مقدمه
این روزها اغلب دنش آموزان از سراسر کشور از فراگیری این درس گریزانند و انگیزه یادگیری زبان عربی در آنها ضعیف گشته است و عربی یکی از دروسی است که شاگردان ما در این درس نمرات رضایت بخشی را بدست نیاورده و بسیاری از آنها در آموختن زبان عربی دچار افت شدیدی گشته اند و این امر ذهن اغلب دبیران عربی و مسئولین آموزش مناطق مختلف را به خود معطوف کرده است اینکه چگونه موانع جذابیت درس عربی را از میان برداشته و انگیزه های موثر در آموزش زبان وحی را در بین دانش آموزان تقویت کنیم بعد از گذشت مدتی از سال تحصیلی متوجه ضعف تعدادی از دانش آموزانم در درس عربی شدم . وباتوجه به اینکه چگونگی آسیب شناسی ورمز موفقیت درآموزش عربی موضوعی است که به سادگی نمی توان از آن گذشت وتعهد ومسئولیتی که در قبال دانش آموزان وشغل خود احساس می کردم برآن شدم تا مساله راپیگیری کنم.
بیان مساله:
در پی استقبال عظیم مردم ایران از دین اسلام و با از بین رفتن حکومت ساسانی خورشید تابان شریعت مقدس اسلامی بر فراز کشور پهناور ما نورافشانی نموده و دولتهای متعدد اسلامی یکی پس از دیگری بر این سرزمین حکومت کردند و بعضاً با حمایت این حکومتها علماء و دانشمندان بزرگی درخشیده و آثار و کتابهای زیادی را به عربی و فارسی به یادگار نهادند و با ورود واژگان عربی و خاصه واژگان قرآنی در نظم و نثر فارسی تحول شگرفی را در عربی ما به وجود آوردند برای آکاهی بیشتر از ورود کلمات و تاثیر واژه های عربی در متون زبان فارسی می توانید به کتاب "عربی در فارسی" نوشته دکتر فرشیدورد استاد اسبق دانشگاه تهران مراجعه فرمایید.
زبان عربی زبان دین و آیین و فرهنگ و تمدن اسلامی است و این زبان یکی از عوامل وحدت در بین جوامع و ملل مختلف دنیا با بیش از یک میلیارد مسلمان گشته است. آموزش زبان عربی به منظور درک مفاهیم دینی و قرآنی است همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند: "زبان عربی کلید معارف اسلامی است" لذا:
1- نیازهای دینی درک و فهم قرآن و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، احادیث نبوی و احادیث امامان معصوم و کتب فقهی و کتب تفسیر قرآن از ضرورتهای آموزش زبان عربی است.
2- ارتباطات سیاسی و تاریخی و اقتصادی و اجتماعی و ادبی… بسیار نزدیک میان ایرانیان و اعراب از گذشته تاکنون به علت هم جواری و دین مشترک از دیگر عوامل در بیان ضرورت آموزش عربی است.
3- کثرت سفرهای زیارتی و سیاحتی به سوریه و عراق و لبنان و عربستان و فلسطین و…
4- نیاز دانشجویان رشته حقوق و الهیات و عربی به آشنایی با این زبان
5- "مهمتر از همه این است که کسی نمی تواند زبان فارسی را بطور صحیح بیاموزد مگر اینکه به زبان عربی آشنایی کامل داشته باشد چون بیش از یک سوم بسیاری از جملات فارسی را لغات و مشتقات و مصطلحات مختلف عربی تشکیل می دهد." (دکتر نجفی 1349 ص 5)
نظیر: "منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربتست و بشکر اندرش مزید نعمت هر نفسی که فرو می رود ممد حیاتست و چون برمیآید مفرح ذات پس در هر نفسی دو نعمت موجودست و بر هر نعمتی شکری واجب" (مقدمه گلستان سعدی شیرازی)
6- آشنایی با متون مختلف دینی به منظور بیان ارزش ها و مسائل اخلاقی به شیوه ی غیرمستقیم
7- تقویت توانایی درست خوانی و روان خوانی عبارت ها و متون دینی
8- آشنای با واژگان کثیرالاستعمال قرآنی
توصیف وضعیت موجود:
اینجانب …….. مدت ….. سال است که در آموزش و پرورش مشغول به خدمت هستم و هم اکنون به عنوان دبیر دینی عربی در آموزشگاه ……….. انجام وظیفه می کنم . با اینکه دانش آموزان این آموزشگاه از لحاظ هوش و استعداد در جایگاه ویژه ای قرار دارند، پس از برگزاری امتحان ماهانه دوم متوجه ضعف دانش آموزان در یادگیری عربی شدم .پاسخ گویی دانش آموزان در طول یک ماه دوم سال تحصیلی به تمارین مشکلی را نشان نمی داداما نتایج امتحان ماهانه دوم مطلوب به نظر نمی رسید .پس به ناچار می بایست دنبال راه حل مناسب برای حل مشکل می بودم.
تقریباً مشکل تعداد زیادی ازدانش آموزانم ضعف در تمامی قسمت ها بود .پس به ناچار مسئولیت هر دو دانش آموز ضعیف را به یک سرگروه دادم. پس از شروع کلاس های اقدام پژوهی تلاش کردم موضوع را به نحوه دیگری بررسی کنم که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد.
زمینه های پیدایش مساله:
بدیهی است که دانش آموزان محور مهمی از آموزش وپرورش را تشکیل می دهند و ویژگی های آنان در تسهیل یا دشواری یادگیری تمام دروس موثرند. این ویژگی ها در یادگیری دروسی که برای آنان تازگی دارند از اهمیت بیشتری برخوردار خواهند بود. ویژگی های دانش آموزان در دو حیطه شناختی و عاطفی با یادگیری دروس زبان خارجی مرتبط م یشوند. از ویژگی های شناختی آنان می توان به هوش، تجارب و آموخته های گذشته اشاره کرد. هوش دانش آموزان در یادگیری تمامی دروس تاثیرگذار است. تجارب و آموخته های گذشته آنان در یادگیری درس عربی به شکل خاصی نقش بازی می کند. تحقیقات مختلف از جمله تحقیق بلوم در چندین کشور دنیا نشان داده است که رفتارهای ورودی شناختی نقش مهمی در یادگیری آموزشگاهی دارند .بنابراین، یکی از موانع یادگیری درس عربی فقدان رفتارهای ورودی شناختی کافی در دانش آموزان است.
