتی ، بیمه ای و بانکی می باشد.
زیرساخت های پیشرفته عبارت اند از : تاسیسات مدرن بندری ، اسکله های قابل استفاده، تاسیسات مدرن شهری
2) عدم سرمایه گذاری سازمان و موسسات دولتی در منطقه
عدم سرمایه گذاری سازمان ها و موسسات سرمایه گذار ی وابسته به دولت در این منطقه مانعی در جذب سرمایه گذاری به این منطقه است. از طرفی نرخ سرمایه گذاری داخلی بازتابی از گرایش مردم برای کسب و کار و اعتماد آن ها به آینده اقتصاد می باشد . بنابراین سرمایه گذاری داخلی به عنوان یک متغیر مستقل استفاده می شود که توضیحی از تغییرپذیری سطح جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی می باشد. از این رو انتظار داریم زمانی که سرمایه گذاری داخلی در سطح بالایی قرار دارد جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز بالا باشد.
3) عدم صراحت قانونی و نارسایی قوانین و مقررات
طبق مطالعات انجام شده عدم صراحت قانونی ، محدودیت ، نارسایی ، انعطاف ناپذیری ، فقدان پویایی پاره ای از قوانین و مقررات در ارتباط با جذب سرمایه های خارجی در منطقه از جمله قوانین و مقررات پولی و بانکی مانند چگونگی نقل و انتقال ارز ، متغیر بودن نرخ بهره بانکی ، عدم تضمین کافی در قوانین برای حفاظت از حقوق مالکیت در مقابل مصادره و ملی کردن اموال سرمایه داران ، عدم تضمین امنیت کافی برای سرمایه داران در قوانین و مقررات و … مانع جذب سرمایه گذاری در این منطقه شده است.( کریمی کیا ، اسما، 1391)
4-4 پاسخ به سوال سوم تحقیق: مزایای سرمایه گذاری داخلی در منطقه آزاد اروند چیست؟
مزایای سرمایه گذاری داخلی در منطقه آزاد اروند
1- ورود مواد اولیه، قطعات و ماشین آلات بدون عوارض گمرکی
2- صدور محصولات بدون پرداخت عوارض گمرکی
3- تسهیلات ویژه جهت انتقال کالاهای تولید شده در منطقه به سرزمین اصلی
4- مقررات خاص جهت اشتغال نیروی انسانی در منطقه آزاد
5- مقررات خاص جهت بیمه و تامین اجتماعی در مناطق آزاد
6- معافیت مالیاتی 15 ساله جهت کلیه فعالیتها در تمام زمینه ها با قابلیت تمدید تا 30 سال
7- امکان مشارکت با سرمایه گذاران خارجی بدون محدودیت در نسبت مشارکت
8- آزادی کامل ورود و خروج اصل سرمایه و سود حاصل از فعالیتهای اقتصادی
9- آزادی انتقال ارز به خارج از کشور بدون هیچگونه محدودیت
10- صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد
11- مالکیت صد در صد سرمایه گذاری خارجی نسبت به اعیان مستحدثه در اراضی استیجاری
4-5 پاسخ به سوال چهارم تحقیق: مزایای سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند چیست؟
مزایای سرمایه گذاری خارجی در منطقه آزاد اروند
همه اقتصاددانان سرمایه را به عنوان نیروی محرکه رشد و توسعه اقتصادی جوامع تلقی می کنند و همه مدل ها والگوهای توسعه اقتصادی را بر پایه همین اندیشه طراحی می کنند. استفاده از امکانات سرمایه گذاری داخلی و خارجی از طریق بکارگیری مطلوب منابع تولید از مهمترین عوامل نیل به پیشرفت اقتصادی جوامع به حساب می آید بدیهی است که تشکیل سرمایه داخلی از طرق مختلف همچون استفاده از پس انداز داخل ، بدهی خارجی و جذب سرمایه خارجی امکان پذیر است.
