فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مسئله
توصیف وضع موجود
پیشینه تحقیق
پیشینه ی تحقیق در مورد جمله سازی و انشا
گرد آوری شواهد یک
روش های جمع آوری اطلاعات
خلاصه ی یافته های اولیه
راه های پیشنهادی و نحوه اجرا
نظارت و ارزیابی
روشهایی جهت تقویت مهارت جمله نویسی
نتایج حاصل از اقدامات انجام شده
مشکلات جمله نویسی، راهکار
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2 )
نتایج
پیشنهادها
نتیجه گیری
منابع و ماخذ
چکیده
در ابتدای دوره دبستان که هدف اصلی آن آموزش خواندن و نوشتن فارسی پایه است،در کنار درس های فارسی (خواندن) و املا درسی با نام جمله نویسی وجود دارد.هدف از ارائه این درس ایجاد تونایی اولیه نوشتن فعال در دانش اموزان است،بدین معنی که پس از آموزش نوشتن غیر فعال (رونویسی) و آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) به مرحله آموزش نوشتن فعال یا خلاق می رسیم.در این مرحله که با درس جمله سازی آغاز می شود و با درس انشا ادامه می یابد دانش اموزان به این مهارت دست می یابند که پیام های خود را به صورت فرایند سخن نوشتاری،تولید و به مخاطب فرضی یا واقعی ارائه نمایند.
جمله سازی در واقع مقدمه ای است برای آماده سازی دانش آموزان در درس انشا.است.
در جمله سازی است که دانش اموزان می توانند اولین تجربیات خلاقیت نوشتاری را کسب کنند؛ با انواع جمله های خبری،پرسشی،امری و تعجبی آشنا شوند؛جایگاه انواع مقوله های صرفی مثل گروه اسمی،ضمایر و… را در ساخت جمله بیاموزند و قواعد نحوی موجود در دستور زبان فارسی را به طور غیرمستقیم تجربه کنند.
اینجانب …… آموزگار کلاس دوم آموزشگاه …..تصمیم گرفتم موضوع اقدام پژوهی امسال خودم را در این باره انتخاب نمایم تا بتوانم مشکلات جمله نویسی دانش آموزانم را که زمینه انشا نویسی در آینده نزدیکشان است را بر طرف نمایم.
مقدمه
نوشتن نخستین نشانه با سوادی است و اهمیت صحیح نوشتن کلمات به اندازه ای است که مردم عموماً غلط نوشتن کلمات را بارزترین نشانه بی سوادی می دانند ، اهمیت نوشتن و نیاز به صحیح نوشتن در ایجاد ارتباط با دیگران بر کسی پوشیده نیست . چرا که آدمی اجتماعی است و نمی تواند از ارتباط با افراد اجتماع صرف نظر کند و به ناچار جنبه هایی از شخصیتش در نوشته هایش مانند ، نامه های دوستانه و رسمی و تجاری و درخواست ها و مکاتبات ، جلوه می کند و از آنجا که بیشتر مشاغلی که افراد تحصیل کرده در اجتماع دارند به صحیح و دقیق نوشتن نیاز دارد . به همین جهت از ابتدای آموزش رسمی خواندن و نوشتن ، به کودکانمان می آموزیم که چگونه بنویسند و اقداماتی در این باره انجام می دهیم تا بتوانند آموخته های خویش را در هر موقعیتی به کار بندند . جامعه نیز از دانش آموزانی که در مدارس درس می خوانند انتظار دارند کلمات زبان رسمی خود را صحیح بنویسند و این انتظار به حق است و به جاست که وزارت آموز ش و پرورش از راه های مختلف برای رسیدن به این مقصود و برآوردن این انتظار اقدام کند .
اولین بخشی از آموزش که به این مسئله می پردازد جمله نویسی است. اما متاسفانه مشاهده می شود کاستی ها و ضعف هایی در آموزش این درس وجود دارد و بسیاری از دانش آموزان در نوشتن کلمات آموخته شده در متن هایی به جز متن درسی مشکل دارند و انتظارات ما را برای کاربرد صحیح کلمات و رعایت قواعد نوشتن آنها در هر موقعیت و متنی برآورده نمی کنند .
بیان مسئله
در بسیاری از مدارس ما توجه به صحیح نوشتن کلمات محدود می شود ، آن هم به این صورت گذرانده می شود که معلم متنی را برای دانش آموزان می خواند تا بنویسند . پس از پایان ، آنها را صحیح می کند و سپس تکلیفی را که معمولاً شامل چند بار نوشتن از روی کلماتی که در متن اشتباه نوشته شده است و یا رونویسی از روی درس می باشد را به فراگیران پیشنهاد می کند . و در جلسه بعد پس از بازدید تکالیف ، متن دیگری را برای کلاس می خواند .
در این برنامه کمتر جایی برای آموزش نوشتن صحیح کلمات و یادگیری شکل ، معانی و مفاهیم کلمات جدید و جمله نویسی و موارد استعمال آنها و تنوع در نحوه آموزش وجود دارد .