در حیطه عاطفی و رفتارهای ورودی عاطفی می توان به تجارب دانش آموزان که در سال های قبل از یادگیری زبان عربی از طریق اعضاء خانواده )خواهران و برادرانی که در دوره متوسطه دوم و دبیرستان تحصیل م یکنند( و دوستان و… کسب میشوند، اشاره کرد.به نظر می رسد که بیشتر دانش آموزان در هنگام ورود به کلاس های این درس نگرش مثبتی نسبت به یادگیری آن ندارند و احتمالاً یا دارای حالتی خنثی و یا منفی هستند.
با توجه به اینکه تحقیقات قبلی نقش رفتارهای ورودی عاطفی را در یادگیری دروس تقریباً 25درصد بیان داشته اند، لذا می توان گفت که 25 درصد از علت پیشرفت یا عدم پیشرفت دانش آموزان در این دروس به رفتارهای ورودی عاطفی آنان مربوط می باشد.عامل دوم در زمینه رفتارهای ورودی عاطفی به انگیزه دانش آموزان بر می گردد. در واقع هیچ فردی بر نقش انگیزه در یادگیری تردید ندارد و این انگیزه در یادگیری زبان خارجی به دو شکل می شود.
انگیزه یکپارچه و انگیزه وسیله ای مطالعات پژوهشی گسترده ثابت کرد هاند که زبان آموزان هنگامی بیشترین موفقیت را کسب میکنند که فرهنگ و مردم وابسته به زبان خارجی مورد مطالعه خود را دوست داشته باشند و بخواهند با جامعه ای که در آن به آن زبان تکلم می شود، آشنا شوند. این حالت را اصطلاحاً انگیزه یکپارچه گویند. منظور از انگیزش وسیله ای ،این است که در این نوع انگیزه هدف از یادگیری زبان خارجی بیشتر کاربرد آن است، مانند گذراندن واحد درسی یا آماده شدن برای کنکور. زبان آموزانی که دارای انگیزه وسیله ای هستند، موفقیت چندانی در کلاس های زبان خارجی کسب نمیکنند. حال اگر بی انگیزگی تعدادی از دانش آموزان در زبان عربی به این عامل افزوده شود، پیش بینی عملکرد آنان در یادگیری این درس بسیار آسان خواهد بود و آن هم این است که صرف داشتن انگیزه ابزاری باعث یادگیری سطحی دروس مذکور خواهد شد و نداشتن انگیزه هی چگونه یادگیری را به دنبال نداشته و حتی باعث احساس استرس و سرانجام ایجاد تنفر .( نسبت به کتاب و دبیران این درس خواهد شد )گرجی، 1375
به عبارتی دیگر، می توان گفت فراگیرانی که دارای انگیزه یکپارچه هستند، می توانند در یادگیری زبان خارجی موفقیت کسب نمایند، حال آنکه زبان آموزان واجد انگیزه وسیله ای ممکن است حتی درهنگام قرار گرفتن در بافت زبان دوم، موفقیت چندانی به دست نیاورند.البته میزان قرار گرفتن در معرض زبان دوم نیز اهمیت دارد. هیچ کس نمی تواند بدون اینکه به اندازه کافی در معرض زبانی قرار گیرد، بر آن مسلط شود. مهم ترین برنامه های زبانی طوری طرح ریزی م یشوند که از هر سه عامل مورد بحث یعنی انگیزه یکپارچه، وسیله ای و قرار گرفتن در معرض زبان و بافت زبان موردنظر استفاده کنند.
یکی از عواملی که باعث کاهش انگیزه وسیله ای دانش آموزان نسبت به یادگیری درس عربی می شود این است که این درس برای آنان جنبه کاربردی ناچیزی دارد. بدین معنی که یک دانش آموز ممکن است این گونه پیش بینی نماید که تا پایان عمر خود با یک فرد عرب زبان مواجه نخواهد شد.و یا در شرایطی قرار نخواهد گرفت که مجبور به استفاده از آموخته های کلاسی خود شود. علاوه بر این، چنانچه دانش آموزان قصد ادامه تحصیل در دانشگاه را نداشته باشد و یا رشته مورد علاقه او در دانشگاه نیازی به یادگیری زبان عربی نداشته باشد، انگیزه وسیله ای او بسیار کاهش خواهد یافت.
عاملی که در کاهش انگیزه یکپارچه دانش آموزان نقش دارد وجود نگرش منفی و یا خنثی نسبت به مردمان کشورهای عرب زبان در زمینه پیشرفت علمی، تکنولوژی و انسانی است. این عامل باعث می شود تا شاید هیچ دانش آموزی آرزوی زندگی و تحصیل در کشورهای عرب زبان را در ذهن نداشته باشد و لذا ضرورتی برای یادگیری این درس احساس نکند.
از عوامل مربوط به جامعه می توان به ناکافی بودن موسسات آموزش زبان عربی در سطح شهرها اشاره نمود. ملاحظه می شود که برای یادگیری زبان انگلیسی، دانش آموزان می توانند در موسسات خصوصی آموزش زبان شرکت نمایند. اما در خصوص زبان عربی چنین موسساتی یا وجود ندارد ویا بسیار محدوداند. طبیعی است که دانش آموزان با یادگیری زبان انگلیسی در دوره ابتدایی و یا همزمان با درس زبان انگلیسی در مدرسه می توانند عملکرد بهتری در این درس از خود نشان دهند ولی در درس عربی این امتیاز در جامعه ما وجود ندارد.
