فناوری اطلاعات (IT)1 و دورکاری
فناوری ( تکنولوژی )2
فناوری اطلاعات متشکل از چهار عنصر اصلی اساسی ( انسان، ساز و کار، ابزار، ساختار ) است به طوری که در این فناوری، اطلاعات از طریق زنجیره ارزشی که از بهم پیوستن این عناصر ایجاد می شود جریان یافته و پیوسته تعالی و تکامل سازمان را فرا راه خود قرار می دهد. (سپهری، 1383،137)
فناوری ، کاربرد علم برای حل مشکلات عملی است از این رو تکنولوژی متکی بر دانش است.
دانش نوعی معرفت و شناخت است در حالی که فناوری کاربرد این شناخت است.
علم زمینه ای ایجاد می کند تا فناوری در آن رشد کند. توسعه جامعه تنها با ارتقای سطح فن آوری امکان پذیر است. فن آوری مجموعه ای از عوامل سخت افزاری یا تجهیزات، توانایی ها و مهارت های انسانی، دانش فنی، و توانایی های مدیریتی و سازماندهی است. افزایش سطح فناوری مستلزم رشد ارتقای هماهنگ و سازگار تمام اجزای آن است که از طریق انتقال و توسعه داخلی فن آوری اتفاق می افتد. نقش مدیریت در فرآیند انتقال و توسعه فناوری مهم و تعیین کننده است و می توان آن را در چهار سطح کلان، 1ـ بخش علوم 2ـ تکنولوژی 3ـ بنگاه ها 4ـ خود حرفه و تخصص مدیریت مطرح کرد. (مالونی ،55:2007)
فناوری را قابلیت کاربرد علوم در تامین خواسته های مادی و ذهنی بشر می دانند. با پیشرفت علوم زمینه های بالقوه جدیدی برای ارتقای فن آوری پیدا می شود. میزان کالا و خدمات تولید شده سرانه در جوامعی که به پیشرفت های تکنولوژیکی جدید دست یافته اند از جوامع سنتی و عقب مانده فاصله زیادی گرفته است. در واقع توان کشورها و یا موسسات صنعتی و خدماتی در صحنه رقابت های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی به توان تکنولوژیکی آن ها بستگی دارد.
تنها با ارتقای سطح تکنولوژی در جامعه است که افراد آن می توانند به تولید بیشتر کالا و خدمات دست یابند و باعث کارآیی و اثربخشی سازمان خود شوند و با نظام دهی مناسب در زمینه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی موجبات زندگی بهتر را برای خود فراهم نمایند. در صحنه رقابت های اقتصادی، سازمان ها و موسساتی که به تکنولوژی برتر دست می یابند، امکان بقا و رشد را می یابند و سازمان ها و موسساتی که از نظر تکنولوژی عقب بمانند از صحنه خارج می شوند. (مالونی ،55:2007)
2-3-2- مفهوم فناوری اطلاعات
تعاریف مختلفی برای فناوری اطلاعات وجود دارد برخی از آنها عبارتند از:
الف- فناوری اطلاعات تلفیقی از دستاوردهای مخابراتی ، روشها و راهکارهای حل مساله و توانایی راهبری با استفاده از دانش کامپیوتری است.
ب- فناوری اطلاعات شامل موضوعات مربوط به مباحث پیشرفته علوم و فناوری کامپیوتری، طراحی کامپیوتری، پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی و کاربردهای آن است.
ج- فناوری اطلاعات تلفیقی از دانش سنتی کامپیوتر و فناوری ارتباطات به منظور ذخیره، پردازش و تبادل هر گونه داده (اعم از متن ،صوت ،تصویر و . . . ) است.
د- فناوری اطلاعات واژه ای کلی است که برای وسعت بخشیدن به محصولات و خدمات الکترونیکی حاصل از نوآوریهای مخابراتی و رایانه ای استفاده می شود.
ه- فناوری اطلاعات مجموعه ای از سخت افزار، نرم افزار و فکرافزار است که گردش و بهره وری از امکانات را امکانپذیر می سازد.
و- فناوری اطلاعات عبارت است از همه شکلهای فناوری که برای ایجاد ، ذخیره سازی و استفاده از شکلهای مختلف اطلاعات تجاری ، مکالمات صوتی ، تصاویر متحرک، داده های چند رسانه ای و… به کار می رود. (مالونی ،57:2007)
2-3-3- عناصر اصلی فناوری اطلاعات
* انسان: منابع انسانی، مفاهیم و اندیشه، نوآوری
* ساز و کار: قوانین، مقررات و روشها، سازو کارهای بهبود و رشد، ساز و کارهای ارزش گذاری و مالی
* ابزار: نرم افزار، سخت افزار، شبکه و ارتباطات
* ساختار: سازمانی، فراسازمانی مرتبط، جهانی
شکل شماره1- 2- چارچوب کلی فناوری اطلاعات
2-3-4- تعریف جامع فناوری اطلاعات:
فناوری اطلاعات شاخه ای از فناوری است که با استفاده از سخت افزار، نرم افزار و شبکه افزار، مطالعه و کاربرد داده و پردازش آنرا در زمینه های ذخیره سازی ، دستکاری ، انتقال، مدیریت، کنترل و داده آمایی خودکار امکانپذیر می سازد. ( گزارش دفتر فناوری اطلاعات و ارتباطات ، 1388)
2-3-5- کاربردهای فناوری اطلاعات
توسعه فناوری اطلاعات در سازمانها و کاربرد فناوری اطلاعات را می توان از رویکردهای گوناگون، تجزیه و تحلیل کرد. این رویکردها منجر به ارائه مدلهایی برای تبیین چگونگی کاربرد این فناوری شده اند. پاره ای از این مدلها به مراحل کاربرد فناوری اطلاعات در سازمانها اشاره می کنند. پاره ای دیگر تنها به گونه های کاربردهای این فناوری می پردازند، بدون آنکه الزاما در پی تعیین مراحلی برای آن باشند.
2-3-6- مدل های کاربرد فناوری اطلاعات در سازمانها
زوبوف3 در اثر کلاسیک خود (در عصر ماشین هوشمند) با این توضیح، به تفاوت این فناوری با انواع پیشین فناوری های ماشینی اشاره می کند. فناوری اطلاعات در همان حالی که برای بازتولید، گسترش و بهبود فرآیند جایگزینی عامل انسان با ماشین بکار می رود ، داده هایی را نیز درباره خود فعالیت های ماشینی شده ثبت می کند و جریانهای جدیدی را از اطلاعات پدید می آورد. این جریان های جدید اطلاعات می توانند برای بسیاری از تحلیل ها در سازمان بکار روند. بدین ترتیب این فناوری هم از اطلاعات استفاده کرده و هم آن را تولید می کند.
این ویژگی فناوری اطلاعات که زوبوف آن را دوگانگی4 می خواند باعث می شود که این فناوری از یک طرف در خودکارسازی عملیات و انجام فرآیندهایی که انسان انجام می دهد با پیوستگی و کنترل بیشتر به کار رود و از طرف دیگر به طور همزمان اطلاعاتی را درباره فرآیندهای عملیاتی و مدیریتی سازمان تولید کند. زوبوف این ظرفیت فناوری اطلاعات را که منطق معمولی خودکارسازی را از دور خارج کرده است، آگاه سازی می نامد. سومین کاربرد فناوری اطلاعات که زوبوف به آن اشاره می کند دگرگون سازی است. از نظر وی ظرفیت آگاه سازی فناوری اطلاعات می تواند چنان تغییراتی بنیادین ایجاد کند که ویژگی های ذاتی کار را متحول سازد . (تری ، 371: 2002)
جدول شماره 1-2 – کاربردهای فناوری اطلاعات از نظر "زوبوف"
کاربرد
شرح
خودکارسازی
بازتولید، گسترش و بهبود فرآیند جایگزینی عامل انسان با ماشین
آگاه سازی
تولید اطلاعات در باره فعالیت هایی که خودکار شده اند
دگرگون سازی
تغییرات بنیادین در ویژگی های ذاتی کار و تامین گزینه های فراروی سازمان
" هیکس" به کاربردهای فناوری اطلاعات از دریچه اصلاحاتی اشاره می کند که این فناوری آنها را امکان پذیر می سازد. به اعتقاد وی از لحاظ نظری، هر آنچه فناوری اطلاعات می تواند به انجام رساند با دیگر ابزارها نیز انجام شدنی است. اما در عمل ، توان این فناوری در افزایش سرعت و یا کاهش هزینه ها بدین معنا است که فناوری اطلاعات می تواند کارهایی را امکان پذیر سازد که بدون آن شدنی نیستند. از این رویکرد، این فناوری سه قابلیت بالقوه برای تغییر در چارچوب اصلاحات دارد که عبارت از جایگزینی، پشتیبانی، و نوآوری می باشد.
