اقدام پژوهی دبیر انشا،چگونه توانستم با کمک درس انشا تفکر خلاق را در دانش آموزان ایجاد کنم

چکیده :
انشاء به معنی ایجاد کردن، پرورش دادن، ابداع و خلق کردن است.در اصطلاح ادبیات انشاء عبارت از نگارش جملات و عباراتی است که افکار نویسنده را به صورتی روشن و زیبا بیان کند که خواننده آنها را به سهولت بفهمد و برایش خوشایندو مطلوب باشد.
کلاس درس انشا باید تمرین خوبی برای خوب نوشتن، خوب اندیشیدن و خوب سخن گفتن باشد. نوشتن انشا در کلاس، اعتماد به نفس، قدرت و تفکر و خلاقیت و استقلال را در دانش آموزان تقویت می کند.
ارائه موضوع های پیشنهادی از سوی دانش آموزان در کلاس انشا ذوق نوشتن را در دانش آموزان تقویت می کند. آرایه های ادبی باعث زیبایی نوشته شده و کاربرد آن قوه ی تخیل دانش آموز را فعال می سازد. تشویق دانش آموزان به مطالعه ی کتاب ضمن ترویج فرهنگ کتاب خوانی، مهارت آنها را در نوشتن افزایش داده و دانش آموز را در ارائه ی مطالب ارزشمند یاری می دهد.
نوشتن داستان های کوتاه در زنگ انشا برای تقویت خلاقیت و قوه ی تخیل دانش آموزان مفید می باشد. با رعایت این موارد می توانیم در درس انشا شوق و علاقه ایجاد نمود و کلاس انشا را جذاب تر و متنوع تر نماییم.
اینجانب …. دبیر… آموزشگاه …. تصمیم گرفتم در اقدام پژوهی به اجرا درآمده به نقش متقابل انشاء و مهارت های نوشتاری با تفکر خلاق دانش آموزان بپردازم.

کلید واژگان :
انشاء، خلاقیت، ادبی، تخیل، مطالعه.

مقدمه :
یکی از دغدغه های مسئولان بحث خلاقیت است. به کارگیری مهارت های دبیر خلاق در روند یادگیری فراگیرندگان قدم موثری است که می تواند در تدریس زبان و ادبیات فارسی تحول و دگرگونی ایجاد کند.
یکی از مهم ترین ویژگی های انسان، خلاقیت است. آدمها با استعدادهای درونی خود می توانند خلاق باشند. زمانی که این استعدادها و قدرت تفکر دانش آموزان پرورش می یابد و جهت دار می شوند، خلاقیت شکل می گیرد و یکی از ابعاد خلاقیت، خلاقیت در نوشتن است. متاسفانه درس انشاء در بعضی مدارس جدی گرفته نمی شود در حالی که انشا هم یعنی خلاقیت.
انشا تراوشات فکری نویسنده در مورد موضوعی خاص است حال این که این تراوشات چگونه و با چه فکر و بیانی روی کاغذ جاری می شود و به قوانین احتیاج دارد و در این موارد هر دبیر ادبیاتی راهکار و روش تدریس به خصوصی دارد که طی سالیان تدریس خود هر کدام را ارزیابی می کند و بهترین روش را در کلاس به کار می گیرد.
اکثر اوقات کلاس درس انشا و نگارش برای دانش آموزان کلاس خسته کننده تکراری و غیرقابل تحمل است، در حالی که این درس و این ساعت باید دهن را روشن، اندیشه را رها و روح و قلب را آرام سازد. دانش آموزان از عقاید بگویند، از نوشتن لذت ببرند، فکر کنند و تخیلشان را قوی سازند. کلاس درس انشا باید تمرین خوبی برای خوب نوشتن، خوب اندیشیدن و خوب سخن گفتن باشد، نه کلاس درس که فقط سوال گیج کننده "آیا می توانم بنویسم" را در ذهن دانش آموز بپروراند و غصه ی این که (این بار انشایم را چه کسی بنویسد!؟) او را از نوشتن بیزار سازد یا موضوعات نازیبا، غیرادبی و تکراری شوق نوشتن را از او بگیرد.
وقتی دانش آموز بداند که انشا به معنی آفریدن جمله هایی است که حامل افکار و احساسات درونی ما راجع به موضوعی خاص است فکرش را به کار می اندازد تا بهترین جمله ها را به نمایش بگذارد و شنونده را سرشوق آورد تا صحبت هایش را گوش دهد و سعی می کند بهترین عبارات را برگزیند و جملاتش از نظر نگارشی و دستوری از اشکال خالی باشد.
وقتی دانش آموز بداند که مدت زمان انشاء محدود است می کوشد افکارش را سریع مرور کند و افکار خود را هر چه سریعتر روی کاغذ بیاورد و بهترین استفاده را از حداقل زمان ممکن داشته باشد و می آموزد به دیگری وابسته نباشد، روی پای خود بایستد و می کوشد بهتر بنویسد.
وقتی دانش آموز بداند که به انشایش به چشم نقد نگاه خواهند کرد می کوشد قبل از دیگران خودش انشایش را نقد کند و تا حد امکان مطالب زائد و بی ارزش را حذف و مطالب جالب تری را جایگزین کند.
اگر دانش آموز تشویق شود کتاب هایی را که مطالعه می کند خلاصه نویسی کند و زنگ انشا برای دوستانش بخواند او ضمن عادت به مطالعه و فرهنگ پذیری، در نوشتن انشاء نیز مهارت می یابد.
