اقدام پژوهی چگونه توانستم دانش آموزان مقطع متوسطه را به درس قرآن علاقه مند کنم

مقدمه
در هنگام پرداختن به مباحث قرآنی، شایسته است که ابتدا بدانیم ، خود قرآن درباره خود چه می گوید؟ و یا خویشتن را چگونه معرفی می کند؟ از این رو، اولین نکته ای که قرآن در این زمینه بدان اشاره می نماید آن است که ، این کلمات و عبارات سخن خداست. نکته دوم آن که ، قرآن وظیفه خود را هدایت انسان ها و بیرون آوردن آنها از تاریکی ها به سوی نور می داند. (مطهری ، 1371 : 33) آن جا که به صراحت می فرماید : " این قرآن کتابی است که ما به تو فرستادیم تا مردم را به امر خدا از تاریکی ها به سوی نور رهنمون شوی." (سوره ابراهیم/ 1) بر این اساس ، آشنایی با قرآن نه تنها آشنایی با کلام خداست، که این آشنایی ، شاهراه رهایی از تاریکی جهت رسیدن به نور و روشنایی ست. حال چنانچه طلیعه آشنایی افراد با این کتاب آسمانی و ایجاد علاقه مندی به آن ، از همان دوران تحصیل همراه باشد ، پیدایش صفات عالیه در انسان ، بسیار سریع تر روی داده و دوام و بقای آن نیز در روش و منش آنان بیش تر و پایدار تر خواهد بود. زیرا به فرموده ی حضرت علی(ع) ، یادگیری علم و دانش [ به ویژه علوم قرآنی ] در دوران کودکی ، هم چون ایجاد نقش بر روی سنگ است. (حیدری ابهری ،1387 : 40) با توجه به مطالب یاد شده ، آشکار می گردد که نقش و جایگاه درس قرآن در تربیت دانش آموزان ، به چه میزان دارای اهمیت است. اما سوال مهمی که مطرح می باشد آن است که، چرا در برخی از مدارس ، دانش آموزان به درس قرآن بسیار علاقه مندند ! اما در برخی دیگر از مدارس ، چنین علاقه ای از خود نشان نمی دهند ؟ چرا در بعضی از آموزشگاه ها معلمان و مربیان در تدریس قرآن به دانش آموزان موفق اند؟ اما در بعضی دیگر از آموزشگاه ها، موفقیت چندانی در این زمینه مشاهده نمی شود؟ به راستی دلیل این موفقیت ها و ناکامی ها چیست؟ و عوامل آن کدامند؟ به گواه برخی از پژوهشگران ، هم چون بنی حسن (1385) که در تحقیقی ضمن بررسی علل مهجوریت قرآن در بعضی از مدارس قم ، به این واقعیت تلخ اشاره دارد که هنوز، معلّمان در خصوص استفاده از روش های گوناگون به ویژه جنبه های هنری در آموزش قرآن، مهارت کافی را ندارند! هنوز در مدارس ، منابع مالی کافی به تهیه وسایل آموزشی و کمک آموزشی درس قرآن، اختصاص داده نمی شود! هنوز به آموزش قرآن ، توجه کافی نمی شود! هنوز هماهنگی لازم با خانواده ها در خصوص درس قرآن دانش آموزان صورت نمی گیرد و یا آموزش کافی در این زمینه به آنان داده نمی شود ! و هنوز از سوی مدیران و مسئولان در خصوص درس قرآن ، نظارت و پشتیبانی لازم صورت نمی گیرد! (مجموعه مقالات منتخب فرهنگیان بسیجی ، 1386 : 91)
بیان مساله
بیان مساله (Problem ) عبارت از توضیح ابعاد گوناگون مساله ای است که محقق با آن مواجه گردیده و شامل توصیف وضع موجود ، همراه با بیان اهمیت و ضرورت حل آن می باشد.( سیف اللهی ، 1384 : 95) اینجانب دبیر دینی و قرآن و عربی آموزشگاه نمونه دولتی ریحانه هستم. بدون شک ، مدرسه، در شکل گیری شخصیت انسان ، از اهمیت بسزایی برخوردار است. حال چنان چه ، روش های مورد استفاده در تعلیم و تربیت دانش آموزان ، برگرفته از آیات قرآنی و روایات اسلامی باشد ، اثر بخشی آن در نوع گفتار و رفتارآنان ، همواره پایدار و ماندگار است. گواه این ادعا نیز، فرمایش نورانی امیر مومنان ، علی(ع) است که می فرماید: یادگیری علم و دانش در کودکی ، همانند حکاکی بر روی سنگ است.(حیدری ابهری ، 1387 : 40) اینجانب ، در اوایل سال تحصیلی یاد شده ، با مشاهده ی رفتار دانش آموزان کلاس خود در ساعات قرآن و پرداختن به گفتگوی صمیمی و دوستانه با آنان در خصوص اهمیت و ضرورت توجه به درس قرآن و هم چنین مشورت و تبادل نظر با دیگر همکاران و حتی گفتگو با برخی از اولیای آنان ، متوجه شدم که به جز تعداد اندکی از دانش آموزان کلاس ، بیش تر آنان نسبت به درس قرآن و فعالیت های مربوط به آن علاقه ی چندانی از خود نشان نمی دهند! بر این اساس ، همواره این موضوع ذهن مرا به خود مشغول ساخته بود که چرا اغلب دانش آموزان کلاس ، در هنگام پخش نوار و یا لوح فشرده ی قرآنی ، با دقت به آن گوش نمی کنند؟چرا بیشتر آنان ، نسبت به درک معانی و حفظ سوره های کوتاه قرآن ، بی تفاوتند؟ و چرا اکثرآنان ، در پرداختن به دیگر فعالیت های قرآنی ، علاقه ی چندانی از خود نشان نمی دهند؟ و به طور کلی ، چرا فراوانی دانش آموزان علاقه مند به هر یک از فعالیت های قرآنی در کلاس اینجانب ، از مجموع انگشتان دست ، تجاوز نمی کند؟! در واقع مساله و سوال اساسی این بود که ، چگونه می توانم سطح علاقه مندی دانش آموزان خود را به درس قرآن ارتقا بخشم؟ به عبارت روشن تر، با استفاده از چه روش هایی می توانم میزان علاقه مندی آنان را به درس قرآن و فعالیت های مربوط به آن افزایش دهم؟ بنابراین ، در تحقیق حاضر که از نوع پژوهش در عمل ( ((Action Research بوده است. اقدام پژوه در پی آن بود تا با استفاده از روش های معتبر علمی به جمع آوری داده ها و اطلاعات ( (Data and Information لازم با هدف دست یابی به راه حل های مورد نیاز برای حل مساله پرداخته ، تا پس از انتخاب و اعتبار بخشی مناسب ، به اجرای آن ها بپردازد. لازم به ذکر است که در این تحقیق ، پژوهشگر علاوه بر استفاده از رهنمودهای ارزشمند صاحب نظران و اساتید فن و هم چنین مشارکت و نقادی همکاران گرامی ، از نقطه نظرات دانش آموزان کلاس و حتی اولیای آنان نیز بهره مند گردیده است.