در کاربرد جایگزینی، فرآیندهای دستی پذیرش، ذخیره، پردازش، برون داد و انتقال اطلاعات خودکار می شوند. به عبارت دیگر، فناوری اطلاعات جایگزین انسان می شود. این فناوری می تواند به انجام فرآیندهایی نیز که انسان انجام می دهد کمک کند. " هیکس" چنین کاربردی را پشتیبانی می خواند. نوآوری ، سومین کاربرد این فناوری است. از این طریق فرآیندهای جدیدی خلق می شوند که کاملا توسط فناوری اطلاعات به انجام می رسند یا این فناوری به عنوان پشتیبان فرآیندهای جدیدی که انسان انجام می دهد به کار می رود. [Heeks, 2000]
جدول شماره 2- کاربردهای فناوری اطلاعات از نظر " هیکس"
کاربرد
شرح
جایگزینی
جایگزینی انسان با فناوری اطلاعات در کار با اطلاعات.
پشتیبانی
کمک به انجام فرآیندهایی که انسان انجام می دهد.
نوآوری
خلق فرآیندهای جدیدی که کاملا توسط فناوری اطلاعات انجام می شوند یا پشتیبانی از فرآیندهای جدیدی که انسان انجام می دهد.
2-3-7- ویژگیهای فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات به دلیل دگرگونی سریع، تاکید بر رشد اقتصادی و امنیت ملی و ماهیت بازیافته فناوری و اثرات آن یکی از پویاترین و بحث انگیزترین رشته های علم و فناوری محسوب می شود. بهبود کیفیت زندگی، دانش، برابری و آموزش ، اهداف اجتماعی، سیاست علمی را تشکیل می دهد. ( جریس هنسون ، اومانارولا، 1379: 41 )
نیاز اساسی سازمانهای دیگر در نوآوری های فناوری این است که برای به کارگیری کامل فناوری جدید به تولید ، شبکه سازی اطلاعات و فراهم آوردن دانش فنی سازمانی بپردازند. ( الیزابت لفبر، لوین، آ. لفبر، لیز پرفونتاین ، 1381: 2 )
2-3-8- مزایا و محدودیت های فناوری اطلاعات
1- افزایش توانایی ارتباطات
2- سرعت و دقت در مسئله یابی و اخذ تصمیم
3- کاهش خطای انسانی در شبکه پردازش اطلاعات
4- سرعت رشد وسایل ارتباط جمعی الکترونیکی
5- افزایش خلاقیت و کارایی
6- از بین رفتن محدودیت مکانی
7- انتشار اطلاعات بهینه و سریع
8- غنی سازی شغل
9- ایجاد هماهنگی
10- توسعه سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی
11- آموزش بهینه
12- حمایت از استراتژی سازمان
13- توانمند سازی کارکنان
14- افزایش توانمندی برای مدلسازی و تحلیل فرآیندها
15- قابلیت نوین در بخشهای مدیریت سیستمهای اطلاعات 5 و خارج کردن آن از حالت متمرکز برای استفاده از کارکنان بیشتر در سازمان.
16- توانمند کردن زیر ساختار تصمیم گیری برای سازمانها با استفاده از سیستم های نوین نظیر سیستم عصبی که قدرت تحلیل و نهایتاً تصمیم گیری را افزایش می دهد.
17- افزایش سرعت تصمیم گیری در کارکنان و تعامل قوی تر با مشتریان.
18- پیش پردازش اطلاعات و صرفه جویی در وقت کارکنان .
19- گردش سریعتر فرمانها.
20- توزیع شدن عملیات سازمانها.
ب- محدودیت ها
1- سرعت IT گاهی به حدی است که از ظرفیت انسان در شناخت کاربردهایش می کاهد
2- از بین رفتن حریم خصوصی افراد
3- ایجاد تمرکز اطلاعات و قدرت و امکان سوءاستفاده از آن
4- افزایش شکاف میان اغنیاء و فقرا و نیز جوانان و بزرگسالان
5- هزینه انتقال فناوری
6- نیاز به نیروی انسانی مطلع در این زمینه ( آموزش خود IT و زبان لازم )
2-3-9- انتخاب فناوری اطلاعات مناسب
تنها در چند سال اخیر سیستمهای IT بطور چشمگیری تغییر کرده اند و این موضوع موجب شده است که بسیاری از سازمانها مجهز به ترکیبی از سیستم های قدیمی فناوری و جدیدتر باشند. سیستم های کنونی IT توسط فناوری اینترنت هدایت می شوند بطوریکه اکثر سازمانها به دنبال استفاده از این وسایل و راه اندازی اینترانت " وب سایت خصوصی " در شبکه های محلی هستند. (گیبسون ، 410:2004)
2-3-10- استفاده بهینه از فناوری اطلاعات
از مهارتهای استراتژیک افراد، استفاده بهینه از قدرت نظام های IT است در صورتی که یک سازمان بخواهد رقبای خود را پشت سر بگذارد این مهارت به یک نیاز اساسی تبدیل می شود. در طی 10 الی 15 سال گذشته ما افزایش نمایانی را در استفاده از رایانه در شرکت ها و موسسات آموزشی دیده ایم . در ابتدا رایانه ها به عنوان یک چیز فرعی مورد استفاده قرار می گرفتند اما اکنون بسیاری از این سازمانها از رایانه نه فقط بعنوان یک وسیله اصلی و الحاق شده به موضوعات مورد استفاده خود، بلکه بعنوان یک موضوع اصلی و اساسی مورد استفاده قرار می دهند. ( Sandra, downes,2000, P.2)
ویلیام آرتوماس معتقد است که استفاده از فناوری بی درنگ و مستقیماً با دریافت، استنباط و تجزیه و تحلیل دانسته ها ( مفروضات ) و اطلاعات دیگری که می تواند باعث اصلاح و بهبود تصمیم گیری و عملکردهای دیگر در یک سازمان شود همراه است. ( William-R.thomas, 2003, P, 7-8 ) .
2-3-11- نقش فن آوری اطلاعات در سازمان
سازمانها و موسسات از فن آوری اطلاعات به عنوان منبعی برای پردازش و دستیابی به اطلاعات بهره جسته اند و این فن آوری، سازمانها را در جمع آوری، نگهداری، بازیافت و بکارگیری اطلاعات در حل مسائل خود یاری کرده است. فن آوری اطلاعات علاوه بر تبدیل داده به اطلاعات، دانش برتری های رقابتی بسیاری را برای سازمانها به ارمغان آورده است از آن جمله :
* تاثیر فن آوری اطلاعات، نظام یافته است.
* این فن آوری کاملاً نفوذکننده و منتشر شونده است.
* این فن آوری شیوه زندگی را ارتقاء می دهد.
* این فن آوری ابزارهای مورد استفاده بشر را ارتقاء و متحول می سازد.
* این فن آوری تغییرات بی سابقه را میسر می سازد.
* این فن آوری اثرات سازمانی و اجتماعی بسیاری را بهمراه دارد. (صرافی زاده، 1388: 15).
فن آوری های اطلاعاتی نوین که پیوندهای بین همه گذرها را از جمله پست الکترونیکی و شبکه جهانی گستر6 را ممکن می سازد، مسایل جالبی برای سازمانهای سلسله مراتبی و سنتی پدید می آورد در حالی که نشان داده اند که استفاده از پست الکترونیکی بر جریان و جهت ارتباطات در سازمانها اثر می گذارد. [See Sproull And kiesler, 1991]
2-3-12- آماده کردن کارکنان برای پذیرش فناوری اطلاعات
مهمترین علتی که موجب شده است پروژه های IT نتوانند تاثیر مطلوب خود را در محیط کار بجا بگذارند عدم توجه به افرادی است که باید با آن کار کنند. تشویق کارمندان به پذیرش IT، دنبال کردن برنامه آموزشی و تمرین مناسب در محل کار بسیار حیاتی و ضروری است. (استیو اسلایت، : 10).
ترس و واهمه از فن آوری زمانی که افراد تسلطی ندارند یک امر طبیعی است. این ترس مخصوصاً زمانی بیشتر می شود که فن آوری ظاهری پیچیده داشته باشد و از زبانی استفاده کند که برای افراد غیر متخصص مبهم و نامفهوم باشد. بسیاری از سیستم های IT در مقایسه با سایر فن آوری های پیچیده " نظیر تلویزیون یا تلفن " تا حدودی محکوم به شکست هستند و کاربران هنوز با آن بیگانه می باشند.
