مقدمه
تغذیه مناسب انرژی مورد نیاز بدن را تامین می کند و از نیازهای ضروری دانش آموزان است و در صورت تامین نشدن این نیازها تاثیر نامطلوبی در آن ها به جای می گذارد؛ آثاری که گاهی به شکل لاغری و چاقی و گاهی نیز به شکل اختلالات رفتاری مانند عصبانیت، پرخاشگری، خواب آلودگی، بی حوصلگی و نداشتن تمرکز حواس خود را نشان می دهد.
کارشناسان تغذیه معتقدند دانش آموزانی که تغذیه بهتری دارند، صبحانه می خورند و میان وعده های مناسب و مغذی مصرف می کنند، نسبت به دیگر دانش آموزان از عملکرد تحصیلی بهتری برخوردارند و رشد جسمانی آن ها در مقایسه با هم سالانشان بسیار چشمگیر است.
" تامین انرژی بدن به ویژه در سنین مدرسه که دانش آموزان در حال رشد هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است و بر میزان یادگیری آن ها تاثیر به سزایی دارد. موفقیت تحصیلی دانش آموزان به نوع تغذیه بستگی زیادی دارد چون تامین نشدن مواد غذایی موجب کندی رشد آن ها می شود ضمن این که در میزان هوشیاری و دقت دانش آموزان تاثیر منفی دارد.بچه هایی که همراه صبحانه مقدار زیادى پروتئین مصرف مى کنند، بیش از آنهایی که غذاى غنى از کربوهیدرات مصرف مى کنند، در یادگیرى دروس خود موفق هستند. نحوه تغذیه و استفاده از 4 گروه اصلی غذایی و میان وعده ها دراین گروه باید طوری باشد که نیازهای روزانه آن ها را تامین کند، در غیر این صورت رابطه مستقیمی با پایین آمدن تمرکز حواس و کاهش روند یادگیری آن ها دارد. دانش آموزی که انرژی کافی دریافت نکرده باشد، دچار اختلالات رفتاری از جمله خواب آلودگی می شود و سطح یادگیری وی کاهش می یابد. برای تغذیه دانش آموزان باید از مواد غذایی و میان وعده های مناسب و مجاز استفاده و بر 3 اصل تنوع، تعادل و کیفیت مواد غذایی توجه کرد. نظارت بر تغذیه دانش آموزان بسیار حایز اهمیت است به خصوص بوفه های پایگاه تغذیه سالم در مدارس به دلیل این که با سلامت دانش آموزان رابطه مستقیمی دارد باید شرایط ویژه ای داشته باشد و بر آن ها نظارت دقیقی شود.
بیان مساله
اینجانب ….. مدت ….سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت هستم.من بعنوان آموزگار …. در سال تحصیلی اخیر در آموزشگاه ….. شهرستان نهاوندکه دانش آموزانش از لحاظ درسی و انضباطی در وضعیت مطلوبی قرار دارند مشغول به خدمت شدم من اقدام پژوهی خود را در کلاس چهارم این آموزشگاه شروع کردم و با مشاهده اینکه دانش آموزان تغذیه ی درست و منظمی ندارند و بعضی از آنها بدون خوردن صبحانه در مدرسه حاضر می شوند و این مشکل را نیز از زبان دبیرانشان هم شنیدم و در زنگهای تفریح از چیپس، پفک، و دیگر موادی که اصلاً ارزش غذایی ندارند و از منزل به مدرسه آورده بودند استفاده می کردند و سطح علاقه شان نسبت به تغذیه ی صحیح پایین است و دلایلم هم به شرح ذیل بود:
1 ـ علت این مشکل را جویا شدم.
2 ـ نسبت به خصوصیات اخلاقی و خانوادگی دانش آموزان در مورد استفاده از تغذیه ی صحیح آشنایی پیدا کردم.
3 ـ با یک پرسش اطلاعات زیادی از کلاس بدست آوردم.