توصیف وضع موجود
اینجانب دبیر دینی و قرآن و عربی آموزشگاه …… سال تحصیلی ….. مشغول به فعالیت بوده ام. در اوایل سال تحصیلی ….ضمن مشاهده نامحسوس رفتار و فعالیت های قرآنی دانش آموزان کلاس و هم چنین نظر سنجی کتبی و انجام مصاحبه با آنان و حتی اولیای مربوطه و تبادل نظر با شاگردان کلاس ، متوجه عدم علاقه مندی بیش تر آنان به درس قرآن گردیدم که توصیف آن در قالب شاخص های کیفی وضع موجود آمده است.
گرد آوری شواهد یک
الف. شاخص های کیفی وضع موجود
1.بیش تر دانش آموزان در ساعات قرآن ، یا با هم صحبت می کردند و یا بی مورد برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می گرفتند.
2.آیه های قرآن را در هنگام استفاده از نوار به صورت منظم ، هم خوانی نمی کردند.
3.برخی از دانش آموزان در ساعات قرآنی ، غیبت های بی مورد ویا غیر موجه داشتند.
4.تمایل چندانی به گوش دادن عبارت ها ، پیام ها و مفاهیم ساده قرآنی از خود نشان نمی دادند.
5.به خواندن و حفظ سوره های کوتاه قرآن علاقه ای نشان نمی دادند.
6.با انجام وضو و هم چنین اصول و آداب احترام به قرآن نا آشنا بودند.
7.با عناوین کتاب های داستان قرآنی نا آشنا بودند.
8.در تمیز نگه داشتن کتاب قرآن چندان کوشا نبودند.
9.کاملاً با گنجینه ی احادیث و پیام های قرآنی ناآشنا بودند.
10. در اجرای نمایش ، به ویژه نمایش های قرآنی، مهارت کافی را نداشتند.
11. برخی از اولیای دانش آموزان ، از عدم علاقه مندی فرزندشان به درس قرآن و فعالیت های مربوط به آن ، اظهار نارضایتی می کردند.
ب. شاخص های کمّی وضع موجود
در اوایل سال تحصیلی یاد شده ، پس از مشاهده ی نامحسوس رفتار دانش آموزان کلاس و طرح پرسش های گوناگون از آنان (گفتگوی صمیمی و پرسش نامه نظر سنجی) و هم چنین تبادل نظر با اولیای مربوطه ، متوجّه شدم که از مجموع 24 نفر از دانش آموزان کلاس ، 3 نفر علاقه مند به حفظ سوره های کوتاه قرآن ، 1 نفر علاقه مند به درک معانی سوره ها ، 2 نفر علاقه مند به قرائت قرآن ، 10 نفر علاقه مند به داستان های قرآنی ، 2 نفر علاقه مند به گوش دادن نوار قرآن و6 نفرنیز غیرعلاقه مند به فعالیت های قرآنی بودند.
به منظور دست یابی به راه حل های مساله ، به جمع آوری داده ها و اطلاعات با استفاده از روش های علمی پرداختم که توضیح آن بدین شرح می باشد :

الف. مشاهده ( Observation )
یکی از موثرترین و کاربردی ترین روش های جمع آوری اطّلاعات از کلاس درس است.( ساکی ، 1383 : 206) به عبارت دیگر ، مشاهده عملی است که پژوهشگر در آن برای کشف علل بعضی از امور ، از قوّه ی دید خود استفاده می کند.( سیف اللهی ،1384 :121) از این رو ، به لحاظ حضور در کلاس و ارتباط مستقیم با دانش آموزان و محیط پیرامون آن ها ، برخی از اطّلاعات خود را از طریق مشاهده به دست آوردم. به این صورت که گاهی از صفحه ی سفیدی ، برای مشاهده استفاده کرده و نکات کلیدی را یادداشت می نمودم.گاهی هم از فرم مشاهده استفاده می کردم. ملاک های این فرم از قبل با توجه به اهداف مورد نظر تنظیم گردیده بود و هنگام مشاهده ی نا محسوس رفتار دانش آموزان ، موارد مورد نظر را نشانه گذاری می کردم .
نمونه موارد مورد نظردر فرم مشاهده :
1. در زنگ قرآن با نشاط است. 2. در همخوانی سوره ها مشارکت دارد.