حیطه زبان آموزی، چهار رکن اصلی گوش دادن – صحبت کردن خواندن و نوشتن امروزه در دنیا به عنوان یک قانون مسلم پذیرفته شده، در آموزش تمامی زبان های دنیا و برنامه های آموزشی مدنظر قرار می گیرد.
در این چهار قدم به ترتیب نوشتن جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده، چرا که سه امر گوش دادن و صحبت کردن و خواندن برای نوشتن مقدمه و پیش سازمان دهنده، و زمینه بوده و بالاترین سطح را به خود اختصاص داده است.
از آنجایی که مقطع ابتدایی پایه ای برای مقاطع دیگر بوده امروزه در امر زبان آموزی نگارش از اهمیت بالایی برخوردار است، مخصوصاً در پایه سوم که اولین پایه ای است که به صورت مستقل انشا نوشته می شود، چون در پایه دوم از جمله نویسی استفاده می گردد، این جملات اکثراً مرتبط با هم نیستند و هر یک به طور جداگانه نوشته می شود و بیشتر نحوه و ساختار جمله، منظم کردن جملات در هم ریخته، کوتاه سازی، ترکیب جملات ساده یا جمله سازی با کلمات ساده مد نظر است. برای دانش آموزان نوشتن جملات و متن به صورت مرتبط در پایه دوم با توالی مناسب مشکل می باشد.
بیشتر آموزگاران نوشتن جمله سازی در زمره تکالیف نگریسته و در پایان این ساعت درس موضوعی را برای نوشتن انشا مطرح می کنند و برای جلسه بعد منتظر نوشتن از سوی دانش آموزان می شوند. چون دانش آموزان خود قادر به نگارش نیستند لاجرم به اولیای خود متوسل شده از آنها حتی نه به عنوان کمک؛ بلکه کسی که باید متن را به صورت کامل برای آنها دیکته نمایند نگاه می کنند که این امر برای ما نیز در دوره تحصیل بارها اتفاق افتاده و چه بسیار کودکانی که برای نوشتن توسط اولیا سرخورده و تنبیه شده اند، و صدمات جبران ناپذیری را تحمل نموده اند که حاصل ایـن شیـوه نـگارش ها در بـررسـی هایی فعلی و بروندادهای این مدارس که همان فارغ التحصیلان هستند که با مدارک بالا قادر به نوشتن خواسته های خود در قالب جملات و به صورت مکتوب نیستند.
جمله های نوشته شده در منزل، چون توسط اولیا یا افرادی بوده که از نظر سطح علمی بالاتر از دانش آموزان است، در سطح بالای گروه سنی وی بوده و حتی محتوا و کلمات نوشته شده برای دانش آموزان قابل تفهیم نیست. این روند موجب نارضایی اولیا نیز می گردد، این نوع جمله بندی ها حتی در حین قرائت چندان مورد توجه دانش آموزان دیگر کلاس قرار نمی گیرد.
چگونگی اداره کـردن کـلاس ها بـا تـوجـه بـه کـم بـودن ظـرفیـت گوش دادن دانش آموز در مقطع ابتدایی بعد از دقایقی موجب سر و صدا و عدم تحمل شنیدن متن ها توسط کودکان می گردد، چون مطالب در خصوص موضوع واحد است و اکثر مطالب مشابه هست و هیچ جذابیت و تفنن تهیج خاصی نیست، بسیار خسته کننده و ملال آور می شود، به طوری که از طرف دانش آموزان فقط رفع تکلیف تلقی می گردد، به مثابه ای که اگر در پایان این زنگ در خصوص متن های خواندن شده دانش آموزان از خود آنها بپرسیم مطلبی قابل توجه و یا پیام قابل بیان برای ما و خودشان نداشته باشند، دانش آموزان نوشتن را، پر کردن یک صفحه از دفتر خود از مطالب به هر نحو که باشد می دانند.