برای کسب بیشترین بهره از IT کاربر باید یک زبان جدید را بیاموزد و با مهارت های مهم و جدید آشنا شود. کارکنان صرفاً زمانی می توانند کنترل IT را بدست بگیرند که برای استفاده از فن آوری آموزش کافی دیده باشند. در بخش دوم این فصل به بحث آموزش (بعنوان متغیر تعدیل کننده) پرداخته شده است.
2- تکنولوژی
از نظر لغوی، دانش فن (تکنولوژی) را می توان شامل فنونی دانست که توصیف تاریخ، فلسفه، فنون و چگونگی تجسم و شکل گیری، نقل مکان و تکامل فعالیت های فنی را در بر می گیرد.
" دانش فن" در مقابل " فن" به معنی یک تجربه مبتنی بر قوانین غیرمستقیم ( سیستمی ) قرار می گیرد که بیشتر با تفحص و تجسم بلافاصله واقعیت به دست می آید تا با یک تجربه متفکرانه. در نتیجه " دانش فنی" عبارت است از شناختن سازمان یافته و شکل گرفته فنون، در صورتی که در اصطلاح معمول ندرتاً وجه تمایز بین این دو رعایت می شود و همواره " دانش فنی" جایگزین " فن" شده است. " دانش فنی" در اصل، ترجمه کلمه تکنولوژی می باشد که ریشه انگلیسی دارد و ترکیبی است از دو کلمه لاتین تکنو به معنی فن و لوژی به معنی مطلق یا دانش.
" دانش فن" را می توان ویژگی ها یا فوت و فن انجام دادن یک فعالیت تولیدی نیز دانست که بیشتر شامل اطلاعات است تا ماشین آلات.
تکنولوژی تشکیل شده است از :
1- تکنولوژی متبلور شده در دست و ذهن انسان به صورت نیروی متخصص و کاربردی.
2- تکنولوژی متبلورشده در ابزار تولید
3- تکنولوژی مکتوب به صورت نوشته های علمی و اسناد و مدارک و طرح و نقشه و …
برای دستیابی به تکنولوژی لازم است بر مجموع عوامل تشکیل دهنده آن دست یابیم.
تکنولوژی مفهومی بسیار وسیع تر از ماشین آلات و تجهیزات دارد و انواع و اجزای گوناگونی را در بر می گیرد. چون عملیات یک مجموعه بر هم اثر می گذارند لذا انواع تکنولوژی های مورد استفاده در مجموعه بر نتایج حاصل از یکدیگر اثر می گذارند و هماهنگی بین این تکنولوژی ها لازم است تا سازمان به کارآیی و اثربخشی مطلوب دست یابد. پیشرفت نامتناسب در یک جزء از اجزای یک تکنولوژی به علت ناهماهنگی با اجزای دیگر موجب کسب نتیجه دلخواه نمی شود.
بقا و رشد یک سازمان به " توان رقابتی" آن سازمان در انجام فعالیت های خود و ایجاد مازاد بستگی دارد. توان رقابتی سازمان نیز به تکنولوژی های مورد استفاده اش بستگی دارد. بنابراین تکنولوژی و پیشرفت تکنولوژی های مهم در فعالیت های یک سازمان کلید موفقیت آن سازمان است.
هر چقدر یک تکنولوژی در ایجاد مزیت رقابتی در یک سازمان مهم تر باشد توسعه آن تکنولوژی برای سازمان از اهمیت بیشتری برخوردار است و برعکس، اگر یک تکنولوژی در افزایش توان رقابت و ایجاد مزیت برای یک مجموعه موثر نباشد پیشرفت آن برای آن مجموعه ارزشی ندارد و لذا به طور مستمر از طرف آن مجموعه حمایت نمی شود.
برنامه ریزی و اولویت بندی برای توسعه و پیشرفت تکنولوژی یک مجموعه باید با توجه به نقش و اهمیت فعالیت ها در ایجاد توان رقابتی در مجموعه انجام شود تا توسعه تکنولوژی به بهبود راندمان در انجام آن عملیات و افزایش مازاد تولیدی توسط سازمان منجر شود و امکان تخصیص منابع بیشتری برای توسعه های بعدی تکنولوژی را فراهم آورد.(ابطحی ، 1373،51)
• تکنولوژی، جهان امروز را یکپارچه کرده است.
• تکنولوژی کامپیوتر، انقلابی در سیستم های تولید ایجاد کرد به این معنی که بشر از تولید محصول واحد، دسته ای و انبوه به تولید قابل انعطاف رسید.
2-3-13- نقش مدیریت در افزایش سطح تکنولوژی
مدیریت هر مجموعه با تدوین هدف ها، تنظیم برنامه ها و تخصیص منابع، سازماندهی، تامین و پرورش نیروی انسانی، ایجاد انگیزش و رهبری و سرانجام نظارت و ارزیابی فعالیت های یک مجموعه در بقا و رشد و تحول آن مجموعه نقش اساسی دارد. تکنولوژی و پیشرفت هدفمند آن که از عوامل مهم بقا و رشد یک مجموعه است نیز تحت تاثیر نقش مهم و تعیین کننده مدیریت است. نقش مدیریت در انتقال و توسعه تکنولوژی فقط در سطح بنگاه ها و موسسات اقتصادی، اجتماعی مهم نیست، بلکه مدیریت در سطوح مختلف اداره جامعه در انتقال و توسعه تکنولوژی نقش دارد. (آذرنگ ، 1378،33)
2-3-14- انواع استراتژی های تغییر
با توجه به این که بیشتر تغییرات برنامه ریزی شده از نوع تدریجی هستند مدیران برای سود جستن از مزایای استراتژیک می توانند در سازمان چهار نوع تغییر ایجاد کنند. این چهار نوع تغییر عبارتند از : ۱ـ کالاها و خدمات، ۲ـ استراتژی و ساختار ۳ـ مردم و فرهنگ ۴ـ تکنولوژی. این عوامل بستری ارائه می کنند که می توان با توجه به چهار نوع تغییر در محیط رقابت بازار جهانی و در سطح بین المللی ایستادگی کرد. هر شرکتی از نظرمحصولات و خدمات، ساختار و سیستم ها، کارکنان و اعضای سازمان و تکنولوژی، ترکیبی خاص دارد. به هنگام ایجاد تغییر باید نوع بازارهایی که شرکت مزبور در آن ها فعال است مورد توجه قرار داد.
– تغییر در کالاها و خدمات. تغییر در محصولات و خدمات مربوط به " ارائه محصولات جدید"، " تغییر در شیوه تولید" یا به طور کامل " راه اندازی خطوط جدید" تولید می شود. معمولاً برای افزایش سهم بازار یا ایجاد بازار، دستیابی به مشتریان جدید محصولات تازه ای تولید و عرضه می شوند. برای مثال شرکت خودروسازی " جنرال موتورز" خودرو جدیدی به نام " ساترن " تولید و به بازار عرضه کرد. ارائه نوعی خدمت جدید در دانشگاه می تواند به صورت درس هایی بدون واحد (صفر واحدی) باشد که برای بزرگسالان ارایه می شود.
– تغییر در تکنولوژی. این نوع تغییر در رابطه با فرایند تولید سازمان صورت می گیرد که شامل دانش، آگاهی و مهارتی می شود که مشخص کننده میزان شایستگی سازمان است. هدف از ایجاد چنین تغییری این است که کارایی و نیز مقدار یا میزان تولید افزایش یابد. تغییر در تکنولوژی یعنی به کارگیری روشهایی (تکنیک هایی) برای ارائه محصولات یا خدمات بهتر. در این راستا امکان دارد شیوه های انجام کار، وسایل، ابزار، دستگاه ها یا شیوه های انجام امور تغییر کند. برای مثال در یک دانشگاه تغیر در تکنولوژی شامل تغییراتی می شود که در شیوه تدریس صورت می گیرد. نمونه دیگر آن تغییراتی است که یک شرکت تولید کننده وسایل و تجهیزات هواپیمایی، ساختار خط مونتاژ خود را تغییر داد تا چراغ راهنمای هواپیماها را تولید کند.