ب. پرسش نامه پرسش نامه (Questionnaire) یکی از ابزار های رایج پژوهش و روش مستقیم برای کسب داده های تحقیق است. ( سرمد و همکاران ، 1385 :141) به همین منظور اقدام پژوه با توجه به نیاز و اهداف مورد نظر در این تحقیق، دو نوع پرسش نامه را تدوین نمود. نوع اول ، پرسش نامه بسته پاسخ ، ویژه دانش آموزان پایه اول بود که برای جذاب کردن آن از تصاویر برای پاسخگویی استفاده گردید.(پیوست شماره20) نوع دوم ، پرسش نامه ی باز پاسخ بوده است که پاسخگویان می توانستند به صورت تشریحی به پرسش های ارایه شده پاسخ دهند ،که این پرسش نامه برای 20 نفر از همکاران محترم و تمامی اولیای گرامی تهیه شده بود نمونه پرسش ، ویژه دانش آموزان : از خواندن قرآن لذّت می بری؟ نمونه پرسش ، ویژه همکاران محترم و اولیای گرامی: به عقیده ی شما با استفاده از چه روش هایی می توان میزان علاقه مندی دانش آموزان مدرسه را به درس قرآن و فعالیت های مربوط به آن افزایش داد؟
ج. مصاحبه (Interview ) یکی از ابزارهای جمع آوری داده ها و اطلاعات است که امکان برقراری تماس مستقیم با مصاحبه شونده را فراهم می آورد و با کمک این ابزار می توان به ارزیابی عمیق تر درک ها ، نگرش ها ، علایق و آرزوهای مصاحبه شوندگان پرداخت.( سرمد و همکاران ، 1385: 149) از این رو، ضمن مصاحبه با 20 نفر از همکاران حاضر در آموزشگاه و هم چنین اغلب اولیای دانش آموزان و حتی تمامی فراگیران کلاس ، به جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نظر پرداختم و به منظور بهره مندی بیش تر از نظرات و جلوگیری از اتلاف وقت ، از ضبط صوت نیز استفاده گردید. سوالات مطرح شده در مصاحبه عبارت بودند از:
1.به نظر شما با استفاده از چه روش هایی می توان زنگ قرآن دانش آموزان را با نشاط نمود؟ 2.برای جذاب کردن آموزش درس قرآن دانش آموزان ، چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید؟ 3.به نظر شما با استفاده از چه روش هایی می توان دانش آموزان مدرسه را به درک مفاهیم قرآنی ، قرائت و حفظ سوره ها علاقه مند نمود؟ د. بررسی پرونده های تحصیلی دانش آموزان با استفاده از یادداشت ها ، بررسی پوشه کار ،کارنامه ی تحصیلی و دفتر حضور و غیاب آنان ، داده ها و اطّلاعات لازم را در خصوص میزان علاقه مندی دانش آموزان کلاس به درس قرآن و فعالیت های مربوط به قرآن جمع آوری نمودم.
تجزیه و تحلیل اطلاعات گرد آوری شده
پس از مشاهده رفتار دانش آموزان در کلاس و مصاحبه با آنان و حتی اولیای مربوطه و هم چنین تبادل نظر با مدیر، معاونین دانش آموزان کلاس و بررسی مطالب پرسش نامه های جمع آوری شده و تجزیه و تحلیل و تفسیرآن ها ، عوامل موثر (factors Effective) در ایجاد مساله ، شناسایی (Recognition)گردیدکه به شرح زیر می باشد:
خشک و بی روح بودن کلاس قرآن دانش آموزان ؛ · سنتی بودن روش آموزش قرآن به دانش آموزان در گذشته؛ · ؛ · عدم تشویق دانش آموزان حافظ قرآن در سال گذشته؛ · شرکت ندادن دانش آموزان در اجرای مراسم ها و مناسبت های دینی و مذهبی آموزشگاه ؛ · عدم توجه و بی اهمیتی اولیای دانش آموزان به درس قرآن. با توجه به شناسایی عوامل موثر در ایجاد مساله ، در پی آن بودم تا با استفاده از روش های گوناگون ، ضمن برطرف کردن عوامل ایجاد کننده مساله ، در جهت افزایش میزان علاقه مندی دانش آموزان یاد شده به درس قرآن و فعالیت های مربوط به آن نیز گام های بلند و موثری بردارم.
راه های پیشنهادی
پس از گرد آوری اطلاعات لازم از طریق مطالعه ی کتاب های گوناگون و هم چنین داده های جمع آوری شده از پرسش نامه ها ، پرونده تحصیلی دانش آموزان کلاس ، مشاهدات خود و علاوه بر آن بحث و گفتگو و تبادل نظر با مدیر، معاونین ، همکاران و مربی پیش مدرسهی سال گذشته دانش آموزان و حتی دیگر مربیان مراکز قرآنی در قالب مصاحبه ، به ارایه موارد یاد شده پرداختم که شامل راه حل های پیشنهادی( Suggested Solutions ) زیر می باشد :
1. تغییر مکان کلاس درس قرآن در ساعت درسی مربوطه به توصیه ی یکی از همکاران برای ایجاد تنوع و جذاب کردن کلاس درس قرآن و حفظ تزئینات آن و پوسترهای نصب شده با اجازه مدیر محترم مرتّب شده و اختصاص به زنگ قرآن داده شود.
2. استفاده از سیستم رایانه و ویدئو پروژکشن در آموزش درس قرآن به پیشنهاد یکی از همکاران ، برای افزایش یادگیری و آموزش بهترقرآن ، می توان در هنگام تدریس از وسایل یاد شده استفاده نمود.
3. برگزاری مراسم جشن قرآن به پیشنهاد اولیای گرامی ، کتاب های قرآن درسی کادو شده ، هدایایی تهیه شود و در روز برگزاری جشن قرآن ، این هدایا به همراه کتاب قرآن درسی به دانش آموزان اهدا گردد.
4. برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن همراه با معنی آن و اهدا جایزه ی ویژه به حافظان و قاریان قرآن به توصیه یکی از همکاران برگزاری مسابقات قرآنی هم باعث ایجاد رقابت صحیح در بین دانش آموزان می گردد و هم انگیزه ی آنان را برای یادگیری بهتر قرآن افزایش می دهد.
5. قرائت سوره های کوتاه و بخشی از آیه الکرسی توسط دانش آموزان همه روزه در شروع ساعت اولیه کلاس به توصیه برخی از همکاران محترم ، خواندن سوره ها و آیه الکرسی در ابتدای هر روز به مدت 10 دقیقه ، هم باعث یادگیری و حفظ سوره می شود هم موجب متبرّک شدن کلاس در آن روز به آیات نورانی قرآن می شود که بهتر است ، آموزگار مورد دوم را برای دانش آموزان توضیح دهد تا آنان نیز با اعتقادات دینی و مذهبی آشنا شوند.