در جامعه، مردم و خانواده ها نیز اهمیتی که برای یادگیری زبان انگلیسی قای لاند، نسبت به درس عربی و زبان عربی قایل نیستند. به عبارتی دیگر، ضمن ب یاهمیت دانستن یادگیری زبان عربی، نگرش چندان مثبتی به تکلم با آن زبان وجود ندارد. از این رو، تقویت های اجتماعی که زبان آموز در درس زبان انگلیسی از دیگران دریافت می کند، در درس عربی دریافت نمی نماید.
در یادگیری زبان فارسی و قواعد آن عوامل دیگری به غیر از معلم و مدرسه نقش دارند ازجمله کتاب های غیردرسی، داستانی، رسانه های گروهی مانند تلویزیون و رادیو، مطبوعات مانند مجلات و روزنامه ها. این عوامل در یادگیری درس عربی و زبان در جامعه وجود ندارند. لذا یادگیری دانش آموز به فعالیت های معلم و کتب درس عربی محدود می باشد.
در مقایسه با دبیران زبان می توان گفت که آنان تقریباً به خوبی می توانند به این زبان تکلم کنند و با یک فرد خارجی زبان مکالمه نمایند. اما دبیران عربی در این حد توانمند نیستند، شاید یکی دیگر از موانع مربوط به معلمان وجود این قانون در آموزش وپرورش باشد که یک دبیر اگر 3سال این درس را در دبیرستان تدریس کرده باشد می تواند این دروس را ارائه نموده و به عنوان دبیر عربی شناخته شود.معلمان عربی شناختی از دانش زبان شناسان و روان شناسان ندارند. بدین معنی که یک دبیر عربی فاقد آشنایی لازم با یادگیری زبان و مراحل تکامل آن و روا نشناسی یادگیری و روش های آموزشی کارآمد می باشد.
دبیران عربی نمی توانند اهداف تدریس زبان عربی را به حدی که دانش آموزان متقاعد شوند،تبیین نمایند و شاید علت آن نظام آموزشی باشد که این تبیین را برای دبیران بیان نکرده است و لذا هر دبیر در حد توان خود تلاش می کند تا هدف از یادگیری زبان عربی را برای دانش آموزان تبیین نماید.
بنابراین وقتی دانش آموزان پاسخ کافی نسبت به این سوال که چرا باید درس عربی را یادگرفت؟ دریافت نمیدارند، انگیزه لازم برای تحمل دشواری های یادگیری این درس را پیدا نخواهندکرد.
عدم استفاده دبیران از روش های متنوع تدریس در کلاس های عربی و تاکید صرف بر روش آموزش سنتی به صورت سخنرانی باعث افت جذابیت مطالب این درس می شود. عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی نیز بر این مشکل خواهد افزود.بنابراین، تا زمانی که اهداف یادگیری و آموزش درس عربی تبیین و اصلاح نشوند،روش های سنتی جای خود را به روش های فعال و فرآیند مدار و روش یادگیری در حد تسلط ندهند و دبیران دانش کافی در خصوص علم روا نشناسی و زبا نشناسی به دست نیاورند، عملکرد یادگیری دانش آموزان و عملکرد آموزشی دبیران در همین سطحی که وجود دارد، خواهد بود.
اهمیت پژوهش:
زبان عربی از یک سو زبان کتاب جاودان خداوندی و میراث پربهای اسلامی از حدیث و تاریخ،تفسیر و دیگر دانش ها بوده و از سوی دیگر زبان مشترک خانواده ی بزرگ مسلمانان است.علاوه بر این، ارتباط با جمعیت انبوهی که با وجود تفاوت های دینی و اقلیمی از خاور میانه تا شمال آفریقا و از کرانه های مدیترانه تا جنوب شرق آسیا با این زبان گفت و گو می کنند و باگسترش ابزارهای ارتباط جمعی هم چون شبکه های ماهواره ای، پایگاه های اطلاع رسانی،نشریات گوناگون پرتیراژ، کتاب ها و مقالات متنوع که روز به روز بر آن افزوده می گردد، اهمیت فراگیری و استفاده از این زبان را دو چندان می کند. شاید به جهت این گستردگی است که زبان عربی یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد قرار گرفته است. هم چنین، دلدادگی ایرانیان به بهره گیری از معارف دینی و دسترسی به منابع اصیل آن و آمیختگی چشمگیر زبان فارسی با زبان عربی و پیوندهای فراوان با محیط های عربی به ویژه کشورهای همسایه زمینه ی فراگیری وآموزش زبان عربی را در دوران متمادی در کشور ما رونق بخشیده است.
یادگیری عربی پایه دوم متوسطه دوم اهمیت زیادی دارد.چراکه:عاملی جهت تسهیل در ترجمه متون عربی وکمک جهت فراگیری انواع فعل) امر ،نهی،نفی( در بالاتر خواهد بود وعدم تسلط بر عربی پایه دوم موجب بروزمشکلاتی در مقاطع بالاتر خواهد شد.
بند ج آیین نامه ارزشیابی تحصیلی وتربیتی دوره متوسطه دوم تحصیلی در شماره 5صفحه 3یکی ازاهداف دوره متوسطه دوم تحصیلی را چنین بیان می کند.بازبان عربی برای فهم بهترقرآن واحادیث وادعیه وادبیات فارسی تاحدودی آشنا است.
