فصل 1: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه:
حرکت به سوی استقلال و خودکفایی کشور با تلاش در جهت بهبود وضع اجتماعی و اقتصادی روستاها و مناطق عشایری از طریق توسعه کشاورزی، دامداری و صنایع روستایی میسر می باشد.
یکی از مسایلی که جامعه ما امروز با آن روبروست مسئله رابطه افزایش جمعیت با تشدید نیاز به سرمایه گذاری جهت ایجاد فرصت های اشتغال کافی توام به منظور بهبود سطح زندگی مورد قبول می باشد که بدون آینده نگری و برنامه ریزی دقیق می تواند زمینه ساز یک بحران در آینده تلقی گردد.
تا آنجا که عملکرد گذشته نشان می دهد اقدامی اساسی در این خصوص صورت نگرفته و یا در صورت اقدام بصورت مقطعی و موردی بوده است که نمونه بارز آن شهر تهران می باشد. گسترش بی رویه شهر تهران ناشی از فقدان سیاست استقرار جمعیت در سطح کشور می باشد که نتایجی چون رشد بی رویه جمعیت، افزایش بیکاری، کاهش سطح زندگی ، آلودگی محیط زیست و دیگر مشکلات اجتماعی را در برداشته است.
بمنظور کاهش شتاب مهاجرت روستاییان به شهرها لازمست قسمتی از فعالیتهای صنعتی که عموماً مواد اولیه آنها از روستاها تامین می شوند به مناطق روستایی سوق داده شوند.
ایجاد و توسعه صنایع روستایی و گسترش فعالیتهای مواد غیر کشاورزی با توجه به نقشی که در توسعه روستاها دارد بعنوان یکی از راه حل های مناسب بایستی مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گیرد.
گسترش صنایع روستایی در تحقق اهداف زیر نقش موثری را ایفاد خواهد نمود:
1- متنوع ساختن فعالیتهای اقتصادی روستاییان و افزایش درآمد آنها
2- ایجاد فرصت های جدید شغلی در روستاها
3- ایجاد تعادل در توسعه اقتصادی و اجتماعی بین مناطق شهری و روستایی
4- کنترل مهاجرتهای بی رویه ساکنین نقاط روستایی به شهرها
واقعیت های موجود در کشورهای در حال توسعه بویژه جوامع روستایی حاکی از محدود بودن عوامل کشاورزی از جمله آب، خاک، بالا بودن نرخ جمعیت ، بالا بودن میزان جوانان جویای کار، بیکاریهای فصلی و دایمی در روستاها و عدم انتقال مواهب توسعه و رفاه شهرها بسوی روستا می باشد که این عوامل منجر به مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها گردیده و تبعات و آثار نامطلوبی را برای جوامع روستایی و شهری ایجاد نموده است.
تلاش برای فراهم نمودن زمینه های لازم به منظور ایجاد و گسترش فعالیتهایی که بتواند بنوعی اشتغال، درآمد، رفع بیکاری فصلی و دایمی و نیز جذب امکانات شهری در روستاها را موجب شوند، میتوانند عواملی موثر در کاهش اختلاف و دوگانگی بین شهرها و روستاها باشند.
در همین راستا نواحی صنعتی روستاها با هدف تجمیع صنایع روستایی منطقه یا شهرستان با فراهم نمودن امکانات زیر بنایی از قبیل آب، برق، جاده و … در یک مکان باعث ایجاد صرفه جوییهای خارجی شده و با افزایش در آمد و اشتغال در مناطق روستایی موجبات توسعه مناطق روستایی شده و به تعادل جمعیتی شهری و روستایی کشور و نیز بهره برداری بهینه از منابع کمک موثری خواهد نمود.
1-2-ضرورت تحقیق:
توسعه صنعتی روستایی یکی از اهدافی است که دولت ها در برنامه ریزیهای خود به آن توجه خاصی دارند . توسعه اقتصادی با سیاست توسعه صنعتی هنگامی عملی می شود که ابتدا پتانسیل ها و امکانات و در حقیقت مزیت نسبی صنایع در نقاط مختلف مورد بررسی قرار گرفته و سپس با توجه به این بررسیها تصمیم گیری و برنامه ریزی برای استقرار صنعت و در نتیجه توسعه صنعتی و اقتصادی صورت گیرد.
هدف از توسعه صنعتی بالا بردن توان صنعتی و در نتیجه افزایش بهره وری تولیدات صنعتی و در نهایت افزایش درآمد و اشتغال می باشد که رسیدن به همه این اهداف مستلزم تحقیقات همه جانبه در زمینه استعدادها و پتانسیل های صنعتی در منطقه می باشد. علاوه بر این مکان یابی صحیح صنایع با توجه به همه امکانات مادی و انسانی ما را به اهداف مورد نظر رهنمون خواهد ساخت.
در حقیقت با استقرار صحیح نواحی صنعتی روستایی در نواحی مستعد و کارا میتوان از اتلاف منابع جلوگیری نمود. بنابراین موضوع از هر دو جنبه فوق حائز اهمیت می باشد.
1-3- انگیزه انتخاب موضوع:
ایجاد و گسترش صنایع در مناطق روستایی کشور و طرح آن بعنوان یک شیوه تولیدی بصورت گسترده و همه جانبه و بعنوان مکمل و پشتیبان کشاورزی و افزایش درآمد شاغلان این بخش و همچنین یک جانشین نیرومند برای جذب نیروهای کار مازاد فعالیتهای بخش کشاورزی در مناطق روستایی کشورمان یکی از اهداف اساسی ایجاد و توسعه صنایع روستایی است و با توجه به تاثیر عمیقی که این بخش می تواند در ساخت اقتصادی و اجتماعی جامعه روستایی کشورمان ایفا نماید برسی نواحی صنعتی و مکان یابی علمی آنها که در حقیقت صنایع روستایی را در خود جای داده اند از اهمیت ویژه برخوردار می باشد.
1-4- اهداف تحقیق:
هدف اصلی در این تحقیق ارایه الگویی جهت استقرار نواحی صنعتی در منطقه مورد مطالعه جهت استفاده بهینه از امکانات و پتانسیل های منطقه می باشد.
سایر اهداف عبارتند از:
الف) مکان یابی نواحی صنعتی جهت استقرار آنها در نواحی مستعد به منظور افزایش نقش آنها در رشد و توسعه اقتصادی مناطق روستایی
ب) شناخت امکانات بالقوه مناطق روستایی برای ایجاد نواحی صنعتی
ج) تعیین نقاط ضعف و قوت نواحی صنعتی موجود
1-5- روش تحقیق:
روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق اسنادی ( کتابخانه ای ) می باشد . برای این منظور از پرسشنامه هاییکه در قالب چهار فرم توسط کارشناسان مدیریت صنایع روستایی جهاد کشاورزی شهرستانها در استان خراسان تکمیل گردیده , استفاده شده است .
پس از انتقال داده ها به رایانه و پردازش آنها با استفاده از برنامه نرم افزاری spss تجزیه و تحلیل آماری صورت گرفته است.
1-6- محدوده تحقیق:
محدوده این تحقیق نواحی صنعتی روستایی موجود در استان خراسان و زمان آماری آن تا پایان سال 78 می باشد.
1-7- فرضیات تحقیق:
فرضیه اول :استقرار نواحی صنعتی روستایی بر اساس شاخص های مکان یابی علمی است.
فرضیه دوم : صنایع واقع در نواحی صنعتی روستایی از مزیت بیشتری نسبت به سایر صنایع روستایی خارج از ناحیه برخوردارند .
1-8- نوع تحقیق:
با توجه باینکه این تحقیق به کاربرد مبانی نظری در میدان عمل می پردازد و می تواند نتایج آن برای بهبود وضعیت تولید موثر باشد لذا از نوع تحقیقات کاربردی می باشد.
1-9- منابع داده ها:
در این تحقیق از اطلاعات آماری موجود در مدیریت صنایع روستایی جهاد کشاورزی، اطلاعات آماری و گزارشهای منتشر شده و اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه ها استفاده شده است.
1 – 10 – دلایل استفاده از پرسشنامه های مدیریت جهاد کشاورزی
الف) محدوده تحقیق بسیار وسیع می باشد. لذا هزینه های مترتب بر آن زیاد بوده و زمان طولانی را طلب می نماید.
ب) از آنجاییکه پرسشنامه ها توسط کارشناسان مربوطه تکمیل شده است لذا از صحت بیشتری برخوردار خواهد بود و مسایل بطور بهتر مورد کارشناسی قرار گرفته است.
1-11- جامعه آماری:
جامعه آماری شامل کلیه نواحی صنعتی روستایی می باشد. تعداد کل این واحدها14 ناحیه می باشد که از این نواحی صنعتی در شهرستانهای فردوس و مشهد و بیرجند هر کدام دو ناحیه و در شهرستانهای اسفراین، قاین، گناباد ، سبزوار، تایباد، تربت حیدریه، خواف ، شیروان یک ناحیه احداث شده است.
1-12- تعریف مفاهیم:
1-12-1- ناحیه صنعتی روستایی
ناحیه صنعتی روستایی قطعه زمینی است عمران شده که در یک موقعیت مناسب (از نظر مرکزیت داشتن به چند روستا) استقرار یافته و جهت احداث صنایع روستایی بر اساس طرح جانمایی و مقررات خاص ایجاد و اداره می گردد و قبل از احداث ناحیه تمامی استعلامهای مورد نیاز از ادارات ذیربط گرفته شده و در حد امکان با استفاده از بودجه های دولتی و یا بصورت خودیاری در آن تاسیسات زیربنایی ( از قبیل آب، برق، جاده و …) ایجاد می گردد.