مهم ترین مشکل کشورهای در حال توسعه کمبود سرمایه لازم جهت نیل به توسعه اقتصادی و فراهم نمودن رفاه همگانی برای آحاد مردم کشور خود می باشد که امکان تامین آن در داخل کشور و از طریق پس انداز داخلی وجود ندارد. و نیز گرفتار شدن در چرخه و دور باطل بدهی های خارجی عدم اثربخشی این گزینه را نیز به اثبات می رساند در برهه کنونی جذب سرمایه های سرگردان خارجی که به دنبال جای امن و سودآوری برای سرمایه گذاری میگردند. به عنوان بهترین راه برای رفع کمبود سرمایه به شمار می رود که در این میان جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی به دلایل گوناگون از جمله اینکه هم مشکل تامین سرمایه را به عنوان یکی از مهمترین عوامل تولید حل می کند و هم باعث انتقال تکنولوژی مدرن ، مدیریت نوین، بازاریابی پیشرفته به داخل کشور می گردد که در نهایت با توجه به ماندگاری بالای این نوع سرمایه گذاری باعث ایجاد اشتغال و رفاه عمومی خواهد گردید.
مناطق آزاد با برخورداری از معافیت های مالیاتی و گمرکی و دوری از قوانین دست و پا گیر و بازدارنده داخلی برخورداری از امکانات زیربنایی مناسب و سازمان های اجرایی کارآمد و… می توانند سرمایه گذاران خارجی را به دلیل بهره گیری از مزیت نسبی همچون ارزانی نیروی کار و مواد اولیه و نزدیکی به بازارهای مصرف جذب کنند منطقه آزاد اروند در صورت توفیق می تواند سرمایه های خارجی را برای گسترش صنعت صادرات گرا ، انتقال تکنولوژی و ایجاد فرصت های شغلی مناسب بکار برد و اقتصاد ناکارای داخلی را به اقتصاد بین الملل گره بزند. همانطور که می دانیم هدف از ایجاد این مناطق آزاد ایجاد یک خط مشی سریع و راهی میانبر برای تحقق اهدافی چون جذب سرمایه های داخل و خارجی و صنعتی شدن سریع و راهی میانبر برای تحقق اهدافی چون جذب سرمایه های داخل و خارجی و صنعتی شدن سریع به منظور توسعه صادرات غیرنفتی قرار گیرد.
جذب سرمایه خارجی به منطقه تنها نقش کمبود منابع مالی را برعهده نمی گیرد. مدیریت سرمایه گذاری این مناطق باید سرمایه های خارجی و همچنین سرمایه متعلق به بومیان مقیم خارج را جذب کند تا سرمایه های مزبور دانش فنی و فناوری را با خود به همراه بیاورند و با فعالیت در جامعه میزبان به نشر آن بپردازند . بدین ترتیب دانش فنی و تکنولوژی در عمل ، فرایند بومی شدن یعنی سازگاری با محیط خود را تجربه می کند تا از این طریق به نقطه بهینه بهره وری عوامل نزدیکتر گردد دستیابی بومیان به این دانش فنی و فناوری به طور طبیعی جایگاه جامعه را در تقسیم بین الملل کار هم معین می کند. سرمایه های مزبور با خود بازار انواع کالا و خدمات خاص خویش را همراه می آورند. سرمایه خارجی در حقیقت بر پایه امکانات بالقوه و بالفعل جامعه میزبان و با تکیه بر جایگاه خود در تولیدات جهانی ، جایگاهی را در زنجیره تولید به میزبان اختصاص می دهد . عواملی مانند سرمایه اجتماعی ، سطح دانش و فناوری، به ویژه مدیریت جامعه، در تعیین سطح این جایگاه و سرعت ارتقای آن نقشی کارساز بر عهده دارند.