الف) چه تعداد از دانش آموزان تغذیه ی درست دارند؟
ب) چه تعدادی از دانش آموزان علاقه ای به تغذیه ی صحیح و سالم نداشتند؟
4 ـ از یک کلاس شروع کرده تا در صورت موفقیت طرح را به سایر کلاسها نیز منتقل کنم لذا ابتدا به مطالعه ی کتابهایی در مورد تغذیه در قرآن پرداختم. خداوند از نظر تکوینی و خلقتی در کنار حس گرسنگی احساس سیری را نیز در سازمان وجودی انسان قرار داده و با مشارکت حواس بینایی و چشایی به درک کیفیت غذا مجهز کرده است ولی چون او با داشتن موهبت اختیار می تواند عملکردهای طبیعی حواسش را به ناهنجاری نیز سوق دهد. لذا از طریق رهنمودهای تشریعی هم وی در این زمینه به اعتدال و اجتناب، از افراط و توجه به نحوه ی انتخاب و گزینش حلالها و پاکیزه ها هشدار داده است تا مراقب کم و کیف مقدار و نوع غذای مصرفی اش باشد و عوارض حاصله از انتخاب نامناسب و یا خارج از اعتدال را پیش گیری کند که این رهنمودها بعنوان "مسائل بهداشتی تغذیه" در قرآن قابل بررسی و توجه خواهد بود در آیه ی 22 سوره ی بقره می بینیم با توجه به اینکه تمام مواد و عناصر خلقت آدمی و منشا رشد همه ی محصولات غذایی از زمین است خداوند آن را مقدم بر دیگر نعمت های لازم برای بشر منظور و بیان داشته است سپس به دومین عامل حیات بخش وی یعنی آسمان و هوا که در هر "دم" به آن نیازمندی دارد اشاره فرموده و پس از آن به آب که مایه و اساس حیات سلولی و عامل اصلی حفظ شرایط محیط داخلی بدن یا "هموستاز" است می پردازد و در پی آن ایجاد انواع محصولات نباتی و میوه ها را به عنوان بخشی از نعمت هایش برای انسان یادآوری می کند. آیات 65 تا 73 سوره نحل نیز از جمله آیاتی است که خداوند کریم نسبت به مسائل تغذیه و رزق انسان در آنها اشاراتی فرموده است، به این ترتیب در آیه وَ آَنّ ُُِکُمَ اِلّاَُنعُمِ لُعُبّرِه نَِسَُقیّکِمُ مِمُا فِیَ بُِطُوِنَُه مُِّن ُبِیُن َُفِرّثِ و دَم لِبّناْ خاِلُّصّا ِسُِاُئَغّا لّلْشِرُبّیِنَ سرسبز و زنده شدن زمین پس از خواب و مرگ زمستانی اش مطلب را آغاز می نماید و در واقع آب را با داشتن نقش اول به عنوان مهم ترین عامل حیات بخش و نخستین نیاز غذایی زمین و انسان معرفی می فرماید. در آیه ی 66 مساله ی شیر به عنوان ماده ی غذایی سازنده و گوارا با نوشندگان و علاقمند انش مشخص شده است و چون شیر اولین ماده ی غذایی تمام پستانداران از جمله انسان است به علت ارزش غذایی جامع و بنیادی آن در تامین سلامت و رشد و نمو ابنای بشر از نخستین ساعات پس از ولادت آن را در مقام دوم قرار داده است و بیان "خالصاً سائقا للشاربین" را نیز در ارتباط با رشد استخوانی و حالت رضایت مندی شیرخواری می توان از جلوه های دیگر آن دانست.
بطور کلی در این مجموعه آیات می بینیم که خداوند از دو نعمت مایع و جامد (آب و زمین) دو محصول نباتی (خرما و انگور) و از دو فرآورده ی حیوانی (شیر و عسل) و نعم دیگر انسان را متذکر ساخته و در پایان هر آیه وی را به تفکر و تعقل دعوت فرموده است یا بعبارت دیگر خداوند تمام زندگی انسان را با نیازهای ضروری آن از نظر مادی، معنوی و رفتاری بصورت فردی و اجتماعی برایش مطرح کرده با تذکر هر نکته، مطلب را با جمله "لا یه لقوم یسعمون" "لا لقوم یعقلون" ،"لا یه لقوم یتفکرون" پایان داده و به طرق مختلف اذهان و عقول مردم را به این نکات هدایت کننده متوجه کرده است.
توصیف وضع موجود یا (شواهد1)
الف ـ شاخص های کیفی وضع موجود
1 ـ علاقه نداشتن دانش آموزان به استفاده از تغذیه ی سالم.
2 ـ عاری بودن محیط کلاس از هرگونه شور و نشاط در اثر تغذیه ی سالم.
3 ـ فقدان هرگونه ابزار و وسایل تحریک کننده جهت افزایش علاقه و رویکرد دانش آموزان کلاس به استفاده از تغذیه ی صحیح.
4 ـ دانش آموزان از نظر قد و وزن در اثر تغذیه ی ناسالم از نظر استاندارد در سطح پایینی قرار داشتند.
5 ـ دانش آموزان با بیماریهای ناشی از سوء تغذیه آشنایی ندارند.
6 ـ سوء تغذیه تا حدودی باعث افت تحصیلی دانش آموزان شده بود.
7 ـ عدم آشنایی دانش آموزان با مسئولیتی به نام بهداشتیار تغذیه (مواد غذایی).
8 ـ مطلوب نبودن وضعیت تغذیه ی دانش آموزان.
9 ـ پایین بودن سطح علاقه دانش آموزان کلاس به اهداء و امانت دهی کتابهای مربوط به تغذیه به دیگران.
10 ـ خشک و بی روح کلاس در اثر تغذیه ی ناصحیح.
11 ـ عدم استفاده از میان وعده های غذایی در زنگ های تفریح.
12 ـ علاقمند بودن بیش از حد به استفاده از مواد غذایی ناسالم مثل چیپس، پفک و غیره.
13 ـ عدم آگاهی والدین به استفاده از تغذیه ی صحیح و آوردن مواد غذایی نامناسب توسط فرزندانشان به مدرسه.
14 ـ عدم آگاهی دانش آموازن از تاثیر تغذیه ی ناسالم بر پوست.
15 ـ کافی نبودن رشد دانش آموزان کلاس در اثر استفاده نکردن از مواد غذایی که کمک کننده ی رشد بدن هستند (از طریق نمودار قد و وزن).
16- دانش آموزان علاقه ای به نوشیدن شیر در مدرسه از خود نشان نمی دهند .
17- دانش آموزان با رژیم غلط خود را از خوردن بعضی مواد غذایی ضروری محروم کرده بودند.