1-12-2- مجتمع صنعتی
مجتمع صنعتی قطعه زمینی است عمران شده با همان شرایط ناحیه صنعتی ولی دارای دو محدودیت می باشد: الف) حداکثر قابلیت استقرار دوازده واحد کارگاه صنایع روستایی را داشته باشد. ب) مساحتی برابر حداکثر که هکتار را دارا بوده و پیش بینی توسعه برای آن نباشد.(1)
1-12-3- منطقه تحت پوشش ناحیه صنعتی
یک ناحیه و یا منطقه صنعتی روستایی بخشی از یک محیط اجتماعی و اقتصادی است که در درجه اول منطقه ای را فرا می گیرد که نیروی کار از آنجا تامین می گردد و د ر وهله دوم نسبت به مناطقی که مواد اولیه ، نیرو و خدمات صنعتی از آنجا تامین می شود نقش مرکزیت داشته باشد. (1(
1-12-4- متقاضی
به کلیه کسانیکه دارای جواز تاسیس (اعم از وزارت جهاد یا وزارت صنایع و …) بوده و کارگاه آنان با استاندارهای لازم ناحیه صنعتی تطابق داشته باشد ، گویند. (1)
1-12-5-روستا
روستا عبارت از یک مرکز جمعیت وحمل سکونت و کار تعدادی خانوار است که در اراضی آن به عملیات کشاورزی اشتغال داشته و درآمد اکثریت آنان از طریق کشاورزی حاصل شود. (2)
1-12-6-توسعه
از مفهوم توسعه تعاریف متعددی شده که علیرغم اشتراک در برخی جنبه ها، از جمله پویایی و استمرار آن، هر یک از بعد خاصی بدان نگریسته اند.
برخی توسعه را مفهومی ارزشی و متعالی و فی نفسه یک ایدئولوژی می دانند. (3) برخی بر توسعه انسانی تاکید می ورزند و برخی دیگر بر داشتی صرفاً اقتصادی از آن دارند. (4) با این حال عده ای نیز بر این باورند که توسعه از فرآیندهای بسیاری تشکیل شده ، خود یک فرآیند پیچیده تغییر است. (5)
در اینجا توسعه فرآیندی پویا در نظر گرفته می شود که هدف آن تغییر در جهت بهبود شرایط برای اکثریت مردم، تامین حداقل نیازهای اساسی و ایجاد و تعمیم عدالت است.
1-12-7 – توسعه روستایی:
شامل طیف وسیعی از فعالیت های گوناگونی است که قدرت خود اتکایی مردم روستایی را افزایش داده و با از میان برداشتن موانع ساختاری، توسعه متعادل اقتصادی، اجتماعی و نواحی مشخص را همراه با توجه خاص به حدااکثر بهره برداری از منابع محلی وتوزیع عادلانه و گسترده تر منافع ناشی از توسعه دنبال می کند. (6)
1-12-8- صنایع روستایی:
در آمارگیری کارگاهی صنایع روستایی، از صنایع روستایی چنین تعریف گردیده است که:
صنایع روستایی عبارتست از صنایع متناسب با مناطق روستایی آن کشور که در قالب صنایع تبدیلی مواد کشاورزی، صنایع کوچک و صنایع دستی تعریف می شوند که مکان استقرار آنها در مناطق روستایی کشور از جمله مراکز دهستانها ، مراکز بخشها در روستاهای اقماری آنها می باشد. (7)
سازمان صنایع دستی نیز صنایع روستایی را چنین توصیف می کند:
معمولا ً به کلیه فعالیتهای غیر زراعی که در سطح مناطق روستایی انجام می گیرد، گویند که خود به دو دسته صنایع روستایی مصرفی و صنایع دستی تقسیم می شوند. (8)
اما کمیته صنایع روستایی جهاد در جدیدترین تعریف خود از صنایع روستایی آورده است که :
الف) حتی المقدور تامین کننده نیازهای کشاورزی و دامپروری و مکمل و پشتیبان آن بوده و با شرایط جغرافیایی هر منطقه متناسب بوده و مغایر رشد کشاورزی و دامی نباشد.
ب) حتی المقدور مناسب با احتیاجات روستاییان بوده و زمینه ساز خودکفایی اقتصادی و صنعتی کشور باشد.
ج) از نظر تکنولوژی در سطحی باشد که در روستاها قابل ایجاد و بهره برداری بوده و به بالا رفتن دانش فنی روستاییان کمک نماید.
د) حتی المقدور سرویس و نگهداری و تعمیر آن در محل امکانپذیریباشد.
ه) تامین مواد اولیه و ابزار آلات آن حتی المقدور به ترتیب در محل یا منطقه و یا در داخل کشور میسر باشد. (9)
منابع فصل اول:
(1) اداره کل طرحهای صنعتی و بهره برداری جهاد سازندگی- اداره نواحی صنعتی ـ 1374. آیین نامه و اصول مکان یابی ، طراحی و اجرای نواحی صنعتی
(2) وثوقی- منصور- جامعه روستایی- صفحه 17
(3) میسرا. آر. پی- برداشتی نو از مسایل توسعه، گزیده مسایل اقتصادی شماره 46 صفحه 4
(4) هیران. دی. دیاس و دیگران ، درسنامه برنامه ریزی توسعه روستایی صفحه 17
(5) ماخذ (4) – صفحه 19
(6) بدری- سید علی- مکان یابی مراکز توسعه روستایی
(7) کمیته صنایع روستایی جهاد سازندگی – طرح مقدماتی آمارگیری مشخصات پایه ای کارگاههای صنایع روستایی
(8) مدیریت طرح و برنامه ریزی سازمان صنایع دستی ایران- کلیاتی در باره صنایع دستی روستاییان ایران
(9) وزارت جهاد سازندگی – برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی – اجتماعی "کتاب دوم"
فصل دوم :
بررسی ادبیات موضوع
2-1- مقدمه:
ادبیات مربوط به تئوری مکان یابی1 این پدیده را از دو نظر مورد توجه قرار داده است اقتصاددانان این دو زاویه دید را در قالب بخش عمومی 2 و بخش خصوصی3 دسته بندی کرده اند.
بدین ترتیب که بخش عمومی یا دولت (در سطوح مختلف آن) به خاطر ملاحظاتی مانند ملاحظات سیاسی نواحی مساله دار4 ، فشارهای ناشی از بحرانهای زیست محیطی، جابجایی های منطقه ای جمعیت در دستیابی به امکانات استقرار یافته (مکان یابی شده)، توزیع منطقی و متوازن فعالیتهای اقتصادی در بین مکانهای مختلف، تامین اهداف توسعه منطقه ای و رعایت اصول و موازین عدالت اجتماعی برای امر مکان یابی بطور اعم اهمیت خاصی قائل بوده و اهتمام ویژه ای در هدایت تصمیم گیریهای مربوط به مکان یابی دارد.
همچنین بخش خصوصی یا کار فرمایان اقتصادی نیز بنا به ملاحظات مربوط به اقتصاد خرد، جهت یافتن پاسخی قانع کننده برای سه پرسش اصلی و تعیین کننده برای موضوع مکان یابی اهمیت ویژه ای قائلند. سه پرسش اساسی اقتصاد خرد، شامل اینکه چه چیزی تولید شود؟ چقدر تولید شود؟ چگونه تولید شود؟ قبل از هر پاسخی پاسخ ، پاسخ به پرسش کجا تولید شود؟ نیازمند است . بعبارت دیگر در اقتصاد خرد به ترتیب پرسش های فوق الذکر، نوع محصول ، مقیاس تولید و تکنیک تولید بشدت از مکان تولید متاثر بوده و عملاً نمیتوان بدون تعیین وضعیت مکان تولیدی در باره نوع محصول، مقیاس تولید و تکنیک تولید بحث کرد یا تصمیم گرفت.
2-2- مبانی نظری:
بررسیهای کتابخانه ای موجود نشان می دهد که از لحاظ نظری، بطور کلی تئوری مکان یابی در تاریخچه شکل گیری اش سه مرحله تکاملی را پشت سر گذاشته است . بطوریکه میتوان نظریه پردازان این حوزه فکری را در قالب سه گروه دسته بندی کرد.
دسته اول بر محور موضوعی حداقل هزینه ها5 در مکان یابی تاکید داشته و بیشتر طرف عرضه اقتصادی موضوع را مد نظر قرار می دهد. از این دسته می توان به صاحب نظرانی مانند فون تانن 6و آلفردوبر7 اشاره کرد.
"فون تانن" با توسل به هزینه های حمل و نقل و تغییرات آن نسبت به فواصل دستیابی، نوع محصولات کشاورزی کشت شده در زمینه های اطراف شهر را تعیین می کرد. وی معتقد بود که با تکیه بر هزینه های حمل و نقل، میتوان نوع کشت و کار را در زمینه های اطراف شهر، مکان یابی کرد.
"آلفرد وبر" از دیگر صاحب نظران این دسته، مکان استقرار صنایع کارخانه ای را با تکیه بر سه عامل حمل و نقل، نیروی کار و تجمع صنعتی مورد بررسی عملی تر و منظم تری قرار می دهد. وی با تعریف شاخص مواد 8 ((MI)) که نسبت وزن مواد اولیه و وزن کالای ساخته شده می باشد و از تلفیق مواد اولیه محلی که صرفاً در موقعیت های خاص جغرافیایی مستقر هستند مانند نفت و ذغال سنگ با مواد اولیه همه جا موجود مانند شن و ماسه و … همراه با ضریب کاهش وزن مربوط به آنها، معتقد است که میتوان مکان استقرار صنایع را در محل عرضه مواد اولیه یا بازار و یا موضعی بینابین آن دو تعیین کرد و این موضوع را در قالب یک بازار مصرف و در مکان عرضه اولیه مثلث مکان یابی 9 مطرح می کند.