ورود تکنولوژی های ساده و کاربر به منطقه به منظور ارتقای سطح فنی صنایع منطقه (کشور) و انتقال تکنولوژی می تواند مهمترین هدف جذب سرمایه تلقی گردد ، چرا که تکنولوژی نه تنها باعث رشد اقتصادی می شود بلکه به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه اقتصادی نیز به حساب می آید. صدور کالاهای صنعتی می تواند از طریق افزایش در آمدهای ارزی ، آثار مثبتی بر اقتصاد منطقه ( کشور ) برجای گذارد. ( کریمی کیا ، اسما،1391)
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1 مقدمه
در این فصل ، با توجه به درنظر گرفتن تمام جوانب وکسب تجربه های بدست آمده در این تحقیق ، به کار نتیجه گیری خواهم پرداخت و را ه حل ها و پبشنهادها را جهت رفع موانع سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند ذکر خواهم کرد.
ایجاد و توسعه مناطق آزاد تجاری می تواند به عنوان یک خط مشی سریع و راهی میانبر برای تحقق اهدافی چون جذب سرمایه های داخلی و خارجی و صنعتی شدن سریع به منظور توسعه صادرات غیرنفتی مورد استفاده قرار گیرد. ایجاد منطقه آزاد اروند در منتهی الیه جنوب غربی کشور با وسعتی معادل 17 هزار و 20 هکتار در نیمه دوم سال 82 به تصویب رسید و در زمستان پارسال نیز با اضافه شدن شهرهای آبادان و خرمشهر، وسعت این منطقه به دو برابر افزایش یافت.
منطقه آزاد اروند پس از منطقه آزاد ماکو بزرگترین منطقه آزاد تجاری و صنعتی کشور و به طور مشخص دارای سه ناحیه صنعتی، گردشگری و بازرگانی است. نیمی از وسعت این منطقه به فعالیت های صنعتی و بقیه آن به گردشگری و فعالیت های بازرگانی و ترانزیت کالا اختصاص یافته است.
تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی از جمله اهداف پیش بینی شده در این منطقه است. پس گذشت بیش از یک دهه از عمر آن شاهد عدم موفقیت نسبی آن منطقه در دستیابی به اهداف مشخص شده برای آن هستیم.
در این پژوهش مهمترین عوامل اثر گذار بر جذب سرمایه گذاری به منطقه آزاد اروند ذکر شد که عبارت اند از امکانات زیربنایی ، قوانین و مقررات ، مدیریت ، سیاست گذاری ها و… همچنین مهمترین فرصت ها برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی و تعدادی از مهمترین موانع جذب سرمایه گذاری به این منطقه معرفی شدند. (کریمی کیا، اسما،1391).
5-2 نتیجه گیری
ایجاد و توسعه مناطق آزاد تجاری می تواند به عنوان یک خط مشی سریع و راهی میانبر برای تحقق اهدافی چون جذب سرمایه های داخلی و خارجی و صنعتی شدن سریع به منظور توسعه صادرات غیرنفتی مورد استفاده قرار گیرد. بر اساس این راهبرد منطقه آزاد اروند به عنوان بزرگترین منطقه آزاد ایران ( بعد از منطقه آزاد قشم ) با وسعت 17200 هکتار در سال 1382 با اهداف اساسی فوق تصویب شد اما با نگاهی به آمارهای موجود شاهد عدم موفقیت نسبی آن هستیم. در دوره زمانی (1388-1380) یعنی در دوره برنامه های سوم و چهارم توسعه سهم میزان سرمایه گذاری داخلی منطقه آزاد اروند از کل سرمایه گذاری انجام شده در مناطق آزاد کشور تنها 8 درصد می باشد و میزان سرمایه گذاری خارجی نیز هنوز محقق نشده است و پروژه های با منشا سرمایه گذاری خارجی در دست مطالعه و بررسی است. علاوه بر این در طول برنامه چهارم توسعه حدود 20 % از از شرکت های ثبت شده در شهرک های صنعتی آبادان و خرمشهر به بهره برداری رسیده اند که میزان سرمایه گذاری آنهاحدود 7/195 ملیارد ریال می باشد و از تاریخ تاسیس اولین شهرک صنعتی (1370) تا سال 1388 حدود 14% از کل سرمایه گذاری شهرک های صنعتی پس از تبدیل شدن به منطقه آزاد را به خود اختصاص داده است.