اگر دانش آموز بداند که استفاده از احادیث و سخنان بزرگان دین و ادب به ارزش نوشته اش می افزاید همواره می کوشد ضمن مطالعه، از چنین مطالبی یادداشت بردارد تا به هنگام لزوم استفاده کند. اگر بداند آرایه های ادبی چه قدر نوشته اش را زیباتر می کند قوه ی تخیل خود را به کار می گیرد و آرایه پردازی می کند.
وقتی دانش آموز بداند که اگر در انشایش جمله ای ارزشمند باشد که نظر دوستان را با جلب کند، آن ها یادداشت برمی دارند و او را تحسین می کنند، ناخودآگاه به سوی نوشتن جملات زیبا کشیده شده و در ضمن با یادداشت کردن مطالب مفید انشای هم کلاسی ها، می تواند در انشاهای بعدی خود نیز از آن ها بهره بگیرد و مطالب خود را نیز پربارتر کند.
بیان مسئله
هرفردی درجامعه نیاز به آموزش دارد تا مراحل رشد وتکامل را طی کند به قول کانت "بشر تنها با تعلیم وتربیت تواند شد وآدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می سازد نیست ". بنابر این نیاز به آموزش وپرورش از حقوق اسلامی افراذ بشمار می رود وهر گونه ایجاد تحول ورشد وپیشرفت فردی واجتماعی حاصل تربیت وآموزش است .راجع به تعلیم وتربیت وآثار مترتب برآن از دیر باز سخن بسیار گفته اند وگفته فوق در حقیقت مشت نمونه خروار است و…
یکی ازدلایل عمده ی حساسیت دانش آموزان و عموما والدین نسبت به نمره های درسی این است که می پندارند هرچه فرددردوران تحصیلی نمره های بهتری بدست آورد به همان اندازه موفقیتهای شغلی ودرآمد آتی خود را تضمن کرده است اما باید ازعان نمود که نمره های درسی تنها نشان دهنده ی موفقیت در معیارهای پیشنهادی دبیران مربوط به آن درس با مقطع تحصیلی بخصوص است.
انشا در لغت به معنی سخن آفریدن و نشو نما دادن و بزرگ گردانیدن است. و در اصطلاح ادبیات عبارت از نگارش جمله ها و عبارتهایی است که افکار و اندیشه نویسنده را به صورتی روشن و زیبا بیان کند تا خواننده آنها را به آسانی بفهمد و برای او خوشایند باشد.
یکی از عوامل متعدد ناموفق بودن درس انشا نداشتن روش مناسب است. لزوم به کارگیری روش مطلوب در تدریس به اندازه ای است که بعضی از دست اندرکاران علوم تربیتی بهره گیری از روش های مناسب را مهم تر از دانش آن درس دانسته اند. تلاش برای تدریس انشا امری ضروری و لازم است. در سر کلاس های ما تدریس به همان شیوه های سنتی تکرار مطالب گذشته است. و از دیدگاه علوم تربیتی هر کاری که مکانیکی انجام شود کاری آموزشی نیست. زیرا خلاقیت در آن وجود ندارد و تا خلاقیت نباشد مسائل اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، و سیاسی حل نمی شود و باید کاری کنیم که کلاس انشا تبدیل به کارگاه نوشتن شود.
بیان مسئله
جمله نویسی ویا موضوع انشاء در کلاس درس ، باید طوری باشد که خاطره ای در ذهن دانش آموز تداعی کند یا چیزی را ببیند وبشناسد تا بتواند در مورد آن مطلب بنویسد.دانش آموزان دارای اختلال یادگیری در بسیاری از جنبه های بیان نوشتاری از همکلاسی های فاقد اختلال یادگیری،عقب ترند.این تفاوتها همیشه پایدار نیست وتا حدود زیادی برطرف می شود. دانش آموزان دارای اختلال یادگیری احتمالاَ در زمینه جمله نویسی و انشاء نویسی ،یعنی دستور زبان ومحتوا ضعیف اند.هر چند دانش آموزان بزرگتر،اصول نحوی وواژگان پیچیده تری را نسبت به دانش آموزان خردسال به کار می برند .
چرا باید انشاء و جمله نویسی در ما تقویت شود؟
1-جهت انتقال دانسته های خود به دیگران .
2-جهت تقویت استعداد و قوه تخیل خود.
3- جهت پرورش تفکر ،دقت،ادراک و استدلال خود.
انشا در لغت به معنی سخن آفریدن و نشو نما دادن و بزرگ گردانیدن است. و در اصطلاح ادبیات عبارت از نگارش جمله ها و عبارتهایی است که افکار و اندیشه نویسنده را به صورتی روشن و زیبا بیان کند تا خواننده آنها را به آسانی بفهمد و برای او خوشایند باشد.
یکی از عوامل متعدد ناموفق بودن درس انشا نداشتن روش مناسب است. لزوم به کارگیری روش مطلوب در تدریس به اندازه ای است که بعضی از دست اندرکاران علوم تربیتی بهره گیری از روش های مناسب را مهم تر از دانش آن درس دانسته اند.تلاش برای تدریس انشا امری ضروری و لازم است. در سر کلاس های ما تدریس به همان شیوه های سنتی تکرار مطالب گذشته است. و از دیدگاه علوم تربیتی هر کاری که مکانیکی انجام شود کاری آموزشی نیست. زیرا خلاقیت در آن وجود ندارد و تا خلاقیت نباشد مسائل اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، و سیاسی حل نمی شود و باید کاری کنیم که کلاس انشا تبدیل به کارگاه نوشتن شود.
توصیف وضعیت موجود
اینجانب …. دبیر … آموزشگاه … هستم و مدت …سال است که در آموزش و پرورش در حال خدمت می باشم. کلاسی که اقدام پژوهی فوق را مبتنی بر آن انجام می دهم پایه هشتم این آموزشگاه می باشد که … نفر جمعیت دارد. از آنجا که کتاب انشاء تحت عنوان مهارت های نوشتاری اولین سالی است که در این پایه تالیف شده است . تصمیم گرفتم مهارت های خلاقانه دانش آموزان را در این درس و کتاب جدیدالتالیف بالا ببرم. .