علماء تعلیم و تربیت عناصر مطلوب در آموزش هر زبان و هر علم را چهار عنصر زیر
ذکر کرده اند: 1- هدف و ضرورت آموزش 2- کتاب و محتوای آموزشی 3- معلم و روش های تدریس 4- ارزشیابی های لازم
در سطور قبل اهداف و ضرورتهای آموزش عربی را در مدارس ایران توضیح داده ام و اکنون به یکی از عوامل مهم یعنی تدوین کتاب درسی و محتوای آموزشی آن کتاب که باید در راستای اهداف موردنظر باشد می پردازیم "فراموش نکنیم که در فرا گرفتن زبان دیگران، کتاب درسی نقش نخستین را دارد، معلم و متعلم پس از آن قرار می گیرند اما همه ی کتابهای درسی که در این چندین دهه ی اخیر برای راهنمائی و دبیرستان و دانشگاه نوشته شده و می شوند و مولفان آنها بایستی گفت که کوشش کرده و می کنند تا شاید آنها را مناسب با مقتضیات نوشونده ی زمانه ما کنند ولی بایستی اعتراف کنیم که همه ی آنها اصولاً بر اساس روش همان کتبی نوشته شده و می شوند که متناسب بوده اند با حال و هوای مدارس مذهبی ما در طول قرون گذشته نه متناسب با ضروریات و مقتضیات عصر جدید… هر چند که آنها را خلاصه و خلاصه تر نوشته باشند… جان کلام و گره کور در همینجا است." (دکتر شریفیان 1377 ص 43)
تمام کتاب های درسی عربی در مدارس از سه بخش قواعد و متون و تمرینات تشکیل شده است و قواعد در این کتابها به عنوان هدف آموزش این زبان معرفی شد افراط در آموزش صرف و نحو و توجه محض به مسائل ساختاری و اعراب کلمات از موانع جذابیت آموزش عربی گشته است.
دانش آموزان در زنگ عربی شنونده مجموعه زیادی از قواعد و نکات ریز و درشت صرف و نحو عربی هستند که معلم با زحمت فراوان برای آنها بیان می کند بارها از شاگردانم شنیدم که: بیان قواعد چیزی نبود ولی نکته ها و تبصره هایش ما را کشت. در یک برنامه آموزشی صحیح باید به قواعد نگاهی ابزاری داشت و ساده ترین آنها را برگزید و کتاب آموزش زبان عربی نباید کتاب قواعد به معنی عام باشد باید به روشهای آموزشی معاصر در کشورهای عربی توجه کرده و از متون درسی و آموزشی آنها به اندازه لازم بهره بگیریم.
لذا لازم است که علاوه بر ذکر مختصر و مفید از قواعد به تقویت مکالمه و گفتگو به زبان عربی در حد متون ساده و استفاده از آن در سفر و فهم برنامه های عربی مفید تلویزیونی و ماهواره ای بهره جست بین دانستن قواعد زبان و کاربرد آن در محاوره و گفتار تفاوت بسیاری است ما شاهدیم که بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان از خواندن متنی بدون اعراب ناتوان هستند و از نوشتن و خواندن یک برگ متن عربی عاجزند و اگر هم بخوانند تلفظ آنها را عرب نمی فهمد. پس شایسته است به مهارت خواندن نیز در کنار آموزش صرف و نحو مانند گذشته توجه کرد و 20 نمره جداگانه به نام قرائت متون عربی بر 20 نمره کتبی آن افزود. چون کثرت قواعد و پیچیدگی آنها از جذابیت آن کاسته و موجب دلزدگی شاگردان گشته است و آنها همیشه کتاب و درس عربی را به باد انتقاد گرفته و از پیچیدگی قواعدش می نالند. خلاصه بگویم که کتب درسی عربی از لحاظ محتوای قواعد صرف و نحو دارای عیوب زیر است:
1- زیاد بودن قواعد مانند 4 درس عربی 3 انسانی که پیرامون یک موضوع کم کاربرد اعلال است و یا دیگر قواعد مثل جانشین مفعول مطلق و…
2- دشوار بودن بعضی قواعد باز هم مانند قواعد اعلال در سال سوم و پرداختن به موضوع شبه فعل در پیش دانشگاهی و ذکر قواعد اغراء و تحذیر و…
3- تکرار قواعد که خود ملال آور بوده و موجب نگرش منفی می شود در درس 12 پیش دانشگاهی در دو تمرین دوم و هفتم 12 بار تشخیص مفعول به و چندین بار اسم و خبر حروف مشبهه خواسته شده است که هیچ ربطی به محتوای درس 12 ندارد.
4- اهمیت بیش از حد به تمرین عمومی الاعراب والتحلیل الصرفی که لازمه حل آن دانستن تمام آموخته های قبلی است.
5- عدم تدوین و سازماندهی صحیح قواعد برای یک کتاب درسی نظیر آموزش یکباره ماضی و مضارع و امر در کتاب سال دوم راهنمائی.
و اما کتابهای عربی از لحاظ محتوای متون دارای ضعفهای زیر است:
1- دشواری متون درسی مانند درس پنجم و یازدهم پیش دانشگاهی و انتخاب اشعار دشوار که دارای واژهای غریب و مهجور و همین طور فراتر از سن آموزشی دبیرستان است. به عبارتی دیگر برخی متون در سطح فوق دیپلم یا دانشجویان لیسانس عربی است.
2- زیاد و طولانی بودن متون درسی در دو یا سه صفحه
3- عدم اهمیت به قرائت متون یعنی نادیده گرفتن مهارت شنیداری و گفتاری
4- عدم هماهنگی بین عوامل موثر در آموزش زبان عربی نظیر عدم تطابق متون طولانی با زمانبندی آموزش عربی وعدم تطابق متون با قواعد درس مورد نظر مانند متن درس 10 پیش دانشگاهی که باید برای درس 8 تدوین می شد.
تعریف واژگان ومفاهیم:
تعریف نظری:
درس عربی-افزایش-نمره
درس عربی : عربی یکی از زبان های مهم دنیا است.
افزایش :به معنای افزودن -اضافه کردن.
نمره : وسیله ایی برای سنجش میزان یادگیری دانش آموزان که از 0تا 20 راشامل می شود.
تعریف عملیاتی:
درس عربی: یکی از زبان های خارجی است که تدریس آن از دوره متوسطه دوم آغاز می شود که
شامل 5نمره شفاهی )روانخوانی -لغت- پاسخگویی به سوالات به زبان عربی براساس آموخته
ها(و 15 نمره کتبی )ترجمه لغات- ترجمه متون- جمله سازی-……(می باشد.
افزایش : منظور من از افزایش بالابردن سطح نمرات دانش آموزان جهت ورود به پایه بالاترویادگیری هرچه بیشترتراست.