سومین عامل مورد توجه و بر صرفه جویهای ناشی از تجمع گرایی صنعتی می باشد که این مزایا در بهره مندی از نیروی کار ماهر، پیوند اقتصادی بین صنایع، استفاده از ساختارهای زیربنایی جمعی مانند جاده بندر، شبکه های آب، راه آهن و غیرو استفاده از خدمات شکل گرفته مانند بیمه، آتش نشانی، خدمات امنیتی و حفاظتی و غیره تعریف می کرد.
وی تنها زمانی استقرار در تجمع های صنعتی را توصیه می کند که میزان صرفه جوییهای ناشی از تجمع گرایی برابر یا بیشتر از میزان هزینه های حمل و نقل اضافی باشد.
بی توجهی نظریه های متکی بر حداقل هزینه ها در امر مکان یابی به عامل تقاضا و ظرفیت فروش در بازارهای نقاط جغرافیایی مختلف، منجر به شکل گیری نظریه تجزیه و تحلیل بازار 10گردید. در این دسته میتوان به نظریه پردازانی مانند آگوست لوش 11و کریستالر 12و پروکس13 اشاره کرد.
رویکرد فکری متمایل به طرف تقاضا امر مکان یابی را با هدف حداکثر کردن در آمدها و تسخیر هر چه بیشتر حوزه بازار و تقاضای شکل گرفته در آن پیش می برد. به عقیده "لوش" با افزایش فاصله و مسافت، میزان تقاضا کاهش می یابد بطوریکه برای کالاهای فاسد شدنی مانند مواد غذایی در فواصل دور تقاضا بسیار اندک می باشد. برای تعیین محدوده بازار "مخروط تقاضا" را مطرح می کند و معتقد است که مراکز تولیدی و حوزه تحت نفوذ آنها برای رسیدن به وضعیت تعادل و نظم هندسی ( شش گوش) از مراحل سه گانه ای که ترتیب یافته اند می گذرد و مکان استقرار خود را با تکیه بر حوزه بازار نفوذی خود تعیین می کنند.
"کریستالر" نیز در امر مکان یابی از ساختمان شش ضلعی بازار بحث می کند اساس نظریه او بر پایه نظم و آرایش فضایی مکانهای مرکزی با تاکید بر کارکردهای آن مراکز و سلسله مراتب سکونتگاهی قرار گرفته است.
2-3- نظریات مکان مرکزی
تئوری مکان مرکزی بر اساس موقعیت نسبی مکانهای مرکزی ( شهر، روستا و هر نوع مرکز هسته ای دیگر) نسبت به یکدیگر بنیاد شده است. در واقع موقعیت نسبی هر مکان مرکزی ، تحت تاثیر یک فضای رقابتی اقتصادی- اجتماعی موجود در میان مکانهای مرکزی ناحیه جغرافیایی قرار دارد.
ابداع کننده این تئوری جغرافیدان آلمانی "والتر کریستالر" بوده که تحت تاثیر تئوریهای مکانی ارایه شده توسط "فون تانن" و "وبر" قرار داشت. وی فرضیه های جدید خود را با توجه به عقاید این دو در مورد تئوری مکانی به مرحله مشاهده و آزمایش علمی در آورد. بر اساس این تئوری، توزیع فضایی مکانهای مرکزی بر مبنای اندازه، جمعیت و درجه مرکزیت اجتماعی و اقتصادی، نقش های موجود در آنها و به شکل کثیر الاضلاع های قراردادی و متداخل نمایش داده می شوند. سلسله مراتب این مکانها به گونه ای است که مکانهای مرکزی بزرگتر به تعداد کمتر و با شعاع عملکردی بیشتر و مکانهای مرکزی کوچکتر ، به تعداد بیشتر و شعاع نفوذی محدودتر و از نظر اقتصادی کم اهمیت تر در یک ناحیه جغرافیایی قرار دارند. مساحت هر رتبه از یک مکان خاص به اندازه 3 برابر پایین تر از رتبه قبلی و معادل یک سوم بالاتر از ناحیه سطح بندی آن می باشد.
در نتیجه مکانهای مرکزی بزرگتر با دارا بودن منطقه نفوذ اقتصادی وسیع تر، قادر به دربرگرفتن ناحیه نفوذ اقتصادی مکان مرکزی کوچکتر می گردند. (2) شکل شماره یک
"لوش" پس از انطباق شش ضلعی های مورد نظر کریستالر و دوران آنها بر روی یکدیگر به شش قطاع مختلف که هر یک درجات مختلفی از سلسله مراتب را مشخص می کنند، دست یافت.
به این معنی که نظام پیشنهادی او بر خلاف کریستالر که سلسه مراتب منظم و انتزاعی تری را نشان می داد، سیستمی است پیوسته از روابط مقیاسهای مختلف مراکز جمعیتی . (3) شکل شماره دو
بعبارت دیگر و بر خلاف کریستالر که بوجود سلسله مراتب بین مکانهای مرکزی معتقد بود و بر همین اساس نیز مکانهای ناحیه مورد مطالعه خویش را با توجه به میزان جمعیت و درجه مرکزیت آنها طبقه بندی نمود. لوش به وجود سلسله مراتب در بین مکانهای مرکزی ناحیه جغرافیایی اطمینان نداشت و وجود یک رابطه ممتد را میان اندازه جمعیت و درجه مرکزیت آنها قابل قبول دانست. در هر صورت وجود یک رابطه منقطع (سلسه مراتبی) و یا ممتد (غیر سلسله مراتبی) بین میزان جمعیت و تعداد و نوع نقش های موجود د رمکانهای مرکزی یک ناحیه جغرافیایی میتواند بصورت تواماً وجود داشته باشد.
بنابراین استفاده از هر دو مدل جهت نمایاندن رابطه بین متغیرهای مورد بحث قابل قبول بوده و این بستگی به انتخاب و هدف محقق در این مورد خاص دارد. (4) شکل شماره سه چهار
با وجود تشابهات چندی که در مفاهیم طرح پیشنهادی کریستالر و لوش دیده می شود در تحلیل و مفاهیم سیستمی آن دو تفاوتهایی به چشم می خورد.
با این همه اختلاف اساسی بین این دو نظریه در تعیین وسعت ایده آل شش ضلعی ها و فضای نفوذی بازارهاست. بعلاوه در شرایطی که لوش در پیاده کردن نظریه خود از کوچکترین واحدها آعاز می کند و بتدریج به فضاهای نفوذی وسیع تر می رسد، کریستالر از مکان مرکز اولیه شروع و به سطوح پایین سلسله مراتب می رسد یعنی حرکتی خلاف لوش دارد. (5)
بعد از کریستالر و لوش ، جغرافیدانان ، اقتصاددانان و برنامه ریزان دیگری نیز هر بک به نوبه خود سعی کردند در جهت قوانین اقتصادی و فاکتورهای دیگر و بر همین اساس، تئوریهای آن دو را تعمیم داده و در آن راه قدمی فراتر نهند د ر این میان میتوان از کارهای "باک من" نام برد.
او در دنباله فعالیت های کریستالر و لوش سعی نمود که فرمولی جهت خلاصه نمودن نظام روابط مراکز جمعیتی یک منطقه عرضه نماید. وی ساده ترین فرم امکان پذیر را انتخاب و یا قبول فرض کریستالر و لوش یعنی یکنواختی موقعیت جغرافیایی و در قابل فرمول ریاضی نشان داد که با افزایش اندازه جمعیت مرکز و اندازه جمعیت آستانه ای که از این مرکز سرویس میگیرد درجه آن در سیستم سلسله مراتب مرکز بالا می رود. یکی دیگر از کسانی که با پیروی از تئوری مکان مرکزی و جهت توجیه یک حوزه عرضه و تقاضا ، موفق به ابداع قانون قوه جذب مراکز گردید "ویلیام ریلی" است.
وی معتقد بود که با در دست داشتن تعداد جمعیت، فواصل و فونکسیونهای مرکزی دسته ای از مراکز جمعیتی، میتوان بر اساس حجم روابط به خصوصیات حوزه فعالیت مربوطه دست یافت. (6)
با این همه بعنوان یک ارزشیابی نهایی در تکامل تدریجی تئوری مکان یابی مرکزی باید اظهار داشت که مشکلات موجود در مدل اولیه این تئوری که فقط به توصیف توزیع فضایی مکانهای مرکزی و نقش های ارایه شده در آنها در یک نقطه از زمان می پرداخت، در مطالعات بعدی تجدید نظر شده، بر طرف شده است. تئوری تجدید نظر شده به شناخت عوامل موثر و تغییرات طرح توزیع فضایی و مرکزیت مکانهای مرکزی در یک مقطع زمانی می پردازد و بعلاوه از جغرافیای رفتاری نیز در کم و زیاد شدن مرکزیت این مکانهای مرکزی استفاده می شود. (7)
دو گونه از سازمانهای بازار روستایی وجود دارد که بنظر می رسد با الگوهای کلاسیک مکان مرکزی منطبق نیستند. این دو را نظامهای منظومه ای یا خورشیدی 14 و نظامهای شبکه ای 15 می نامند.