پس از چند جلسه تدریس در درس انشا و مهارت های نوشتاری به این نتیجه رسیدم که دانش آموزان به آسانی نمی توانستند بنویسند و افکار خود را بیان نمایند و درس انشا برای آنها جذابیتی نداشت . نارسایی حتی بر نحوه ی پاسخ دادن آنها در دروس کتبی نیز اثر گذاشته بود. این مسئله فکر مرا به خود مشغول ساخته بود که به راستی چگونه می توانم دانش آموزان را به درس انشا علاقه مندکنم ؟ و شیوه های اندیشیدن را پیرامون یک موضوع فراهم آورم؟ و کلاس انشا را از حالت خشک و سرد بیرون بیاورم؟ و با استفاده از روش های مختلف، تجربیات اولیا همکاران و مشاوران و متخصصین تعلیم و تربیت دانش آموزان را از منزلگاه مراحل تفکر تحلیل، ترکیب، نقادی و نوآوری و ابداع بگذرانم؟ و به پرورش قدرت تفکر و تحلیل آنها بپردازم.
در این پزوهش سعی خواهد شدعلل بی علاقه گی و بی انگیزی را بررسی کرده و راه کار هایی را برای این مورد ارائه دهم .
مفاهیم و واژگان
دانش آموز: شاگرد مدرسه،طالب علم،آموزنده علم در اصطلاح مدارج تحصیلی (لغت نامه دهخدا جلد اول ص 2240)
کلاس :هریک از شعبه های مدرسه که شاگردان آن هم قوه و هم درس دریک اطاق درس می خوانند.(جلد دوم لغت نامه دهخدا ص 2299)
علاقه:بدل دوست داشتن دوست داشتن و خواهش آن نمودن . دوستی لازم قلبی ،بستگی و ارتباط دوستی قلبی و حقیقی-(لغت نامه دهخدا) .
بی علاقه :(از: بی + علاقه ) که دل بستگی به چیزی نداشته باشد. بی مهر. بی میل . || مرد مجرد. بی زن و خانمان . (ناظم الاطباء). و رجوع به علاقه شود.
انگیزه
انگیزه حالت مشخصی است که سبب ایجاد رفتاری معین می شود. انگیزه های روانی به طور عمده تحت تاثیر اجتماع خاصی قرار دارند که شخص در آن رشد کرده است.
انشا یا مقاله نوشته ای است که یک نگارنده با توجه به نقطه نظراتش می نویسد. یک مقاله ممکن است شامل عناصر مختلفی نظیر نقد ادبی، بیانیه سیاسی، مباحثات آموزشی و زندگی روزمره باشد. (از ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزاد)
گردآوری اطلاعات و شواهد(1)
برای حل این مشکل ابتدا به جمع آوری تجربیات اولیا دانش آموزان در ارتباط با درس انشا پرداختم و در جلسه ا ی که در آبان ماه برگزارشد مسئله را مطرح نمودم و از تجربیات همکاران محترم استفاده نمودم.و در این رابطه به مطالعه ی کتابهای مختلف از جمله: آیین نگارش، ره یافت های آموزشی و تربیتی در درس انشا خودآموز روش تدریس مهارت نوشتن در دوره ی ابتدایی، خودآموز روش تدریس زبان فارسی، شیوه های خلاق آموزش انشا، آموزش خاطره نویسی پرداختم. در یک تقسیم بندی کاری در مرحله اول , نحوه تدریس زنگ انشای چند نفر از همکاران را جویا شدم که آیا نگارش ها باید در منزل یا در کلاس باید صورت بگیرد , نظر اولیای دانش آموزان که در مدرسه حاضر می شدند پرس و جو کرده و یادداشت می کردیم که نظرات متفاوتی ایراد می شد در یک نمونه آماری که بدست آوردیم معلوم شد که اکثر انشاها در منزل نوشته می شود که این روش با توجه به تحقیقات و نظر اکثر علمای تعلیم و تربیت کاملاً منسوخ است و اکثر اولیا از این امر ناراضی بودند و دانش آموزان نیز در کلاس تمایل به شنیدن نوشته های هم کلاسی خود نشان نمی دادند.
برای اکثر دبیران نیز ساعت انشا کسل کننده و خسته کننده می باشد , در یک نظر سنجی از بچه ها , آنها نیز بیان کردند که نمی دانند چگونه انشا بنویسند , موضوعات برای آن ها قابل فهم نیست , مورد علاقه آنها نیست.
در نوشته هایی که در خصوص نگارش و مخصوصاً نگارش خلاق , مقطع متوسطه اول لازم بود جمع آوری کردیم که در پایان به طور مختصر گوشه هایی از مطالب یادداشت می گردد . در ساعت انشا می توان با ایفای نقش , قصه گویی و نمایش خلاق به عالی ترین اهداف زبان آموزی دست یافت که نوشتن نیز یکی از این اهداف است ایجاد برقراری ارتباط انسانی و عاطفی , نظم بخشی به افکار گفتار پرورش قوه تفکر استدلال , استنتاج و به طور کلی رشد و شکوفایی خلاقیت و استعدادهای زبانی در دانش آموزان می انجامد.
برای حل این مشکل ابتدا به جمع آوری تجربیات اولیا دانش آموزان در ارتباط با درس انشا پرداختم و در جلسه ی ارتقا کیفیت دبیران در آبان ماه مسئله را مطرح نمودم
پیشینه ی تحقیق در مورد درس انشا:
نتایج تحقیق سیر تاریخی درس انشا در کتاب های درسی مدارس ایران از سال 1300 تا 1373 کاری از سید حسین محمدی حسینی نژاد به شرح ذیل است.