6. قرائت قرآن توسط دانش آموزان به صورت گروهی در مراسم ها و مناسبت های گوناگون آموزشگاه به توصیه یکی از اولیا ، همخوانی قرآن توسط دانش آموزان باعث زیباشدن صوت آنان شده ، شرکت در مراسم ها و مناسبت های مختلف آموزشگاه نیز موجب افزایش اعتماد به نفس فراگیران می گردد.
7. خواندن کتاب داستان های قرآنی برای دانش آموزان توسط آموزگار یا یکی از خود فراگیران به پیشنهاد چند تن از همکاران ، در خواندن داستان های قرآنی باید توجه داشت ، داستان هایی خوانده شود که با روحیات کودکان و میزان درک آنان مطابقت داشته ، از خواندن و بیان داستان هایی که درک آن برای کودکان مشکل می باشد ویا از میان داستان هایی که در مورد عذاب الهی بوده و موجب خدشه دار شدن روحیّات لطیف آنان می گردد ، خودداری شود.
8. دیدار و آشنایی دانش آموزان با قاریان قرآن به توصیه یکی از مربیان قرآن ، دیدار با قاریان قرآن می تواند انگیزه ای برای افزایش علاقه مندی دانش آموزان به درس قرآن ، باشد.
9. اجرای نمایش بر اساس داستان های قرآنی توسط دانش آموزان به نظر یکی از همکاران اجرای نمایش توسط دانش آموزان ، با داشتن یک راوی و چند بازیگر، علاوه بر علاقه مندی آن ها به داستان های قرآنی ، باعث فرا گرفتن نکات اخلاقی و پیام های قرآنی فراوانی می شود.
10. تهیه و ارایه کتاب های داستان قرآنی به دانش آموزان به پیشنهاد اولیا ، چند کتاب داستان قرآنی تهیه شده و در اختیار دانش آموزان قرار گیرد.
11. نصب پوستر های زیبا از عبارت ها و سوره های قرآنی در کلاس قرآن یکی از راه های انتقال اطلاعات از حافظه ی کوتاه مدت به حافظه ی دراز مدّت تکرار مطالب آموخته شده است. (سیف ، 1376 : 36)
12. اجرای بازی با کلمات و عبارت های قرآنی برای دانش آموزان کلاس به توصیه یکی از همکاران ، از آن جایی که یادگیری همراه با بازی بهتر صورت می گیرد ،
13. استفاده از نمودار آموزشی قرآن برای تشویق دانش آموزان
14. فراهم ساختن امکان مشارکت دانش آموزان همراه با آموزگار خود در برنامه نماز جماعت آموزشگاه به توصیه معاون پرورشی آموزشگاه ، شرکت کردن دانش آموزان در نماز جماعت به همراه آموزگار، می تواند در آنان برای خواندن نماز، انگیزه بیش تری ایجاد کند.
15. خواندن اشعار و سرود های قرآنی برای دانش آموزان به پیشنهاد دانش آموزان
16. استفاده از نشانگرهای زیبا برای خط بری عبارت های قرآنی ( ترجیحاً دست ساخته دانش آموزان) به پیشنهاد چند تن از اولیای گرامی ، استفاده از نشانگر برای تمرکز حواس بیشتر، موثر می باشد و اگر دانش آموزان خودشان آن را درست کنند بهتر است.
17. استفاده از نوارها و لوح های فشرده ی قرآنی، شامل تصاویر و داستان های مربوطه در فرایند تدریس
. 18. استفاده از لباس و پوشش های رنگی شاد و مناسب توسط آموزگار و دانش آموزان کلاس در زنگ قرآن
19. استفاده از تاج گل برای دانش آموزان در ساعات قرآن به پیشنهاد یکی از همکاران ، استفاده از تاج گل در زنگ قرآن باعث تنوع و جذابیّت برای دانش آموزان می شود.
20. نصب نوار چسب با عرض مناسب بر روی آیات و عبارت های کتاب قرآن دانش آموزان به توصیه یکی از اولیا ،

انتخاب راه حل جدید به صورت موقت
میزان موفقیت و تغییری که در وضعیت موجود حاصل می شود ، بستگی به قدرت و توان اثربخشی (Effectiveness ) راه حل ها دارد و نتیجه بخشی راه حل ها نیز، بستگی به جوانب لازم برای تدارک یک برنامه منظم و صحیح در اجرای اقدام پژوهی دارد. و این امر، مرهون دقت ، درایت ، مهارت و هوشمندی اقدام پژوه می باشد.(سیف اللهی ، 1384 : 132) حال که انتخاب چند راه حل از میان روش های پیشنهادی گوناگون ، نیازمند دقت و درایت خاص می باشد. از این رو ، با دقتی خاص از میان راه حل های پیشنهادی ، برخی از آنان را انتخاب نمودم که عبارتند از :
1.توجیه اولیای دانش آموزان در ابتدای سال تحصیلی در خصوص اهتمام ویژه آنان به درس قرآن؛
2.برگزاری جشن با شکوه قرآن در اولین جلسه ی درس آن برای دانش آموزان؛
3.ساختن بیت القرآن در آموزشگاه
4.آموزش رعایت آداب و اصول احترام به قرآن از سوی دانش آموزان؛
5.تهیه و ساخت نشانگرهای زیبا همراه با جا قرآنی مناسب توسط دانش آموزان و اولیای آنان؛
6.آموزش قرآن به سه زبان (فارسی، عربی و انگلیسی) با استفاده از رایانه ، دیتا و کتاب تدوین شده
7.آموزش آیه الکرسی به دانش آموزان همراه با ذکر ایام هفته؛
8. ساخت گنجینه ی پیام های قرآنی و احادیث اسلامی توسط دانش آموزان؛
9. تشویق دانش آموزان به حفظ سوره های کوتاه قرآن همراه با معنی آن ؛
10. تهیه نمودار تشویقی و کارت های عبارت های قرآنی همراه با معنی آن ؛
17. اجرای طرح انس با قرآن و نماز ویژه دانش آموزان کلاس و اولیای آنان؛
18. پذیرایی از دانش آموزان در ساعات قرآنی؛
19. شرکت دادن دانش آموزان در برنامه ها، مناسبت ها و مسابقات قرآنی آموزشگاه
اجرای راه حل جدید
دراین مرحله، برای کسب اعتبار و اطمینان ( Confidence ) بیشتر در خصوص اجرای راه حل های انتخابی، با مدیر محترم ، معاونین و دیگر همکارانم درآموزشگاه و هم چنین تنی چند از اساتید مجرب مکتب القرآن و حتی برخی از اولیای دانش آموزان نیز با استفاده از ابزار مصاحبه و پرسش نامه مشورت و تبادل نظر نموده است.