در دنیای کنونی که تغییرات به سرعت صورت می گیرد اگر شرکت به صورت دائم در حال پیشرفت نباشد یا نتواند از تکنولوژی های پیشرفته استفاده کند و در برابر تغییرات عوامل محیطی واکنش مناسب نشان ندهد پس از اندک زمانی دفتر زندگی اش بسته خواهد شد ولی هنگامی که مساله تغییر تکنولوژی مطرح می شود سازمان ها با یک وضع متناقض روبه رو می شوند زیرا شرایطی که موجب ابراز نظرها و عقاید جدید و تایید آن ها می شوند نمی توانند بستر مناسبی برای اجرای همان عقاید و نظریه ها باشند. یک سازمان خلاق و نوآور باید انعطاف پذیر باشد، به کارکنان تفویض اختیار نماید و نباید قوانین و مقررات شدید به اجرا در آورد. یک ساختار ارگانیک، پویا و انسانی می تواند موجب بروز تغییرات شود و در زمره بهترین سازمان هایی قرار می گیرد که می تواند خود را با محیط متشنج سازگار کند. (کبیری، 55: 1383)
2-3-15- خلاقیت و نوآوری
خلاقیت بکارگیری تواناییـهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است.
خلاقیت به معنای توانایی ترکیب ایده ها در یک روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایده هاست.
خلاقیت بر خلق چیز نو دلالت دارد. کائو (200۹) خلاقیت را یک فرآیند انسانی می داند که به نتیجه نو و مفید (حل مشکل فعلی یا برآورده ساختن یک نیاز) می انجامد.
نوآوری به کارگیری ایده های نوین ناشی از خلاقــیت است که می تواند یک محصول جدید، خدمت جدید یا راه حل جدید انجام کارها باشد.
نوآوری فرایــند ادراک یا ایجاد دانـش مربوط و تـبدیل آن به محصولات و خدمـات بهبود یافـته و یا جدید برای افـرادی که خواهان آنها هستند می باشد.
2-4- تعریف آموزش7
آموزش تسهیل کننده فراگیری دانش های جدید، مهارتها و تواناییهایی می باشد که مستلزم بهبود در اجرای شغل است.8
برخی از واژه ها که در بحث آموزش مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از :
یادگیری:9 فرآیندی است که در آن افراد رفتارها و پندارهایشان تغییر می یابد و به گونه ای می اندیشند و عمل می کنند و هنگامی تحقق می یابد که تغییری در رفتارها و عملکرد افراد مشاهده شود.
دانش:10 دانش ترکیبی از تجربیات، ارزشها، اطلاعات و نگرشهاست. دانش از اطلاعات و اطلاعات از داده سرچشمه می گیرد. (رمضانی، 1383: 147).
می توانیم این چند مقوله را در یک هرم جانمایی کنیم.
2-5- اهمیت آموزش کارکنان در فرایند دورکاری:
همانگونه که جوامع بشری از سنتی بودن به صنعتی شدن و از صنعتی شدن بهفرا صنعتی شدن گام برمی دارند، علوم و فنون و تکنولوژی هم رو به تکامل ، دگرگونی و پیشرفت است. به موازات این تغییرات است که اهمیت لزوم و خواص آموزش بیش از پیش ملموس می شود. آموزش در حقیقت یکی از راههای اصولی و منطقی هدایت تلاش کارکنان در سازمان است و باعث بکارگیری استعدادهای نهفته، بکار اندازی قدرت تخیل و به وجود آوردن حس انعطاف پذیری فکری لازم در کارکنان خواهد شد. (ابطحی ، 1382: 40 )
اساساً شرکتهای مهم آموزش را یک منبع استراتژیک و سرمایه گذاری با ارزش می دانند. اصولاً انسان موجودی تغییر پذیر با توانائی های بالقوه نامحدود است که می تواند تحت نظام و برنامه ریزی های آموزش بتدریج بفعل در آید. ( خبرنامه آموزش عالی، شماره 1، 1372، ص 4 )
2-6- مزایای آموزش کارکنان در فرایند دورکاری:
اهم مزایایی که در جهت نیل به اهداف سازمان می توان برای آموزش کارکنان در فرایند دورکاری قائل شد به شرح زیر خلاصه می گردد:
– افزایش کارآئی و اثربخشی ( افزایش سیکل بهره وری )
– بهبود در نحوه انجام وظیفه ( کم و کیف کار )
– کاهش زمان یادگیری دانش فنی و مهارتهای لازم
– درک اهداف سازمانی
– کاهش هزینه ها
– کاهش حوادث و ضایعات
– حل مشکلات عملیات و اصلاح روشهای عملیاتی غلط یا بی اثر
– کاهش میزان تفاوتها و افزایش قدرت خودکاری
– اصلاح روابط انسانی و رهبری و در نتیجه رفع نارضایتی و کاهش ضعف روحیه کارکنان و ایجاد ثبات بیشتر در سازمان
– بازآموزی کارکنان شایسته موجود در سازمان و آماده کردن آنها برای تصدی پستهای جدید
– افرادی را که آرزو دارند در حد توان خود، هر چه سریعتر ارتقاء یابند و در جهت پیشرفت خود حرکت نمایند به سازمان جذب می نماید
– شکوفا نمودن استعدادهای نهفته کارکنان (ابطحی ، 1382، ص 30 )
2-7- مراحل فرآیند آموزش کارکنان در دورکاری:
فرآیند آموزش از پنج مرحله تشکیل شده است:
مرحله اول: تشخیص نیازهای آموزشی که می توان از طریق بررسی سازمان، بررسی شغل های مورد نیاز موجود و بررسی کارمندان و غیره بدست آورد. این امر برای بهبود عملکرد و بهره وری سازمان حیاتی است.
مرحله دوم: تعیین اهداف آموزشی
مرحله سوم: انتخاب روش آموزش
سخنرانی، سمینار، استاد و شاگردی، روشهای شبیه سازی ( بررسی مواد خاص، ایفای نقش، تمرین شغلی و بازیهای مدیریتی و غیره ) آموزش ضمن خدمت11 ( گردش شغلی، آموزش کارگاهی، مربیگری، جانشین موقت ) ، روشهای الکترونیکی ( به کمک رایانه ، اینترنت، ویدئو کنفرانس و … )
مرحله چهارم: برنامه ریزی برای برگزاری دوره آموزش
شامل مراحل:
1- چگونگی تبیین اهداف آموزش
2- انتخاب مسئولین طرح ریزی و اجرای حدود وظایف آنها
3- انواع آموزش مورد نیاز و درجه تاکید بر آنها
4- اولویت و ارجحیت آموزش از نظر نوع و رده سازمانی
5- محل و زمان ارائه آموزشها
6- امتیازات که به دوره های آموزشی داده می شود
7- تداوم یا تناوب آموزشها
8- نحوه ارتباط و استفاده از موسسات خارج از سازمان
9- حدود هزینه های قابل قبول ( میرسپاسی ، 1380، 251 )
مرحله پنجم: ارزیابی دوره آموزش ( ارزیابی میزان رضایت کارآموزان از دوره ، میزان یادگیری بر اثر شرکت در دوره ، بررسی تغییر رفتار کارآموز و بررسی نتایج ) . ( گری دسلر، 2005: 186-154 )
این ارزیابی فقط یکبار و پس از اجرای برنامه آموزش انجام نمی پذیرد بلکه در طول اجرای برنامه بطور مستمر ارزیابی باید انجام گردد تا تطبیق عملکرد را با هدف برنامه، میسر سازد. از طریق ارزیابی نتایج آزمایش می توان میزان نسبی اثربخشی آموزشها را تعیین کرد.( سلطانی، 1380، ص 43 )
2-8- بهینه کردن آموزش کارکنان در فرایند دورکاری:
برای بهینه کردن آموزش باید به تعامل بین آموزش و یادگیری نیروی انسانی توجه بسیاری کرد. حال این بهینه کردن می تواند در استفاده از روشها و رسانه های جدید باشد ( برای افزایش سرعت و دقت در یادگیری ) یا پیدا کردن علت مشکلات و رفع آنها. در این امر استفاده از فناوری آموزشی با استفاده از فناوری اطلاعات راه گشاست.
استفاده از این فناوری با توجه به خصوصیات ذکر شده در بخش قبل ( بخش اول ) دیگر جزء لاینفک آموزش و یادگیری شده است. مباحث جدید از قبیل یادگیری بوسیله رایانه12 ، آموزش الکترونیکی13 ، آموزش از راه دور14 ، دانشگاههای مجازی15 ، آموزش به کمک اینترنت16 و یادگیری گروهی17 و تیمی و غیره را از این مقوله می توان نام برد. امروزه آموزش ممکن است در هر جایی صورت پذیرد و اساتید و مدرسان دوره ها می توانند اطلاعات بیشتری را از طریق وسایل چند رسانه ای به صورت پیوسته18 و ناپیوسته19 به فراگیران آموزش دهند.(ثاقب تهرانی ، تدین ،45:1380)
این نظام های آموزشی که مبتنی بر فناوری اطلاعات است در فرآیند آموزش بشر جایگاه مهمی یافته است. روشهای آموزش سنتی کمتر بوسیله مطالب دیجیتال و شیوه های ارائه چند رسانه ای پشتیبانی می شوند، در مقابل آن شبکه های با سرعت بالا به خوبی از آموزش از راه دور پشتیبانی می کنند و به دنبال آن فرایند آموزش و تدریس انعطاف پذیرتر از قبل شده است.