شاخص های کمی وضع موجود
جدول شماره 1 ـ جدول توزیع فراوانی درصد تعداد علاقمندان به استفاده از تغذیه ی سالم نسبت به کل دانش آموزان کلاس (اوایل سال)
علاقمندان به استفاده از تغذیه ی صحیح
کل دانش آموزان کلاس
فراوانی
7
32
درصد
87/21
100
بنابراین همانطور که مشاهده می کنید تعداد دانش آموزان علاقمند به استفاده ی از تغذیه ی سالم در این کلاس اندک است و من بعنوان یک اقدام پژوه قصد دارم وضع موجود را که (7 نفر) است به وضع مطلوب (26 نفر) برسانم.
گردآوری اطلاعات (راه حل ها)
در این مرحله اقدام پژوه جهت یافتن راه حل هایی برای حل مساله از سه روش مشاهده و مصاحبه و پرسش نامه استفاده کرده است.
1 ـ مشاهده: همه ی ما در هر لحظه از زمان بیداری، شاهد عینی و ناظر مستقیم وقایعی هستیم که در حول و حوش ما رخ می دهد و چه بسا که یک مشاهده ی ساده، اولین قدم برای شروع مبحث جدید در علم باشد. البته مشاهدات ما در حالت عادی کمتر شکل علمی دارد، بدین معنی که مشاهده ی ما از واقعه ای، منظم و مدون نیست. اقدام پژوه مشاهده کرد که فقط تعداد کمی از تغذیه ی سالم استفاده می کنند.
2 ـ مصاحبه : بسیاری از مردم علاقه دارند که در ارتباط با دیگران رابطه ای شفاهی و زنده داشته باشند و ارتباطات کتبی از طریق کاغذ بازی را کنار گذارند. بنابراین و با توجه به ویژگی انعطاف پذیری روش مصاحبه، باید گفت که این روش یکی از بنیادی ترین و شاید بهترین روش جمع آوری می باشد. بنابراین در یکی از شوراهای دبیران با مطرح کردن این سوال که چگونه می توان دانش آموزان را به استفاده از تغذیه ی سالم و صحیح ترغیب نمود مصاحبه را با همکاران شروع کردم
یکی از همکاران معتقد بود که برای آموزش تغذیه ی سالم دانش آموزان را ترغیب کنیم تا لیستی از غذاهای دور و اطراف خود مانند غذاهایی که در منزل وجود دارد، و یا غذاهایی که در بازار وجود دارد تصویرشان را بکشند و زیر آن بنویسند کدامیک از غذاها انرژی زا، مکمل، و یا کمک کننده به رشد بدن هستند و آن تصاویر را به کلاس بیاورند. همکار دیگر معتقد بود که در مدرسه پایگاه تغذیه ی سالم بر پا شود.
دبیر زبان بیان کرد که جشنواره ای از غذاهای سنتی درمدرسه برگزار شود تا دانش آموزان با خوردن انواع غذاها آنها را طبق گروههای غذایی نظیر انرژی زا، مکمل و کمک کننده ی رشد بدن تقسیم بندی کرده و با تهیه فلش کارت که تصویر ماده غذایی مورد نظر روی کارت کشیده و همچنین اسم غذا را روی کارت یادداشت کنند و با استفاده از کارت های غذایی برای ساختن غذای متعادل آنها را کنار یکدیگر قرار دهند.
پرسشنامه:
یکی از آسانترین و مطمئن ترین راههای جمع آوری اطلاعات است. محققان علوم تربیتی و انسانی، برای دستیابی به حقایق مربوط به گذشته، حال با پیش بینی وقایع و شرایط آینده، از پرسشنامه استفاده می کنند. در مقایسه با مصاحبه، پرسشنامه در اغلب شرایط عملی تر و آسان تر است و به محقق امکان می دهد تا نمونه های بزرگتر را مطالعه و بررسی کند.
پرسشنامه ی طراحی شده ی مربوط به این اقدام پژوهی شامل سه پرسش باز بوده که پاسخ دهندگان می باید پاسخهای خود را بصورت کتبی ارائه دهند.
1 ـ به نظر شما با چه روشهایی می توان دانش آموزان کلاس را به استفاده از تغذیه ی صحیح هدایت و تشویق نمود؟
2 ـ به نظر شما ساده ترین راه برای علاقمند کردن دانش آموزان به استفاده از تغذیه ی سالم چیست؟
3 ـ اندیشه های سبز دوستان برای اینکه همیشه سالم باشیم چه پیشنهاداتی درباره ی استفاده از تغذیه ی سالم دارید؟
این پرسشنامه بین تعدادی از همکاران و دانش آموزان کلاس توزیع گردید و از آنها خواسته شد تا پاسخهای خود را ارائه نمایند و آنها نظرات خود را بصورت کتبی ارائه دادند.
پیشنهادات افراد پاسخ دهنده
الف ـ همکاران
یکی از همکاران نوشته بود که یک پروژه ی تحقیقی را در مورد تغذیه ی سالم انجام داده و پس از آن گزارش پروژه بصورت کنفرانس ـ مقاله ـ بروشور ـ کتابچه های برجسته به اطلاع دانش آموزان رسانده شود. البته بهتر است در کنفرانس از اسلاید و یا فیلم استفاده شود.