1- به دلیل این که در کار تالیف کتاب های درسی به ویژه انشا هیات های علمی، تخصصی نظارت نداشته اند، توجه جدی و پیگیر به این درس نشده است.
2- کتابهای راهنمای انشا عملا فاقد یک برنامه عملی و هدف دار برای درس انشا می باشد.
3- دانش آموزان در تمام مقاطع این درس را دوست دارند و آن را جدی تلقی می کنند.

تجزیه و تحلیل اطلاعات
پس از بررسی نظرات اولیا و همکاران به این نتیجه رسیدم در درس انشا موانع زیادی وجود دارد که برخی از آنها عبارتست از:
1- ضعف فرهنگ مطالعه
2- جایگاه نداشتن فرهنگ انتقاد و رواج فرهنگ تملق
3- فرهنگ جرات نداشتن واتکا به خانواده برای ابراز ایده ها و آرام و هجوم به مسائل و برآورد راه حل و ارائه آن ها
4- عدم وجود تشویق کارساز و مناسب
5- ارزش نگذاشتن به نوشته های ابتدایی
6- ملموس نبودن موضوعات و مسائل مورد بحث و تکراری بودن آنها
7- همکاری نامناسب خانواده ها
8- عدم وجود ارزیابی دقیق از درس انشا
9- ذاتی و ارثی پنداشتن امر خلاقیت و ابداع
10-مشخص نبودن جایگاه درس انشا در برنامه ی درسی به صورت اعتقادی و سهل الوصول بودن و در اختیار گرفتن آموزش آن و نیز زمان آن برای تکمیل دروس دیگر.
دانش‏آموزان بی انگیزه در مدرسه و راهبردهای افزایش انگیزش
همه‏ی ما از اهمیت انگیزه در زندگی آگاهی کامل داریم، با این حال بیشتر ما احساس می‏کنیم در زندگی به اندازه‏ی کافی دارای انگیزه نیستیم. انگیزه به ما کمک می‏کند تا احساس رضایت‏خاطر کنیم، درباره‏ی خودمان احساس مسئولیت نماییم و بر زندگی خود تسلط داشته باشیم.. بی‏انگیزگی در بین دانش‏آموزان این نگرانی را در والدین و دبیران به‏وجود می‏آورد که شاید آن‏ها نتوانند در مورد خود به درستی عمل کنند، به بیراهه بروند یا حتی زندگی خود را تلف کنند. موقعیت و شرایط محیط آموزشی از جمله عواملی است که با بی‏انگیزگی دانش‏آموزان ارتباط نزدیک دارد. دبیر مهم‏ترین نقش را در مدرسه ایفا می‏کند و چگونگی عملکرد دانش‏آموز به رفتار دبیر بستگی دارد. برای دبیر انگیزه‏ی دانش‏آموز هم به‏عنوان هدف و هم به‏عنوان وسیله‏ی پیشرفت در سایر زمینه‏ها اهمیت بسیار بالایی دارد. لذا در این بحث به‏طور مختصر ابتدا با علائم دانش‏آموزان بی‏انگیزه و سپس به سبب‏شناسی و راهکارهای مناسب جهت بالا بردن انگیزه‏ی لازم در دانش‏آموزان خواهیم پرداخت. پس از تجزیه و بررسی و تحقیق و مطالعه منابع موجود خلاصه یافته های حاصل از این تجزیه و تحلیل ( علل ناتوانی دانش آموزان در نگارش انشا بدین شرح می باشد)
1- عدم آشنایی دانش آموزان با طرز و چگونگی انشا که دلایل آن در وضعیت موجود نوشته شد , که در دوم متوسطه اول آشنایی دانش آموزان فقط با جمله بندی بوده است.
2- دانش آموزان نمی دانند که در مورد چه بنویسند , کدام موضوعات و مطالب در نوشتن آنها کمک خواهد کرد.
3- انشا در سر کلاس نوشته نمی شود , محول کردن نگارش به محوطه خارج از کلاس که لاجرم دانش آموزان از اولیای دانش آموزان استفاده نماید.
4- عدم علاقه و رغبت دبیران و همچنین عدم آشنایی با قواعد موضوعات مناسب هر پایه مطابق با اصول روان شناسی , و توانایی ذهنی
5- تقویت نکردن مهارت گوش دادن دانش آموزان به انشاهای خوانده شده در کلاس درس.
6- عـدم فضـای آزاد , و فضـای پـرسـش و پـاسـخ و نقـد و بـررسـی نوشته های دانش آموزان در کلاس .
7- مناسب نبودن موضوعات انتخاب شده با توجه به گروه سنی و همچنین تکراری بودن موضوعات.
8- عدم مطالب کتاب های قصه و داستان پروری ذهن های دانش آموزان در مدرسه و بیرون از مدرسه.
9- دبیران معیارهای مشخص در ارزشیابی انشا در دست ندارند.
نشانه های بی انگیزگی در دانش آموزان
– ناتمام گذاشتن کارها
– خودداری از انجام تکالیف
– عدم تلاش برای حل مشکل خود
– مشکل در تصمیم‏گیری
– انتظار کمک از دیگران
– بی‏توجهی و بی‏دقتی
– تمایل نداشتن به فعالیت های بدنی
– آوردن بهانه‏های متعدد برای انجام ندادن کارها
– داوطلب نشدن برای انجام کارها
– عاجز بودن در تنظیم فعالیت حال و آینده
– میل دائمی به قرار داشتن در حالت استراحت
– به سر بردن دائمی در رویا
– قدرت تمرکز فکری پایین
-تنبلی نمودن و از زیر باز مسئولیت، شانه خالی کردن
عوامل مختلفی که منجر به کاهش انگیزه در دانش‏آموزان می‏شود:
– عدم هماهنگی بین میزان تکالیف مدرسه با توانایی‏های دانش‏آموزان
– یکنواخت بودن محیط آموزشی با توجه به پیشرفت‏های عصر حاضر که می‏توان از وسایل کمک آموزشی مثل نوار ویدیو، سی‏دی، اینترنت و… استفاده کرد.