توصیف وضع موجود
اینجانب ….. آموزگار پایه دوم ابتدایی آموزشگاه ….. مدت …. سال و …. ماه است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت می باشم و در کلاس فوق با …. نفر دانش آموز در حال تدریس هستم.از آنجا که دانش آموزانم در درس جمله نویسی ضعیف بودند و جمله نویسی پیش نیاز انشا نویسی است،به همین دلیل بر آن شدم که جمله نویسی را از حالت خسته کننده و تکراری نجات دهم و با تنوع در نحوه آموزش آن درس را برای فراگیران شیرین و جذاب کنم و آن را به صورت درسی مشارکتی و فعال و خلاق تبدیل کنم و دقت و عادت به درست نویسی کلمات و جمله نویسی را در آنها تقویت کنم . برای همین با مشورت صاحب نظران و همکاران چنین موضوعی را جهت پژوهش انتخاب کردم . چگونه توانستم دانش آموزان را به درس جمله سازی که زمینه انشا نویسی است علاقه مند سازم؟
پیشینه تحقیق
مهارت زبانی نوشتن و جنبه های متفاوت آن ، امری اکتسابی است که به یاددهی و یادگیری نیاز دارد و هرگز به خودی خود به وجود نمی آید و پرورش نمی یابد . گنجاندن درسی به نام املا نیز نشان دهنده اهمیت یاددهی و یادگیری صحیح نویسی کلمات است . در حال حاضر در مدارس برای یادگیری صحیح نویسی کلمات بیشتر به اعتبار بخشی وبسنده کردن به صحیح نویسی کلمات متن درس فارسی و رونویسی از روی کلمات متن درس به گونه ای تقلیدی و ماشینی که گونه ای حفظ طوطی وار شکل نوشتاری کلمه های موجود در متن است ، توجه می شود که استفاده از این دو ویژگی ، به تنهایی ، یاددهی و یادگیری صحیح نویس کلمات را به نتیجه نمی رساند و باعث افت تحصیلی و ناتوانی دانش آموزان در صحیح نویسی کلمات یک نوشته و یا متن ساده ، به طور اعم ، می گردد . مربیان و کاردانان آموزش ابتدایی از این نکته غافل اند که بسیاری از مشکلات صحیح نویسی دانش آموزان زاییده خط بد ، بی دقتی ، رعایت نکردن نظم و ترتیب در نوشتن ، توجه نکردن به پاکیزگی و نظافت در هنگام نوشتن کلمات است که بیشتر این موارد جنبه یادهی و یادگیری دارد و باید از راه های گوناگون، به شاگردان تعلیم و آموزش داده می شود . در حالی که بیشتر معلمان ، با هدف دست یابی شاگردان به مهارت صحیح نویسی کلمات، هر روز آنان را وادار به رونویسی ماشینی از روی کلمات درس فارسی می کنند یا این که هر روز در کلاس به شاگردان دیکته می گویند و اصرار دارند در منزل والدین نیز همین کار را دنبال کنند . این گروه از معلمان ، توجه ندارند که از راه های گوناگون به شیوه های متفاوتی می توان مهارت صحیح نویسی کلمات را به دانش آموزان آموخت. هر چه روش های آموزشی متنوع تر و کاربردی تر می باشد، رسیدن به هدف صحیح نویسی کلمات ساده تر و نتیجه بخش تر خواهد . معلمین ابتدایی باید توجه داشته باشند که هدف صحیح نویسی کلمات را در تمام کتاب های درسی پایه و در تمام جلسات درسی آموزش دهند . بدین معنی که در درس های قرائت ، انشاء ، ریاضی ، علوم ، دینی ، اجتماعی و … نیز این هدف را دنبال کنند تا دانش آموز ، در هر نوشته یا کلمات را صحیح بنویسند .
باید توجه داشت که توانایی فراگیران در خوانانویسی و رسانویسی نه تنها در بیان افکار و ایجاد ارتباط و رساندن معلومات مهم است . بلکه در پیشرفت تحصیلی آنان نیز به همان اندازه اهمیت دارد . مشکلات صحیح نویسی مانعی بزرگ بر سر راه اندوخته های علمی دانش آموزان است . چنین دانش آموزی نمی تواند تکالیف خود را به موقع انجام دهد . چرا که نوشتن برایش مشکل است . وقتی دانش آموز مجبور به تمرکز بر جنبه های مکانیک عمل نوشتن باشد ، نمی تواند به طور کامل به محتوای اطلاعات توجه کند، در نتیجه تضادی میان تمرکز بر یادگیری و تمرکز بر عمل نوشتن پدید می آید. دانش آموزی که در ارائه تکلیف نوشتاری مشکل دارد ، دچار کاهش عزت نفس و احساس محرومیت می کند ، زیرا که به طور مناسب و کامل قادر به بیان و اظهار معلومات خود در قالب تکالیف نوشتاری نیست و پیامد آن می تواند دلسردی نسبت به درس و انجام تکالیف و بدخطی و در نهایت افت شدید درسی و تکرار پایه گردد .
. آنچه را که تاکنون کارشناسان و برنامه ریزان در زمینه صحیح نویسی کلمات تدوین کرده اند منحصر به دستورالعمل های تصحیح متن املاست که سلیقه ای و ناقص است و دردی از مشکل عام آموزشی را درمان نکرده است . بیشتر توصیه ها در زمینه رفع مشکلات جسمانی و دشواری های کلمات فارسی بوده و در زمینه ایجاد انگیزه و علاقه و تنوع در نحوه صحیح نویسی کار خاصی صورت نگرفته است . در این موارد لازم است مطابق برنامه های مدون و طی سال تحصیلی ، آموزش های لازم در زمینه صحیح نویسی کلمات در تمام درس ها به شاگردان داده شود تا دریابند که در هرحال و موقعیتی ، باید کلمات را صحیح بنویسند .
پیشینه ی تحقیق در مورد جمله سازی و انشا:
نتایج تحقیق سیر تاریخی درس انشا در کتاب های درسی مدارس ایران از سال 1300 تا 1373 کاری از سید حسین محمدی حسینی نژاد به شرح ذیل است.
1- به دلیل این که در کار تالیف کتاب های درسی به ویژه انشا هیات های علمی، تخصصی نظارت نداشته اند، توجه جدی و پیگیر به این درس نشده است.
2- کتابهای راهنمای انشا عملا فاقد یک برنامه عملی و هدف دار برای درس انشا می باشد.