در مجموع معیارهای اجرای راه حل به شرح زیر بوده است :
* قابل اجرا بودن راه حل های انتخابی. * انگیزشی بودن روش ها. * ابتکاری بودن بعضی از راه حل های انتخابی. * پیش بینی اثر بخش بودن روش های انتخابی در ترغیب دانش آموزان مدرسه به درس قرآن. * متناسب بودن راه حل ها با دوره ی سنی دانش آموزان مورد نظر. به لطف الهی ، راه حل های انتخابی به میزان بالایی مورد تایید و تحسین اساتید فن و همکاران گرامی و حتی برخی از اولیای ارجمند قرار گرفت. بنابراین ، با اطمینان بیش تری توانستم راه حل های انتخابی را به مرحله اجرا در آورم. اجرای راه حل ها در واقع اجرای راه حل ها ، مهم ترین بخش یک اقدام پژوهی می باشد. همه ی تلاش ها و زحمات اقدام پژوه بستگی به اجرای یک یا چند راه حل موثر دارد. اگر روش های مناسبی برای حل مساله ، ابداع و ایجاد نشود ، اقدام پژوهی به نتیجه مطلوب نخواهد رسید… وجه تمایز اصلی این نوع از تحقیق با سایر انواع تحقیقات ، در اجرای راه حل ها به منظور ایجاد تغییردر وضع موجود است.(سیف اللهی ، 1384 : 144) حال که اجرای راه حل ها در این نوع از تحقیق ، نیازمند توجه بسیار است ، بر آن شدم تا با دقت نظر فراوان ، تک تک راه حل ها را به اجرا در آورد که گزارش (Report ) آن به شرح زیر می باشد.
1. توجیه اولیای دانش آموزان در ابتدای سال تحصیلی در خصوص اهتمام ویژه آنان به درس قرآن از پیامبر اسلام (ص) روایت است که فرمود : هیچ پدری به فرزندش قرآن نمی آموزد ، مگر آن که خداوند در روز قیامت تاج سلطنت بر سر پدر و مادرش می نهد و دو حلّه بر آنان می پوشاند. (صابری یزدی ، 1372 : 260) با توجه به نقش و جایگاه خانواده و اولیای دانش آموزان در تربیت قرآنی آنان ، در اوایل سال تحصیلی جلسه ای برای اولیای محترم تدارک دیدم و در آن جلسه نکات مهم و ضروری را در مورد چگونگی استفاده از نوار یا لوح فشرده ی قرآن به منظور افزایش یادگیری بهتر دانش آموزان در خصوص سوره ها و داستان های قرآنی بازگو نمودم ، هم چنین در مورد چگونگی تشویق دانش آموزان برای قرائت سوره ها و معنی آن ها و داستان های قرآنی توضیحات لازم ارایه گردید. و از آنان خواسته شد تا به طور جدی پی گیر فعالیت های قرآنی فرزندان خود در خانه و مدرسه باشند.
2. برگزاری جشن با شکوه قرآن در اولین جلسه ی درس آن برای دانش آموزان در این رابطه قرآن کریم به صراحت و زیبایی می فرماید : " آنان به فضل و رحمتی که از طرف خداوند نصیب شان گردیده ، خرسند و شادمانند." ( آل عمران / 170) با توجه به خوشایند بودن برپایی چنین جشنی برای دانش آموزان ، در هفته ی دوم مهرماه ، جشن با شکوه قرآنی با تزیینات زیبا برپا شد . در این جشن با شکوه ، ابتدا یکی از دانش آموزان سوره ی کوتاهی را که حفظ بود ، برای حاضران قرائت کرد.
3. استفاده از بیت القرآن الکریم آموزشگاه در ساعات درس قرآن یکی از عوامل موثر در یادگیری کودکان ، فراهم آوردن فضای شاد و کودک پسند برای یادگیری است. بدون شک ، طراحی این نوع فضاهای آموزشی ، مستلزم فعالیت و کار بیش تری است. (رشد آموزش ابتدایی، 1376 : 44) بر این اساس ، با همکاری چند نفر از اولیای دانش آموزان کلاس و اجازه مدیر محترم آموزشگاه ، یکی از کلاس ها را تمیز، مرتّب و تزیین کرده و با عنوان بیت القرآن الکریم آموزشگاه نام گذاری کردیم و به زنگ قرآن دانش آموزان اختصاص داده شد.
4. آموزش رعایت آداب و اصول احترام به قرآن، از سوی دانش آموزان قرآن خود در مورد رعایت آداب تلاوت چنین می فرماید : " جزپاکان دست بر آن نزنند." ( واقعه/ 79) این تعبیر ممکن است اشاره به پاکیزگی ظاهر باشد که تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توام با طهارت و وضو باشد.(اسرار، 1373 : 162)
5. تهیه و ساخت نشانگر زیبا همراه با جا قرآنی مناسب توسط دانش آموزان و اولیای آنان به منظور خط بری آسان سوره ها و جلو گیری از ورق زدن صفحات کتاب قرآن از سوی دانش آموزان ، در یکی از زنگ های هنر، نحوه ی درست کردن نشانگر قرآن را به دانش آموزان آموزش دادم. و بعد از آن ، هر یک از دانش آموزان ضمن درست کردن نشانگر، با سلیقه ی خود آن را تزئین می کرد. علاوه بر این ، به منظور آموزش غیر مستقیم (Indirect) آداب تمیز نگه داشتن قرآن، از اولیای دانش آموزان نیز خواسته شد تا برای فرزند خود جا قرآنی زیبا و مناسبی تهیه کنند.