نمره :وسیله ایی است که می توانم میزان یادگیری دانش آموزانم را باآن بسنجم.
گرد آوری شواهد یک
-1 مصاحبه )دانش آموزان و اولیاء
-2 پرسشنامه
چگونگی انجام کار:
باتوجه به نمرات دانش آ موزان وموقعیت کلاس وپرسشنامه جمع آوری شده از دومیاءراه حل های
زیررا بررسی کردم.
-1 استخراج کلیه افعال درس هرجلسه .
-2 انجام مسابقه فردی وگروهی ساخت صیغه های فعل درکلاس.
-3 آموزش از طریق ایماءواشاره.)ایجاد رمز به خصوص برای هر صیغه(
-4 تشویق سرگروه ها برای کار با افراد ضعیف.
-5 جابجایی ساعت تدریس هفتگی در برنامه روزانه.
نتایج حاصل از فرم نظر سنجی:
-1 نحوه تدریس معلم. 0
-سخت بودن عربی پایه دوم. 0
عدم انگیزه دانش آموزان جهت فراگیری زبان عربی به عنوان زبان دوم.
عدم تکرار و تمرین در منزل.
عدم جایگزینی صحیح در برنامه هفتگی.
استفاده بدون برنامه از تلویزیون-کامپیوتروماهواره.
عدم پیگیری اولیاء
کم بودن ساعات تدریس درس عربی.
جهت تدریس درس جدید از دانش آموزان می خواستم درمنزل مروری بر درس جدید داشته باشندکلیه لغات جدید وافعال جدیدی که دردرس می بیننددردفتر عربی یادداشت کنند در ابتدای کلاس پس از تدریس قواعد باکمک البوم افعال ضمن قرائت درس جدید ازآنها می خواستم افعال جدیدرابا نوع فعل وصیغه برای کلاس مشخص کنند.
متن درس هم با کمک دانش آموزان ترجمه می شدومن صرفاًمتون ترجمه شده را تصحیح می کردم.کم کم این کار باعث ترغیب وتشویق دانش آموزان جهت مشارکت در تدریس شد تا جایی که دانش آموزانی داوطلب تدریس می شدند .همانطور که می دانیم در تدریس به روش بازی،روابط اجتماعی فراگیران،مشارکت پذیری واعتمادوروحیه ی تعاون تقویت می شود.بازی برنامه ایی متعادل وفرآیند محور فراهم می آوردکه همه ی اهداف رشد را تحقق می بخشد.ودر عین حال به ارتقای مهارت های جسمی،گفتاری واجتماعی یاری می رسا ند.
فعالیت های گروهی وانفرادی باز باخورد های فوری برای معلم در توجه نشان دادن به هر فراگیرفراهم می آورد.مهم تر از همه ،یادگیری را برای فراگیران لذت بخش می سازد ودرآن ،انگیزه ای مداوم برای آموزش های مدرسه ای به وجود می آورد.)به نقل ازکتاب آموزش وپرورش در پیش) دبستان،نوشته وینتا کول،ترجمه فرحنده مفیدی)تهران:سمت، 1374
دانش آموزان از نظر علایق وتوانایی ها متفاوت اند.بنابراین عده زیادی ازآنها تمایل زیادی به بازی دارند وهر فعالیتی را درقالب بازی دوست دارند .معلم بایداز این موقعیت برای آموزش مفاهیم استفاده کند البته این روش تا حدودی دشوا ر است اما اثربخشی آن در یادگیری قابل توجه است..) )منوچهر فضلی خانی، 271:1386
بنابراین روش دیگری که پس ازخاتمه درس اجراء می شد مسابقه فردی یا گروهی بود .درمسابقه فردی دو نفر از دانش اموزان شرکت می کردند افعال خاصی از آنها خواسته می شدبا زمان مشخص وشخص برنده توسط دانش آموزان تشویق می شد.
در مسابقه گروهی فعل خاصی ازگروها خواسته می شد گروهی که زودتر پاسخ رامی نوشت باگفتن کلمه سُک سُک زمان را خاتمه می دادودرصورتی که پاسخ درست می داد نمره تشویقی می گرفت
1-ارتباط نزدیکی بین آموخته های قبلی دانش آموزان با مطالب درس جدید وجود دارد.
-2 مشارکت دانش آموزان در تدریس های به تعمیق آموخته های اوکمک شایانی می کند.
-3 انجام بازی فردی وگروهی کلاس راشاداب وازدلزدگی نسبت به درس عربی می کاهد.
-4 عامل تشویق تاثیر محسوسی در بهبود فرآیند یادگیری دارد.
-5 استفاده از وسایل کمک آموزشی در یادگیری دانش اموزآن نقش مثبت دارد.
علل بی علاقگی دانش آموزان به زبان عربی و عوامل افت یادگیری آن
در گفتگوهایی که با دانش آموزان بعمل آمد و همچنین با در جریان قرار دادن مدیر و معاون مسائل مهمی مطرح شد و از جمع بندی کل اطلاعات بدست آمده به علل و عواملی اشاره شد که باعث افت یادگیری دانش آموزان در درس عربی شده است. بطور کلی می توان علتهای عدم پیشرفت در یادگیری درس عربی و علاقه نداشتن دانش آموزان به این درس را در موارد زیر خلاصه کرد:
1- به دلیل استفاده از دبیران غیر متخصص و غیر مسلط و نا مرتبط با ادبیات عرب در سنوات گذشته دانش آموزان، اطلاعات اولیه و پایه ای که پیش نیاز مطالب سطح بالاتر است ندارند و اکنون درس عربی برای آنها به یک کابوس تبدیل شده است و تصور می کنند که یادگیری عربی ناممکن است و هیچ روحیه ای برای فراگیری آن ندارند.
2- دومین عامل که متاثر از همان عامل اول است ونتیجه ی مستقیم آن می باشد ارفاقهای بی حد و حصر دبیران دوره های قبل باعث شده است که دانش آموزان با همان روحیه ی تکدی نمره تربیت شوند و از خود هیچ سعی و تلاشی بعمل نیاورند.
