روستا 1
فهرست
شناخت موقعیت جغرافیایی استان،شهرستان،منطقه
موقعیت جغرافیایی شهرستان، حدود و وسعت، توپوگرافی و ژئومرفولوژی شهرستان ساری
وضعیت اقلیمی
درجه حرارت، بارندگی، رطوبت
علل پیدایش و سیر و تحول
شناخت حوزه نفوذ و چگونگی تامین نیاز
معرفی کلی روستا
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی، محدوده اراضی کشاورزی،منابع طبیعی روستا،ویژگیهای
جمعیتی روستا،جمعیت و خانوار،ساختار جمعیت ، سواد ،آموزش،کشاورزی،دامداری ،صنعت،خدمات،تاسیسات زیربنایی
بافت روستا
عوامل موثر در شکل گیری بافت،محله،نشانه های معماری،نحوه توزیع کاربری ها و سرانه موجود در بافت،مسکونی
تجاری، آموزشی،بهداشتی درمانی،مذهبی،فرهنگی،اداری ،آموزشی،صنعت،تاسیسات و تجهیزات روستایی،گورستان،برق
تلفن،نحوه دفع فاضلاب،سوخت،حمل و نقل،شبکه معابر
بررسی شبکه های ارتباطی
الگوی شبکه،عملکرد شبکه،گذرها و دسترسی ها
شناخت کیفیت ابنیه
بررسی مالکیت
بررسی معماری
پلان ها و نما ها
تجزیه و تحلیل و پیشنهادات
پشبینی آینده روستا
شناخت موقعیت جغرافیایی استان
موقعیت جغرافیایی شهرستان
شهرستان ساری بین 52 درجه و 56 دقیقه تا 53 درجه و 59 دقیقه طول شرقی و 35درجه و 58 دقیقه تا 36 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی واقع شده است .
شهرستان ساری دارای 5 بخش( چهاردانگه , دودانگه ، کلیجان رستاق , مرکزی و میاندورود) , سه نقطه شهری 15 دهستان , 470 آبادی شامل 371 آبادی دارای سکنه و 99 آبادی خالی از سکنه می باشد.
حدود و وسعت
این شهرستان باوسعت 3/3685 کیلومتر مربع 5/15 درصد از مساحت کل استان را شامل می شود . این شهرستان از شمال به دریای خزر , از جنوب به استان سمنان , از شرق به شهرستان نکا و از غرب به شهرستانهای جویبار , قائمشهر و سوادکوه محدود می شود .
توپوگرافی و ژئومرفولوژی شهرستان ساری
شهرستان ساری شامل دو بخش جلگه ای و کوهستانی است . اراضی جلگه ای جزء زمین های کم ارتفاع و حاصل آبرفتهای بین رودخانه ای می باشد که دارای شیب کم و گاهی پستی و بلندی جزئی می باشد . رودخانه تجن که از دامنه های البرز سرچشمه می گیرد رسوبات ریز خود را که از مواد آهکی دوره کرتاسه است ، در این اراضی به جای گذاشته است . در اراضی کوهستانی ، از سلسله جبال البرز که در منتهی الیه جنوبی شهرستان واقع است و ارتفاع متوسط آن در حدود 300متر است ،7رشته فرعی در جهت تقریباً جنوبی به شمال و مایل به غرب منشعب و در 5 الی 30کیلومتری دریای خزر با زمین یکسان می گردد . از قلل مرتفع ، شعبات هفتگانه ، جلم کوه بین دره زارم رود و گرم آب رود و قله جنوبی دشت فریم از سایر قلل
مرتفع تر است . به طور کلی جهت شیب شهرستان ساری از جنوب به شمال است .