همکار دیگری عقیده ی خود را چنین نوشته بود که کتابهایی که در ارتباط با تغذیه ی سالم است و برای دانش آموزان مناسب باشند با کمک مدیر مدرسه کتابها را خریداری و در کتابخانه ی مدرسه قرار داده و آنها را به تناسب موضوع طبقه بندی کنیم مثلاً کتابهای گروه مربوط به میوه ها و سبزیجات را در یک طبقه جای دهیم و بقیه را به همین صورت طبقه بندی کنیم و یک نفر آنها را یادداشت کرده با ذکر تاریخ و به مدت یک تا دو هفته در اختیار دانش آموزان قرار دهد. یک همکار دیگر نوشته بود که از دانش آموزان بخواهیم که به مدت یک هفته غذاهایی را که می خورند یادداشت کنند و در طول هفته مواد غذایی را مشخص کنند، نوع غذا مهم نیست بلکه مواد استفاده شده در غذا مهم است مثلاً
روز
صبحانه
میان وعده
(ساعت 9 صبح)
ناهار
عصرانه
شام
شنبه
کره- چای- نان
نان و پنیر
آبگوشت
میوه
نان کُوکو
ب ـ دانش آموزان
علی نوشته بود که با نمایش و استفاده از پوستر و عکس در مورد تغذیه ی سالم توضیحاتی داده شود و در مورد ایده های خوب تغذیه ای تبلیغات صورت گیرد.
مهدی معتقد بود که آموزش تغذیه ی سالم را با استفاده از قصه و داستان و لطیفه آموزش دهیم. مصطفی نوشته بود با استفاده از کار دستی و بازی بصورت پازل و جداول استفاده از تغذیه ی سالم را آموزش دهیم. مرتضی معتقد بود که هر روز از روزهای هفته دانش آموزان یکی از میوه جات و سبزیجات را به مدرسه آورده مثلاً شنبه همه آنها هویج بیاورند و در زنگ تفریح آن را بخورند. علی نوشته بود پیام های تغذیه ای در برنامه صبحگاهی سر صف خوانده شود و دانش آموزان هر روز پیام را در دفتر مخصوص یادداشت کنند و در پایان هر ماه از پیام ها مسابقه ای صورت گیرد و به نفرات برتر جوائزی اهدا گردد. حمید نوشته بود که با کمک دانش آموزان یک کتاب آشپزی تهیه کنیم بدین صورت که آنها می توانند غذاهایی که مادرشان تهیه می کنند را ببینند و بر روی کاغذی یادداشت کنند که او چه کاری می کند یا از کارهایی که مادرشان انجام می دهد نقاشی کنند آنها می توانند این تکه کاغذها را به یکدیگر چسبانده و کتابی بنام کتاب آشپزی درست کنند.
اصول تغذیه
تعاریف
1 ـ تغذیه : در مورد تغذیه تعاریف مختلفی ارائه شده است که هر کدام دارای محدودیت ها و جامعیت نسبی است. از جمله می توان تعریف زیر را ذکر کرد، تغذیه علمی است که از شناخت خواص و رابطه ی غذا و چگونگی مصرف آن در بدن موجودات زنده به منظور حفظ و ادامه ی اعمال حیاتی اندام ها و بافت ها، تولید انرژی، تامین رشد، تولید مثل، واکنشهای بدن در برابر تغییرات ترکیبات غذایی، بیماری های ناشی از کمبود مواد مغذی و سایر زمینه های وابسته از قبیل تولید، توزیع و نگهداری و تهیه ی مواد غذایی بحث می کند
2 ـ غذا: هر ماده ی جامد یا مایعی که پس از ورود به بدن بتواند با تغییراتی که در روی آن انجام می گیرد برای تولید انرژی جهت انجام فعالیت های مختلف بدن یا تنظیم اعمال حیاتی، رشد و ترمیم بافت های فرسوده به مصرف برسد غذا نامیده می شود.
3 – ماده ی مغذی: غذا های موجود در طبیعت مخلوطی از انواع ترکیبات شیمیایی مانند مواد قندی (نشاسته ای)، مواد پروتئینی، مواد چربی، ویتامین ها ومواد معدنی هستند که هر کدام به تنهایی یک ماده ی مغذی بوده و اعمال ویژه ای را در بدن به عهده دارند. بنابر این وقتی می گویند غذای قندی یا نشاسته ای و یا گلوسیدی، منظور تنها غذا های قندی خاص مانند قند و شکر نبوده بلکه درمجموع غذاهایی را شامل می گردد که قسمت اعظم ترکیبات آنها را مواد قندی یا نشاسته ای تشکیل می دهد .
تنظیم برنامه ها ی غذایی:
برای برنامه ریزی و تنظیم یک برنامه غذایی سالم ومناسب رعایت سه اصل مهم و ضروری است :
اصل اول: تنوع درمصرف مواد غذایی، انتخاب و مصرف روزانه مواد غذایی از بین گروههای اصلی غذایی توصیه می شود. اصل دوم: اعتدال در مصرف مواد غذایی، هرگاه یک ماده غذایی کمتر یا بیشتر از حد نیاز مصرف شود نا مناسب تلقی می شود.
اصل سوم : کفایت کالری یا انرژی دریافتی . میزان انرژی حاصل از مواد غذایی به میزان مواد مغذی انرژی زای آن یعنی کربو هیدرات، پروتئین و چربی موجود درآن بستگی دارد. مقدار انرژی که یک گرم ازمواد مغذی ایجاد می کنند "ارزش انرژی " نامیده می شود.