جمعیت شهرستان های آبادان و خرمشهر بر اساس آمار سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 حدود 434816 هزار نفر می باشد و نرخ بیکاری در آبادان و خرمشهر به ترتیب 7/26 و 20% است که نشان دهنده عدم موفقیت نسبی منطقه آزاد در زمینه ایجاد اشتغال در این شهرها می باشد، به طوری که منطقه ازاد اروند تنها 23% از کل اشتغال ایجاد شده مناطق آزاد کشور در برنامه چهارم توسعه را به خور اختصاص داده است.
در بخش تجارت خارجی در طول برنامه چهارم توسعه میزان سهم صادرات و واردات منطقه ازاد اروند به ترتیب حدود 47 و 7% می باشد، که از این نظر رتبه منطقه آزاد اروند بین دیگر مناطق آزاد ازنظر صادرات رتبه نخست و از نظر واردات رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.
عملکرد بانک های آبادان و خرمشهر در زمینه سپرده و تسهیلات در این دو شهرستان در دوره زمانی 88-84 میزان جذب سپرده ها در شهرستان آبادان به میزان 2525 ملیون ریال می باشد.
سرمایه گذاری زیربنایی به قیمت ثابت سال 1383 در منطقه در مقایسه با مناطق سه گانه در سطح پایین می باشد به طوری که این متغیر به ترتیب کمتر از 43 و 46 درصد سرمایه گذاری زیر بنایی مناطق آزاد کیش و قشم در سال های اولیه تاسیس می باشد.
درآمد منطقه آزاد اروند به قیمت ثابت سال 1383 در منطقه در مقایسه با مناطق سه گانه نسبتا پایین می باشدف به طوری که این متغیر کمتر از 40 و 50 درصد درآمد سازمان مناطق آزاد کیش و قشم در سال های اولیه تاسیس می باشد.
در بخش سخت افزاری دسترسی به امکانات زیربنایی با حداقل هزینه ( امکاناتی از قبیل آب و برق ، انرژی ، تلفن و ارتباطات، جاده های در دسترس ، فرودگاه ، راه آهن ، اسکله ، و تجهیزات بندر و… ) ، نیروی کار فراوان و ارزان و بازار مصرف قابل توجه از عوامل موثر در جذب سرمایه گذاران است .و در نهایت مهم ترین عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند ، فقدان و کمبود امکانات زیربنایی ، عدم صراحت قانونی و نارسایی قوانین و مقررات مربوط به سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند و سیاستگذاری ها می باشد.
5-3 پیشنهادات
براساس نتایج بدست آمده ، جهت رفع موانع فوق و ایجاد بستر مناسب جهت جذب و جلب حظور هرچه بیشتر سرمایه گذاران در منطقه آزاد اروند پیشنهادات ذیل به ترتیب اهمیت ارائه می شود.
1. در ابتدا باید اهداف تاسیس منطقه آزاد اروند را به طور واضح و روشن تعیین نمود و آگاهی مدیران منطقه از اهداف تشکیل آن را افزایش داد.
2. دستیابی به اهداف کلان منطقه آزاد اروند مستلزم برنامه ریزی صحیح یا تعیین اولویت های مربوط و اتخاذ استراتژی های مناسب و مستلزم صرف زمان و کار فراوان خواهد بود که این امر نیازمند وجود مدیریت اجرایی قوی و کارا است. بنابراین نیاز به انجام دو اقدام ذیل ضروری به نظر می رسد:
الف) حفظ نیروهای متخصص و کارآمد و مدیران کارآفرین
ب) جذب و جلب نیروهای کارآمد و کار آفرین
3. مدیران منطقه باید مانع از بروز بروکراسی و تشریفات زاید اداری شوند و رسیدگی به درخواست های سرمایه گذاری و صدور مجوز شرکت ها جهت تاسیس یا جهت ورود به منطقه سرعت عمل به خرج دهند. بنابراین لازم است نهادها و تشکیلات سازمان منطقه آزاد اروند دفاتر نمایندگی کلیه ادارات و سازمان ها و نهادهای دیگر در مقوله سرمایه گذاری با عملکرد منظم و منسجم خود تحت مدیریت واحد و مستقر در منطقه قرار گیرند.