3- عدم وجود عوامل تشویق کننده و حتی وجود برخی از موارد بازدارنده ، مثلاً خود اولیای دانش آموزان بیشتر به فراگیری و تقویت زبان انگلیسی توصیه می کنند و خیال می کنند اگر فرزند آنها انگلیسی یاد بگیرد از ارزش و پایگاه اجتماعی بهتری برخوردار است و برخی هم با اهداف خاصی این مطلب را القاء می کنند که زبان عربی یک زبان بیگانه است که کهنه شده است ، مثلاً همین برنامه های طنزی که از صدا و سیما پخش میشود و زبان عربی را به مسخره می گیرد باعث شده است که نسل جوان ما که در دوره ی راهنمایی درس می خوانند نسبت به آموزش زبان عربی به دید تمسخر بنگرند که این خود عامل مهمی است که انگیزه را از دانش آموزان می گیرد.
4- عدم تنوع در مطالب کتابهای درسی که جذابیت خاصی ندارند تا دانش آموزان به آن رغبت پیدا کنند. مثلاً در هیج جای کتابهای درسی عربی یک مطلب ورزشی دیده نمی شود. سراسر مطالب کتابهای درسی عربی ، آیات قرآنی و احادیث و ادعیه می باشد که باعث یکنواختی مطالب درس عربی شده است. درست است که هدف آموزش زبان عربی برای فهم قرآن و حدیث است اما می توان در لابلای داستانهای متنوع و جذاب و یا در ضمن عنوان کردن یک لطیفه و حکایت پند آموز خیلی از لغات و اصطلاحات متون دینی را آموزش داد.
5- آنطوریکه خود دانش آموزان عنوان می کنند مطالب کتابهای درسی عربی هیچ تناسبی با روحیات بچه هایی که در این سنین درس می خوانند ندارد مثلاً دانستنیهای علمی، مسائل روز، مقالات ادبی ، شعر و … که بیشتر به مذاق دانش آموزان خوش آیند است در کتابهای درسی عربی کمتر مورد توجه بوده است.
6- اگر هدف از تدریس یک زبان آن است که بتوانیم با این زبان در حد مکالمه ی روزمره صحبت کنیم چرا دبیران عربی به زبان عربی حرف نمی زنند؟ و چرا ساعت مشخصی را برای مکالمه اختصاص نداده اند وبیشتر بر قواعد خشک و سنگین صرف و نحو تکیه می شود؟
7- در هر درس مطالب زیادی از قواعد آمده است که این قواعد دارای تمرینات زیادی هم هست و این عامل باعث شده است که کتاب عربی سنگین و مشکل بنظر برسد و روحیه ی یادگیری را از دانش آموزان می گیرد.
8- وجود تصاویر زیاد و تکراری وگاه نامربوط و غیر جذاب و بدون کیفیت نه تنها کمکی به امر یادگیری نمی کند بلکه فقط حجم کتاب را زیاد کرده است . مثلاً در یک درس فقط تصویر یک مرد با حالتهای مختلف تکرار شده است و هیچ نکته ی کمک آموزشی در آن نیست.
9- با وجود تمام عوامل فوق وقتی چنین درسی درساعت آخر برنامه گنجانده شود مشکل معلم و دانش آموزان مضاعف میشود البته این نمی تواند بهانه ای برای دانش آموزان باشد زیرا تمام دبیران درساعت آخر درس دارند و تدریس می کنند و معلم عربی هم باید در سر یکی از کلاسها حاضر شود. گاه اتفاق افتاده است که دانش آموزان در ساعت اول هم مشکل دارند. مثلاً بعلت دوری مسافت خانه تا مدرسه بیشتر دانش آموزان دو ساعت اول روز های شنبه که تایم صبح باشند غیبت می کنند و همیشه از درس عقب می مانند و چند بار که این اتفاق بیافتد جبران آن بسی مشکل می شود.
10- بد آموزی برخی از همکاران در سنوات گذشته باعث شده است تادانش آموزان فقط به مطالب کتاب درسی بپردازند آن هم در حد حفظ کردن مطالب، چون دانش آموز با این روحیه تربیت شده است دیگر قدرت درک و فهم ندارد و اگر مطلبی عین کتاب نباشد نمی تواند به آن پاسخ دهد در نتیجه در امتحانات هماهنگ نمی تواند نمره ی قبولی کسب کند.
گرد آوریِ اطلاعات و روش های آنها
مسئله ی ضعف درسی عربی، در درس دستو ر را با جمعی از همکاران با سابقه در میان گذاشته و با هم به بحث و گفتگو پرداختیم .همه ی همکاران با علاقه ی بسیار در بحث شرکت کردند و نظرات مفیدی ارایه نمودند.مصاحبه ای نیز با دبیران عربی سایر مدارس داشتم ..با مراجعه به مقالات، کتاب ها و نشریات گوناگون هم به مطالب جالب و قابل توجه در این زمینه دست یافتم پس از گفتگو های بسیار در زمینه ی علل ضعف و مشکلات درس ، مطالب جمع آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . مشکلاتی که در این باره وجود داشت ،نظیر روش تدریس معلم ،تفاوت های فردی دانش آموزان ، کم بودن ساعت درسی دستور نسبت به حجم کتاب و … فهرست گردید . تحقیقات و مقالاتی که در این زمینه مورد بررسی قرار گرفت عبارتند از :
1- کتاب عربی حسن انوری و احمدی گیوی مورد مطالعه قرار گرفت تا آموزش دستور از طرق مختلف انجام گیرد.
2- برای یاد آوری مراحل اقدام پژوهی و اجرای آن به مقالات متعددی از قاسمی پویا، حنا فریس ، منوچهر همایون فر و صفورا یزد چی مراجعه شد.
مشاهده
3- از اینترنت نیز مقالات مختلفی در مورد درس عربی و آموزش آن مطالعه گردید.