نظام خورشیدی، نظامی است که در آن شبکه ای از بازارها در ارتباط با یک مرکز رابط (نوعاً شهر) سازمان یافته و یک سلسله مراتب دو سطحی را ایجاد می کند. با این تعریف نظام خورشیدی می تواند بخشی از یک نظام مکان مرکزی باشد.
قطب این نظامها یک شهر مرکزی بزرگ (شهر برتر) با کارکرد اقتصادی و سیاسی است و بازارهای دهقانی موجود در حوزه کشش هر مرکز معمولاً ادواری بوده و در روستا شهرهای بسیار کوچک برقرار می شوند. آنچه که این نظامها را از دیگر الگوهای مکان مرکزی مجزا می کند این است که شهرکها یا بازارهایی با اندازه متوسط که نقش رابط را بازی می کند، وجود ندارد. بنابراین هر مرکز شهری دارای یک حوزه کشش داد و ستد نسبتاً مستقلی است. این نظامها شباهت زیادی با الگوی اداری دارند.
در این نظامها مرکز نقش بازار را نیز داراست. لیکن رقابتی که لازمه اقتصادی بودن یک الگوست در آن موجود نمی باشد. بنابراین به نظر می رسد که در این نظامها قدرت سیاسی، تعیین کننده وضعیت اقتصادی است. این وضعیت در جوامعی بوجود می آید که روابط فئودالی در آنها برقرار باشد، بویژه اگر فئودالها خود نخبگان شهری بوده و در شهر مرکزی سکونت داشته اند در این حالت فاصله عمیق طبقاتی میان مناطق شهری و روستایی بوجود می آید.
2-4- مدلهایی جهت مکان یابی
1- مدل کوله پشتی
2- مدلهای لاجیت و پروبیت
3- روش مولفه های اصلی
4- مدل رتبه بندی تاکسوندی عددی
1 – مدل کوله پشتی:
مدل کوله پشتی مورد استفاده بصورت زیر می باشد.
MA ( Z = CX
= *
s.t:Ax c
*
که در آن :
C= ماتریس شاخصهای مکان یابی
Z = ماتریس اهداف
A= ماتریس ضر ایب مربوط به خالص هزینه های طرح و استقرار آن می باشد.
مدل کوله پشتی فوق الذکر با توسل به روش برنامه ریزی خطی صفر و یک و از طریق نرم افزار کوارتروبرو مورد محاسبه قرار می گیرد.
2- مدل لاجیت و پروپیت
به منظور آزمون دخالت یا عدم دخالت عامل شانس و تصادف در مکان یابی های صورت گرفته ، مدلهای اقتصاد سنجی لاجیت و پروبیت بصورت زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
YI= B 0 + B1KOL + B2 Dist + B4 EMPL
متغیر وابسته
رابطه فوق yi متغیر وابسته مدل و مجازی می باشد و مقادیر آن بصورت زیر تعریف می شود.
چنانکه مکان I ام بعنوان ناحیه صنعتی انتخاب شود = 1
چنانکه مکان I ام بعنوان ناحیه صنعتی انتخاب شود = 0
متغیرهای مستقل
1- Kol= مجموع جوازهای صادره از طرف وزارت صنایع و جهاد برای فعالیت صنعتی در شهرستانهای محل استقرار نواحی صنعتی
2- DIST= فاصله هر ناحیه صنعتی از نزدیکترین مرکز شهری بمنظور دخالت دادن عامل مهم فاصله از جهت دسترسی به بازارهای فروش گسترده، بازارهای خدماتی و …
3- COST= هزینه های مورد نیاز برای تکمیل و راه اندازی هر ناحیه صنعتی که بصورت خالص محاسبه می شود این ارقام درآمد زایی نواحی صنعتی از آن کسر می شود.
4- EMPL= استفاده حاصله از هر ناحیه صنعتی مورد مطالعه
3- روش مولفه های اصلی
آنالیز Principl component که در فارسی به مولفه های اصلی ترجمه شده یکی از کاراترین تکنیک های تجزیه و تحلیل داده های آماری با واریانسهای چند بعدی است که میتوان آنرا یکی از کاراترین راههای خلاصه کردن تعدادی از متغیرها به شکل فشرده دانست . این تکنیک قادر است که پدیده هایی را که از لحاظ ارزیابی کمّی ، مشکلاتی دارند دسته بندی کرده و جهت توجیه آنها شاخص هایی ارایه دهد .
این روش یکی از قدیمی ترین و معروف ترین تکنیک های چند متغیره است . اما قبل از ورود دستگاههای محاسبات الکترونیکی به دلیل پیچیدگی که در محاسبات دارد مثل سایر تکنیک های چند متغیره مورد استفاده چندانی قرار نگرفته است .
از کاربردهای مهم این تکنیک کاهش حجم داده ها ، برای وقتی است که یک همبستگی خطی نسبتاً بالایی بین متغیرها وجود داشته باشد ، این کاهش از طریق انجام تبدیلاتی روی داده های اصلی صورت می گیرد بطوریکه داده های تبدیل یافته از یکدیگر مستقل می باشند که آنها را مولفه اصلی نامیده و به اختصار با PC نمایش می دهند . این روش به طریقی تنظیم می شود که چند مولفه اصلی اول ، تقریباً تمامی تغییرات را در متغیرهای اصلی تبیین می کند . برای این کار باید ضریب همبستگی میان شاخص ها و متغیرها را محاسبه کنیم .
در اینجا لازم است در زمینه رابطه بین ضریب همبستگی بین مجموعه ای از بردارها و کسینوس زوایای تشکیل شده بین آنها توضیح مختصری داده شود .
دو بردار با یکدیگر زاویه ای را تشکیل می دهند که آنرا با حرف مشخص می نماییم . اگر برابر صفر درجه باشد دو بردار بر یکدیگر منطبق و COS برابر یک خواهد بود . اگر برابر 60 درجه باشد 5/0=COS و در صورتیکه برابر 90 درجه باشد0=COS خواهد بود و وقتیکه برابر 120 درجه باشد 5/0- =COS و اگر برابر 180 درجه باشد 1- =COS خواهد بود
پس کسینوس تمام زوایا بین صفر و 180 درجه تشکیل یک منفی را می دهد که بین 1- و 1+ تغییر می کند .
پس ضریب همبستگی بین دو شاخص نیز از 1+ تا 1- تغییر می کند . ضریب همبستگی 1+ یعنی همبستگی کامل برابر قرار و هر دو در یک جهت می باشند . ضریب همبستگی صفر به معنی آن است که دو بردار متغیر با یکدیگر زاویه قائمه تشکیل می دهند و اگر متغیرها بصورت دو بردار کاملاً در جهت مخالف یکدیگر باشند ضریب همبستگی بین آنها 1- می باشد و زاویه بین این دو بردار برابر 180 درجه می باشد
بنابراین ابتدا باید ماتریس ضرایب همبستگی بین متغیرها محاسبه شود ، پس از محاسبه جدول ضریب همبستگی میان متغیرها بر اساس ضریب همبستگی ، هر دو متغیر را بصورت بردارهایی با طول واحد که دارای یک مبدا مشترک هستند بنحوی ترسیم می کنیم که کسینوس زاویه بین آنها برابر ضریب همبستگی میان دو متغیر باشد .
A4
A3
A2
A1
95/0
45/0
79/0-
1
A1
94/0-
93/0-
1
79/0-
A2
7/0
1
99/0
45/0
A3
1
7/0
94/0
95/0
A4
مشاهده میشود که برابر 1A با 4A تا حدود زیادی همبستگی دارد . ضریب همبستگی در واقع کسینوس زاویه 18 درجه می باشد بنابراین در نمودار زیر بردار4A را با زوایه 18 درجه نسبت به بردار 1A ترسیم می نماییم . بهمین ترتیب بردار A3 را که همبستگی 7/0 با بردار 4A دارد بازاویه 45 درجه نسبت به آنها ترسیم می کنیم . سپس بردار A2 را که زاویه ای بیش از 90 درجه با سایر بردارها تشکیل می دهد ترسیم می کنیم . مشاهده می گردد که بردار A2 همبستگی زیادی با دیگر متغیرها در جهت عکس دارد
اکنون می توان مجموعه بردارهایی را که هم اکنون ترسیم شد بصورت فشرده تری درآورد .
برای این منظور محوری را ترسیم می نماییم که از مبدا بردارها بگذرد بنحوی که از هر بردار به طول واحد عمودی بر محور فرود بیاوریم تا تصویر بردار بر روی محور تشکیل شود . در این صورت این چهار بردار بر روی این محور طول های L1 و L2 و L3 و L4 خواهد بود چون بردارها هر یک به طول واحد هستند بنابراین طول تصاویرشان برابر کسینوس زاویه تشکیل شده بین بردار و محور خواهد بود . که بیان کننده همبستگی هر یک از چهار متغیر با محوراصلی یا مقیاس اصلی می باشند .
اکنون محور دیگری را عمود بر محور اول که از نقطه مبدا می گذرد ترسیم می نماییم . یکبار دیگر طول تصاویر بردارها را بر روی محور نیز اندازه گیری می نماییم طول تصاویر مغیرها روی محور بنام (ضریب مولفه های اصلی )یا باروزن خوانده می شود در ماتریس بار عامل ( ماتریس ضریب مولفه های اصلی ) بردارها از هم مستقل بوده و اطلاعات چهار شاخص را بیان می کند . بنابراین با ضریب ماتریس داده های اولیه استاندارد شده و ماتریس بار عامل در یکدیگر ، ماتریس جدیدی بنام مولفه های اصلی بدست می اید که میتوان بوسیله عملیات روش تاکسونومی عددی به رتبه بندی مناطق بر اساس ماتریس مولفه های اصلی پرداخت .