3- دانش آموزان در تمام مقاطع این درس را دوست دارند و آن را جدی تلقی می کنند.
گرد آوری شواهد یک
هدف پژوهنده این بود که بتواند در درجه اول دانش آموزان را به جمله نویسی با لغات و مطالبی آشنا کند که در زندگی روزمره نیازشان است یا در آینده بدان نیازمند خواهند بود . دیگر این که دانش آموزان بتوانند به راحتی و درستی ، آموخته های خود را در هر زمانی به کار گیرند و به سادگی برای جمله نویسی و صحیح نویسی کلمات رمز برگردانی کنند .
روش های جمع آوری اطلاعات
1- همکاران در پایه های درسی مختلف
2- والدین و خود دانش آموزان
3- کتب و مجلات تخصصی در زمینه موضوع مورد نظر
4- افراد متخصص و صاحب نظر
5- بازدید از کلاس ها و مدارس منطقه
6- تجربیات شخصی پژوهنده
خلاصه ی یافته های اولیه :
برخی از علل بی علاقگی دانش آموزان به جمله نویسی به شرح زیر بود :
1- آشنا نبودن برخی از معلمان با ادبیات کودکان.
2- آموزش ندیدن برخی از معلمان در این زمینه ( کمبود آموزش ضمن خدمت ).
3- نداشتن معیار مشخصی در جمله نویسی
4- نا آشنایی و بی توجهی بعضی معلمان به راه های شکوفا سازی خلاقیت کودکان و نوجوانان.
5- بی توجهی به علایق و انگیزه ها و توانایی های فکری دانش آموزان
6- ناآشنایی بسیاری از معلمان با نگارش وﻴﮋگی ها ی آن.
راه های پیشنهادی و نحوه اجرا
1- جمله های شفاهی.
قبل از اینکه از دانش آموزان بخواهیم به شکل مکتوب جمله سازی نمایند،بهتر است با تمرینات شفاهی آمادگی لازم ذهنی و روانی را در آنان به وجود آوریم.شیوه هایی که می توان در جمله سازی شفاهی از آنها استفاده کرد عبارتند از:
الف) تمرین پرسش و پاسخ.این تمرین بر اساس مطالب درسی فارسی و یا به کمک تصاویر انجام می شود.در این شیوه دانش اموزان را تشویق می کنیم تا در مورد متن خوانده شده یا تصاویری که نشان می دهیم سئوالهایی مطرح کنند یا به پرسش های ما پاسخ دهند.
ب)دوباره سازی. در این شیوه از دانش اموزان می خواهیم جمله ای که خوانده اند یا ما برای آنان خوانده ایم ،دوباره سازی کرده،به زبان خود بازگو نمایند.
ج)جمله سازی با کلمات داده شده.در این شیوه از دانش اموزان می خواهیم با کلمات داده شده جمله هایی شفاهی بسازند.
2- تشخیص صحت جمله:
در این تمرین،با ارائه چند جمله صحیح و غلط،از دانش اموزان می خواهیم صحت و سقم آنها را تشخیص دهند.مثال
حسن به مدرسه رفت. خرس پرواز کرد.
علی به خانه آمدیم نانوایی باز است.
3- تغییر کلمات جمله:
با این تمرین،جمله های مکتوب آماده ایرا به دانش آموزان ارائه می دهیم که زیر بعضی از کلمات انها خط کشیده شده است.دانش اموزان بنا به خواسته ما یک کلمه دیگر به جای کلمه مورد نظر قرار می دهد وجمله جدیدی می سازد.مثال:
تضاد:امروز هوا خیلی سرد بود امروز هوا خیلی گرم بود.
زمان آینده: امروز به پارس آباد می روم فردا به پارس آباد خواهم رفت
منفی: می سیب دوست دارم. من سب دوست ندارم
پرسش: شهر خود را دوست دارم شهر خود را دوست داری؟
4- جور کردن گروه کلمات .
به وسیله این تمرین، دو فهرست از گروه کلمات به دانش اموزان ارائه می کنیم و از آنان می خواهیم بین گروههای واژگانی ارتباط معنی دار برقرار نمایند.مثال
الف) من و دوستم قشنگ است
ب) مداد من سرخ است
ج)شهر شیراز به مسافرت می رویم
5- پرکردن جای خالی جمله.
در تمرین مذکور، جمله هایی را که جای یک یا چند کلمه آنها خالی است به دانش آموزان ارائه می کنیم و از انان می خواهیم کلمات مناسب را در جای خالی قرار دهند.مثال
حسن سه سیب ….. می گذارد(از،به،روی، در)
6- منظم سازی جملات در هم ریخته:
در این تمرین، کلمه های جمله را بدون نظم خاصی در هم می ریزیم و از دانش آموزان می خواهیم جمله های صحیح و منظم بسازند.
7- گسترش جمله ها.
در تمرین گسترش جمله ها از دانش آموزان می خواهیم جمله داده شده را ادامه دهند و کلمه یا جمله ای دیگر به آن اضافه نمایند.مثال
تو به تهران می روی و من……… حسن آمد(یواش)
معلم درس مید هد و شاگرد…… حسن یواش آمد(به خانه)
8- کوتاه سازی.