6. تدریس عملی آموزش وضو و نماز به دانش آموزان
7. استفاده از لباس و پوشش های رنگی شاد و مناسب در زنگ قرآن همراه عطر و مواد خوش بو کننده اهمیت توجه به پوشش مناسب، چنان است که رسول اکرم (ص) سفارش به پوشیدن لباس های روشن و سفید می نمودند.( مظاهری ، 1382 : 57) هم چنین از نتایج تحقیقات علمی چنین به دست آمده که ، ماهیت رنگ ها دارای تاثیر روانی بسیار جالبی است. کودکان با لذت بردن از درک زیبایی های رنگ به زندگی خود معنا می بخشند و خود را از کسالت و افسردگی ناشی از یکنواختی محیط رها می سازند. رنگ ها در شخصیت انسان ها اثر بسزایی داشته ، باعث ایجاد تجربه های هیجانی از قبیل : خنده و شادی ، غم و اندوه ، آرامش و تحریک پذیری، سکوت و هیجان می گردند. (مقدسی ، 1372 : 52)
8. آموزش آیه الکرسی به دانش آموزان همراه با ذکر ایام هفته آیه الکرسی مجموعه ای از صفات جمال و جلال الهی بوده و از سیطره ی قدرت علم خداوند بر تمام موجودات و کائنات سخن می گوید. به طوری که پیامبر اکرم(ص) فرمود : " آیه الکرسی از گنجی در زیر عرش به من داده شده است و به هیچ پیغمبری قبل از من داده نشده " ( طایران ، 87 13 : 126) بر این اساس و به منظور ایجاد تمرکز و جلب توجه در دانش آموزان ، من لوحه ی مربوط به آیه الکرسی را روی دیوار کلاس نصب کرده و هر روز در 5 دقیقه ی دوم زنگ اوّل آن را همراه با دانش آموزان می خواندیم و تکرار می کردیم.(لازم به ذکر است که هر روز 5 دقیقه اوّل ، به خواندن سوره های کتاب قرآن دانش آموزان همراه با معنی آن اختصاص یافته بود.) علاوه بر این ، به منظور ایجاد انگیزه و یادگیری بیش تر در فراگیران ، متن آیه الکرسی ، در قالب کارت های چاپی آماده ، در اختیار دانش آموزان کلاس قرار داده شد ، تا خواندن آن را در منزل همراه با خانواده ی خود نیز تکرار و تمرین کنند. هم چنین ، با آموزش ذکر ایام هفته و معانی آن به دانش آموزان ، از آنان خواسته می شد تا در یادگیری و حفظ آن نیز بکوشند.
9. تهیه و خواندن کتاب های داستان و شعر قرآنی برای دانش آموزان نقش و جایگاه داستان های قرآنی در بیداری آدمی چنان است که خود قرآن در این زمینه می فرماید : " … این داستان را به مردم بگو، شاید به اندیشه فرو روند." ( اعراف/ 176) این در حالی است که ، یکی از روش های جذاب در ارایه ی مفاهیم قرآنی به کودکان ، بیان آن به شیوه ی داستان (Story ) یا شعر (Poem) است. داستان های قرآنی می تواند به طور غیر مستقیم ، زمینه ی مناسبی را برای تقویت ایمان کودکان به خدا ، پیامبران و اولیای الهی و سایر مفاهیم دینی فراهم سازد. داستان ها از یک سو موجب جذابیت و تنوع در آموزش قرآن می شوند و از سوی دیگر ، موجب افزایش علاقه (Interest ) و انگیزه کودکان به کتاب و درس قرآن خواهد شد.( اقتباس از انوشه پور و همکاران ، 85 13 : 18) هم چنین قرآن کریم بسیاری از نکات اخلاقی و عبرت های تاریخی خود را در قالب داستان بیان می فرماید و بر هیچ کس پوشیده نیست که شیرین ترین ، جذاب ترین و واقعی ترین داستان ها ، قصه های قرآن است . یکی از ابزارهای موثر برای تربیت کودکان نیز استفاده از قصه های مورد علاقه ی آنان می باشد. از طریق این داستان ها می توان آداب و رسوم صحیح زندگی را به آنان آموخت.( شاهزیدی ، 1386 : 26) به همین منظور با همکاری اولیای دانش آموزان، چند جلد کتاب داستان قرآنی تهیه کرده و روی دیوار کلاس که قبلاً بندکشی شده بود قرار دادمدانش آموزان از این طریق می توانستند هفته ای یک کتاب داستان یا بیشتر، امانت گرفته و بخوانند.
10. اجرای نمایش های قرآنی در کلاس توسط دانش آموزان : از آن جا که دانش آموزان خود نقش های مورد نظر را انتخاب می کنند و بر اساس وظایف محوله به ایفای آن می پردازند ، شور و شوق فراوانی برای انجام دادن این کار دارند.(فضلی خانی ، 1386 : 218) در همین راستا دانش آموزان کلاس به صورت گروهی یک کتاب داستان قرآنی را خوانده و نقش های مورد نظر را انتخاب می کردند و پس ازتمرینات لازم ، در فرصتی مناسب به ایفای نقش می پرداختند ، که انجام این کار برای آنان بسیار شور آفرین و لذت بخش بود.