– عدم کنترل والدین نسبت به وضعیت تحصیلی فرزندانشان
– بی‏ارتباط بودن تکالیف با نیازهای روزمره
– مشکلات خانوادگی نظیر محول نمودن کارهای منزل به فرزندان از طرف والدین
– انجام کاری برای دریافت حقوق و ساعات غیر مدرسه برای کمک به وضعیت اقتصادی خانواده.
– تشویق نشدن برای انجام تکالیف منظم
– افسردگی‏های خفیف
– داشتن تجربیات و شکست‏های تلخ متعدد
– عدم برخورداری از تجربیات موفق
– در معرض شماتت و تنبیه بودن
– نقایص فیزیولوژیکی و بدنی
– وجود نابسامانی، مشاجرات لفظی و درگیری در خانواده
– طلاق در خانواده
– وابسته بودن به والدین و انجام کارهای دانش آموز به‏وسیله‏ی آن‏ها
– محرومیت از امکانات اولیه
راهبردهای افزایش انگیزه در دانش‏آموزان
– اطمینان از وضیعت جسمانی دانش‏آموز از نظر معاینه‏ی شنوایی و بینایی:
– ایجاد هماهنگی بین تکالیف مدرسه با توانایی دانش‏آموزان
– متنوع کردن محیط آموزشی با استفاده از وسایل کمک آموزشی مثل فیلم، عکس، ماکت و…
– دادن تکالیف مرتبط با نیازهای دانش‏آموزان
– توجه به حاصل فرایند کار و تلاش دانش‏آموز (عدم نمره محوری در کلاس)
– استفاده درست از کلمات و جملات توسط والدین و دبیران.
والدین و دبیران گاهی از اوقات با سخنان به ظاهر ملایم و بی‏ضرر، موجب کاهش انگیزه در دانش‏آموز می‏شوند. آنان به دانش‏آموزی که در آستانه‏ی مردود شدن است می‏گویند: " ما می‏دانیم تو یک نابغه نیستی، توقع هم نداریم معجزه‏ای از تو ببینیم. فقط می‏خواهیم در حد توانایی‏ات درس بخوانی، اگر نمره‏ی قبولی بگیری ما راضی خواهیم بود." این نوع گفتار، دیگر به دانش‏آموز این امکان را نمی‏دهد که برای رسیدن به درجات عالی آموزش تلاش کند؛ اگر هم نهایت کوشش خودش را هم به خرج بدهد، بیش از یک " قبولی" انتظاری دیگر از خود ندارد. پیامی که می‏تواند منجر به ایجاد انگیزه در فرد شود این است:
" ما انتظار داریم درس یاد بگیری و آدم تحصیل کرده‏ای بشوی. یادگیری یک امر تصادفی نیست، یادگیری مستلزم تلاش و عزمی راسخ است. ما چنین چیزی را از تو توقع داریم."
– دادن خودمختاری و استقلال به دانش‏آموز در جاهایی که امکانش وجود دارد.
– تشویق‏های کلامی به شکل توصیفی
– نشاندن دانش‏آموز در جلوی کلاس یا در کنار هم‏کلاسی‏هایی که می‏توانند الگوی نقش مثبت برای او باشند، صدا زدن دانش‏آموز در کلاس در موارد متعدد، ارائه‏ی بازخورد در موارد متعدد، تقسیم تکالیف حجیم به بخش‏های کوچک‏تر
– کمک به والدین در درک واقع‏بینانه از توان یادگیری دانش‏آموز.
– دادن فرصت به دانش‏آموزان در بیان معلومات خود و آن‏چه خارج از کلاس از خانواده و دیگران آموخته‏اند.
راه کارهای خلاقانه پیرامون تقویت انشای دانش آموزان :
1- بهتر است جلسات کلاس درس انشا در کتاب خانه ی مدرسه برگزار شود. زیرا دیدن یا تورق کتاب، هر چند به مدتی کوتاه باشد حس کنجکاوی، علاقه و اشتیاق دانش آموزان را به مطالعه کتاب برمی انگیزد.
2- بعد از تدریس هر درس نگارش در کلاس از دانش آموزان خواسته شود انشای خود را در کلاس با فکر و قدرت تخیل خودشان بنویسند، نوشتن انشا در کلاس درس اعتماد به نفس، قدرت تفکر و خلاقیت و استقلال را در دانش آموز تقویت می کند و او ناچار است که خودش به این تکلیف عمل کند.
3- در هر جلسه، از یک گروه با فرد خواسته شود یک کتاب ادبی را به کلاس بیاورد و به منظورآشنایی بیشتر با این نوع کتاب ها برای مطالعه، از دانش آموزان بخواهیم که در دفتر انشا صفحه ای را به معرفی کتاب اختصاص دهند.
4- برای تکلیف شب، یک شعر یا متن ادبی کوتاه و مناسب را یادداشت کنند و در کلاس ارائه دهند.
5- برای رفع ضعف بزرگ بیانی اکثر دانش آموزان، زمان کوتاهی برای تمرین "خوب سخن گفتن" در کلاس در نظر می گیریم. به این نحو که از دانش آموز می خواهیم در یک دقیقه یا بیشتر درباره ی موضوعی صحبت کند.