وضعیت اقلیمی
درتقسیم بندی ناحیه ای ایران ، سواحل دریای خزر به علت هم آهنگی در ارتفاع ویژگیهای اقلیمی که بالطبع شرایط معیشتی خاصی را به وجود می آورد ، ناحیه جغرافیایی متمایزی را تشکیل می دهد . شهرستان ساری نیز از نظر تقسیمات اقلیمی جزو ناحیه معتدل خزری محسوب می شود. به علت عوامل جغرافیایی ، اختلاف چندی در سواحل شرقی و سواحل غربی این ناحیه بوجود آمده است که ساری ویژگیهای اقلیمی شرق خزر را می گیرد . این نوع اقلیم به آب و هوای صحرایی مدیترانه ای نیز معروف است .با این وجود شهرستان ساری را با توجه به شرایط ارتفاعی و استقرار در جلگه و کوهستان می توان به دو ناحیه تفکیک کرد . در ناحیه جلگه ای هوا تقریباً گرم و مرطوب با تابستان های گرم در ناحیه کوهستانی هوا نیمه مرطوب و سرد و با
تابستان های خنک می باشد .
درجه حرارت
در شهرستان ساری هر چه از شمال ( کرانه های دریای خزر ) به سمت جنوب ( ارتفاعات البرز ) پیش می رویم و هر چه از شرق به غرب شهرستان می رویم ، از میزان درجه حرارت کاسته می شود . بر اساس آمار ایستگاه سینوپتیک ساری در سال 1380 ، بهمن ماه بادمای متوسط 9/8 درجه سانتی گراد سردترین ماه و دی و آذر بادمای 9/9 و 12 درجه از ماه های سرد بوده اند . همچنین گرمترین ماه منطقه مرداد بادمای متوسط 3/28 درجه بوده و تیر و شهریور با 26 و 5/25 درجه از ماه های گرم بوده اند حداکثر مطلق درجه حرارت بادمای 37 درجه در ماه اردیبهشت و حداقل مطلق درجه حرارت در ماه بهمن با 2/0- درجه بوده است .
بارندگی
ساری مانند اکثر مناطق سواحل دریای خزر دارای بارندگی فراوان است . به طوری کلی بهار در سواحل خزر فصل خشکی است و در تابستان بر خلاف سایر نقاط کشور بارندگی نسبتا زیاد است . زمستان و بویژه پاییز نیز از لحاظ ریزش غنی می باشد .
بر اساس آمار ایستگاه سینوپتیک ساری در سال 1380 متوسط بارندگی سالیانه ساری 1/591 میلی متر بوده است از نظر توزیع ماهیانه بارش آبان با 126 میلی متر پر بارانترین ماه و آذر و دی با 7/94 و 1/59 از ماه های پر باران بوده اند و مرداد با 3/9 میلی متر کم باران ترین ماه و تیر و فروردین با 7/13 و 1/22 میلی متر از ماه های کم باران بوده اند .
با بررسی آمار بارندگی ایستگاه سینوپتیک ساری مشخص شده است که برخلاف توضیحات فوق
فصل تابستان کم باران تر از فصل بهار بوده است .
رطوبت
بر اساس آمار ایستگاه سینوپتیک ساری در سال 1380 در طی ماه های مختلف سال بین حداکثر 5/79 درصد در شهریور و حداقل 69 درصد در مرداد متغییر بوده است . گرایش تقلیل رطوبت مختصر رطوبت نسبی از غرب به شرق و از شمال به جنوب است . بدین نحو که هرچه بیشتر از ساحل دور می شویم ، میزان رطوبت نسبی نیز کاهش می یابد .
علل پیدایش روستا و سیر تحول
از مهمترین دلایل پیدایش روستای ورکی موقعیت مکانی و فضایی مناسب ، فراوانی آب ، منابع طبیعی نظیر جنگل و مراتع جنگلی و اراضی زراعی بوده است .