در این تمرین، از دانش اموزان می خواهیم با استفاده از کلمات داده شده جمله های داده شده را کوتاه سازند.مثال:
حسن و برادرش به خانه ما آمدند(آنان)
9- جمله سازی به کمک تصاویر.
در این تمرین با استفاده از تصاویر کتاب یا تصاویر دیگر ،از دانش اموزان می خواهیم جمله های مناسب بسازند و بنویسیند.
10- تمرینات افزایشی
در تمرینات افزایشی ، با ارائه چند کلمه،از دانش اموزان می خواهیم آنها را به جمله بیفزایند.مثال:
من سیب می خورم(قرمز) من سیب قرمز می خورم
11- ترکیب جمله های ساده.
در این تمرین دو عبارت یا جمله کوتاه به دانش اموزان ارائه می دهیم و از انان می خواهیم آنها را به یک جمله تبدیل کنند.مثال:
آن مرد برادر حسن است.آن مرد کشاورز است.
آن مرد کشاورز برادر حسن است
12- جمله سازی با کلمات داده شده:
در تمرین مذکور،به دانش آموزان متناسب با درس های خوانده شده کلماتی ارائه می شود و از انان می خواهیم با هریک از انها جمله ای بسازند یا اینکه تصویر یا تصاویری به انان نشان می دهیم که بر اساس آنها جمله ای کتبی بسازند.این تمرین،از تمرین هایی است که به طور سنتی در همه کلاس های جمله نویسی کاربرد دارد.لیکن باید توجه داشت که قبل از انجام تمرینات یک تا ده ،این تمرین ارائه نشود
13- جمله سازی در قالب پاسخ به پرسشهای مکتوب.
در این تمرین،که در توقیت درس های دیگر مثل علوم، ریاضی و.. بسیار موثر است، از دانش اموزان به صورت کتبی سوالاتی می پرسیم و از آنان با ساختن جمله یا چند جمله سوالات را پاسخ دهند .بدین ترتیب تعامل درس های دیگر با درس جمله نویسی به خوبی برقرار می شود.
نظارت و ارزیابی
با اطمینان می توان گفت که هیچ اقدام پژوهی نمی تواند کاملاً نتایج مطلوب و مورد قبولی را به همراه داشته باشد و حتماً در سر راه خود با موانع و محدودیت هایی رو به رو خواهد شد . مراحل گوناگونی که در طول یک سال تحصیلی به اجرا درآمد نقاط مثبت و چشم گیری را از خود به جای گذاشت . حال با توجه به این که شخصاً مراحل ذکر شده را تجربه نمودم . به طور کلی در مورد همه مراحل که دارای هدفی یکسان بودند توضیحاتی را ارائه می نمایم :
کنترل و نظارت والدین در انجام تکالیف ، باعث می شد اولیاء از نحوه کیفیت نوشتاری و فعالیت فرزند خود اطلاع داشته باشند و این توجه در بهبود و پیشرفت تحصیلی فرزندان شان نقش بسزایی داشت . چرا که توجه و بها دادن از طرف خانواده و معلم به نوشته های فراگیران با روحیه اعتماد به نفس و تسلط کافی و دقت لازم را در صحیح نویسی و زیبانویسی را در آنها بالا برد .
انجام فعالیت های خارج از کلاس و درک مطلب و خاطر ه نویسی تحت عنوان یک روز مطلوب و تنوع در آموزش املا و نویسندگان نوجوان ، همه تقریباً اهداف و نتایج یکسانی از قبیل پرورش قوه تفکر و دقت ، عادت به نظم دادن مطالب در حافظه بلند مدت ، عادت به مطالعه صحیح و درک و فهم از مطالب خوانده شده ، افزایش گنجینه لغات ، تقویت مهارت دست نویسی ، تشویق به زیبا نویسی را به بار آورد . با استفاده از برنامه درسی زبان آموزی امروزی که اصل بر فعال بودن فراگیر است ، توانایی زبانی را در آنها تقویت کردم و با طرح همیاری ومشارکتی و ایجاد برنامه ای سنجیده در طول سال نیاز به دفتر مشق و تکلیف در منزل را در آنان کم کردم و خانواده ها نیز از این امر بسیار خشنود و راضی بودند . با ایجاد انعطاف در انجام تکالیف و با ابتکار خود و به تناسب شرایط کلاس از تمرین های مطلوب در زمینه نوشتاری استفاده کردم .
فعالیت های نوشتاری را با رعایت تمام جوانب و اصول زبان آموزی تنظیم کردم و این امکان را برای خانواده ها و دانش آموزان فراهم آوردم که مسیر پیشرفت خود را در طی سال ، روز به روز پیش چشم داشته باشند . و شخصاً بتوانم با توجه به این سیر ارزشیابی مستمر و درستی از فعالیت های نوشتاری فراگیران داشته باشم و روند فعالیت های فراگیران را اصلاح و تعدیل و هدایت کنم . و فراگیر با نگاهی به سیر پیشرفت، شناخت روشنی از خود به دست آورد . ارزشیابی از آموخته های فراگیران را به گونه ای پیش بینی کردم که هم فرآیند تفکر دانش آموزان سنجیده شود و هم قابلیت های مورد استفاده در مهارت های زبانی ارزشیابی گردد . در نمره گذاری نیز هم به ابعاد کمی و هم به ابعاد کیفی توجه نمودم و برای درست نویسی شاگردان علاوه بر نمره درس مربوطه ، نمره ای دیگر در نظر گرفتم .