11. کشیدن نقاشی های گوناگون از موضوعات قرآنی توسط دانش آموزان نقاشی وسیله ای برای به کار گیری مهارت ها و توانایی های کودکان و ایجاد تصاویری است که می تواند بیان کند، کودک در چه مرحله ای از نظر تحولات ذهنی ، عاطفی (Affectional ) و زیبایی شناسی قرار دارد.(مقدسی ، 1372: 18)
12. تشویق دانش آموزان به حفظ سوره های کوتاه قرآن همراه با معنی آن دانشمندان به خوبی در یافته اند که ، زیر بنای زندگی افراد، در دوران کودکی پی ریزی می شود. از این رو، قلب و روان کودک بسان لوح سفیدی است که اگر در دست نقاش چیره دستی قرار گیرد ، هر نقشی که بر روی آن ترسیم کند ، تا پایان عمر، بر آن صفحه باقی می ماند.( سبحانی ، 1361 : 77 و 78) بر این اساس ، ایجاد علاقه مندی در کودکان به حفظ قرآن ، باعث می گردد که در آینده رفتار و گفتار آنان نیز قرآنی باشد. اما ایجاد این نوع از علاقه مندی در دانش آموزان ، نیازمند عاملی به نام تشویق (Incouragement ) است. در واقع نقش و جایگاه تشویق در تربیت افراد به ویژه کودکان ، چنان است که خداوند کریم در کتاب آسمانی خود به پیامبر اسلام (ص) می فرماید : " و تو را نفرستادیم مگر آن که بشارت دهی[ و تشویق کنی] …" (اسراء/ 105) از این رو، با استفاده از روش های گوناگون مانند : ضبط صدای دانش آموزان حافظ قرآن کلاس در هنگام قرائت سوره ها ، اهدای جوایز به آنان ، نصب تصویر دانش آموزان نمونه اخلاقی روی تابلوی مربوطه و بهره مندی از دیگر روش های تشویق ، دانش آموزان کلاس را به یادگیری و حفظ سوره های کوتاه قرآن همراه با معنی و شعر آن ، ترغیب می نمودم
. 13. تهیه نمودار تشویقی و کارت های عبارت های قرآنی همراه با معنی آن اسلام از جمله ادیانی است که بیش از هر دینی به تشویق و تبشیر توجه دارد. قرآن کتابی است که به پیروان آیین محمّدی (ص) به دفعات بشارت می دهد و مومنین را در ادامه دادن راه حق و حقیقت و برخورداری از مواهب بهشتی و نعمات بی شمار آن در زندگانی پس از مرگ ، تشویق می کند.(مجوّزی ،1376 : 32) در این راستا ، با همکاری یکی از اولیای دانش آموزان ، نموداری زیبا ، ویژه ی درس قرآن تهیه کرده و بر دیوار بیت القرآن الکریم آموزشگاه نصب نمودم. دانش آموزان به ازای انجام هر فعالیت قرآنی یک ستاره دریافت کرده و در محل مشخص شده روی نمودار نصب می کردند. کارت های عبارت های قرآنی که روی مقوای رنگی چاپ شده بود ، بعد از تدریس هر سوره در اختیار دانش آموزان قرارداده می شد و آن ها نیز به صورت هم خوانی ، آن کلمات و عبارت ها را تکرار می کردند. سپس کارت ها روی دیوار بیت القرآن الکریم نصب می شد تا همواره در معرض دید دانش آموزان باشد
14. شرکت دادن دانش آموزان در برنامه ها، مناسبت ها و مسابقات قرآنی آموزشگاه قرآن کریم در خصوص چگونگی شرکت افراد در فعالیت های اجتماعی، گزینه ی همکاری و تعاون را پیشنهاد می کند. آن جا که می فرماید : " و در نیکو کاری و پرهیزکاری همکاری کنید. " ( مائده / 2) این در حالی است که، هر چه بیش تر از فرصت های موجود در برنامه ها و مناسبت ها ی تربیتی استفاده کنیم، به همان اندازه می توانیم در پرورش استعدادهای دانش آموزان موفق باشیم. (اقتباس از حیدری ، 1372 : 92) هر چند که اجرای برنامه ها ، مناسبت ها و مسابقات قرآنی آموزشگاه همواره بر عهده ی دانش آموزان پایه های بالاتر بود. اما توانستم با شرکت دادن دانش آموزان کلاس خود در اجرای برنامه ها و مناسبت های آموزشگاه ، زمینه ظهور و بروز توان مندی های آنان را نیز فراهم سازم.

گرد آوری شواهد دو
1. دانش آموزان در ساعات قرآن ، با هم صحبت نمی کردند و بی مورد برای بیرون رفتن از کلاس اجازه نمی گرفتند.
2.آیه های قرآن را در هنگام استفاده از نوار به صورت منظم ، هم خوانی می کردند.
3. دانش آموزان در ساعات قرآنی ، غیبت های بی مورد ویا غیر موجه نداشتند.
4.تمایل به گوش دادن عبارت ها ، پیام ها و مفاهیم ساده قرآنی در دانش آموزان ایجاد شده بود.
5.به خواندن و حفظ سوره های کوتاه قرآن علاقه نشان می دادند.
6.با انجام وضو و هم چنین اصول و آداب احترام به قرآن آشنا شدند
7.با عناوین کتاب های داستان قرآنی آشنا شدند.
8.در تمیز نگه داشتن کتاب قرآن کوشا بودند.
9.کاملاً با گنجینه ی احادیث و پیام های قرآنی آشنا بودند.
10. در اجرای نمایش ، به ویژه نمایش های قرآنی، مهارت کافی را داشتند.
ارزشیابی و تاثیر اقدام جدید
مدیر محترم چندین بار به طور تصادفی ار دانش آموزان ارزشیابی بعمل آورد و وقتی تعداد علاقه مندان به درس قرآن هر کلاس را بررسی میکرد مشاهده میکرد که تعداد علاقه مندان کلاس من روز به روز افزایش می یابد بطوری که بعد از اجرای روش های متنوع و جذاب این تعداد به صد در صد رسیده بود که مدیر محترم چندین بار مقابل سایر همکاران مدرسه تقدیر و تشکر کرد.
اولیای محترم با نوشتن نامه یا بصورت شفاهی احساس رضایت خود را اعلام می کردند و تشکر و قدر دانی می کردند.اینجانب در اجرای راه حل ها ، به درستی آن ها نیز دقّت می نمودم. یعنی در حین اجرای روش های انتخابی ، علاوه بر نظارت کامل ، کنترل کننده مداوم امور نیز بودم. به گونه ای که پیشرفت کار را زیر نظر داشته و پیوسته وقایع را ثبت می نمودم و در فرایند اجرا ، نه تنها از همکاران منتقد خود ، در مورد پیشرفت طرح کمک می گرفتم که در صورت نیاز، تغییرات لازم را نیز در اجرای طرح اعمال می نمودم.
نتیجه گیری
قرآن کریم نخستین منبع شناخت فرهنگ و معارف اسلامی است که در دسترس مسلمانان قرار دارد قرآن به عنوان آخرین ارتباط آسمانی با زمین نازل شده ، تا غبار را از وجود انسان بشوید و آنجا که عقل راهبر نیست انسان را راهبر باشد به این جهت شناخت و انس با آن بر هر مسلمانی امری لازم به شمار می رود .