از نظر وجه تسمیه ، ورکی یعنن کنار کوه . که به دلیل موقعیت طبیعی روستا که در کنار کوه استقرار یافته به این نام شهرت یافت . از نظر فرهنگی و اجتماعی ، سکونت در روستا از گذشته های دور رایج بوده و ساکنان اولیه که در این مکان می زیسته اند اقوام بومی مازندرانی بوده اند . روستا داری چند طایفه مهم نظیر سامرزی ، حسنعلی ، علسارو و دوردطوار می باشد که دارای زندگی مسالمت آمیز می باشند و کمتر اختلافات قومی و قبیله ای مشاهده می شود . زبان اهالی روستا فارسی با گویش مازندرانی و دین آنها اسلام ومذهب شیعه می باشد .
شناخت حوزه نفوذ و چگونگی تامین نیاز
حوزه نفوذ یک سکونتگاه را می توان از طریق روش های مختلف مشخص کرد . یکی از این روش ها ، روش تحلیل جریان ها است. این جریانها شامل فعالیت های اقتصادی، اجتماعی ، سیاسی ، خدماتی هستند . برای تعیین حوزه نفوذ روستای ورکی ، شاخصهای آموزشی ( مدرسه ابتدایی و راهنمایی ) بهداشتی و درمانی ( خانه بهداشت ) ، اداری ( مخابرات ) ، تجاری ( فروشگاه و شرکت تعاونی روستایی ) مورد بررسی قرار گرفته است. . بر اساس بررسی های به عمل آمده ، هیچ روستایی از خدمات موجود روستای ورکی استفاده
نمی کند و بنابراین این روستا فاقد روستای حوزه نفوذ می باشد .
شناخت حوزه نفوذ و چگونگی تامین نیاز
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی
موقعیت مطلق
روستای ورکی در دهستان تنگه سلیمان بخش کلیجان رستاق به مرکزیت پایین هولار ساری واقع شده است . فاصله این روستا از مرکز شهرستان و استان 32 کیلومتر است که در 53 درجه طول جغرافیایی و 36 درجه عرض جغرافیایی واقع شده است .
موقعیت نسبی
روستای ورکی از سمت شمال به روستای آقمشهد، از غرب به جنگل های انبوه ، از جنوب به
روستای قارنسرا ، شرق به رودخانه تجن و جاده ساری دودانگه محدود می شود . فاصله این روستا
تا جاده ساری – دودانگه 4 کیلومتر است .
معرفی کلی روستا
محدوده اراضی کشاورزی
اراضی دیمی
اراضی دیمی کلاً در اراضی شیب دار اطراف روستا قرار دارند . وجود بارندگی مناسب در کلیه فصول سال این امکان را فراهم نموده تا در اراضی شیب دار روستا محصولات مناسبی بعمل آورند . بطور کلی می توان گفت که حدود اراضی زراعی دیمی در غرب ، جنوب و شمال محدود به جنگل است .
اراضی زراعی روستای ورکی به دو دسته تقسیم می شوند :
1) آبی 2) دیمی
اراضی آبی
اراضی آبی که مخصوص کشت برنج است، در اطراف رودخانه تجن قرار دارند. اراضی زراعی آبی که در ضلع شرقی روستا در مجاور رودخانه واقع است به اراضی زراعی آبی روستاهای آقمشهد در شمال ، اراضی زراعی آبی روستای قارنسرا در جنوب و در شرق به اراضی دیمی روستای لارما و واستان محدود می گردند .
منابع طبیعی روستا
منابع طبیعی روستای ورکی شامل:
1)جنگلهای انبوه 2) رودخانه و چشمه ها است.
منابع آب آشامیدنی
آب آشامیدنی روستای ورکی از طریق چند چشمه که در دامنه کوه اچو قرار داردتامین و بوسیله لوله به روش ثقلی در سطح روستا توزیع می گردد . کار لوله کشی و انتقال آب توسط جهاد سازندگی سابق در سال 1363 صورت گرفت و از نظر کیفیت نامطلوب و غیر بهداشتی است
آب کشاورزی
بر اساس اطلاعات حاصله از اهالی و شورای اسلامی روستا منابع عمده تامین آب کشاورزی روستای ورکی آبهای سطح الارضی می باشد . این منابع در درجه اول رودخانه تجن می باشد که اراضی شالیزار روستا را در اطراف این رودخانه را مشروب می کند و در درجه دوم رودخانه شیرین رود می باشد که از کوه خلیفه سرچشمه گرفته و از 3 کیلومتری شرق روستا وارد رودخانه تجن می گردد . که در طی همین مسیر اراضی زراعی آبی اطراف خود را مشروب می کند .