6- می توان در پایان هر نوبت تحصیلی، مجله ای ادبی منتشر کرد به شرطی که مطالب آن را همه ی دانش آموزان بنویسند و در کلاس های انشا مطرح شود. این مجله می تواند در سطح یک کلاس یا مدرسه باشد.
7- نوشتن داستان از یک ضرب المثل و اجرای نمایشی آن در کلاس برای تقویت خلاقیت و تخیل دانش آموزان مفید است.
8- جمع آوری ضرب المثل ها و جملات ادبی در خصوص یک موضوع به افزایش علاقه، ذوق و درک ادبی دانش آموزان کمک می کند.
9- ارائه ی موضوع های پیشنهادی از سوی دانش آموزان در کلاس انشا و جمع آوری آن ها که منبعی خوب برای موضوع انشا هستند، ذوق نوشتن را در دانش آموزان تقویت می کند.
چگونگی انجام کار
بعد از بیان چگونگی نگارش انشا و بیان نکات لازم نگارشی به شاگردان , چند نمونه انشا برای آنها خواندم , قرار شد که در جلسه بعد همه دفترهای انشا خود را به کلاس آورده و در کلاس انشا بنویسند هـرچند در ابتدا بچه ها مخالفت می کردند ؛ اعتماد به نفس لازم را برای نگارش انشا را در کلاس نداشتند پس از مدتی بحث و بررسی متقاعد شدند , که این کار را خودشان انجام دهند تا در کلاس های بالاتر بتوانند از عهده این کار بر آیند.
برای بار اول در مورد یک داستان که در هفته گذشته از کتاب داستان خوانده بودم روی تخته سیاه یک جمله از آن را بدین مضمون نوشتم (( یک روز خرگوش کوچولو تصمیم گرفت تنهایی به جنگل برود کمی که از خانه ی خودش دور شد یک دفعه صدای بلندی را … . )) از دانش آموزان خواستم هر کس بنا به علاقه و سلیقه خود , ادامه این جملات را بنویسند. بچه ها خیلی احساس نارضایتی می کردند وقتی گفتم حتی اگر دو سطر هم بنویسند قبول است , برای من خیلی اهمیت دارد قبول کردند و نمره خوبی خواهند گرفت , کم کم شروع به نوشتن کردند جلسه نگارش چون اولین بار طولانی شد , تمامی انشاها و ذکر تاریخ و امضا , قرار شد که در جلسه بعد در کلاس خوانده شود, بعضی از انشاها خیلی خوب نوشته شده بود , قدرت تخیل , خلاقیت بعضی از بچه ها خیلی خوب بود , برخی دیگر از نظر جمله نویسی و اصول نوشتاری مشکل داشتند.
بعضی ها انشاهای خنده داری داشتند با خواندن انشاها به کلاس شادابی می بخشیدند , رضایت دانش آموزان را از این روش احساس می کردیم.
برای بالا بردن ضریب دقت دانش آموزان و مطمئن بودن از توجه شاگردان مقرر شد که پس از خواندن هر متن انشای وی مورد نقد و بررسی قرار گیرد و یک نفر از بچه ها به صورت اتفاقی خلاصه انشای وی برای کلاس بازگو نماید هر چند شروع این کار با سختی بود. چرا که دانش آموزان ابتدا قادر به نوشتن نبودند از جلسه های آینده رغبت و علاقه دانش آموزان کاملاً مشهود بود. برای بررسی و مقایسه تفاوت روند و پیشرفت نگارش نمونه هایی از انشاهای جلسات اول تا ششم را جمع آوری نموده اما نکته مهمتر از این , آن بود که اعتماد به نفس آنها به سطحی رسیده بود که خودشان می توانستند بدون کمک گرفتن و دیکته دیگران خود در مورد موضوع ارائه شده , ولو چند سطر نگارش نمایند.
برای جذاب بودن درس انشا و تشویق دانش آموزان به خوب نوشتن و شکوفا کردن استعداد نوشتن آنها و اینکه بتوانند بهترین واژه ها را در جمله های مناسب قرار دهند تا متنی روان و زیبا از نظر ساختار زبانی درست نموده باشند. فعالیتهای ذیل را در سر کلاس انشا به اجرا در آوردم:
انواع انشا:
توصیفی، تخیلی، تصویری(لوحه-کارت)، خلاصه نویسی، مقاله نویسی، گزارش، خاطره نویسی،تحقیق، داستان نویسی(کامل کردن داستان تا نیمه گفته شده- کامل تعریف کردن داستان ونوشتن داستان به صورت اول شخص توسط دانش آموز : یعنی دانش آموز خودرا به جای شخصیت اصلی قرار دهد،گفتن موضوع وهدف کلی وساختن داستان)
مراحل نوشتن انشا:
1- مرحله قبل از نوشتن:(انتخاب موضوع،توضیح موضوع،ایجاد انگیزه درکلاس،بارش فکری،رفع ترس وابهام دانش آموزان وشاد کردن فضای کلاس
2-حین نوشتن:داشتن چک نویس،گاهی چند نفرحین نوشتن نوشته خود را بخوانند، گاهی دبیر هم انشا بنویسد،عدم برخورد با عامیانه نویسی
4- بعد از نوشتن: خواندن انشا،نقدوبررسی ،انتخاب انشاهای برتر، جابه جا نمودن دفاتر انشا وخوانده شدن توسط دیگران(فواید این کار:بهبود خط-آشنایی با نظرات دیگرانریا،خودارزیابی)گاهی اهدا جایزه وخواندن سر صف.