ماتریس مولفه های اصلی ماتریس بار عامل ماتریس شاخص های استاندارد شده
وقتیکه تعداد شاخص ها افزایش یابد بدون استفاده از برنامه های رایانه ای محاسبه ماتریس بار عامل امکان پذیر نخواهد بود . در این مورد لازمست از نرم افزار Spss استفاده می شود . که با بکارگیری ماتریس شاخص های استاندارد شده ، ماتریس بار عامل را می توان بدست آورد .
4 – مدل رتبه بندی تاکسونومی عددی
جهت نیل به انتخابی کامل با تکیه بر عوامل گوناگون دخیل در امر مکان یابی با استناد به مبانی تئوریک بحث، مدل رتبه بندی تاکسونومی عددی استفاده قرار می گیرد.
ویژگیهای روش تاکسونومی
روش تاکسونومی احتیاج به آمارهای سری زمانی نداشته و با تحلیل داده های مقطعی به راحتی پاسخ می د هد و با توجه به روش آمارگیری در کشورمان بهترین روش می باشد.
روش اجرایی تاکسونومی عددی
روش اجرایی آنالیز فوق بصورتی است که حتی اگر داده ها را در ابتد به صورت شاخص در نیاوریم مشکل ایجاد نمیشود زیرا در روند کار ، داده ها را استاندارد می کند .
این روش قادر بانجام دو عمل در کنار هم می باشد : اوّل آنکه یک مجموعه را بر اساس شاخص های ارایه شده به زیر مجموعه های همگن تقسیم می کند و دیگر آنکه اعضاء هر زیر مجموعه را درجه بندی می کند .
تصویری که از روش تاکسونومی در فضای دو بعدی وجود دارد با ین صورت است که اگر هر ناحیه را بصورت نقطه ای در صفحه نمایش دهیم ، این روش ابتدا نقاط همگن را مشخص کرده و سپس این نقاط همگن را بسته به فاصله شان نسبت به یک نقطه بنام " نقطه ایده ال " درجه بندی می کند .
نقاط همگن به مجموعه ای نقاطی اطلاق می شود که قابل برازنده شدن بر روی کی گراف را داشته باشند
شرح روش
مرحلّه اول : فرض کنید تعداد ناحیه مورد بررسی n و تعداد شاخص ها برای درجه بندی این نواحی m باشد . این مجموعه را می توان بصورت یک ماتریس n(m نمایش داد که در آن n تعداد نواحی و m تعداد شاخص ها می باشد . ماتریس X را بصورت زیر نشان می دهیم
مرحله دوم :
برای از بین بردن واحدهای مختلف اندازه گیری موجود در اطلاعات و متجانس کردن آنها ماتریس Z (ماتریس اتساندارد ) را بصورت زیر تعریف می کنیم که تمام شاخص ها دارای میانگین صفر و واریانس یک می باشند
که هر عنصر Ziy آن از روی ماتریس X بصورت زیر محاسبه می شود
میانگین شاخصj ام
انحراف معیار شاخص j ام
مرحله سوم :
با استفاده از ماتریس Z می توانیم فاصله هر ناحیه را نسبت به دیگر نواحی برای هر یک از شاخص ها با استفاده از فرمول
که در آن a و b هر کدام نشان دهنده یک ناحیه می باشند
با استفاده از فرمول فوق ماتریس فواصل را که فاصله های تک تک نواحی را از یکدیگر نشان می دهد بصورت زیر نمایش می دهند و بدیهی است در این ماتریس
بنابراین قطر ماتریس D صفر بودن و متقارن نیز می باشد . یعنی می توان آنرا بصورت زیر نمایش داد :
برای تعیین نواحی همگن ابتدا میانگین و انحراف معیار اعضای بردار di را محاسبه می کنیم تا اینکه حدود بالا و پایین فاصله همگنی نواحی را بدست آوریم . نواحی که در خارج از این فاصله قرارگیرند غیر همگن بوده و بنابراین حذف خواهند شد . در آنصورت بایستی با استفاده از روش " کلاستر" ابتدا نواحی همگن را جدا ساخته و سپس به روش تاکسونومی اقدام به درجه بندی هر یک از مجموعه های همگن نمود .
برای این منظور فرض میشود . li (I=1,2,……n) کوتاه ترین فاصله وl میانگین کوتاه ترین فواصل وSl انحراف معیار آنهاست و L2 , L1 دو حد بالا و پایین فاصله همگنی می باشد
اکنون دو حالت ممکن است رخ دهد
الف : بازاء هر i (i=1,2,…n) داشته باشیم L2 1l
در این حالت تمام نواحی مورد مطالعه همگن می باشند و روش تاکسونومی قادر است نواحی را درجه بندی کند
ب : li>L2
در این حالت نواحی i ام فاصله اش نسبت به نواحی دیگر غیر همگن است و بایستی از روش "کلاستر" ابتدا نواحی همگن را جدا ساخته و سپس به روش تاکسونومی اقدام به درجه بندی آنها نمود .
مرحله چهارم :
در این مرحله پس از مشخص شدن نواحی در گروه با گروههای همگن آنها را می توان دسته بندی نمود . به این منظور برای هریک از گروهها ماتریس استاندارد را تشکیل می دهیم و بزرگترین عدد هر یک از ستونها را که مربوط به شاخص های انتخابی ما است پیدا می کنیم این مقدار می توان بعنوان مقدار ایده ال در نظر گرفت .
مقدار ایده آل Z0y را در ماتریس استاندارد شده Z بصورت زیر میتوان تعریف کرد
حال را بعنوان مختصات یک نقطه فرضی در نظر می گیریم و آنرا ناحیه ایده آل می نامیم زیرا مختصات این ناحیه بزرگترین مختصات ناحیه مورد مطالعه می باشد .
فاصله ناحیه مورد نظر از ناحیه ایده آل میتواند ملاک بسیار خوبی برای رتبه بندی این نواحی نسبت به دوری یا نزدیکی شان از ناحیه ایده ال باشد بنابراین اگر فاصله ناحیه I ام از ناحیه ایده آل باشد آنگاه
میانگین
انحراف معیار
مقدار di را که همان درجای مورد نظر است بصورت زیر محاسبه می کنیم :
مقدار di همواره بین صفر و یک بوده و هر چه مقدار به صفر نزدیک تر باشد نشان دهنده نزدیکی ناحیه i ام با ناحیه ایده ال و هر چه این مقدار به یک نزدیک تر باشد نشان دهنده دوری این ناحیه از ناحیه ایده ال خواهد بود
روش کلاستر :
همانطور که اشاره شد اگر بعد از قسمت همگن ، حالت دوم رخ دهد بایستی با استفاده از روش کلاستر اقدام به تعیین مجموعه های همگن نواحی نمود . برای این منظور بعد از محاسبه ماتریس فاصله ، به کمک آن دو ناحیه را که دارای کوتاهترین فاصله هستند انتخاب و آن دو را بعنوان اعضاء اولیه مجموعه همگن در نظر می گیریم . سپس از میان سایر نواحی ، آنرا که دارای کمترین فاصله نسبت به این نواحی است مشخص کرده و با تشکیل ماتریس فاصله برای این سه ناحیه اقدام بانجام تست همگنی می نماییم . اگر تست برقرار بود (حالت اول ) آنگاه این ناحیه عضو سوم اولین مجموعه همگن خواهد بود . بطریق مشابه از میان سایر نواحی آنرا که دارای کمترین فاصله نسبت به مرکز ثقل این سه ناحیه میباشد انتخاب و تست همگنی را تکرار می کنیم تا در صورت برقراری تست عضو چهارم این مجموعه نیز پیدا شود .
این سری عملیات را آنقدر ادامه میدهیم تا حالت دوم تست همگنی رخ دهد . در اینصورت مجموعه حاصله اولین مجموعه همگن خواهد بود . برای مشخص کردن سایر مجموعه های همگن از میان نواحی باقی مانده ، آن دو را که دارای کمترین فاصله هستند مشخص کرده و عیناً عملیاتی را که برای پیدا کردن اولین مجموعه همگن انجام داده بودیم ، برای پیدا کردن دومین مجموعه همگن تکرار کده تا بدین طریق تمامی مجموعه های همگن تعیین شود .
البته انجام عملیات روش کلاستر بسیار طولانی است و بدون استفاده از رایانه انجام محاسبات بسادگی امکانپذیر نمی باشد .
2-5- مطالعات و تحقیقات انجام شده در ایران
بررسی ادبیات توسعه روستایی نشان می دهد که در زمینه خاص تحقیق حاضر در کمتر مطالعه ای بعنوان موضوع اصلی مطرح بوده است. اکثر بررسی های انجام شده چه آنهایی که در سطح کلان تهیه شده و چه پژوهشهای مورد علمی و آکادمیک ، محققین خارجی در ایران تنها در بخشی از مطالعه خود به ارایه شیوه هایی در جهت رتبه بندی سکونتگاههای روستایی پرداخته اند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود.
ادبیات مربوط در قبل از انقلاب اسلامی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
دسته اول مطالعاتی است که در قالب برنامه آمایش سرزمین و توسط گروهی از مشاوران خارجی مانند "سیتران" و "بتل" صورت گرفته است.
از این طریق نظریاتی در باره آمایش روستایی مطرح گردید که خمیرمایه آن از کم و کیف اقتصاد، تولید کشاورزی و نظام جغرافیایی و اداری است.