روشهایی جهت تقویت مهارت جمله نویسی
1- بارش فکری:
2- بازی با کلمات:با کم وزیاد کردن حروف وارتباط دادن کلمات وایجاد جمله
گرم- گرما -سرما -خرما-خرمن-خرم-خام- شام-جام-سام-دام-دار-دارد-ندارد و…باران
3- هم نشینی:با نوشتن یک کلمه در وسط واضافه کردن کلمات در دو طرف آن می توان جملاتی طولانی ومتنوع ایجاد کرد .
مثال: …. …….. صبح امروز شدت …. ………. بهاری شکوفه های زیبای درختان را پرپر کرد.یا؟
محور جانشینی (تغییر کلمات داخل پرانتز برای گسترش دامنه لغات وجمله سازی مجدد با آنها مثال:
علی امروز به مدرسه رفت(فردا)
علی فردا به مدرسه خواهد رفت(آنها)
آنها فردا به مدرسه خواهند رفت و….
4-کلمه+کلمه
5-تشبیه سازی: ترسو مثل موش- سرد مثل کوهستان- بلند مثل سرو- استوار مثل کوه-
6-مرتب نمودن جملات نا مرتب ونوشتن ادامه جملات
7-دادن کلمات متعدد وبه کار بردن آنها در انشا
8-پخش فیلم وخلاصه نویسی وقایع فیلم
9-کتابخوانی وخلاصه نویسی ازوقایع موضوع کتاب
10- ساخت کیسه ی جادویی و قرار دادن اشیا مختلف از جمله ساعت، کاغذ، سوزن، مداد و…که دانش آموز با انتخاب وسیله ی مورد نظر به طور تصادفی باید در مورد آن انشایی بنویسند.
11- خواندن یک قصه یا داستان به صورت نیمه تمام و حدس زدن پایان آن به صورت نوشتاریتوسط دانش آموزان برای تقویت اعتماد به نفس
12- سخنرانی در مورد مسائل روزمره حداقل روزی 3 دقیقه توسط یکی از دانش آموزان که به مسائل اجتماعی، فرهنگی و مشکلات جامعه ای امروز می پرداخت.
13- دادن تصاویر به گروهها و انشای گروهی در مورد تصاویر و نقاشی ها
14- ارائه دفتری با جملات زیبا که دانش آموزان به تناسب به جمع آوری مطالب نوشتاری ادبی زیبا می پرداختند.
15- جمع آوری ضرب المثلها و کلام های شیرین گذشتگان
16- توصیف محیط اطراف مانند کلاس، گل، مدرسه و … به زبانی ساده و توجه به جزئیات آن
17- تهیه ی دفتر خاطرات و نوشتن خاطره هایی که از لحاظ ادبی ارزش داشته باشند.
18- تشویق دانش آموزان با دادن کارت امتیازاز5تا10 امتیاز
19-آشنایی با نویسندگان بزرگ و آثار آنها
20-خلاصه نویسی کتاب های جذاب و در خور فهم
21-بردن دانش آموزان به دامن طبیعت و گردش علمی و ارائه گزارش در روز بعد
22-دادن موضوعاتی از قبیل: ای کاش…
اگر به جای معلم، مدیر، رئیس جمهور و … بودید
23-نوشتن انشای تحقیقاتی و محقق بارآوردن دانش آموزان
24-توصیف یک روز مطلوب و خوب و به یادماندنی
25-سفر رویایی به سیارات منظومه شمسی
نتایج حاصل از اقدامات انجام شده
راهکارهای پیشنهادی با دقت و حوصله و پشتکار لازم در مراحل گوناگونی اجرا گردید تا به نتیجه نهایی پژوهش ، که آشنایی فراگیران به مهارت در جمله نویسی و صحیح نویسی لغات و کلمات موردنظر در زندگی روزمره بود نزدیک شویم . نتایج بدست آمده از راهکارهای کاربردی عبارتند از :
1- تقویت اعتماد به نفس و تسلط کافی هنگام نوشتن
2- عدم ایجاد اضطراب و نگرانی هنگام نوشتن
3- ایجاد انگیزه و هدف برای جمله نویسی
4- عادت به تندنویسی همراه با صحیح نوشتن
5- تقویت روحیه تحقیق و جست و جو در فراگیران
6- تقویت و پرورش مهارت های زبانی
7- جدی گرفتن یادگیری خط و صیحح نویسی از طرف خانواده برای فراگیران
8- پرورش قوه ابتکار و نگارش خلاق در فراگیران
9- ایجاد روحیه همکاری و مشارکت فعال در کار گروهی
10-عدم خستگی و بی حوصلگی در انجام تکالیف نوشتاری
11-ایجاد روحیه شاد و نشاط انگیز و لذت بخش به خاطر تنوع و تازگی در نوشتار
12-پرورش حافظه و افزایش گنجینه لغات و دقت و تداعی معانی
13-تقویت قدرت مشاهده در فراگیران
14-آگاهی کافی پیدا کردن از نحوه درست نوشتن و دست گرفتن قلم هنگام نوشتن
به طور کلی نتایج حاصل از پژوهش که با همکاری معلمین و دانش آموزان و مدیریت مدرسه انجام گرفت رضایت بخش و امیدوار کننده بود . پژوهنده به این موضوع جدید دست یافت که فرآیند جمله نویسی عملکرد مهمی است و به هماهنگی پیچیده مهارتهای ادراکی، شناخت و حرکتی نیازمند است و این مهارتها به خودی خود رشدنمی کند و به تجربه و تمرین زیاد نیاز دارد . به امید اینکه معلمین دوره ابتدایی در سالهای آتی قدمهایی هر چند کوچک در جهت بهبود کیفیت صحیح نویسی بردارند تا مهارتهای نوشتاری در دانش آموزان بیشتر تقویت شود .