تجدیدنظر در روش های انجام گرفته
پس از بحث و بررسی , نقد روش های انجام شده بدین نتیجه رسیدیم که دانش آموزان موضوعات داستانی , داستان هایی را می توانند بهتر بنویسند که خود قهرمان شوند مانند این نمونه (( اگر من پادشاه تمام جهان بودم … . )) با این شیوه می توان از منظر روان شناسی و روانکاوی نیز نگریست و به علایق و زمینه های روانی آنها پی برد , در جهت تنوع بخشی ساعت انشا مقرر شد از کارت تصویری نیز استفاده گردد, تصویر خوانی و از تصاویر عنوانی برای نوشته ها استفاده گردد به کیفیت ها بیشتر از کمیت ها مورد توجه قرار گیرد و در خصوص موضوع فهرستی از واژه ها قبلاً تهیه کرده و در اختیار آنان قرار داد که بر گنجینه ی لغات آنها افزود. با این روش ها با پیگیری و تدوین برنامه های جدید , مهارت های گوش دادن و نوشتن تقویت خواهد شد.
نتایج
با توجه به موارد ذکر شده می توان به نتایج زیر اشاره کرد با اجرای این روش ها :
– دانش آموزان خود قادر به نوشتن انشا شدند هر چند در حد چند سطر
– اکثریت دانش آموزان به خاطر تخیلی بودن داستان ها علاقمند به نوشتن شده بودند.
– دانش آموزان اعتماد به نفس لازم را در نوشتن پیدا کرده بودند.
– با این روش ها بهتر می توانیم از زمینه های روانی و علایق آنها پی ببریم.
– دانش آموزان مستعد در نگارش شناسایی و هدایت می شدند.
– مهارت های گـوش دادن و صحبت کـردن آنها در کنار مهارت نوشتن تقویت می شود.
– با توجه به روند صعودی پیشرفت , در مقایسه انشاها – توالی مطالب , گنجینه لغات و تنوع مطلب بهتر می شود.
– دانش آموزان با قرار دادن خود به جای قهرمان علاقمند می شوند و روحیه شادابی در این رنگ دارند.
– چون خود را قهرمان داستان می دانند در مواجه شدن با مشکلات خلاقانه تصمیم می گیرند و از مواجه با شکست هراس نداشته و آثار مطلوبی در زندگی آینده آنها خواهد داشت.
پیشنهادات
1- باید کوشید تا کلاس انشا که مادر تمام دروس است دارای برنامه و طرحی مناسب در ابعاد گوناگون آموزشی باشد
2- مشکلات و تنگناها و علل افت و نارسایی کلاس انشا به درستی بررسی و تحلیل گردد و راه حل های مناسب و علمی برای رهایی از این شرایط نامناسب مطرح شود. (ره یافت های آموزشی و تربیتی در درس انشا سید حسین خسینی نژاد)
3- شیوه های مناسب نگارش و انشا به دانش آموزان شناخته شود.
4- مجموعه ی تجربه های موفق، روش های مطلوب و شیوه هایی که دبیران موفق در این زمینه داشته اند جمع آوری، بازیابی و بررسی شود.
5- فرهنگ مطالعه رواج یابد و در ساعت انشا از مطالعه و کتابخوانی و فرهنگ انتقاد استفاده شود.
6- تشویق اولیا و مربیان در ارتباط با نوشته های دانش آموزان
7- برگزاری المپیاد های انشا نویسی
8- بحث و تبادل نظر، پرسش و پاسخ در درس انشا
9- بهترین انشاها در سر صف خوانده شود و مورد تشویق مناسب قرار گیرد فراست سبحانی.
دانش آموزان متوسطه اول باید تناسب , اندازه و کیفیت استفاده از لغات مطابق گنجینه لغات و سایر مسایل رعایت و مدنظر قرار گیرد و حتی چند جلسه آغاز سال با روند نگارش مخصوصاً با توجه به گروه سنی شان آموزش داده شوند , حتی چندین مورد از انشاهای سوم متوسطه اول های سال قبل خوانده شود این آموزش ها با توجه به توانایی و ذوق و سلیقه هـر دبیر و دیـدگاه وی می تـواند گوناگون باشد اما از نظر ما می تواند بدین گونه باشد:
1- موضوعی برای انشا انتخاب می شود باید کاملاً واضح و محدود و توضیحات را در خصوص آن موضوع را ارائه داد.
2- چگونگی ربط دادن جملات و گسترش حوزه واژگان و افزایش کمیت جمله ها آموزش داده شود.
3- تصاویری که در اختیار دانش آموزان قرار دهیم و از آنها بخواهیم در مورد تصاویر چند سطری برای ما بنویسند.
4- جملات درهم ریخته را با اندازه های متفاوت در اختیار آنها قرار داد تا آنها کامل نمایند.
5- پاکیزه نویسی , رعایت اصول نگارش و علائم سجاوندی در پایه متوسطه اول , چگونگی تنظیم ساختار انشا و پیش نویس و پاکنویس نیز مورد تایید و پیگیری قرار گیرد.
6- با تعریف یک کارتون یا داستان می توانند یک انشا خوب بنویسند , البته بهتر است این کارتون نمایش داده شود یا داستان را خودشان بخوانند.
7- در مناطق دو زبانه بهتر است از ابتدا دانش آموزان علاوه بر زبان مادری از زبان فارسی که زبان نوشتاری و معیار و ملاک ارزیابی ما می باشد مدنظر همکاران بوده تا حوزه گنجینه ی لغات آنها افزایش یابد.