خطوط کلی سیاستهای توسعه روستایی، در ارتباط با گزینشهای بنیادی طرح پایه و اهدافی که مد نظر "ستیران" بود عبارتند از: پیشبرد شناخت جامعه روستایی، ایجاد شبکه بندی چند گانه از حوزه های روستایی، متنوع کردن اقتصاد غیر کشاورزی و توسعه شهرهای کوچک.
این مشاور با اعتقاد به نظام سلسله مراتبی، چهار نوع حوزه روستایی با توجه به ویژگیهای جغرافیایی مناطق مختلف کشور ارایه می کند (8)
طرح گروه مطالعاتی قبل نیز بر مبنای گروه بندی در باره روستاهای کوچک منفرد قرار داشت که بدلیل غیرواقع بینانه بودن همانند طرح قبلی در حد نوشتار باقی ماند و جهت اجرا پیگیری نشد(9)
در این دوره (قبل از انقلاب) مطالعات موردی چندی توسط محققین خارجی در خصوص طبقه بندی روستاهای ایران صورت گرفته است. لیکن به جز یک مورد (برنامه ریزی مکانی در استان فارس، نمونه کازرون) این مطالعات عمدتاً رابطه میان شهر و روستا می باشد.
"مسیرا" در مطالعه خود در استان فارس پس از معرفی برنامه ریزی مکانی ومسایل آن برای نواحی روستایی ایران، چند روش جهت تعیین سلسله مراتب سکونتگاهها را توضیح داده و سپس به راهنمائیهایی برای برنامه ریزی عمرانی یکپارچه روستایی با معرفی نمونه کازرون پرداخته است(10)
"پل انگلس" در کتاب خود " شهر و ده در ایران" سکونت و اقتصاد در حوزه آبریز کرمان "الگو و ریخت شناسی سکونت در شهر مرکزی ، شهرکها و روستاها " را مورد بحث قرار می دهد. وی شکل گیری الگوی سکونت در کرمان را تابع شرایط محیطی، تحول تاریخی و از همه مهمتر نظام تهیه و توزیع آب می داند و بر این اساس چهار نوع سکونتگاه ایجاد شده در منطقه را بدین صورت معرفی می کند:
1- شهر مرکزی 2- مراکز سطح دو منطقه ای 3- مراکز روستایی با اقتصاد کشاورزی و صنایع دستی 4- روستاها ی کوچک (11)
موضوع پژوهشی "سلسله مراتب سکونتگاهی در ایران مرکزی" حوزه نفوذ کارکردی یزد عنوان رساله دکتری "مایکل ادوارد بناین" است که طی آن وی با توسل به شیوه مطالعات مکانهای مرکزی و به کمک محاسبات ریاضی، حوزه، اقتصادی شهر یزد را تعیین کرده و سپس به بررسی نظام سکونت گزینی و تشخیص آبادیهای مرکزی و سلسله مراتب آبادیها و روابط کارکردی فیمابین آنها و نیز شهرهای استان یزد مبادرت نموده است. او بعد از انجام بررسیها 156 روستای منطقه را در چهار سطح آبادیهای عمده و اصلی، آبادیهای بزرگ، آبادیهای کوچک و دهکده ها رتبه بندی کرده و مدل مسلط در منطقه را الگوی "شهر برتر" دانسته است.
یکی از نتایج بررسی "بناین" این است که هر چه فاصله از شهر زیادتر باشد امکان اینکه آبادی پرجمعیتی بتواند کارکردهای سطح بالاتری را تهیه و تامین کند بیشتر است. در حالیکه اینگونه آبادیها هر چه به شهر نزدیکتر باشند احتمال داشتن کارکردهای سطح بالا در آنها کمتر می باشد. (12)
"و . ف. کاستلو" در پژوهش خود تحت عنوان "کاشان شهر و منطقه ای در ایران" عوامل موثر برتوزیع روستاهای منطقه را در شرایط محیطی ، نظام تهیه و توزیع آب و تا حدودی تحولات تاریخی می داند و معتقد است سنت های ایرانی و قوانین اسلامی بر ساخت و حفظ فاصله میان سکونتگاهها بویژه در بخش کویری تاثیر داشته است و در ضمن نظام " ترتیب- اندازه-" در میان سکونتگاههای منطقه قابل تبیین می باشد.
"تحلیلی از ویژگیهای منطقه ای در ایران " نمونه موردی اصفهان" پژوهشی کاربردی است که توسط دکتر اصغر طلامینایی بعمل آمده است. در قسمتی از این تحقیق با معرفی نظریات کریستالرولوش، برنامه ریزی فضایی را با استفاده از مدلهای آماری درجه مرکزیت و ویژگی بکار بسته و سکونتگاههای منطقه اصفهان را رتبه بندی می کند. وی معتقد است که عواملی همچون ناهمگونی توپوگرافی، کم آبی و اهمیت منابع آب در پیدایش مراکز جمعیتی، خصوصیات فرهنگی، عوامل سیاسی ( فان خانی و نظام ارباب رعیتی) و نظام اداری باعث شده اند که تنها در موارد ویژه ای مراکز مسکونی بصورت نسبتاً ناقص مکمل یکدیگرند. (13)
آقایان وکیل و رضوی از کارشناسان سازمان برنامه و بودجه در سال 1356 به طبقه بندی و مقایسه استانها با توجه به شاخصهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و … تحت عنوان "تعیین درجه توسعه نیافتگی کشور" نموده اند. در این تحقیق از 55 شاخص در سه بخش اقتصادی، اجتماعی و سیاسی استفاده شده است. معیارهای اقتصادی شامل 23 شاخص، معیارهای اجتماعی شامل 27 و معیارهای سیاسی شامل 6 شاخص می باشد. با توجه به شاخصهای فوق استانهای کشور از نظر توسعه یافتگی اولویت بندی شده اند که نتایج در ذیل می آید:
جدول 2-1 طبقه بندی توسعه نیافتگی 23 استان کشور در سال 56
سطح توسعه نیافتگی
استان
ردیف
سطح توسعه نیافتگی
استان
ردیف
801/0
آذربایجان غربی
13
367/0
مرکزی
1
805/0
همدان
14
654/0
اصفهان
2
825/0
لرستان
15
678/0
خوزستان
3
832/0
بوشهر
16
689/0
یزد
4
843/0
چهارمحال بختیاری
17
71/0
گیلان
5
856/0
هرمزگان
18
721/0
فارس
6
861/0
کردستان
19
741/0
سمنان
7
876/0
زنجان
20
742/0
مازندران
8
912/0
سیستان بلوچستان
21
747/0
کرمان
9
923/0
کهگیلویه و ویراحمد
22
772/0
خراسان
10
93/0
ایلام
23
773/0
کرمانشاه
11
785/0
آذربایجان شرقی
12
بعد از انقلاب اسلامی مطالعات فراوانی در زمینه طبقه بندی مراکز جمعیتی ، از سوی محققین دانشگاهی صورت گرفته که از آن میان میتوان به کار گروهی جهاد دانشگاهی بهمراهی علی محمودی در هشتگرد نظر آباد، کار تحقیقی ، تالیفی اسعدالدین نسابه، محمد کبکانی و سید محمود صدرالدین در بخش برنامه ریزی شهری دانشگاه شیراز و پایان نامه های تحصیلی بحرانی در مازندران ، شهره تاج در ورامین و محمد سلیمانی در گرمسار اشاره نمود.
اکثر این مطالعات عمدتاً بر موضوع رابطه شهر و روستا تاکید دارند و در اثنای کار با بکارگیری مدل های مشابه به طبقه بندی مراکز جمعیتی پرداخته اند. با این همه برخی از آنها روشهای جدیدی را نیز در خود دارند. از جمله "نسابه" در مقاله ای که خلاصه رساله دکتری اوست با استفاده از همبستگی متغیرهای اقتصادی- اجتماعی و کاربرد برخی از نرم افزارهای کامپیوتری ، شیوه جدید به نام "طبقه بندی مناطق روستایی با روش اختلافات مکانی" مطرح می سازد.
در سال 1370تحقیق دیگری توسط خانم پروانه کمالی دهکردی برای طبقه بندی سطح توسعه24 استان کشور با بکارگیری 76 شاخص اجتماعی، اقتصادی و … با اطلاعات سال 1365 صورت پذیرفته که نتایج تحقیق مزبور بصورت ذیل می باشد:
جدول 2-2- طبقه بندی سطح توسعه نیافتگی 24 استان کشور در سال 65
سطح توسعه نیافتگی
استان
ردیف
سطح توسعه نیافتگی
استان
ردیف
0.897
آذربایجان شرقی
13
0.772
فارس
1
0.898
خوزستان
14
0.773
اصفهان
2
0.909
هرمزگان
15
0.781
تهران
3
0.910
گیلان
16
0.779
مرکزی
4
0.919
بوشهر
17
0.812
یزد
5
0.935
آذربایجان غربی
18
0.818
کرمان
6
0.928
کرمانشاه
19
0.823
خراسان
7
0.913
لرستان
20
0.867
سمنان
8
0.936
همدان
21
0.874
کهگیلویه و بویراحمد
9
0.938
چهارمحال وبختیاری
22
0.883
سیستان بلوچستان
10
0.960
کردستان
23
0.888
زنجان
11
0.984
ایلام
24
0.891
مازندران
12
2-6- وضعیت صنایع کوچک روستایی در چند کشور در حال رشد (14)
1- هند
هند در توسعه و احیاء صنایع روستایی ید طولایی دارد. چرا که در شکل گیری و عنایت به آن نه تنها زمینه های اقتصادی در رشد آنها دخالت داشته اند بلکه عوامل سیاسی و ایدئولوژیکی در تقویت آنها نقش مهمی داشته اند.