انواع مشکلات انشا نویسی و جمله نویسی
مشکلات جمله نویسی، راهکار
1-اشکال دردستورونحو: برخی دانش آموزان در به کاربردن قواعد دستور زبان فارسی،زمانها وضمایرو… دچار مشکل هستند.
2-بی نظمی در ترتیب قرار گرفتن کلمه مثال:مادرم می پزد غذا.
3-عدم هماهنگی میان فعل وضمیر مورد استفاده.مثال: :من به مدرسه رفت.
4-افزودن پسوند های نادرست به کلمه.
5-در استفاده از علائم نمادی مانند نقطه گذاری ،ویرگول،علامت تعجب و… دچار مشکل هستند.
6-فاقد مهارتهای لازم برای اصلاح نوشته های خود هستند. دانش آموز ایده دارد ولی نمی داند کدام مطلب را در اول ویا آخر بنویسند
7- این قبیل دانش آموزان ،هنگام نوشتن یا برنامه ریزی ندارند ویا برنامه ریزی خیلی کمی دارند.
8-پاراگرافهایی که می نویسند دارای سازمان بندی ضعیف است ومتن وکلمات در هم وبرهم نوشته می شود.
9-در نوشتن یک مقاله یا انشاء در سطح کلاسی خود ناتوان هستند.
10-در مرتب کردن کلمات وجملات در هم ریخته ناتوان هستند مثال:کتاب دارم من(بجای من کتاب دارم) دانش آموز باید در ابتدا مطلب را تعریف کند وبعد انشای آن را بنویسد.
11-فقر ایده ای دارند(ناتوانی در به تحریر در آوردن اندیشه های خود).
12-در نوشته های آنها اندیشه های کمی به کار می رود و خلاقیت کمتری دارند.
13-از جملات دارای ساختار پیچیده،کمتر استفاده می کنند وانواع کمی از واژه ها را در جملات خود می گنجانند.
14-نوشته آنها دارای غلطهای دیکته ای است.
15-در واژگان ،پختگی ادراکی،کاربرد کلمات ، سبک وکل مهارت نوشتن ،نمره های پایین می گیرند.
16- در انتقال افکار،نظرات وتمایلاتشان دچار مشکل هستند.
17-عدم ارائه الگوی انشاء توسط معلم هم میتواند به ضعف انشاء نویسی ویا جمله نویسی بیانجامد.
18- عدم مطالعه کتاب داستان توسط دانش آموزان .
19- عدم رغبت و علاقه دانش آموزان .
20-محدود و معین بودن موضوع انشاء.
21-عدم توسعه کتابخانه کلاس و یا دبستان
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2 ) :
اگر چه از رفتارها و اظهار نظرهای دانش آموزان و همکاران پیدا بود که تغییر و تحولی اساسی در ساعت جمله سازی آنها ایجاد شده است٬ برای اینکه دقیقاً مشخص شود که روش های به کار گرفته شده موثر بوده است یا نه تصمیم گرفتیم درباره ی آن چه انجام داده ایم اطلاعات عینی و موثق جمع آوری کنیم. لذا یک جلسه مشترک با معلمان و مدیر مدرسه برگزار کردیم تا راه هایی برای پیش بینی نتایج کار انتخاب کنیم.
راه های مورد توافق عبارت بودند از :
1- ارزش یابی از جمله سازی دانش آموزان و مقایسه ی آن با قبل از آموزش
2- نظر خواهی از دانش آموزان و والدین آن ها درباره ی تاثیر روش های بکار گرفته شده و نتایج آن
3- نظر خواهی از صاحب نظران درباره ی روش های به کار گرفته شده
شواهد جمع آوری شده در این مرحله نشان داد که راه های پیشنهادی مناسب بودند و دانش آموزان نیز از کلیه روش ها اظهار رضایت می کردند و نحوه نگارش آنان نیز شاهد این مدعی بود.