جدول راهنمای انتخاب مواد غذایی روزانه از گروههای غذایی
گروه غذایی
تعداد سروینگ [38]موردنیاز(برای بزرگسالان)
مواد مغذی اصلی موجود درگروه
منابع غذایی و اندازه هر سروینگ آنها
1 – شیر و فرآورده های آن
2 – برای بزرگسالان
3 – برای گروه سنی درحال رشد، جوانان
کلسیم، فسفر، ربیوفلاوین، B2 ، پروتئین ، روی،کربوهیدرات، ویتامین D،منیزیم
شیر1 لیوان
پنیر،45 گرم
ماست،1لیوان
بستنی،5/1 لیوان
2 – گوشت قرمز،گوشت طیور،ماهی ها، مغزها، حبوبات، تخم مرغ
3-2
پروتئین، نیاسین، ریبو فلاوین، آهن، ویتامین6 B ،روی، تیامین،ویتامین12B ،فولات،فسفر، منیزیم،پتاسیم
گوشت قرمز و طیور پخته و ماهی 60-90گرم
حبوبات پخته شده 5/1لیوان، تخم مرغ 2 عدد، مغزها، 3/2الی 1 لیوان
3 – میوه ها
4-2
ویتامین c ، فیبر، کربوهیدرات، فولات، منیزیم، پتانسیم
میوه خشک 4/1 لیوان، میوه پخته یا کنسروی 2/1 لیوان، آب میوه 4/3 لیوان میوه(هلو، سیب، پرتقال)1 عدد متوسط، طالبی یک برش یا4/1 طالبی متوسط
4 – سبزیها
5-3
کربوهیدرات، پتاسیم، ویتامینA، ویتامین C ، اسید فولیک ، منیزیم ، فیبر
سبزیهای خام یاپخته2/1 لیوان سبزیهای برگدارخام 1 لیوان آب سبزیجات 4/3 لیوان
5 – نان، غلات، برنج و ماکارونی
11-6
نشاسته ، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، اسید فولیک، منیزیم،فیبر و روی-آهنِ
نان 1برش (معادل 30 گرم یا کف دست) برنج، غلات یا ماکارونی پخته شده 2/1 لیوان کراکر4-3 عدد
6 – چربیها، روغنها، شیرینی ها و چاشنیها
مصرف این گروه نباید جایگزین گروههای غذایی دیگر شود و درمصرف آن باید به میزان کالری مورد نیاز هر فرد دقت شود.
انتخاب راه حل موقتی
بعد از این که از نظرات همکاران و دانش آموزان از طریق مشاهده و مصاحبه و پرسشنامه مطلع شدم برای ایجاد انگیزه به تغدیه ی صحیح از آنها خواستم داستانی در مورد دو خانواده مطرح کنند که یکی از این خانواده ها تغذیه ی سالم می خورند و خانواده ی دیگر رژیم غذایی نامناسب دارند. سپس آنها را با هم مقایسه کنند و بدین ترتیب تا حدودی با سوء تغذیه دانش آموزان آشنا می شوند. سپس:
1-تعیین بهداشتیار تغذیه
2-ارزش یابی هفتگی و ماهیانه از بهداشتیار تغذیه
3-تهیه ی جدولی مربوط به خلاقیت و ابتکارات بهداشتیار تغذیه و دانش آموزان که هدف از آن شناسایی و استعدادهای نهفته ی دانش آموزان و ارائه ی طرح های نو است
4- ابتدا خودم پوستر طبقه بندی گروه های غذایی را به آنها نشان داده و از آنها خواستم لیستی از غذاهایی که در اطرافشان وجود دارند تهیه کرده و غذاهای انرژی زا، مکمل و یا کمک کننده به رشد بدن را تعیین کنند
5-اهمیت تغذیه را از طریق احادیث از معصومین به آنها تذکر دهم
6- دادن کارت تندرستی و نشاط به دانش آموزانی که از تغذیه ی سالم استفاده می کنند.
7-درست کردن فلاش کارت های تغذیه ای
8-تهیه ی صندوق بانک سلامت و پس انداز کردن در آن.
9-تهیه ی انواع بروشورها در رابطه با تغذیه ی سالم
10-آموزش استفاده از تغذیه ی سالم از طریق معرفی وبلاگ
11-اجرای نمایش در مورد استفاده از تغذیه ی سالم
12-اجرای شعر و داستان در مورد استفاده از تغذیه ی سالم.
13-نشان دان تصاویر به دانش آموزان در مورد استفاده از تغذیه ی سالم و نصب کردن در کلاس و گاهی اوقات بردن تصاویر به منزل توسط دانش آموزان و نصب آن روی دیوار تا با دیدن این تصاویر والدین تشویق به رعایت پیام آن شوند.
14-ایجاد پایگاه تغذیه ی سالم در کلاس
اعتبار بخشی به راه حل ها
برای اطمینان بیشتر در زمینه ی اجرای راه حل های انتخاب شده برای این که راه حل ها از اعتبار بیشتری برخوردار باشد جهت اظهار نظر به صاحب نظران تغذیه ارائه گردید؛ آنها نیز نقطه نظرات خود را در این خصوص ابراز داشتند. به طور کلی راه حل های ارائه شده تا حد نسبتاً زیادی مورد تایید آنها قرار گرفت.
1-ملموس و روشن بون راه حل ها.
2- ابتکاری بودن برخی از راه حل ها مثل بهترین بهداشتیار تغذیه، صندوق بانک سلامت، جشنواره ی غذا، ایجاد پایگاه تغذیه ی سالم و یا دفترچه هایی با عنوان تنظیم ساعت به وقت به بدن، تهیه ی بروشور تحت عنوان قانون اساسی تناسب اندام.