الف: صنعت کتان بافی دستی
گاندی می گفت: تنها صنعت حقیقی برای میلیونها روستایی کتان بافی دستی است. از میان انبوه صنایع روستایی نخ ریسی دستی و بافندگی از عمده ترین آنها می باشد در سال 1932 تقریباً 2.5 میلیون نفر از جمعیت کشور به این صنعت وابسته بودند.
در سال 1953 دفتر صنایع روستایی و کتان بافی دستی از سوی دولت تاسیس شد که تعداد زیادی از موسسات کوچک روستایی را تحت پوشش خود داشت. این دفتر جهت توسعه این صنایع پیگیر وضع مقررات مالیات و ارایه برنامه جهت بازار یابی منطقی بود که این امر موجب سیر صعودی تولید کتان بافی دستی گشت.
همچنین این دفتر چرخهای جدیدی برای تولید نخ بیشتر در عرض 5 سال حدود 2.5 میلیون چرخ ریسندگی جدید تولید نمود.
می توان گفت که رشد سریع و مداوم این صنایع در هند معلول مزایایی است که این صنعت دارد که موارد ذکر شده در ذیل ، از مزایای این نوع صنعت محسوب می شود.
1) با بافت اجتماعی و اقتصادی مردم هند هماهنگی داشته و موجب اشتغال کثیری از روستاییان در محیط زندگی آنها گردد.
2) به سرمایه ، آموزش و مهارت های فنی چندانی نیاز ندارد.
3) مواد خام مورد نیاز آنها بسیار ارزان بوده و در محل قابل تامین می باشد.
4) نخ ریسی کار سنگینی نبوده ، لذا زنان و کودکان نیز می توانند به این کار مبادرت ورزند و موجب افزایش درآمد خانوار روستایی گردد.
5) نخ تهیه شده بعد از محصولات غذایی بهترین بازار فروش را به خود اختصاص می دهد و در نتیجه منبع تامین درآمد برای کشاورزان می باشد.
6) هر زمان می تو ان به آن مبادرت ورزید لذا موجب اختلال در امر کشاورزی نمی گردد.
7) به شرایط جوی وابستگی ندارد
8) با حساسیت های مذهبی مردم در تعارض نبوده لذا هر کس می تواندن به آن مبادرت ورزد.
9) می توان از آن بعنوان یکی از راههای مبارزه با قحطی استفاده نمود.
10) این صنعت می تواند روستاییان را از رکود و سستی که گرفتار آن می باشند نجات دهد.
ب) صنعت روغن کشی :
یکی دیگر از صنایع روستایی هند صنعت روغن کشی روستایی است . در کشور هند سالانه پنج میلیون تن دانه های روغنی یعنی 1.5 درصد کل دانه های روغنی جهان تولید می شود. روغن کشی در هند قسمتی بوسیله گن ها ( دستگاههای روغن کشی سنتی که در آنها از نیروی گاو استفاده می شود) و قسمتی توسط کارخانه ها صورت می گیرد.
تعداد این گن ها چهار صد هزار واحد بوده که دویست هزار نفر در آن صنعت بکار اشتغال داشته اند که ظرفیت روغن کشی آنها حدود دو میلیون تن دانه های روغن تخمین زده می شود.
ج) صنایع چرم سازی:
هندوستان قادر است سالانه 16.5 میلیون قطعه خام پوست گاو و 4.7 قطعه پوست گاومیش تولید نماید. طبق آمار سال 1951 صنعت چرم روستایی 650 هزار کارگر در استخدام خود دارد.
د) صنعت برنج پاک کنی دستی:
30 میلیون هکتار اراضی سرزمین هند تحت کشت برنج می باشد 60 درصد از شلتوک تولیدی کشور در بخش برنج پاک کنی روستایی به برنج تبدیل می شود.
ه) صنایع دیگر:
صنایع دیگری مثل صنعت شکر خام، کاغذ سازی دستی، صابون، کبریت سازی، الیاف، سفالگری، آهنگری، شیره گیری خرما ، آهک پزی و … از جمله صنایع روستایی هستند که از هند با استفاده از امکانات بالقوه دایر می باشند.
2- پاکستان
در پاکستان بخش صنایع کوچک در خلال اولین برنامه پنج ساله 60-1955 بسیار مورد توجه قرار گرفت. در سال 1966 شرکت جداگانه ای بنام شرکت صنایع کوچک غرب پاکستان بوجود آمد.
در پاکستان صنایعی که ماشین آلات تولیدی آنها به ارزش 5 میلیون روپیه است در رده صنایع کوچک قرار می گیرند. سهم بخشهای تولید صنعتی کوچک و بزرگ در تولید داخلی بین سالها 1960 و 1980 از 12 به 16 درصد افزایش یافته در حالیکه سهم بخش کشاورزی از 5.1 به 4.8 درصد کاهش یافته است. سهم صنایع کوچک در تولید ناخالص داخلی در سال 19630 به 5.1 در سال 1966 به 3.96در سال 1972 به 4.05 در سال 1980 به 4.97 درصد رسیده است.
3- اندونزی
در اندونزی موسسات کوچک با توجه به محصولات محلی در مناطق روستایی قرار گرفته اند. در این کشور هیچ تفاوت بین موسسات کوجک و موسسات روستایی گذارده نمی شود چرا که بیش از 90% از موسسات کوچک و گروه صنایع روستایی در مناطق روستایی می باشند که هر یک از یک تا چهار نفر را در استخدام خود دارد. در اندونزی واحدی که بین 19-5 کارگر داشته باشد در رده یک موسسه کوچک قرار می گیرد اما بانک اندونزی موسسه کوچک را بوسیله ارقام مالی مشخص می کند.
گروه صنعتی در سال 1974 تحلیلی از تولیدات صنعتی ارایه کرده اند که نشان می دهد گروههای صنعتی کوچک روستایی و خانگی از نظر تعداد 99.4 درصد و نیز از نظر اشتغال 87 درصد را شامل می شوند. صنایع کوچک و روستایی شامل صنایع غذایی، نوشابه، تنباکو، نساجی، ابزار، چرم، محصولات چوبی، مواد شیمیایی و ماشین آلات می باشد.
4- جمهوری کره:
در کره کارخانجاتی تحت نام ساموئل (saemal) در مناطق غیر شهری دایر شد. این صنایع کوچک روستایی بعنوان ابزار توسعه جوامع روستایی برای توزیع درآمد ، اشتغال و خدمات اجتماعی با شرکت فعال مردم در دستیابی به رشد اقتصادی- اجتماعی شناخته شده است. بهمین منظوی دولت معیارهای تشویقی بسیاری را برای تهییج سرمایه گذاریهای محلی و شرکت فعال صنعتگران شهری برگزیده است. بدین سبب زیر بناهای اساسی شامل گروههای صنعتی، خدمات اجرایی، حمایت های مالی و خدمات فراوان دیگری در شهرهای اصلی که کمتر از 20000 نفر جمعیت داشت مهیا گردید. حرکت کارخانجات ساموئل بعنوان ابزار توسعه مردم در مناطق روستایی را باید بعنوان یک استراتژی دراز مدت در کره در نظر داشت. حرکت این کارخانجات از ابتدای شروع آن در سال 1973 تاثرات مثبت و قابل لمسی بر اشتغال ، توزیع درآمد و سهم مهمی در شتاب ملی صادرات برداشته است.
در ابتدای فعالیت کارخانجات سامویل قادر بود که 17084 شغل جدید در مناطق غیر شهری بوجود آورد و تقریباً در پایان سال 1980 چهار برابر گردید یعنی به رقمی نزدیک به 64276 شغل افزایش یافت.
5- چین :
در سالهای اخیر صنعت روستایی در چین نقش بسیار مهمی را بازی کرده است. ظرف 5 سال از 1979 ارزش تولید ناخالص منابع روستایی هر سال بطور متوسط 17درصد افزایش یافت و از آهنگ رشد سالانه 14 درصدی توسعه ملی فراتر رفت.
در سالهای 1984 و 85 پیشرفت صنایع روستایی حیرت آور بود. این صنایع ظرف این دو سال به ترتیب 40 و 45 درصد رشد کرده است. بر اساس بر آوردهای موجود، ارزش کل ستانده صنایع روستایی در سال 1986 به 330 میلیارد یوآن رسید و برای اولین بار در تاریخ از کل ستانده کشاورزی فراتر رفت.
صنایع روستایی در حال حاضر 20درصد از نیروی کار مناطق روستایی چین را در اشتغال دارد و حدود 25 درصد از کل محصولات صنعتی چین را تشکیل می دهد. اکنون تولید بیش از 80 درصد از ابزارهای آهنی زراعی، 53 درصد مصالح ساختمانی، حدود 50 درصد از محصولات پوشاک و کفش، 25 درصد منسوجات ، 43 درصد سولفات آهن و 20 درصد زغال سنگ توسط فعالیتهای این بنگاه های اقتصادی روستایی انجام می یابد.
اکنون بیش از 800 بنگاه اقتصادی روستایی در زمینه تولید صادراتی تقریباً 150 قلم محصول مختلف فعالیت می کنند.
در فاصله شش سال بین 86-1980 شمار بنگاههای اقتصادی 241 برابر گردیده است و تقریباً از56000 به بیش از 12 میلیون افزایش یافته است. ارزش محصول ناخالص بنگاهها چهار برابر شده و از 6/65 میلیاردیوآن به 330 میلیاردیوآن رسیده است.
در پنج سال گذشته بیش از نیمی از افزایش درآمد جمعیت روستایی از محل منابع روستایی حاصل شده است. در سال 1985 صنایع روستایی چین 12 میلیون کارگر جدید را جذب کرد که نسبت به سال 1984، 22 درصد افزایش داشته است.