دسترس پذیری انواع متعدد نظام های یادگیری و آموزش بر این واقعیت استوار است که آموزش و تدریس مبتنی بر فناوری اطلاعات محیط گسترده تری را پوشش می دهند. با الهام از فرایند آموزش سنتی، آموزش و تدریس مبتنی بر فناوری اطلاعات دو مرحله عمده را در بر می گیرد : مرحله پدیدآوری ( تهیه و ارائه ) و مرحله آموزش. در مرحله پدیدآوری، مواد آموزشی الکترونیکی تهیه ، ذخیره و منتقل می گردد و مرحله آموزش اختصاص به استفاده و کاربری مواد آموزش الکترونیکی دارد.
2-9- مزایای استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش دورکاری:
1- دسترسی سریع فراگیران به کتابخانه ها و مراکز علمی در هر مکان و زمان
2- انجام دادن تکالیف و تحویل سریع آنها به اساتید دوره از طریق این فناوری
3- گسترش ارتباط میان فراگیران و اساتید
4- عدم مشکلات به خاطر جابجایی و هزینه های سفرهای آموزشی
5- دریافت و استفاده
1-
6- از آخرین مقالات و متون علمی در جهان
7- دسترسی به گروههای علمی و تخصصی
8- کاهش حجم استفاده از کاغذ و مواد چاپی
9- ارزیابی می تواند از راه دور و بدون مشکلات روحی و غیره انجام شود
10- استفاده از آموزش اساتید مجرب و منحصر به فرد برای تعداد بسیاری از فراگیران در مکان ها و زمانهای مختلف
11- کاهش هزینه های آموزشی ( البته در ابتدا برای استقرار این فناوری در آموزش هزینه هایی متصور است اما در طول دوره هزینه ها مستهلک می شود )
12- افزایش کیفیت و کمیت آموزشی و یادگیری
13- به اشتراک گذاشتن تجارب آموزشی و یادگیری برای اساتید و فراگیران
14- ذخیره سازی انبوهی از تجارب و متون آموزشی برای استفاده در آینده
2-10- مشکلات اجرایی استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش دورکاری:
1- اولین مشکل در زمینه بکارگیری فناوری در آموزش این است که فراگیران و کارکنان آموزشی و مدیران نتوانند به راحتی از منابع و این نوع فناوری ها استفاده کنند که این امر باز چرخه ای دوباره دارد که نیاز به آموزش، خود، این فناوری را الزامی می کند. هر فناوری جدید دارای قدرت ایجاد یک تجربه برنامه آموزشی از خود است. مارشال مک لوهان20 سالها پیش بیان کرد که " رسانه پیام است " و رابرت گانیه21 محقق یادگیری بیان می کند " یادگیری به آنچه یادگیرنده درک می کند محدود نمی شود و طراح می تواند بر درک او اثر بگذارد " پس باید با فناوری در حال تغییر همراه بود و خود را به روز کرد و بهترین روش را انتخاب کرد.
2- اکثر برنامه ها به زبان های خارجی ( بخصوص انگلیسی ) تدوین گردیده است . لذا عدم آشنایی نسبی به این مقوله، مشکلات بسیار زیادی را برای کارکنان ایجادمی کند و حتی برنامه نویسان نیز دچار مشکل می شوند. ( فریدون وردی نژاد، 23:1381 )
2-11- رویکردهای دورکاری:
بکارگیری فناوری اطلاعات به مرور زمان بر طراحی و ساختارهای سازمان اثرات شگرفی خواهد گذاشت. بعبارت دیگر با ورود فناوری های پیشرفته اطلاعاتی، فرهنگ سازمانی، زندگی کاری، فرایند مدیریت و … در سازمان دچار تغییر و تحولات اساسی می شوند و در بیشتر موارد آثار این تغییرات موجب پویایی هر چه بیشتر ساختارها ( و در نهایت منابع انسانی ) گردیده است که از آثار این امر می توان به موارد زیر اشاره کرد :
الف- کاهش ارتفاع هرم مدیریتی سازمان ( کاهش منابع انسانی ) : بکارگیری این فناوری موجب می شود که بسیاری از سازمانها از سطوح مدیریت میانی خود بکاهند . با استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات، تبادل اطلاعات بین مدیران و متخصصان بسیار انعطاف پذیر و غیر بوروکراتیک شده است. لذا این امر در حذف مدیریتهای میانی بسیار تاثیر گذار بوده است. به قول پیتر دراکر22 در سال 1988 ابراز عقیده کرده است که در 20 سال آینده در سازمانهای بزرگ رده های مدیریت به کمتر از نصف کاهش خواهد یافت و تعداد مدیران در چنین سازمانهایی کمتر از یک سوم زمان حاضر خواهد بود.
ب – سازمان با تیمهای کاری23 که بوسیله IT تشکیل می شود به سازمان سینرژی24 می دهد: با استفاده از IT سهولت بیشتری در تشکیل تیمهای کاری و بی نیاز از سرپرستان مستقیم بوجود می آورد که این تیمها در حل مشکلات عمومی و خاص شرکت بسیار موثر هستند. (حق پناهان،129:1384)
ج – افزایش نیروهای دانش گرا : استفاده از فناوری اطلاعات مستلزم وجود کارکنانی آموزش دیده و حرفه ای است که بتوانند با سیستم ها کار کنند. در بیشتر موارد سازمانها بعد از بکارگیری این فناوری، کارکنان ماهر را جایگزین کارکنان غیرماهر و متخصص کرده اند. این سیستم ها معمولاً جایگزین بسیاری از نیروهای دفتری می شوند . لذا برای کارهایی مانند ماشین نویسی، بایگانی، تعداد کارکنان اندکی لازم خواهد بود. به نظر می رسد پیدایش و ظهور این سیستم ها در سازمان احتمالاً خوشایند کسانی که قبلاً به این امور می پرداختند و با رایانه و شبکه آشنا نیستند، نخواهد بود. ( غفوریان ، 1381، ص 4 )
د – عدم تمرکز بیشتر در سازمانها : با بکارگیری این فناوری، اطلاعات بیشتری در اختیار کارکنان سازمان قرار خواهد گرفت و از آنجا که فناوری اطلاعات گسترش ارتباط بین مدیران و کارشناسان را در پی خواهد داشت، لذا به تبع آن، این پدیده موجب افزایش اختیارات و مشارکت کارشناسان در تصمیم گیری های سازمانی خواهد شد و این امر عدم تمرکز در مدیریت رده بالا را بوجود خواهد آورد.