نحوه ارزش یابی
این نمونه برخی از معیارها و برتری انشاها را می توان بدین عناوین بیان کرد:
1- جمله بندی صحیح
2- ربط داشتن جمله ها با توجه به موضوع
3- رعایت توالی زمانی و مکانی و عدم تکراری بودن آن
4- رعایت جمله بندی و علائم سجاوندی , نوع جمله ها
5- طولانی نبودن داستان
گردآوری شواهد (2)
اجرای شیوه های پیش بینی شده به طور محسوس از بهبودی وضع موجود حکایت داشت. از تحولی که در دانش آموزان به وجود آمده بود با توجه به رضایت اولیا و اظهار نظر مثبت همکاران اکنون دانش آموزان به راحتی می نوشتند، درباره ی مسائل روز اظهار نظر می نمودند و در سر صف انشاهای زیبای خود را به مناسبت های مختلف می خواندند. شواهد نشان می داد که کارهای گروهی بسیار موثر واقع شده بود و کلاس انشا جذابیت زیادی برای دانش آموزان داشت.
راهکار ها
1- باید کوشید تا کلاس انشا که مادر تمام دروس است دارای برنامه و طرحی مناسب در ابعاد گوناگون آموزشی باشد.
2- مشکلات و تنگناها و علل افت و نارسایی کلاس انشا به درستی بررسی و تحلیل گردد و راه حل های مناسب و علمی برای رهایی از این شرایط نامناسب مطرح شود. (ره یافت های آموزشی و تربیتی در درس انشا سید حسین خسینی نژاد)
3- شیوه های مناسب نگارش و انشا به دانش آموزان شناخته شود.
4- مجموعه ی تجربه های موفق، روش های مطلوب و شیوه هایی که دبیران موفق در این زمینه داشته اند جمع آوری، بازیابی و بررسی شود.
5- فرهنگ مطالعه رواج یابد و در ساعت انشا از مطالعه و کتابخوانی و فرهنگ انتقاد استفاده شود.
6- تشویق اولیا و مربیان در ارتباط با نوشته های دانش آموزان
7- برگزاری المپیاد های انشا نویسی
8- بحث و تبادل نظر، پرسش و پاسخ در درس انشا
9- بهترین انشاها در سر صف خوانده شود و مورد تشویق مناسب قرار گیرد.
راهکار های دیگر :
1- زنگ انشا را به یک تک ساعت 45 دقیقه ای محدود نکنیم.
2- از زنگ انشا برای جبران عقب افتادگی دروس دیگر استفاده نکنیم.
3- برای درس انشا از دبیران غیرتخصصی استفاده نکنیم.
4- دانش آموزان را به مطالعه ی کتاب های مفید و مناسب غیردرسی و استفاده از خلاصه ی آن، در کلاس تشویق کنیم.
5- برای خلاقیت دانش آموزان موضوعات متنوع آزاد طرح کنیم.
6- دانش آموزان را به استفاده از آرایه های ادبی، احادیث و آیات، تک بیت های ناب سخنان بزرگان و یادداشت برداری هنگام مطالعه، تشویق کنیم.
7- روحیه ی انتقادپذیری را در دانش آموزان تقویت کنیم چون انتقادهای سازنده افکار انسان را صیقل می دهد.
8- دانش آموزان را به شنیدن انشاهای دوستان و یادداشت جملات طلایی انشاها و نقد جملات دارای اشکال توجه دهیم.
نتیجه گیری
اگر پایه تدریس بر انتقال معلومات به دانش آموزان استوار نباشد و به یک نظام تحقیقی و فعال که دانش آموزان محور اصلی انجام عمل باشند توجه شود .اگر محتوای مطالب آموزشی را با فعالیت های ذهنی دانش آموز منطبق سازند اگر کلاس درس طوری اداره شود که دانش آموزان با تلاش خود و با راهنمایی دبیر به اهداف آموزش نائل شوند یادگیری بهتر و آسان تر صورت می پذیرد.
در نتیجه ی این عمل ، بسیاری از مشکلات و موانع پیشرفت و عللی که انگیزه ی یادگیری را از دانش آموزان گرفته بود شناسایی کردم و به کمک خود دانش آموزان و اولیای مدرسه اطلاعاتی بدست آمد که از طریق آنها عمل پژوهشی ام را انجام دادم و به این نتیجه رسیدم که میتوان روی رفتار دانش آموزان اثر مثبت گذاشت زیرا با مشاهده ی نتایج بدست آمده از وضعیت کلاس دیدم که در گروه پیشرفتهای خوبی حاصل شده است و این برای مراحل دیگر امیدوار کننده است

فهرست منابع
1- صفوی،امان الله.(1375). کلیات روشها و فنون تدریس،تهران، انتشارات معاصر،چاپ ششم.
2- پارسا،محمد.(1357).نظریه های یادگیری و آموزشی،دانشگاه تربیت دبیر ،چاپ اول.
3قانمی،علی.(1378).خانواده و مسانل مدرسه ای دانش آموزان،نشر آرین، چاپ سوم.
4- قاسمی پویا،اقبال.(1382). راهنمای پژوهش در عمل،پژوهشکده تعلیم و تربیت،چاپ چهارم.
5-سیف ،علی اکبر.(1380).روشهای اندازه گیری وارزشیابی آموزشی،نشر دوران،چاپ چهارم.
6-نصیریان،،شهناز.(1382). ارانه ی راهکارهای مناسب جهت کاهش افت تحصیلی دانش آموزان، انتشارات آموزش وپرورش.
7-مبینی پویا،محمد رضا.(1386. راهنمای نوشتن چکیده ی مقاله، سه شنبه،دوم بهمن 1386
8-رحیمی،عبدالکریم.(1386). عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان،چهارشنبه،نوزدهم دیماه1386

باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان ….
اداره آموزش و پرورش شهرستان …

عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم با کمک درس انشا تفکر خلاق را در دانش آموزان مقطع ….. ایجاد نمایم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :

24