3-قابل اجرا بودن راه حلها.
4-پیش بینی تاثیر راه حلها در افزایش تعداد دانش آموزان علاقمند به استفاه از تغذیه ی سالم.
5- قابل دسترس بودن راه حل ها.
شیوه های اجرا
پس از اعتبار بخشی راه حل های انتخاب شده آنها را به مرحله ی اجرا درآوردم.
1-اهمیت تغذیه ی سالم را از طریق احادیث به دانش آموزان آموزش دادم.
2-اجرای نمایش که از چندی قبل تهیه کرده بودم و بازیگران آن دانش اموزان کلاس بود.
3-اجرای بازی های تغذیه ای و اشعار مربوط به تغذیه.
4-ساخت وسایل بهداشتی در رابطه با استفاده ی از تغذیه ی سالم توسط خودم و دانش آموزان.
ابتدا لوستری را درست کردم که در آن پیامهای تغذیه ای نوشته شده بود را به کلاس آوردم و روش استفاده ی صحیح از مواد غذایی را به آنها آموزش دادم.در جلسه ی بعدی از دانش آموزان خواستم که یک برنامه ی هفتگی به صورت جدول تهیه کرده و غذاهایی را که در طول هفته مصرف می کنند را در آن بنویسند . پس از یک هفته جداول جمع آوری شد و نموداری از غذاهای مصرف شده و هفتگی آنان تهیه کردم و پس از پاسخ که کدامیک از مواد غذایی بیشتر مورد مصرف بوده اند متوجه شدم که یک یا دو نوع غذای اصلی وجود دارند و بدین صورت غذاهای انرژی زا و غذاهای مکمل و… معرفی می شوند
5- تهیه ی صندوقی به نام بانک سلامت. برای این که دانش آموزان را به تغدیه ی سالم و صحیح ترغیب و تشویق کنم صندوقی را به نام بانک سلامت تهیه کرده و در آن کارت هایی قراردادم که نحوه استفاده ی درست از مواد غذایی در آن نوشته شده بود و آن صندوق را به عنوان بانک سلامت به دانش آموزان معرفی کردم که دانش آموزان با آوردن مطالب در مورد تغذیه ی سالم و مواد غذایی مناسب در بانک سلامت سرمایه پس انداز کرده و هر شخصی که بیشترین مطالب را آورده بود به عنوان سود سرمایه جایزه ای به او تعلق می گرفت.
6- همچنین در کلاس به ایجاد پایگاه تغذیه ی سالم پرداختم بدین صورت که ابتدا برنامه ی تغذیه ای مربوط به صبحانه ی هفتگی به آنها داده شد و هر روز طبق آن برنامه صبحانه ای را به مدرسه آورده و آن را میل می کردند سپس از آن ها خواستم برنامه ی تغذیه ی سالم را که از طرف خودم برای منزل به آن ها داده شده بود اجرا کنند.
7- بهداشتیار تغذیه را به منظور کنترل استفاده از مواد غذایی مناسب دانش آموزان با رای آنها و تایید خودم تعیین کردم که شرح وظایف بهداشتیار تغذیه توسط اقدام پژوه و با همفکری دانش آموزان تهیه شد که این شرح وظایف در اختیار بهداشتیار قرار گرفت. همچنین پیمان نامه ای تحت عنوان پیمان نامه ی بهداشتیاران به آنها ارائه گردید و متعهد شدند که با یاری خدا و به کارگیری دستورات تغذیه ی سالم سلامت خود و دانش آموزان را بالا ببرند.
8- جداول مربوط به ارزشیابی.
9- مشاوره ی تغذیه توسط خانم بهروز انجام گرفت
10- به منظور علاقمند کردن دانش آموزان کلاس به استفاده ی صحیح از مواد غذایی راهکارهای زیر به اجرا درآمد.
الف_ تهیه ی فلاش کارت های تغذیه ای که حامل پیام در مورد مواد غذایی سالم بود.
ب_ درست کردن روزنگار بهداشت که دانش آموزان با مناسبت های بهداشتی در طول سال آشنا شدند.
ج_ تهیه ی مجله ی تغذیه ای و تحقیقات توسط دانش آموزان و برگزاری نمایشگاه
د_ درست کردن کارت های تغذیه ای توسط دانش آموزان
ه _ دانش آموزانی که از مواد غذایی مناسب در آموزشگاه استفاده می کردند توسط بهداشتیار تغذیه کارت تبریک به مناسبت تولدشان به آنها اهدا می شد و مورد تشویق قرار می گرفتند
و_ برای آن که عملاً هم با خواص مواد غذایی مختلف آشنا شوند پس از هماهنگی با مسئول محترم آموزشگاه و دبیران جشنواره ی غذاهای سنتی را که هر دانش آموز غذای سنتی خو درا از منزل آورده در نمازخانه مدرسه سفره ای از کلیه ی غذاهای دانش آموزان چیده شد و دستور پخت انواع غذاها پس از جمع آوری در بین دبیران و دانش آموزان توزیع گردید.
11- گرفتن مطالب تغذیه ای از اینترنت توسط دانش آموزان از کامپیوتر به صورت گروه دو نفره.
12- نصب پوستر و عکس در نمودار تغذیه ای دانش آموزان.
13- برگزاری نمایشگاه غذایی با همکاری دبیران
14- استفاه از مغزها (بادام – پسته – فندق و … ) توسط دانش آموزان در زنگ تفریح.