4. معرفی مزیت های نسبی منطقه آزاد اروند از سوی مدیران منطقه برای متقاضیان سرمایه گذاری از مهم ترین عوامل موثر در روند رشد مشارکتها در منطقه است زیرا لزوم توجه به مزیت های سرمایه گذاری در منطقه بیانگر کاهش قیمت تمام شده محصولات بوده و می تواند به عنوان اهرم استفاده از ارزش افزوده کالای تولیدی شود.
5. مدیران سازمان منطقه آزاد اروند باید با انجام هزینه های لازم در زمینه مطالعات و تحقیقات بازاریابی و اتخاذ سیاستی از طریق تنظیم و تهیه یک استراتژی بازاریابی خارجی و شناخت و مدیریت بر بازار تولیدکنندگان را در تحقق اهداف ذینفع نمود. و انگیزه آنها را برای حظور هرچه بیشتر فراهم آورند. مدیران ازاین طریق می توانند این کار را انجام دهند: شناسایی بازار مصرف کشورهای عراق، امارات ، قطر، عمان به دلیل نزدیکی مسافت و همچنین کشورهای جنوب شرقی آسیا و امکانات ترانزیت کالا از طریق منطقه آزاد اروند و ایجاد نمایشگاه های دائمی و موقت صنعتی و بازرگانی برای نمایش محصولات و کالاها و توسعه بازاریابی صحیح کالاها و محصولات.
6. مدیران منطقه باید در اطلاع رسانی سریع و به موقع نزد سایر کشورها کوشا باشند و این تلاش برای توسعه و تبلیغ مدیران اجرایی منطقه را می توان به سه مرحله زیر تقسیم کرد:
الف) اطلاع رسانی به مشتریان بالقوه به شیوه ای که علاقه آنها را برانگیزد
ب) تلاش برای متقاعد ساختن مشتریان به سرمایه گذاری در منطقه
ج) تلاش برای حمایت و تضمین موفقیت و امنیت سرمایه گذاری در منطقه
7.مدیریت منطقه آزاد اروند باید توجه بیشتری به عرضه نیروهای انسانی نماید. موانع فرهنگی در مقابل مشارکت زنان در بازار کار باید جدی تلقی شود، همچنین بی سوادی گسترده و فقدان بنیان صنعتی پیشرفته معضلی است که باید از طریق آموزش نیروی انسانی و با برگذاری دوره های آموزشی فنی و حرفه ای در منطقه به رفع آن پرداخت.