ذ – بهبود هماهنگی و همکاری: بهبود هماهنگی و همکاری شاید یکی از بزرگترین ره آوردهای بکارگیری فناوری اطلاعات باشد. استفاده از پست الکترونیکی، ویدئو کنفرانس، تلفنهای اینترنتی و … هزینه های هماهنگی و اطلاع رسانی را بسیار پائین آورده و از طرف دیگر سرعت آن را افزایش داده است. لذا بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمانها می تواند موجب هماهنگی بهتر در تصمیم گیری ها از یک طرف و بهبود رفتار گروهی از طرف دیگر گردد. ( ازراقی ، 67:1380 )
لویت25 و ویسلر26 در سال 1980 به بررسی و پیش بینی تاثیرات فناوری اطلاعات بر سازمانها، به ویژه سازمانهای بزرگ و متوسط پرداختند. از نظر آنها این تاثیرات ، بیشتر معطوف به مدیریت میانی سازمان بودند. پیش بینی آنها این بود که مشاغل و کارهای مدیران میانی سازمان یافته تر شده و میزان بیشتری از کار آنان برنامه ریزی شده خواهد گردید. بدین ترتیب تجدید ساختاری بنیادین در سطح مدیریت میانی به وقوع خواهد پیوست ، به نحوی که گونه های بخصوصی از کارکردهای آنان به دلیل نیاز کمتر به اختیار و مهارت به سطوح پایین تر و قسمتی از کارکردها نیز به سطوح بالاتر سازمان انتقال خواهند یافت. در سازمانهای بزرگتر نیز تمرکز بیشتری پدید خواهد آمد به نحوی که مدیران ارشد ، نسبت بیشتری از برنامه ریزی و دیگر وظایف خلاقانه را خود انجام خواهند داد. (علیدوستی، 1385، ص 7 )
روکارت27 و شورت28 با بررسی نتایج مطالعات انجام شده در زمینه تاثیرات اصلی فناوری اطلاعات بر سازمانها در اواخر دهه 80 میلادی چهار دیدگاه اصلی را در این زمینه ارائه می دهند که به مختصری از این دیدگاهها اشاره می کنیم:
– دیدگاه اول:، بر تاثیرات فناوری اطلاعات بر ساختار مدیریتی ، نقشها و فرآیندهای داخلی سازمان تاکید دارد. یافته ها در این زمینه متفاوت هستند. تمرکز و یا عدم تمرکز بیشتر در تصمیم گیری، سطوح کمتر مدیریت میانی و بالاتر و تمرکز و یا عدم تمرکز بیشتر قدرت مدیریتی از جمله این موارد محسوب می شوند. ) ( Rockart, 2001, P 34
هر چند این یافته ها با یکدیگر در تعارض هستند اما پژوهشهای بعدی کاربردهای دوگانه ای را برای فناوری اطلاعات نشان می دهندکه تا حدی این مسئله را روشن می سازند. مالون29 با انجام پژوهشی به این نتیجه دست یافت که کاهش چشمگیر هزینه های فناوری اطلاعات باعث تغییر الگوی تصمیم گیری شده و کنترل غیرمتمرکز را در بسیاری از شرایط مطلوب ساخته است. وی رابطه تغییرات در الگوی تصمیم گیری را با تغییرات در هزینه های فناوری اطلاعات بررسی کرد. مطالعات او نشان می دهد که با توسعه فناوری اطلاعات و کاهش هزینه های آن بهترین راه برای تصمیم گیری از سه مرحله عبور می کند. در مرحله اول که این هزینه ها زیاد هستند بهترین راه برای تصمیم گیری ، استقلال و عدم تمرکز است. با کاهش هزینه ها در بسیاری از موقعیتها بهتر است که اطلاعات پراکنده گردآوری شده و تصمیم ها بصورت متمرکز گرفته شوند. در این صورت می توان به دیدگاهی وسیع دست یافت و بنابراین بهتر از تصمیم گیرندگان محلی و جدا از هم تصمیم گرفت. با کاهش بیشتر هزینه ها موقعیتی پدید می آید که در آن تصمیم گیرندگان مرتبط و غیرمتمرکز، موثرتر هستند. این افراد می توانند بهترین اطلاعات را از سراسر جهان با دانش و خلاقیت خود ترکیب و بهترین تصمیم را بگیرند. [ Malone , 2007,456]
دیدگاه دوم: بر پدیداری گروههای کاری مسئله محور ، مبتنی بر کار تیمی و متغیر به عنوان شکل اصلی سازمانی تمرکز دارد که با ارتباطات پشتیبانی می شوند. بر این اساس تیمها و دیگر ساختارهای تصمیم گیری موقت، زیربنای یک شکل ثابت را برای سازمان فراهم می کنند. این دیدگاه بر نقش فناوری اطلاعات در تامین هماهنگی بهتر فعالیتها برای گروه های پراکنده تاکید دارد. بهتر است این نظریه را به صورت دیاگرام هم نشان دهید.
از نظر فریسن30 نیز بر خلاف سابقه تاریخی کاربرد فناوریها در سازمانها و اداره امور دولتی که با امکان بزرگ کردن مقیاس همراه بوده اند ، فناوری اطلاعات از عدم تمرکز و کاهش مقیاس پشتیبانی می کند. بدین ترتیب از لحاظ فنی دیگر نیاز به سازمانهای بوروکراتیک و سلسله مراتبی نیست و واحدهای سازمانی کوچک، هوشمند و منعطف، سازمانهای جدید را شکل می دهند. از سوی دیگر افزایش ظرفیتهای فناوری اطلاعات در ذخیره و پردازش داده ها عملیات بزرگ مقیاس را امکان پذیر و اقتصادی ساخته است. [ Frissen, 2007,128]
دیدگاه سوم : بر این اساس استوار است که سازمانهای سلسله مراتبی در حال از دست دادن یک پارچگی خود هستند و مرزهای سازمانی خلل می یابند. این موقعیت به دلیل کاهش فزاینده هزینه های ارتباطات الکترونیکی و افزایش جریانهای اطلاعات است. واسطه گری الکترونیکی عاملی دیگر در این زمینه به حساب می آید که بر قابلیت فناوری اطلاعات در ایجاد ارتباط میان عرضه کنندگان و مصرف کنندگان گوناگون از طریق پایگاههای اطلاعات مرکزی استوار است. یکپارچگی الکترونیکی با ارتباط و اتصال محکم تر فرایندهای میان سازمانی ، عاملی دیگر برای این موضوع به حساب می آید. در این دیدگاه ، تاثیر اصلی فناوری اطلاعات بر سازمانها تنها در چگونگی انجام کارها خلاصه نمی شود بلکه تاکید بیشتر بر چگونگی سازمان دهی جریان کالاها و خدمات در زنجیره های ارزش سازمانهاست. نتایج تحقیق اسکات مورتون31 نیز تاثیر این فناوری را بر یکپارچه سازی و ادغام کارکردها در تمامی سطوح در درون و میان سازمانها بیان می کند. این پژوهش نشان می دهد که رشد ارتباطات از راه دور باعث شده است که مرزهای سازمانی نفوذ ناپذیرتر شوند و مفاهیمی مانند محل انجام، زمان انجام و انجام دهنده کار تغییر کند. بر این اساس یک پارچگی حاصل از کاربرد شبکه های کامپیوتری را می توان در چهار شکل ملاحظه کرد. یک پارچگی درون زنجیره ارزش سازمان ، ارتباط پایاپای در زنجیره های ارزش بین سازمانها ، جایگزینی بخشی از زنجیره ارزش با پیمان کاری یا ادغام و بازارهای الکترونیکی چهار شکل متداول یکپارچه سازی الکترونیکی هستند. [ Scott Morton, 2001,212]
فریسن در تحقیق خود به این مطلب اشاره می کند که افقی سازی روابط از دیگر تاثیرات فناوری اطلاعات است که از افزایش ارتباطات الکترونیکی ناشی شده است. با کاربرد این فناوری برای برقراری روابط درون و برون سازمانی به ویژه برای انتقال اطلاعات و دانش، نیازی به ساختارهای سلسله مراتبی نیست. از این رو تناظری میان شبکه های الکترونیکی و شبکه های خط مشی گذاری در حال رشد است که باعث می شود خط مشی گذاری کمتر ماهیت سلسله مراتبی داشته باشد. [Frissen2007,27]
کاسل32 در کتاب خود به این موضوع اشاره دارد که امکان ارتباط در هر زمان با عرضه کنندگان، مشتریان، پیمان کاران و کارفرمایان در سیستم اطلاعات و تصمیم گیری که فرای کانالهای ارتباطی عمودی است از دیگر قابلیتهای این فناوری به شمار می رود. نتیجه چنین ارتباطی کیفیت بالاتر اطلاعات و سازگاری بهتر واحدها و افراد درگیر در فرآیند کسب و کار است.[Castells, 2001,49]
دیدگاه چهارم: یک پارچگی کار را بر اثر یک پارچگی داده ها و سیستم ها مورد توجه قرار می دهد. در اینجا مفهوم یک پارچگی سازمانی با کاربرد فناوری اطلاعات، نتیجه طبیعی توسعه ارتباطات و دسترس پذیری بیشتر داده های مشترک تلقی می شود. بنابراین منظور از یک پارچگی در این دیدگاه یک پارچگی داده ها، ارتباطات سازمانی با تاکید بر گروهها و فرآیندهای کسب و کار از لحاظ جغرافیایی، وظیفه ای و محصولات است. سازمانهای مجزا می توانند با کاربرد این فناوری تمام و یا بخشی از زنجیره های ارزش خود را به صورت خودکار توسعه دهند و ارتباط نزدیکی با یکدیگر برقرار سازند.[Groth, 2009,176]
تاثیر فناوری اطلاعات بر چگونگی انجام کار در سازمانها یکی از موضوعات اصلی و مهم در این حوزه است. سازمانهای واقع در افقهای زمانی گوناگون با استفاده از فناوری اطلاعات به راحتی مسئله تفاوت در زمانهای خود را حل می کنند. حافظه سازمانی نیز در قالب پایگاهای اطلاعات مشترک، بدون محدودیت زمانی ، برای تمامی واحدها و اعضای سازمان قابل استفاده هستند.