15- برای این که دانش آموزان را به خوردن شیر در زنگ تفریح ترغیب کنم به تبلیغات در مورد شیر پرداخته و هر فردی که در ماه شیر خود را کاملاً میل می کرد .او را در سر صف به عنوان دانش آموز سالم معرفی می کردم.
توصیف وضع مطلوب یا (شواهد 2)
الف) شاخص های کیفی در موفقیت طرح
1_ دانش آموزان کلاس به استفاده از تغذیه ی سالم بیش از پیش علاقمند شدند
2_ عادت به استفاده از مواد غذایی سالم در بین دانش آموزان بیشتر شد.
3_ مسئولیت پذیری دانش آموزان تحت عنوان بهداشتیار تغذیه سبب شد علاوه بر رشد جسمی زمینه ی رشد اجتماعی آنان فراهم گردد.
4_ کلاس از وضع موجود که در اثر تغدیه ی نامطلوب خشک و بی روح بود درآمد و برای دانش آموزان جذاب شد.
5_ مشارکت تغذیه ای در میان دانش آموزان و والدین و دیگر دست اندرکاران مدرسه افزایش یافت.
6_ با رویکرد دانش آموزان کلاس به استفاده از تغذیه ی سالم اطلاعات تغذیه ای آنها نیز افزایش پیدا کرد.
7_ علاقمندی دانش آموزان به اهداء و امانت دهی کتاب های تغذیه ای افزایش چشمگیری پیدا کرد
8_ دانش آموزان کلاس علاوه بر مطالعه ی کتب متعدد تغذیه ای خود اقدام به نوشتن شعر و داستان و تهیه ی نمایش کردند.
9_ اکثر دانش آموزان کلاس به خودباوری در مورد تغذیه رسیدند.
10_ با استفاده ی صحیح از تغذیه سطح کمی و کیفی آموزشی دانش آموزان کلاس افزایش پیدا کرد.
11_ دانش آموزان به ساخت وسایل مربوط به تغذیه ترغیب شدند.
12_ مصرف میان وعده های غذایی در بین دانش آموزان افزایش پیدا کرد.
13_ پس از آگاهی از استفاده از مواد غذایی مناسب و رسیدن به تغذیه ای سالم دانش آموزان هر روز یک نوع میوه و ماده ی غذایی مطلوب را به مدرسه می آوردند.
14_ میل به نوشیدن شیر به طور چشمگیری در میان دانش آموزان افزایش یافت.
15_ دانش آموزان متوجه شدند که تغذیه ی نامناسب با بیماری ها رابطه ی مستقیم دارد و به شدت به تغذیه ی مناسب اهمیت می دادند.
ب _ شاخص های کمی در موفقیت طرح
جدول شماره ی 2_ جدول توزیع فراوانی درصد تعداد علاقمندان به استفاده از تغذیه ی سالم نسبت به کل دانش آموزان ( کلاس پایان سال )
علاقمندان به استفاده از تغذیه ی سالم
کل دانش آموزان
فراوانی
16
19
درصد
25/81
100
نمودار شماره ی 2_ نمودار علاقمندان به استفاده از تغذیه ی سالم نسبت به کل دانش آموزان (اواخر سال)
در خاتمه با توجه به شاخص های کمی و کیفی می توان نتیجه گرفت که تغذیه ی سالم نقش و جایگاه مهمی در جامعه و هم چنین در آموزش دارد و برقراری امنیت تغذیه ای در تمام عمر مستلزم مشارکت توام افراد جامعه می باشد. کسب آگاهی و مهارت های لازم برای سالم زیستن به هر فردی کمک می کند تا بتواند در حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی خود و سایرین مشارکت نموده و تاثیرگذار باشد به ویژه نوجوانان و جوانان با پی گیری های صادقانه و خستگی ناپذیر خود می توانند به مشارکت سایر افراد جامعه رنگی دلپذیر بخشند.
ارزیابی از راه حل های اجرا شده
مشاهدات و اطلاعات به دست آمده نشان می دهد که طرح موفقیت آمیز بوده به طوری که دانش آموزان هیچ گاه بدون صبحانه در مدرسه حاضر نمی شدند و محیط کلاسشان بسیار شاداب و بانشاط شد.
نتیجه گیری
اهمیت تغذیه بر سلامت رشد و فعالیت افراد است و همچنین آشنایی اولیه با انواع گروه های غذایی می باشد. هم چنین دانش آموزان به فکر کردن در مورد یافتن پیام ها از جمله اهمیت تغذیه و تاثیر آن بر سلامتی، اعمال حیاتی، تحرک و فعالیت روزانه و ورزش کردن ترغیب شدند و با یافتن مفهوم پیام های تصویری که در مورد انواع گروه های غذایی است آمادگی لازم برای طبقه بندی انواع گروه های غذایی ایجاد شد. تغذیه چیزی نیست که بتوان آن را به کسی تحمیل یا هدیه کرد. بلکه با آموزش و تشویق می توان آن را گسترش داد و افراد را به استفاده از تغذیه ی سالم ترغیب نمود. این طرح با هدف افزایش علاقمندی دانش آموزان به استفاده از تغذیه ی سالم انجام شد که نتایج زیر حاصل گردید:
الف- نقش تغذیه در آموزش بسیار مهم و چشمگیر است.
ب- اکثر دانش آموزان استفاده ی صحیح از تغذیه را رعایت می کردند.
ج- دانش آموزان با بیماری های ناشی از سوء تغذیه آشناشدند.