ویژگیهای جمعیتی روستا
فاکتورهای جمعیتی
ساختار سنی – جنسی جمعیت ، نرخ رشد ، افزایش سالیانه جمعیت مهاجر فرستی و یا مهاجر پذیری و . . .
عوامل تاثیرگذار بر فاکتورهای جمعیتی
اقتصادی – اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی
نرخ رشد
متوسط نرخ رشد سالیانه روستای ورکی در دهه 55-1345 ، 8/0 درصد ، دهه 65-1355 ، 8/0- درصد
، دهه 75-1365 ،3/4- درصد و در سال های 92-1375 ، 5/3- درصد بوده است . بیشترین نرخ رشد
جمعیت روستا در دهه 55-1345 با نرخ رشد 8/0 درصد بوده ولی در سال های اخیر رشد جمعیت به
شدت کاسته شده که نشان می دهد روستای ورکی به شدت در حال تخلیه جمعیت است .
دهه 55-45
در این دهه جمعیت روستای ورکی با نرخ رشد 8/0 درصد از 1098 در سال 1345 به 1189 نفر در سال 1355 افزایش یافت . در این دهه بخاطر اجرای برنامه اصلاحات ارضی و پیامدهای ناشی از آن ، جمعیت روستا زیاد دستخوش تحول نشده است . بطوریکه در طی این ده سال فقط 91 نفر به جمعیت روستا اضافه گشته اند . این افزایش ناشی از رشد طبیعی جمعیت است . در این دهه با شروع مهاجرتهای روستایی – شهری مواجه هستیم که مقصد اغلب این مهاجرین شهر ساری و تهران می باشد . دلایل اصلی مهاجرت روستائیان در
این دهه نبود امکانات اولیه زندگی نظیر آب ، برق ، راه و . . . . نیز پایین بودن ظرفیت های
اقتصادی روستا دانست .
دهه 65-1355
در این دهه افزایش جمعیت روستای ورکی هماهنگ با سایر روستاهای استان نبوده است . علیرغم تغییر سیاستهای دولت در مورد کنترل جمعیت و سیاستهای افزایش جمعیتی که در این دهه مد نظر بوده ، افزایش جمعیت روستای ورکی به مانند دهه قبل نبوده و در طی این ده سال نه تنها بر جمعیت روستا اضافه نشد بلکه از 1189 نفر در سال 1355 به 1095 نفر در سال 1365 کاهش یافت . یعنی بطور مطلق 94 نفر از جمعیت روستا کم شده است . نرخ رشد جمعیت در این دهه منفی 8/0 درصد بوده است . به نظر می رسد مهاجرت های خانوادگی اهالی
به شهرها بخاطر مشکلات اقتصادی و رفاهی از دلایل کاهش جمعیت روستا بوده است .
بطوریکه تعداد خانوار این روستا در سال 55 از 236 خانوار به 204 خانوار در سال 1365 کاهش
یافت . این در حالی بود که بعد خانوار از 5 نفر به 4/5 نفر افزایش یافته است .
دهه 75-65
در این دهه جمعیت روستای ورکی با نرخ رشد 3/4- درصد از 1059 نفر در سال 1365 به 704 نفر در سال 1375 رسید . که نسبت به دهه قبل 355 نفر از جمعیت آن کاسته شده است . همانطور که ملاحظه می شود کاهش جمعیت در این دهه خیلی شدیدتر از دهه های قبل بوده است . در این دهه نه تنها مهاجرت جوانان جویای کار باعث کاهش جمعیت روستا شده است، بلکه مهاجرت خانوادگی روستائیان به شهرها نیز در این امر دخیل بوده اند . بطوریکه مثل دهه قبل تعداد خانوار روستا بطور متوسط در این سال 22 خانوار کمتر از دهه قبل شده است . علت مهاجرفرستی همانطوریکه قبلاً اشاره شد ،توان اقتصادی پایین روستا و در نتیجه ناتوانی در نگهداشت جمعیت و جاذبه های مقصد مهاجرین دانست .