شمار کثیری از بنگاههای صنعتی روستایی، ساخت قطعات را به کارگاههای کوچک خانوادگی محول می کنند. ابزار کار این کارگاههای کوچک خانوادگی ، احتمالاً یک یا دو دستگاه تراش کوچک است که در فضای اضافی خانه محل زندگی آنان استقرار یافته است.
6-ایران
روند کاهنده جمعیت روستایی از کل جمعیت کشور طی چهار دهه گذشته بیانگر افزایش مهاجرت از روستاها به شهرهاست. برای این مساله می توان از آمار تعداد شاغلان روستاها به شهرها و نسبت شاغلان آنها بر اساس جدول شماره (2-3) استفاده کرد.
آمار جدول شماره (2-3) نشان می دهد که در چهار دهه اخیر (75-1335) تعداد شاغلان شهری 4.8 برابر و تعداد شاغلان روستایی 1.4 برابر شده است. نسبت شاغلان روستایی به شهری نیز از 227 درصد در سال 1335 به 66 درصد در سال 1375 رسیده است. بنابراین در طی چهار دهه اخیر از نسبت شاغلین روستایی به شهری 161 درصد کاسته شده است.
جدول شماره (2-4) آمار شاغلان روستایی را به تفکیک بخشهای کشاورزی، صنعت و معدن نشان می دهد. بر اساس ارقام این جدول طی چهار دهه 75-1335 به تعداد شاغلان روستایی 1.6 میلیون نفر اضافه شده است.
اما بخش کشاورزی و صنعت متفاوتی داشته است زیرا تعداد شاغلان این بخش از 1/3میلیون نفر در سال 1352 به 76/2 میلیون نفر در سال 1355 کاهش یافته و سپس به 8/2میلیون نفر در سال 1375 رسیده است . آمار نشان می دهد که در 20 ساله نخست از شمار شاغلان بخش کشاورزی 400 هزار نفر کاهش و در 20 ساله دوم حدود 80 هزار نفر به آن اضافه شده است. طی ده سال 65-1355 به تعداد شاغلان بخش کشاورزی 118 هزار نفر اضافه شه که دلیل آن توجه بیشتر دولت به بخش کشاورزی در دوران بعد از انقلاب و به ویژه در سالهای جنگ تحمیلی و تحریم اقتصادی بود. اما طی ده سال بعد (75-1365) از تعداد شاغلان این بخش 38 هزار نفر کاسته شده است.
بطور کلی کاهش جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ناشی از پیشرفت تکنولوژی ، جایگزین شدن سرمایه به جای کار یا ماشین آلات به جای نیروی انسانی است و افزایش آن در بعضی دوره ها نیز نتیجه گسترش سطح زیر کشت و استفاده از زمین هایی است که پیش از این مورد استفاده بخش کشاورزی قرار نمی گرفته است.
شاغلان بخش صنعت و معدن در چهاردهه اخیر را می توان در دو دوره بررسی کرد. در دوره بیش از انقلاب یا سالهای 55-1335 سهم شاغلان بخش صنعت و معدن از 13 درصد (517 هزار نفر) در آغاز دوره به 31 درصد (449/1 میلیون نفر) در پایان دوره افزایش یافت که خود نشاندهنده افزایش 8/2 برابری در تعداد شاغلان این بخش است.
اما در سالهای 65-1355 از تعداد شاغلان این بخش 438 هزار نفر کاسته شده است و بدین ترتیب سهم این بخش در میان شاغلان روستایی 12 درصد کاهش یافت و علت آن نبود متولی مشخص برای صنایع روستایی طی سالهای 65-1355، محدودیت های ارزی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز آن، کاهش برخی از این صنایع اعم از صنایع دستی مانند فرش یا صنایع روستایی بود که کالای مرغوبتر ار تولید آنها با قیمت ارزانتر در بازار عرضه می شد. برای نمونه جای گلیم، پلاس و جاجیم فرشهایی از جنس پلاستیک مانند موکت و به جای فرش دستباف، فرش ماشینی جایگزین آن شده است.
پس از انقلاب طی سالهای 75-1365 بار دیگر تعداد شاغلان بخش معدن و صنعت افزایش یافته و از یک میلیون نفر در سال 65 به 5/1میلیون نفر در سال 75رسید. بدین ترتیب نسبت آنها از 20 درصد به 27 درصد بالغ شده است که نشان دهنده 7 درصد افزایش می باشد.
در بخش خدمات روند اشتغال زایی کاملاً فزاینده بوده زیرا تعداد شاغلان این بخش از 380 هزار نفر در سال 35 به 3/1 میلیون نفر در سال 75 رسیده است که معادل 957 هزار نفر اضافه شد ه است و سهم این بخش در اشتغال روستایی از 9 درصد به 22 درصد افزایش یافته است.
جدول 2-3 آمار جمعیت و شاغلان روستایی در چهار دهه اخیر ( به هزار نفر)
1375
1370
1365
1355
1345
1335
شرح
60055
55837
49445
33709
25789
18955
جمعیت کشور
23026
23637
22349
17854
15994
13001
جمعیت روستایی
38
42
45
53
62
69
سهم جمعیت روستایی از جمعیت کشور
5711
5405
4988
4687
4505
4100
تعداد شاغلان روستایی
8661
7692
6014
4112
2611
1808
تعداد شاغلان شهری
66
70
83
114
172
227
نسبت شاغلان روستایی به شاغلان شهری
27
26
26
30
32
نسبت جمعیت فعال روستایی به جمعیت روستایی
جدول 2-4 آمار شاغلان بخشهای اقتصادی در روستا ( به هزار نفر)
1375
1370
1365
1355
1345
1335
شرح
5711
5405
4988
4687
4505
4100
شاغلان روستایی
91
88
87
86
89
98
نسبت جمعیت شاغل به جمعیت فعال
2841
2805
2879
2761
3183
3108
شاغلان بخش کشاورزی
1533
1215
1018
1449
841
517
شاغلان بخش صنعت و معدن
1337
1160
1037
450
406
380
شاغلان بخش خدمات
79
225
115
26
76
95
سایر
100
100
100
100
100
100
سهم کل شاغلان
50
52
57
59
71
76
سهم شاغلان بخش کشاورزی
27
22
20
31
19
13
سهم شاغلان بخش صنعت و معدن
22
21
21
10
9
9
سهم شاغلان بخش خدمات
مآخذ : مرکز آمار ، سالنامه آماری در سالهای مختلف
این تغییرات نشان می دهد که روستاییان زمانی به اشتغال در بخش خدمات روی می آورده اند که بخشهای تولیدی، اشتغال زایی خود را از دست داده بودند. زیرا در طول 20 ساله نخست تنها یک درصد به سهم شاغلان بخش خدمات افزوده شده و در سالهای 75-70 13 نیز یک درصد رشد داشته ولی تنها در دهه 65-1355 به سهم شاغلان خدمات 11درصد افزوده شده است که معادل همین نسبت از شاغلان بخش صنعت کاسته شده است. (1)
فهرست منابع فصل دوم
(1): کوسانی محمد علی- پاسبان فاطمه- ارزیابی عملکرد و مکان یابی نواحی صنعتی روستایی استان خراسان
(2): بهفروز فاطمه – تکامل تئوری مکان مرکزی – مجله رشد آموزش جغرافیا شماره 4 – صفحه 20
(3): طلامینایی اصغر- تحلیلی از ویژگیهای منطقه ای در ایران – صفحه 33
(4): بهفروز فاطمه- همان ماخذ- صفحه 21
(5): فرید یدالله- جغرافیا و شهرشناسی صفحه 24-523
(6): طلامینایی اصغر- همان ماخذ – صفحه 39
(7): بهفروز فاطمه- همان ماخذ- صفحه 23
(8): مهندسین مشاور سیتران- مطالعه استراتژی دراز مدت طرح آمایش سرزمین – جلد سوم- صفحه 105-86
(9): میسرا- آر-پی- چارچوب مکانی برنامه ریزی چند سطحی در ایران- نشریه شماره 32- سازمان برنامه و بودجه صفحه 28
(10): میسرا- آر-پی- روش برنامه ریزی مکانی برای عمران روستایی در ایران- نشریه شماره 38 – سازمان برنامه و بودجه سال 1355
(11): بحرانی محمد حسین- نظام مکان مرکزی در بخش میانی استان مازندران – صفحه 38-36
(12): مومنی مصطفی و بهرام بیگی هوشنگ- اوضاع اقتصادی – اجتماعی شهرستان تفت- صفحه 4 – 393
(13): بحرانی محمد حسین- همان ماخذ – صفحه 42-39
(14): غراب ناصرالدین- پاییز 69- صنایع کوچک روستایی در کشورهای در حال رشد
موضوع :
آمار صنعت روستا در ایران
استاد محترم :
جناب آقای پوستفروشان
تهیه کننده :
سپیده پریسای
آذر ماه 1383
موضوع :
آمار صنعت روستا در ایران
دبیر محترم :
جناب آقای میر شکاری
تهیه کننده :
محمد رضا رکنی – سعید قاسم پور
1: Location theory
2 : public sector
3 : pivate sector
4 : problem regions
5 : Least- cost- Approach
6 : Von Thunen
7 :Alfered Weber
8 : Material index
9 : Location triangle
10 : Market- Area Analysis
11 : August Losch
12 : Walter Christaler
13 : Perroux
14 : Solar system
15 : Network system
—————
————————————————————
—————
————————————————————
52