د _ والدین از علاقمند شدن فرزندانشان در زمینه ی استفاده از مواد غذایی سالم اظهار رضایت می کردند.
ه- دانش آموزان به نوشتن تحقیق در مورد مواد غذایی سالم علاقمند شدند.
خ- والدین از علاقمند شدن فرزندانشان به خوردن صبحانه اظهار رضایت داشتند.
ح- دانش آموزان به نوشیدن شیر علاقمند شدند.
چ- دانش آموزان با غذاهای انرژی زا، مکمل و کمک کننده ی رشد بدن آشنا شدند.
پیشنهادات:
در این اقدام پژوهی همانطور که دیده شد اقدام پژوه با استفاده از برخی روش ها توانست مساله ی خود را حل کرده و حداقل به سمت وضع مطلوب حرکت نماید.
1- کلیه ی سازمان ها، موسسات، افراد جامعه و خانواده در این مسئولیت مهم باید سهیم شوند.
2-آموزش تعذیه ی سالم و عوارض ناشی از سوء تغذیه از طریق رسانه های گروهی داده شود.
3-تشکیل جلسات بحث و گفتگو با اساتید متخصص تغذیه تا بدین وسیله انگیزه های لازم برای کسب مهارت ها حاصل شود.
4-انتخاب بهترین بهداشتیار تغذیه در سطح ناحیه _ شهر _ استان همراه با اهدای جوایز و لوح تقدیر که ترغیب کننده ی فرد به امر تغذیه ی سالم باشد.
5-والدین از کودکی فرزندانشان را به استفاده از تغذیه ی سالم تشویق کنند.
6-انتشار مقالات و نتایج تحقیقات انجام گرفته در زمینه ی تغذیه ی سالم در مجلات و سایر منابع مطالعاتی.
7-فیلم های آموزشی درباره ی استفاده از تغذیه ی سالم در اختیار دانش آموزان قرار گیرد.
8-پایگاه تغذیه ی سالم در مدارس ایجاد شود.
9-از آنجایی که نیاز است انسان ها چگونه زیستن را با استفاده از تغذیه ی سالم یاد بگیرند و بهترین زمان آن دوره ی نوجوانی و بلوغ است لذا باید در محتوای کتب درسی مطالبی از تغذیه ی سالم آورده شود یادر این زمینه کتاب جداگانه ای در اختیار دانش آموزان قرار بگیرد.
10-برپایی جشنواره ی غذاهای سنتی در سطح ناحیه و استان و تشویق بهترین مدرسه.
11-از فعالیت های خارج از کلاس به عنوان ابزاری برای آموزش تغذیه ی صحیح استفاده شود.
12- در مقاطع مختلف تحصیلی دو ساعت درس استفاده از تغذیه ی سالم برای دانش آموزان در برنامه ی درسی گنجانده شود.
13- دادن پروژه به دانش آموزان در زمینه ی تغذیه ی سالم که بهتر است قبل از آغاز پروژه جلساتی به طور مفصل و کامل با دانش آموزان گذاشته شود و اهمیت اجرای آن به آنها گوشزد گردد و آنها بتوانند با تلاش و توانایی خود این پروژه را به نحو احسن به کار گیرند.
14- از دانش آموزانی که در منزل دسترسی به کامپیوتر دارند بخواهیم برای پژوهش خود در زمینه ی تغذیه ی سالم از این وسیله بهره بگیرند تا نتیجه و گزارش تحقیق آنها جدید و به علم روز باشد.
15- تشویق ها را از حالت کلیشه ای و تکراری خارج ساخته و به آنها حالت معنوی ببخشیم.
منابع و مآخذ
1 – قرآن کریم.
2 – اصفهانی، محمد مهدی، بهداشت تغذیه، تهران، انتشارات قلم، سال 1384.
3 – پارسی نیا، سعید، آموزش تغذیه برای بچه ها در خانه، تهران، نشر جوان، سال 1380.
4 – خوشه مهری، گیتی، تغذیه، تهران، انتشارات مدرسه، سال 1384.
5 – داروییان، عباس، بهداشت تغذیه، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، سال 1378.
6 – زندی، بهمن، بهداشت تغذیه، تهران، سازمان نهضت سواد آموزی، سال 1375.
7 – سعید نژاد، مژده، مجموعه ی مقالات علمی، تهران، موسسه ی فرهنگی منادی تربیت، سال 1380.
8 – شیروانی، گیتی، پیشگامان سلامت، تهران، نشر کتاب نیستان، سال 1385.
9 – غفوری، توفیق، بهداشت و تغذیه، تهران، وزارت آموزش و پرورش، سال 1378.
10 – فضلی خانی، منوچهر، راهنمای عملی پژوهش، تهران، انتشارات ابوعطا، سال 1384.
11 – میدانی، جواد، بهترین کلید های تغذیه برای نوجوانان، تهران، نشر صابرین، سال 1385.
12 – نادری، عزت الله، روش های تحقیق در علوم انسانی، تهران، انتشارات بدر، سال 1385.
13 – نوری، محمد رضا، بهداشت در قرآن، مشهد، انتشارات واقفی، سال 1383.
14 – همت خواه، فرهاد، تغذیه، تهران، نشر دانش امروز، سال 1375.
باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان …..
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم دانش آموزان آموزشگاه … را به استفاده از تغذیه ی صحیح و سالم علاقه مند نمایم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
….
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
23