کارهای اصلی مدیریت شامل هدایت و کنترل نیز از کاربردهای فناوری اطلاعات تاثیر می پذیرند. کار هدایت به اطلاعات روزآمد از تغییرات محیط بیرونی و ایده ها و واکنشهای درون سازمانی نیاز دارد که این فناوری فراهم می کند. کنترل نیز دارای دو جنبه اصلی شامل ارزیابی عملکرد سازمان در مقابل استانداردها و انجام اقدامهای اصلاحی است. دو جنبه ای که با دسترسی بیشتر به فناوری اطلاعات دچار تغییراتی اساسی می شوند. [ Scott Morton, 2001,47]
در آینده گسترش شبکه های ارتباطی، دسترسی فراگیر به اطلاعات و ظرفیت روزافزون پردازش این اطلاعات باعث می شوند که به جای ساختارها، فرآیندها و سلسله مراتب خشک و انعطاف ناپذیر عصر صنعتی، ساختارهای سازمانی سیال، پراکنده و شبکه مانند پدید آیند. در چنین شرایط متغیری، روابط بلندمدت استخدامی که بر اساس آن کارکنان وفاداری که در طول عمر کاری خود، تنها برای یک سازمان واحد کار می کنند به استثنا بدل خواهند شد.[ Institute for the future, 2002,60]
گروث33 در جای دیگر به این مطلب اشاره می کند که فناوری اطلاعات با تاثیر بر چهار متغیر معمول طراحی شامل متغیرهای ساختاری، فرآیندی، ارتباطات و روابط بین سازمانی ، فرصتهای جدیدی را برای طراحی ساختارهای سازمانی فراهم می کند. برخی از متغیرهای ناشی از کاربرد این فناوری در واقع دنباله ای از متغیرهای معمول به حساب می آیند در حالی که پاره ای از آنها کاملا از این متغیرها تمایز دارند. کاربرد فناوری اطلاعات در سازمانها پدید آمدن ساختارهای جدیدی را هم در سطح سازمان و هم در سطح محیط امکان پذیر کرده است که با ساختارهای سنتی شباهتی ندارند. [Groth, 2009,78]
لوکاس34 و بارودی35 متغیرهای ساختاری را شامل این موارد: اجزای مجازی، روابط و ارتباطات الکترونیکی، سطوح مدیریت، حیطه نظارت مدیران، خودکارسازی عملیات، جریان کار الکترونیکی، شبکه سازی الکترونیکی می دانند.[ Locas, 2004,265]
بون اوهکیم36 و لی37 اعضای گروه مدیریت دانشگاه نبراسکا در تحقیق خود تحت عنوان " بالنده ساختن آرایش درونی سیستم های اطلاعاتی در سازمان های با کیفیت بالا " با بررسی نقش سیستمهای اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در ساختار سازمانی به نتایج بدست آمده در این تحقیق اشاره می نمایند که نشان می دهد که انجام فعالیتهای کاری بدون پشتیبانی سیستم های اطلاعاتی و استفاده از فناوری اطلاعات تقریبا غیرممکن است. [Boon Oh Kim, 2008,311]
سوابق و پیشینه تحقیق:
2-12-1- سوابق تحقیق در ایران :
علی رغم اینکه موضوع دورکاری تازه و جدید به شمار می رود تاکنون تحقیقات علمی زیادی صورت نگرفته است اما در این میان با توجه به پژوهشهای پیشین می توان به موارد زیر اشاره نمود:
اسلامی (1389) به بررسی موانع اجرای دورکاری در سازمانهای دولتی پرداخته است. در این تحقیق مروری، وی اعتقاد دارد که عوامل اقتصادی ، فناوری و قانونی مهمترین موانع اجرای دورکاری در سازمانهای دولتی در کشورمان به شمار می روند.
وحیدیان (1387) به بررسی تاثیر زیر ساختهای فناوری در توسعه دورکاری در سازمانهای کشورمان پرداخته است. به اعتقاد وی تلاش برای توسعه هرچه بیشتر زیرساختهای دورکاری می تواند موجب رشد و گسترش فرهنک دورکاری در سازمانها گردد.
رضایی نژاد (1388) در تحقیقی به بررسی دیدگاه مدیران سازمانهای دولتی نسبت به پذیرش دورکاری در سازمانهای خود پرداخته است. در این تحقیق میدانی که در آن با استفاده از ابزار پرسشنامه، محقق به جمع اوری اطلاعات پرداخته است ، دیدگاه 55 مدیر سازمانهای دولتی مورد پرسش قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که 75 درصد مدیران با توجه به انجام به موقع وظایف از سوی کارکنان می پذیرند که دورکاری را در سازمان خود اجرا نمایند.
2-12-2- سوابق تحقیق در خارج :
مورگان (2010) اعتقاد دارد که فرهنگ مناسب و پذیرش شرایط دورکاری و توجیه و آموزش ضمن خدمت برای کارکنان دورکار از الزامات اصلی در موفقیت دورکاری به شمار می رود.
اسکات (2010) معتقد است که در آینده سازمانهای مجازی می بایستی به دورکاری به عنوان یک استراتژی اصلی نگاه نموده و بتوانند سازمانهای خود را در دستیابی به اهداف این مهم رهنمون سازند.
دیویدسون (2008) معتقد است که فرهنگ یک سازمان می تواند برای اجرای مناسب دورکاری در سازمان کمک نماید. چنانچه سازمانهای بالنده می توانند فرصت ارایه خدمات را به شکل دورکاری به نحو احسن انجام دهند.
بلیک (1388) اعتقاد دارد که کتابداران برای برخورداری از فرایند موفق دورکاری در کارشان نیازمند نگرش مثبت و منطقی نسبت به محدودیتها و امکانات سازمانی خود هستند.
به نظر جکسون و یوهانسون(2003) رضایت کارکنان در گرو برخورداری از انگیزش لازم برای اجرای دورکاری است. انها اعتقاد دارند که اگاه سازی کارکنان از اهداف دورکاری میتواند به رضایت بیشتر انها ارتباط داشته باشد.
یوسف و شریف (2003) عوامل سازمانی و برون سازمانی را از مهمترین عوامل موفقیت اجرای دورکاری در سازمانهای خدماتی به شمار اورده است.
خلاصه نتایج سوابق تحقیق در جدول زیر مطرح شده است:
ردیف
نام محقق
سال
مفاهیم اصلی در دورکاری
1
اسلامی
1389
موانع اقتصادی ، قانونی و فناوری دورکاری
2
وحیدیان
1387
توسعه زیرساختهای دورکاری
3
رضایی نژاد
1388
تاثیر دیدگاهها و پذیرش مدیران بر دورکاری
4
مورگان
2010
فرهنگ سازمانی ، آموزش کارکنان
5
اسکات
2010
استراتژی های اصلی سازمانی
6
دیویسون
2008
فرهنگ سازمانی ، جو سازمانی
7
بلیک
1388
نگرش و دیدگاه مثبت کارکنان به دورکاری
8
جکسون و یوهانسون
2003
رضایت کارکنان و انگیزش انها
9
یوسف و شریف
2003
عوامل درون و برون سازمانی
در تحقیقات گذشته عمدتا به بررسی عوامل مختلف در دورکاری پرداخته شده است و کمتر موضوع رضایت کارکنان اشاره شده است . آنچه این تحقیق را از پژوهش های گذشته متمایز می سازد پرداختن به عواملی است که موجب رضایت کارکنان را در فرآیند دورکاری فراهم می آورد .
فهرست منابع
الف – کتب
– ال دفت، ریچارد،1378،مبانی وتئوریهای طراحی سازمان،ترجمه پارساییان واعرابی،
ترجمه پارسائیان واعرابی،تهران،دفتر پژوهشهای فرهنگی.
– الوانی،مهدی،اشرف زاده ،1387،مدیریت دورکاری راهی به سوی توسعه،انتشارات مبتکران.
– اسلامی، محسن (1389) برنامه دورکاری سازمانی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، تهران: انتشارات آییژ، انجمن مطالعات برنامه درسی ایران.
– استونر،جیمز،1382،مدیریت،ترجمه پارساییان واعرابی،تهران،انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی .
– الوانی،مهدی،1385،مدیریت عمومی،انتشارات نی،چاپ28
– اقتداری،علی،1381،سازمان ومدیریت،انتشارات مولوی ، تهران.
– اسمیت،آدام،1367،ثروت ملل؛ابراهیم زاده،انتشارات امیر کبیر.
– بیان،حسام الدین،1380،مدیریت استراتژیک،تهران،مرکز آموزش مدیریت دولتی.