8. ابهام زدایی از قوانین و مقررات جاری از طریق نقد و اصلاح پاره ای از قوانین و مقررات ، بهبود روش ها و آسان و منطقی کردن مقررات و همچنین شناخت قواعد و فراهم ساختن سازو کارهای لازم از طریق به رسمیت شناختن تساوی حقوق طرفین در قراردادهای مالی و فراهم کردن عوامل ایجاد اعتماد متقابل و تضمین کافی توسط قوانین و مقررات برای آنها
9. موفقیت مناطق آزاد به ویژه اروند با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی منطقه در گرو امنیت اقتصادی کشور است که باید از طریق قوانین و مقررات جاری مورد توجه قرار گیرد
10. اختصاص بودجه به منطقه آزاد اروند به منظور ساخت و تاسیس امکانات زیربنایی و زیرساخت های اساسی منطقه وانجام سرمایه گذاری های عظیم دولتی در این خصوص
11. آزادسازی رژیم تجاری کشور و خصوصی سازی موسسات و صنایع دولتی موجب رونق کسب و کار شعب شرکت های چندملیتی و نیز شرکتهای مشترک ایرانی و خارجی می شود و عامل مهمی در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشور به شمار می رود
12. تشکیل و ایجاد بورس اوراق بهادار بین المللی در منطقه با مشارکت نهادهای مالی بین المللی
13. پیوند با بازار جهانی سبب گسترش فعالیت منطقه آزاد اروند می شود. سیاست تنش زدایی جمهوری اسلامی ایران در سطح بین المللی می تواند مشارکت سرمایه گذاران خارجی را در طرح های عمرانی منطقه افزایش بخشد
منــــابع و مــــاخذ
منابع فارسی
1. دیده وری ، سید اردشیر ، بررسی عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند، 1390،ص 25
2. کریمی کیا ، اسما؛ مقدم ، محمد؛ بررسی عوامل جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند، مجله اقتصادی ، ماهنامه بررسی مسایل و سیاست های اقتصادی ، شماره های 6و7،1391
3. اسفندیاری، علی ؛ مقدس حسین زاده،سمیره ؛ دلاوری،مجید؛ ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و تاثیر ان در توسعه اقتصادی این مناطق. صفحه 44
4. التجایی، ابراهیم ؛ مناطق آزاد تجاری و صنعتی: ابزار راهبرد توسعه صادرات در مقایسه با سه کشور دیگر آسیایی ، صفحه 42
5. کیوان ، هانا؛ بررسی روند سرمایه گذاری در مناطق آزاد، 1389
6. شاکری ، عباس؛ سلیمی ، فریدون؛ بررسی عوامل موثر بر سرمایه گذاری در مناطق آزاد، ص129
7. غضنفری ، مهدی ؛ جایگاه مناطق آزاد در جذب سرمایه های خارجی
8. گوگردچیان، احمد؛ طیبی ، سید کمیل؛امینی، فاطمه؛ اثر جریان ورودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر صادرات غیر نفتی مناطق آزاد تجاری ایران، 1389،
9. پایگاه اینترنتی شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی
10. مزیت های تجاری و سرمایه گذاری منطقه آزاد اروند، سازمان منطقه آزاد اروند، 1388، ص8
11. امیرنانی، مینو مسوول دبیرخانه ستاد طرح ملی ساماندهی سازمان توسعه تجارت ایران
12. رهنورد، فرج الله ، عوامل موثر بر عملکرد مناطق آزاد تجاری ، صفحه 43
13. دیوید ، فرد ( 1387)؛ مدریت استراتژیک ؛ ترجمه دکتر علی رضائیان و دکتر سید محمد اعرابی ؛ انتشارات: دفتر پژوهش های فرهنگی، صفحات 34 و 396
14. جان دیوئی (1372) ، مدیریت و سازمان (ترجمه : حسین مهریان) ، موسسه کار و تامین اجتماعی ، تهران، صفحه 125
15. پروکوپنکو ، جوزف (1385)، مدیریت بهره وری (ترجمه : ابراهیمی مهر) ، موسسه کار و تامین اجتماعی ، تهران، صفحه 92
منابع لاتین
1. Htttp//www.Freezones.ir
2. http://www.arvandfreezone.com
مرجع بزرگ خرید و فروش فایل های قابل دانلود
دارای سیستم پیشرفته همکاری در فروش فایل
مشاوره در زمینه تدوین پروپوزال، پایان نامه، مقاله،…
www.FaraFile.ir
1 ماهنامه پژوهش بازرگانی
2 validity
3 Stability
—————
————————————————————
—————
————————————————————
ا
فصل اول : کلیات تحقیق
8
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
56
فصل سوم: روش های انجام تحقیق
64
فصل چهارم: پاسخ به سوالات تحقیق
75
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
82
85