دهه 82-75
بر اساس آمار خانه بهداشت روستای ورکی جمعیت این روستا تا مرداد ماه سال 1392 ، 530 نفر عنوان گردیده است که نسبت به آمار خانه بهداشت در سال 1375 ، 331 نفر از جمعیت روستا کاسته شده است . نرخ رشد5/3- درصد روستا در این دهه نشان می دهد علاوه بر اینکه نرخ رشد طبیعی روستا بلحاظ بالا بودن سن افراد کاسته شده است، روستا هنوز مثل دهه های گذشته مهاجرت فرستی شدیدی داشته است. وهمانند دهه های گذشته هم خانوارها دست به مهاجرت می زنند و هم افراد جوان تحصیل کرده .
جمعیت و خانوار
تعداد خانوار روستای ورکی از 203 خانوار در سال 1345 به 236 خانوار در سال 1355افزایش و در سالهای1365 و1375بترتیب به 204 و182 خانوار کاهش یافت . بر اساس اطلاعات حاصل از خانه بهداشت روستا در سال 1392 تعداد خانوار روستا به 156 خانوار کاهش یافت . بعد خانوار نیز بر حسب سال های فوق به ترتیب 4/5 ، 5 ، 4/5 ، 9/3 و 4/3 نفر بوده است . نکته قابل توجه در مورد تعداد خانوارهای روستای ورکی این است که روند کاهش تعداد خانوار از روند شدید کاهش تعداد جمعیت متعادل تربوده است . این امر نشان می دهد که افراد جوان خانوارهای روستایی بیشتر در معرض مهاجرت بوده اند به طوری که بعد خانوار روستا در سال 1392 به 4/3 نفر رسیده است .
تحولات جمعیت روستای ورکی طی سال های 92-1345
ساختار جمعیت
ترکیب سنی جمعیت روستای ورکی برعکس کل کشور و استان از بافتی جوان برخوردار نبوده است، بطوریکه بر اساس نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس مسکن سال 1375 حدود 31 درصد از جمعیت در گروههای سنی 14-0 سال ، 57 درصد در گروه های سنی 64-15 سال و 12 درصد در گروه های سنی 65 سال و بالاتر قرار داشته اند .
این ویژگی در سال 1392 تشدید می گردد . بطوریکه بر اساس آمار خانه بهداشت روستا از مجموع 530 نفر جمعیت موجود در روستای ورکی 42 نفر معادل 8 درصد در گروههای سنی 14-0 ، 354 نفر معادل 67 درصد در گروههای سنی 64-15 سال و تعداد 134 نفر معادل 25 درصد در گروههای سنی بالاتر از 65 سال قرار داشته اند .
با مقایسه آمار سال 75 سرشماری عمومی و آمار خانه بهداشت روستا ، تغییرات قابل ملاحظه ای
در ترکیب سنی جمعیت روستا مشاهده گردیده است . بطوریکه جمعیت 14-0 در سال 92 نسبت
به سال 75 ، 4 برابر کاهش یافته و جمعیت در گروه سنی 65+ سال نیز دو برابر افزایش یافته است،
که متاثر از اعمال سیاستهای کنترلی جمعیت و اثر بخشی این سیاستها در روستا و نیز مهاجرت
جوانان در سن زاد و ولد از روستا به سوی شهرها و بازگشت سالخوردگان به زادگاه
خود است.