این شناخت و انس با قرآن فواید بسیاری در بر دارد که در صدر آن می توان به امکان بهره معنوی از هدایت قرآن اشاره کرد . قرآن جدای از اینکه کتاب هدایت است معجزه پیامبر نیز می باشد و در هر برهه از زمان ارائه روشی ویژه برای فهم عمیق تر و درک بهتر قرآن ضروری است . قرآن زیبایی های گوناگون دارد و زمانی که با این زیبایی ها آشنا شویم دیگر از قرآن جدا نخواهیم شد . بنابراین مربیان قرآن در امر آموزش قرآن به نوجوانان و ایجاد انگیزه در آنان موفق هستند که بتوانند جوانان و نوجوانان را با زیبایی های قرآن مانوس گردانند که در این زمینه باید با انجام تبلیغات گسترده در رادیو ، تلویزیون و مطبوعات ذهن جوانان و نوجوانان را با مفاهیم قرآن نزدیک کنند و در این راستا مربیان قرآن می توانند با آشنایی با شیوه های ایجاد علاقه در کلاس درس براساس تکنیک های روانشناسی گامی در جهت انس بیشتر نوجوانان به قرآن بردارند .

پیشنهاد ها
ارایه پیشنهاد ها و راهکارها ، ناشی از اشرافیتی است که محقق بر موضوع دارد.. به گونه ای که هر پیشنهادی در خصوص کار خود ارایه دهد ، می تواند سندی ارزشمند برای دیگران باشد. ( سیف اللهی ، 1384: 185) حال با توجه به مطلب یادشده …
الف. به مسئولان محترم آموزش و پرورش پیشنهاد می گردد :
1.با اجرای سلسله برنامه های کوتاه و بلند مدت آموزشی برای معلمان ، آنان را به اجرای طرح های متنوع قرآنی تشویق نمایند تا از این طریق شاهد نهادینه شدن فرهنگ قرآن و رفع مهجوریت از آن در مدارس ، به ویژه در مدرسه باشیم.
2.با اختصاص دادن یکی از کلاس های هر آموزشگاه به عنوان " بیت القرآن الکریم" و هم چنین زیبا سازی و تجهیز آن به وسایل آموزشی و کمک آموزشی ، می توان میزان علاقه مندی دانش آموزان را به درس قرآن ، به ویژه در پایه اول مدرسه افزایش داد.
ب. به همکاران گرامی توصیه می شود :
1. ضمن تلاش در جهت دانش افزایی خود و استفاده از روش های نوین تدریس ، بر میزان علاقه مندی دانش آموزان به درس قرآن ، به خصوص در مدرسه ، بیش از پیش بکوشند.
2.به اخلاق قرآنی هم چون صبر و بردباری ، محبت و مهربانی متخلق باشند که این امر، عامل مهمی در افزایش علاقه مندی دانش آموزان به درس قرآن ، به ویژه در پایه اول مدرسه می باشد.
ج. به اولیای ارجمند پیشنهاد می گردد :
1.با ایجاد تعامل سازنده بین دو نهاد خانه و مدرسه ، نسبت به درس قرآن فرزندان خود ، اهتمام بیش تری داشته باشند.
2.علاوه بر پی گیری فعالیت های قرآنی در مدارس ، خود نیز به طور ویژه در افزایش علاقه مندی فرزندان به درس قرآن ، کوشا و فعال باشند.

فهرست منابع و مآخذ
1. قرآن مجید.
2. احمدی، سید مهدی(1385)، آموزش روخوانی و روان خوانی ، ساری: شلفین، چاپ سوم.
3. ارکانی بهبهانی حائری، محمود(1379)، فرهنگ تربیت فرزند در اسلام ، قم: پیام مهدی(عج)، چاپ اول. 4. اسرار، مصطفی(1373)، دانستنی های قرآن ، تهران: محیا، چاپ ششم.

چکیده
در آموزش قرآن کریم، در هر مرحله‏ای، اعم از آموزش روخوانی و روان‏خوانی یا مفاهیم و مانند آن، باید سعی شود که علاقه دانش‏آموزان نسبت به درس و کلاس افزایش یابد و شور و شوقی برای این کار در آن‏ها به وجود آید.این اشتیاق با راه‏هایی که معلم در کلاس پیش می‏گیرد و روش‏هایی که به اجرا درمی‏آورد، باید زیادتر شود و تا پایان درس و کلاس باقی بماند.برای این کار، علاوه بر روش‏ها و مهارت‏هایی که در کتاب‏های روش‏ها، فنون و مهارت‏های تدریس نوشته شده است، گاه تجربه‏های یک معلم هم می‏تواند برای معلمان و دبیران دیگر کارساز و مشکل‏گشا باشد که در حد امکانات و توان، در کلاس خود آن‏ها را اجرا کنند. اینجانب در اقدام پژوهی حاضر تصمیم بر این گرفته ام که دانش آموزان را به روخوانی و مباحث قرآنی علاقه مند سازم. امید است که پژوهش مذکور در جهت پیشبرد اهداف فرهنگی مذهبی آموزش و پرورش بتواند ثمر بخش باشد.

باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان …..
اداره آموزش و پرورش شهرستان ……
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم دانش آموزان متوسطه (دوره اول) را به درس قرآن علاقه مند کنم؟

نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
……….
پست سازمانی : دبیر قرآن -پیام های آسمانی-عربی
رشته تحصیلی : دینی عربی
آخرین مدرک تحصیلی : لیسانس
دوره تحصیلی : متوسطه اول
سمت فعلی : دبیر قرآن -پیام های آسمانی-عربی
شماره پرسنلی : .

فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
بیان مسئله 2
توصیف وضعیت موجود 3
گرد آوری شواهد یک 4
تجزیه و تحلیل اطلاعات گرد آوری شده 7
انتخاب راه حل جدید به صورت موقت 10
اجرای راه حل 11
ارزشیابی تاثیر اقدام جدید 17
گرد آوری شواهد دو 18
نتیجه گیری 18
پیشنهادات 19
منابع 21

21