– باتمان قلیچ، ایثار (1388) دورکاری در اموزش و پرورش(کار از راه دور): مزایا و راهکارها. منتشر شده در سایت راهکار مدیریت
– بلیک ، مونیکا (1388)، دورکاری برای کتابداران و اطلاع رسانان، ترجمه نادر نقشینه، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، چاپ اول، تهران.
– پرکوپنکو،ژوزف،1380،مدیریت خصوصی سازی،ترجمه اکبری،ح،داوری،د،نشر آتنا.
– پاکدامن،رضا،1374،جنبه های کاربردی خصوصی سازی ،مجمع علمی وفرهنگی مجد.
– خاکی،غلامرضا،1381،راهنمایی تدوین وطرح ونقد تحقیق،مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
– خاکی،غلامرضا،1379،روش تحقیق در مدیریت،مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
– حقیقی،محمدعلی،1380،مدیریت رفتار سازمانی،انتشارات ترمه.
– دیوید،فردآر،1386،مدیریت استراتژیک،ترجمه پارسائیان،اعرابی،انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی،چاپ دهم.
– رابینز،استیفن،1381،تئوری سازمان،ترجمه الوانی،دانایی فرد،انتشارات صفار چاپ پنجم
– سعادت،اسفندیار،1375،مدیریت منابع انسانی،تهران سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)
– سهرابی ، بهمن(1387)، دورکاری: مفاهیم و فرآیند برنامه ریزی، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، تهران،
– سلجوقی،خسرو،1386،دورکاری و مفاهیم مرتبط،،سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور.
– سرمد سعیدی،سهیل،1386،مدیریت وبرنامه ریزی استراتژیک در عمل،نشر هیات ، تهران.
– فرهنگی،علی،صفرزاده،ح،1385،روشهای تحقیق در علوم انسانی( با نگرشی بر پایان نامه نویسی)،نشر پیام پویا
– علیپور، محمدرضا(1389) ، انقلاب فراگیر کار الکترونیکی در ساختار اموزش و پرورش ، روابط عمومی وزارت اموزش و پرورش ، تهران.
– کرینر،استوآرت،1381،دیدگاه های کلیدی مدیریت،ترجمه حسین نژاد،ع،انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی.
– مولاییان ، سعید (13894) پژوهش در اموزش و پرورش از راه دور در ایران و مقایسه تطبیقی با کشورهای چین، هند، آلمان، و ژاپن، تهران: انتشارات رادنواندیش.
– مشبکی،اصغر،1387،مدیریت رفتار سازمانی،انتشارات ترمه،چاپ اول.
– مقیمی،سید محمد،1386،سازمان ومدیریت رویکرد پژوهشی،انتشارات ترمه،چاپ پنجم.
ب-مقالات(نشریات)
– اشرف زاده،فرزاد،1382،مدلی فراگیر برای دورکاری خدمات، دومین همایش برون سپاری وچشم اندازها،مجموعه مقالات.
– افتخاری ،حمید،1381،ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی0چالشها وچشم اندازها وراهبردها)،مجموعه مقالات همایش چالشها وچشم اندازهای توسعه ایران.
– الوانی، مهدی،1385، مدیریت عملکرد در نگاهی فرا سازمانی،سومین کنفرانس ملی مدیریت عملکرد،مرکز همایشهای علمی جهاد دانشگاهی .
– پرویزیان،کوروش، 1386،دورکاری وسرمایه گذاری ریسک پذیر در زنجیره ارزش؛دومین کنفرانس ملی سرمایه گذاری مخاطره پذیر.
– جهاد دانشگاهی تهران،1381،ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی استان تهران،مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت عملکرد.
– چشم براه،محسن،1386،مقاله مدیریت ریسک های برون سپاری فعالیتها، تدبیر سال هفدهم ، شماره 171.
– رازانی،علی،1381،الگوهای بین المللی ارزیابی عملکرد،مجموعه مقالات،اولین همایش ملی مدیریت عملکرد،جهاد دانشگاهی تهران.
– سرمقاله،1384،ضرورت رویکرد علمی استراتژی دورکاری،ماهنامه علمی آموزشی تدبیر، شماره 166.
– شاه محمدی،ف،1384،انتخاب فعالیت ها برای دورکاری،سازمان مدیریت صنعتی.
– شیرانی ،غلامحسین،نبی زاده،غلامرضا،1387،دورکاری در شرکتهای توزیع برق منطقه ای شهرستان اصفهان،سیزدهمین کنفرانس شبکه توزیع نیروی برق.
– عابدی، رحیم (1388 ( نقش کارآفرینان در تحول خلاق سازمانهای اداری. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه دوره اول،پاییز.
– کریمی،تورج،1385،مدل های نوین ارزیابی عملکرد سازمانی،ماهنامه تدبیر، شماره 171
– معصومی،م،1384، دورکاری استراتژیک،سازمان مدیریت صنعتی.
– مکاین تاش،کریستوفر،1387،خصوصی سازی ولی افتاد مشکلها،ترجمه عطاءالهی،م، ماهنامه علمی آموزشی تدبیر.
ج- پایان نامه ها
– اشرف زاده،فرزاد،1382،مدلی فراگیر برای دورکاری خدمات در شرکتهای صنعتی فعال در زمینه نفت وگاز،پایان نامه کارشناسی ارشد ،مهندسی صنایع،دانشگاه تهران،دانشکده مهندسی.
– اکرمی ، هادی، 1385،ارائه مدل تصمیم گیری دورکاری فعالیتهای تعمیراتی در یک سازمان نظامی ایران،پایان نامه کارشناسی ارشد ،مهندسی صنایع،دانشگاه صنعتی امیر کبیر،دانشکده مهندسی صنایع.
– شاملو،محمود1388، "ارائه مدلی جهت تعیین ترکیب بهینه دورکاری کارکنان، ساخت کالاها(قطعات)و انتخاب تامین کننده و تعین میزان سفارش بهینه به هر تامین کننده با استفاده از برنامه ریزی خطی(LP), (TOPSIS)در شرکت ایران خودرو "،پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت صنایع،دانشگاه تهران ،دانشکده مدیریت
– شهرکی،محمدرضا،1387،بررسی نقش دورکاری در ایجاد مزیت رقابتی در شرکت همکاران سیستم،پایان نامه کارشناسی مهندسی صنایع،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز،دانشکده مهندسی.
– کریمی،یوسف،1385،بررسی عوامل موثر بر دورکاری از نگاه استراتژیک دستگاه های تولیدی استان تهران،پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی ، دانشگاه شهید بهشتی تهران دانشکده مدیریت وحسابداری.
– منشی زاده،محمود، 1389،شناسایی فعالیت های قابل دورکاری به بخش خصوصی در شرکت آب وفاضلاب منطقه ای خراسان،پایان نامه مدرک دکتری مدیریت صنعتی ،دانشگاه آزاد اسلامی،واحد مشهد،دانشکده مدیریت.
د-منابع ومآخذ انگلیسی
♦- Leach, M. & Scoone, S. I. & Wynne, B., (2005), Sciences and Citizen: Globalization and the challenge of Engagement. London, Zed Books.
♦- Morgan, C. P., (2009), The consequences and limits of empowerment in financial services, Department of Management, School of Economics and Management, University of Aarhus, Vol. 19, pp. 63-83.
♦- Nelson, Robert B., (2010), Empowerment employee through delegating, small business reports, Jun. Vol 19, No 6.
♦- Scott & Aryee, E. H., (2010), Empowerment strategies: Balancing authority and responsibility. In S. strivastva(Ed), Executive power. San Francisco: Jossey – Bass.
♦- Rapp, R. A., (2006), systems of Electronic Education , Journal of consumer research, (21), pp. 381-391.
1 – Information Technology
2 – Technology
3 – Zuboff
4 – Duality
5 – Mis = Management Information System.
6 – www= world wide web
7 – Training
8 – Marcy singer 1990
9 – Learning
10 – Knowledge
11 – On- The- Job Training ( OJT )
12 – Computer Base Learning
13 – E- Learning= Electronic Learning
14 – Distance Learning or Training
15 – Virtual University
16 – Internet Assisted Learning
17 – Team or group Learning
18 – On Line
19 – Off Line
20 – Marshall Mcluhan, 1967, P.3.
21 – Robert Gagne, 1987, P.316.
22 – Peter Drucker
23 – Team Working
24 – Synergy
25 – Leavitt
26 – Whisler
27 – Rockart
28 – Short
29 – Malone
30 – Frissen
31 – Scott Morton
32 – Castells
33 – Groth
34 – Locas
35 – Baroudi
36 – Boon Oh Kim
37 – Lee, Sung M.
—————
————————————————————
—————
————————————————————
2