تجزیه وتحلیل وتفسیر داده ها
مشکل اصلی، ضعف در ماده ی درسی درس عربی می باشد که ازعلل اصلی آن می توان به نکات زیر اشاه نمود .
* آسان قبول شدن دانش آموزان
* همکاری کمتر اولیا در امر آموزش
* کم بودن ساعت درسی نسبت به حجم دروس
* اهمیت ندادن بعضی از همکاران به درس عربی
اگر سعی شود این مشکلات برداشته می شود .اگرتلاش وکوشـش دبیر ودانش آموزان به طور مستمر ادامه یابدو دبیر با استفاده از شیوه های جدید ، حل این مشکل اگرچه کاملا و صد در صد برطرف نشود ولی انشاء الله درصد بیشتری از این مشکل حل می شود .
راه حل های پیشنهادی
* اهمیت دادن به این درس .
* تشویق وترغیب.
* دادن مسوولیت به دانش آموزان
* استفاده از شیوه های متعدد توسط دبیر
* بیشترکار کردن دستور درکلاس درس
* امتحان کتبی بیشتر از کل دانش آموزان
اجرای طرح
اسکینر در کتاب نظریه های یادگیری معتقد است یادگیری در صورتی به بهترین وجه انجام می گیردکه
الف ) اطلاعاتی که قرار است آموخته شوند در گام های کوچک ارائه گردد.
.ب ) به یادگیرندگان درباره ی یادگیریشان بازخورد فوری داده شود. یعنی بلافاصله پس از یک تجربه یادگیری به آنان گفته شود که اطلاعات مورد نظر را درست یادگرفته اند یا از آن لحاظ اشکالاتی دارند.
ج) یادگیرندگان بتوانند با سرعت متناسب خود یاد بگیرند.
استفاده از تشویق های بجا ، یکی از کارساز ترین عوامل پیشرفت دانش آموزان می باشد. من نیز متذکر شدم در صورت پیشرفت ، جوایزی هرچند کوچک اهدا خواهم کرد .
گرد آوری اطلاعات ،شواهد 2
نمره ی درس عربی و پیشرفت در این درس نشان می داد که راه حل ها مطلوب بوده است .میـزان پیشرفت درسی در هر جلسه نسبت به جلسـه ی قبل بیشتـر می شد و نمره ی دانش آموزان نسبت به جلسه ی قبل بیشتر می شد. برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان و علاقمند کردن آنها در فراگیری درس عربی، ابتدا باید تا حد امکان در رفع عواملی که انگیزه را از دانش آموزان گرفته است کوشید. بنابراین اول از راه تشویق و آسان جلوه دادن درس عربی شروع کردم و این مطلب را بارها به دانش آموزان گوشزد می کردم که هر کس بتواند از نمره ی کتبی پایان ترم نمره ی هفده به بالا کسب کند، سه نمره به نمره ی مستمر او اضافه میشود و برای نمرات پانزده تا هفده، دو نمره به نمره ی مستمر اضافه می شود، و به نمرات دوازده تا پانزده یک نمره ارفاق میشود از طرف دیگر تصمیم گرفتم نمرات امتحانی را به پشت شیشه مدسه بزنم تا تمام دانش آموزان از نمرات همدیگر با خبر شوند و این را قبلاً به اطلاع دانش آموزان رساندم تا بتوانم یک جو رقابتی در میان آنها ایجاد کنم.
مدیر مدرسه هم به مناسبتهای مختلف درسر صف تذکرات هشدار دهنده ای را به عموم دانش آموزان می داد مبنی بر اینکه گزارش نمرات پایان ترم را به اطلاع اولیای آنها خواهد رساند ویک نمودار آماری از میزان قبولی هر درس و هر کلاس تنظیم خواهد شد و در تابلوی اعلانات مدرسه در معرض دید عموم دانش آموزان و دبیران قرار خواهد گرفت. این هم هشدار خوب و مناسبی بود و هم عاملی بود برای ایجاد رقابت در میان تمام دانش آموزان .
به امتحانات مستمر شفاهی در سرکلاس توجه بیشتری کردم و ابتدا با طرح سوالات ساده این را به دانش آموزان القاء می کردم که عربی درس سختی نیست و هر کس اراده کند می تواند آن را بخوبی یاد بگیرد.
کلاس را خیلی جدی می گرفتم و قبل از شروع درس حتماً حضور غیاب انجام می دادم و در بررسی تکالف دانش آموزان حساسیت خاصی داشتم تا دانش آموزان بدانند برای کار آنها ارزش قائل هستم زیرا تکلیف دادن یک چیز است و تکلیف خواستن چیز دیگر. اما بعنوان پیشنهاد درسطح کلی میتوان راهکارهای بهتری برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان نسبت به درس عربی ارائه داد که این در توان مسولان برنامه ریز می باشد ازجمله این راهکارها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- تا جایی که امکان دارد از دبیران متخصص درس عربی استفاده شود و حتی برای دبیران متخصص درس عربی، آموزشهای ضمن خدمت جهت تدریس بر اساس الگوهای نوین تدرس هم لازم و ضروری است.
2- فعال بودن گروههای آموزشی بمعنی واقعی آن به اینصورت که در روز معین و مشخصی در محل گروههای آموزشی حضور داشته باشد و یک شماره تلفن در اختیار تمام دبیران عربی قرار دهد تا در صورت نیاز بتوان با او مشورت کرد و با برگذاری جلسات ماهیانه به رفع مشکلات آموزشی پرداخته شود و هماهنگیهای لازم میان دبیران ایجاد شود.
3- شناسایی و معرفی دبیران موفق در امر آموزش و تدریس و تقدیر از آنها جهت الگو سازی برای سایر دبیران .
4- در پایان هرترم فرمهای نظر خواهی به دانش آموزان داده شود تا بدون ذکر نام خودشان نظرات و انتقادات و پیشنهاداتشان را عنوان کنند و نتیجه ی این نظر خواهی به اطلاع دبیران رسانده شود.
5- امکانات کمک آموزشی در اختیار دبیران درس عربی گذاشته شود. در دسترس بودن نوارهای ویدیوئی و مجلات رشد زبان عربی در مدارس لازم و ضروری است.