نتایج :
از آن چه گذشت می توان به نتایج زیر اشاره کرد :
v دانش اموزان به جمله سازی علاقه مند شدند و نشاط و شوق آموختن به کلاس بازگشت.
v اکثر دانش آموزان در جمله سازی فعال شدند.
v خود پنداری دانش آموزان درباره ی کلاس دگرگون شد و به خود باوری رسیدند.
v کلاس برای معلم نیز خسته کننده و ملال آور نبود.
v مشارکت در میان دانش آموزان و معلم افزایش یافت.
پیشنهادها :
1- نگرش و عملکرد معلمان نسبت به جمله سازی دگرگون شود.
2- معلمان در تدریس متکی بر آموخته های قبلی خود نباشند و به شیوه های جدید تدریس و ارائه درس خلاقیت در جمله سازی رغبت بیشتری نشان دهند.
3- با همکاری کلیه ی ارگان های فرهنگی انگیزه ی مطالعه را در دانش آموزان و معلمان افزایش دهیم.
4- منابعی متناسب با سن و سال دانش آموزان در خصوص ادبیات کودکان٬ آیین نگارش شیوه های ارائه انشاء و …توصیه می شود.
5- برگزاری گردش های دسته جمعی ( بازدید از کارخانجات و … ) و تنظیم مشاهدات به صورت انشاء
نتیجه گیری
در حیطه زبان آموزی ، چهار رکن اصلی گوش دادن ، صحبت کردن ، خواندن و نوشتن امروزه در دنیا به عنوان یک قانون مسلم پذیرفته شده ، در آموزش تمامی زبان های دنیا و برنامه های آموزشی مدنظر قرار می گیرد. در این چهار قدم به ترتیب نوشتن جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده ، چرا که سه امر گوش دادن و صحبت کردن و خواندن ، مقدمه و پیش سازمان دهنده نوشتن محسوب می شوند و نوشتن بالاترین سطح را به خود اختصاص داده است بنابراین تا دانش آموز در سایر مهارت های زبان آموزی به خوبی پیشرفت نکند نمی تواند از مهارت نوشتن به طور مطلوب استفاده نماید.
امروزه در امر زبان آموزی نگارش از اهمیت بالایی برخوردار است ، مخصوصاً در پایه دوم که اولین پایه ای است که به صورت مستقل جمله نویسی نوشته می شود ، چون انشا در پایه دوم با جمله نویسی آغاز می گردد ، این جملات اکثراً مرتبط با هم نیستند و هر یک به طور جداگانه نوشته می شود و بیشتر نحوه و ساختار جمله ، منظم کردن جملات در هم ریخته ، کوتاه سازی ، ترکیب جملات ساده یا جمله سازی با کلمات ساده مد نظر است . بنابراین نوشتن جملات و متن به صورت مرتبط با توالی مناسب ، برای دانش آموزان پایه سوم مشکل می باشد. یکی از عوامل متعدد ناموفق بودن درس انشا نداشتن روش مناسب است. لزوم به کارگیری روش مطلوب در تدریس به اندازه ای است که بعضی از دست اندرکاران علوم تربیتی بهره گیری از روش های مناسب را مهم تر از دانش آن درس دانسته اند. تلاش برای تدریس انشا امری ضروری و لازم است. در سر کلاس های ما تدریس به همان شیوه های سنتی تکرار مطالب گذشته است. و از دیدگاه علوم تربیتی هر کاری که مکانیکی انجام شود کاری آموزشی نیست. زیرا خلاقیت در آن وجود ندارد و تا خلاقیت نباشد مسائل اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، و سیاسی حل نمی شود و باید کاری کنیم که کلاس انشا تبدیل به کارگاه نوشتن شود.
منابع و ماخذ :
1- باقری٬ خسرو. نوشتن رویش اندیشه مجموعه مقالات سمپوزیوم نقش آموزش ابتدایی و جایگاه مطلوب آن در جامعه٬ 1370 .
2- شقاقی٬ محمد جواد ضرورت تحول در درس انشاء فارسی٬ مجموعه مقالات سمپوزیوم نقش آموزش ابتدایی وجایگاه مطلوب آن در جامعه٬ 1370 .
3- عباسیان٬ شهناز بررسی جایگاه درس انشاء از دیدگاه دانش آموزان سوم راهنمایی و دبیران دوره راهنمایی.
4- انشاء٬ دیدگاه ها٬ روش ها. سید حسین حسینی ﻨﮋاد.
5- اقدام ﭘﮋوهی ( راهبردی برای آموزش و تدریس ). گروه نویسندگان.
6- راهنمای معلمان ﭘﮋوهنده. دکتر اقبال قاسمی پویا.
7- نگاه به رویدادهای آموزش و پرورش. شماره ی 265 .
وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان ….
اداره آموزش و پرورش شهرستان…..
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم دانش آموزان پایه دوم آموزشگاه … را به درس جمله سازی که زمینه انشا نویسی است علاقه مند نمایم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
…
پست سازمانی : آموزگار
رشته تحصیلی : ….
آخرین مدرک تحصیلی : ….
دوره تحصیلی : ابتدایی
سمت فعلی : آموزگار پایه دوم
شماره پرسنلی : ….
24