6 برگزاری مسابقات و المپیادها برای ایجاد روحیه ی رقابت در میان دانش آموزان و شناسایی و معرفی و تشویق کردن نفرات برتر.
7- استفاده از سرودها و ترانه های ساده ی عربی که هم کوتاه باشند و هم به زبان فصیح اجرا شده باشند.
8- اختصاص دادن ساعت مشخصی به کلاس مکالمه و آزمایشگاه زبان عربی بطوریکه درس مکالمه یک درس مستقل از کتاب عربی باشد.
پیشنهادات:
– 1 ا زدانش آموزان بخواهیم با آمادگی قبلی جهت تدریس درس جدید در کلاس حاضر شوند.
– 2 ا ز تدریس قواعد درس جدید وترجمه متن درس بدون مشارکت همه دانش آموزان بپرهیم.
– 3 سعی کنیم کلاس درس محیطی شاداب وفعال باشد ودراین بین نقش بازی رادرآموزش فراگیران فراموش نکنیم.
– 4 نوجوان تشویق شدن ودیده شدن رامی خواهد پس با این حربه آموخته های اوراتعمیق کنیم.
منابع و مآخذ
1.انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. آموزش زبان عربی. انتشارات فاطمی. چاپ پنجم. سال 1370
2.قاسمی پویا ،اقبال .راهنمای عملی پژوهش درعمل .انتشارات پژوهشکده تعلیم وتربیت .سال 1381.
3. فریس ، حنا ، گزارشی از نشست اقدام پژوهی در رشدحرفه ای معلمان و اعضای هیات علمی ،
4. همایون پور، منوچهر، اقدام پژوهی" چیست و چه کاربردی در تحقیقات سازمان و مدیریت دارد؟ 1386 (اینترنت )
5. یزدچی ، صفورا ، نقش اقدام پژوهی در افزایش کیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی
چکیده
با نگاهی به تاریخ آموزش زبان عربی در ایران متوجه می شویم که با وجود قدمت این زبان وآشنایی دیرین ایرانیان با آن ،در نحوه آموزش این زبان با مشکلات جدی روبرو هستیم . درحالیکه زبان های دیگر با توجه به حضور نه چندان دیر پای خود ،توانسته اند موفقیت های بیشتری درمقایسه با زبان عربی بدست آورند .
باید به صورت موجز بیان شود که از همان بدو ورود زبان عربی به ایران ، ما با مشکلات وموانعی بر سر راه آموزش آن روبرو بودیم و عکس العمل ایرانیان در برخورد با آن به دو شکل بوده است :از هنگامی که ایرانیان اسلام را پذیرفتند ، در راه توسعه و تقویت زبان عربی از هیچ کوششی فرو گذاز نکردند . در این راه حتی از خود عرب ها هم پیشی گرفتند . کارهایی که ایرانیان در جهت احیای زبان قرآن در زمینه های دستور ، معانی و بیان ، بدیع ، لغت انجام داده اند هیچ قوم دیگری حتی خود عرب ها انجام نداده اند .اگر به کتاب های تالیف شده از سوی ایرانیان در زمینه تنها ادبیات عرب نگریسته شود ، متوجه خواهیم شد مردم ایران به دلیل عشق و علاقه به قرآن و اسلام ، زبان عربی را زبان یبن المللی اسلامی تلقی می کردند و در تحکیم پایه های آن از جان و دل مایه می گذاشتند . به همین دلیل بودکه امهَات کتب ادب عربی توسط دانشمندان ایرانی به رشته تحریر در آمده است . نمونه ها وشواهدی وجود دارد که نشان می دهد ایرانی ها تا چه اندازه دوستدار زبان عربی بودند و هیچگاه احساس نمی کردند که استفاده از این زبان ملیت و هویت آنها را خدشه دار کند .اینجانب ………. دبیر عربی آموزشگاه ……… در این اقدام پژوهی سعی نموده ام مشکلات درس عربی را در کلاسم برطرف نمایم.
…..
تقدیم به کسانی که سرآغاز تولد من هستند.از یکی زاده میشوم و از دیگری جاودانه.استادی که سپیدی را بر تخته سیاه زندگیم نگاشت و مادری که تار مویی از او بپای من سیاه نماند.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :لا تَزالُ اُمَّتى بِخَیرٍ ما تَحابّوا وَ اَقامُوا الصَّلاهَ و َآتَوُا الزَکاهَ و َقَروا الضَّیفَ… ؛ امّتم همواره در خیر و خوبى اند تا وقتى که یکدیگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زکات بدهند و میهمان را گرامى بدارند… امالى (طوسى) ص 647، ح 1340
تشکر و قدردانی:
از همکاران عزیزم بسیار سپاسگذارم چرا که بدون راهنماییهای ایشان تامین این پژوهش بسیار مشکل می نمود.سپاسگزارم از آنها به دلیل یاریها و راهنماییهای بی چشمداشت ایشان که بسیاری از سختیها را برایم آسانتر نمودند،
باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان …….
اداره آموزش و پرورش شهرستان……………
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم دانش آموزان آموزشگاه ……… را
به درس عربی علاقه مند سازم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
….
پست سازمانی : ….
رشته تحصیلی : ….
آخرین مدرک تحصیلی : .
دوره تحصیلی : .
سمت فعلی : .
شماره پرسنلی : .
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مساله
توصیف وضعیت موجود
زمینه های پیدایش مساله
اهمیت پژوهش
تعریف واژگان ومفاهیم
تعریف نظری
تعریف عملیاتی
گرد آوری شواهد یک
چگونگی انجام کار
نتایج حاصل از فرم نظر سنجی
علل بی علاقگی دانش آموزان به زبان عربی و عوامل افت یادگیری آن
گرد آوریِ اطلاعات و روش های آنها
راه حل های پیشنهادی
اجرای طرح
گرد آوری اطلاعات ،شواهد 2
پیشنهادات
منابع و مآخذ
26