جمعیت روستا به تفکیک جنس و گروه سنی در سال 1392
مهاجرت
مهاجرت به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای جمعیتی تاثیرات بسزایی بر ابعاد کمی و کیفی جمعیت چون ساختار سنی ، جنسی و . . . دارد . مهاجرت در هر کانون زیستی غالباً به دو صورت( به خارج و یا مهاجرفرستی و مهاجرت به داخل یا مهاجر پذیری) مورد مطالعه قرار می گیرد . مهاجرت از لحاظ زمانی ممکن است دائمی باشد یا فصلی و موقت .
از خصیصه های جمعیتی اغلب نقاط روستایی کشور
از خصیصه های بارز سکونتگاههای شهری
علت
روستای ورکی در طی سال های 92-1375 مهاجر فرست بوده است . طی این دوره 320 نفر از جمعیت روستا بر اثر مهاجرفرستی کاسته شده است . به این ترتیب روستای ورکی با مهاجرفرستی شدید مواجه بوده و در حال تخلیه شدن می باشد . این پدیده از دهه 65-1355 آغاز گشته به نحوی که جمعیت آن از 1189 نفر در سال 1355 به 530 نفر در سال 1392 کاهش یافته است .
مهاجر فرستی
مهاجر پذیری
عدم تعادل در سازمان فضایی ملی کشور
مهاجرت فصلی
هر چند روستای ورکی در طی دهه های اخیر شدیداً مهاجر فرست بوده است و هر دهه جمعیت آن نسبت به دهه های قبل کمتر شده است ، ولی بلحاظ وجود اراضی زراعی مرغوب و چشم اندازهای طبیعی زیبا ، تعداد زیادی از خانوارهای روستایی در طی فصل گرم سال به روستا مراجعت نموده و طی 6 ماه از سال در این روستا به فعالیت کشاورزی می پردازند . این مهاجرین در فصول غیر زراعی بخاطر نبود فعالیت جنبی و نیز پایین بودن سطح زیر کشت مجبورند به شهرها جهت کسب درآمد بیشتر برگشت نمایند . تعداد این مهاجرین بنا به گفته شورای محل تقریباً حدود 700 نفر می باشند .
سواد
بر اساس اطلاعات حاصله از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 از مجموع جمعیت 6 ساله و بالاتر روستای ورکی (638 نفر) 377 نفر معادل 59 درصد افراد باسواد بوده اند . همچنین در این سال نسبت مردان باسواد 2/64 درصد و زنان باسواد 2/55 درصد بوده است .
از جمله عوامل موثر در پایین بودن سطح سواد در روستای ورکی بالا بودن تعداد جمعیت سالخورده نسبت به جمعیت جوان و نیز مهاجرت جوانان تحصیلکرده به نقاط شهری دانست .
در حال حاضر آموزش رسمی در مقطع ابتدایی در یک فضای آموزشی بصورت مختلط ارائه می گردد . در این مقطع 19 دانش آموز پسر و 14 دانش آموز دختر مشغول تحصیل می باشند .
دانش آموزان پسر و دختر در مقطع راهنمایی قبلاً در یک فضای آموزشی مجزا که در خارج بافت روستا قرار دارد مشغول به تحصیل بودند، اما در حال حاضربدلیل کاهش تعداد دانش آموز در هر دو مقطع ابتدایی و راهنمایی کلیه دانش آموزان این دو مقطع در مدرسه ابتدایی شهید آقائی که در داخل بافت روستا در پایین محله قرار داردبصورت مختلط مشغول تحصیل می باشند . تعداد دانش آموزان پسر و دختر در این مقطع بترتیب 13 و 14 نفر می باشد . همچنین دانش آموزان پسر و دختر در مقطع دبیرستان جهت ادامه تحصیل به روستای هولار یا به شهر ساری مراجعه می نمایند .
آموزش
ویژگیهای اقتصادی
بر اساس نتایج حاصله از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 از مجموع جمعیت 10 سال بالای روستا، تعداد 260 نفر معادل 45 درصد به فعالیت اشتغال داشتند . بررسی ترکیب اشتغال به لحاظ جنسی بیانگر مشارکت بالای زنان در انجام فعالیت های اقتصادی در این سال بوده است . بطوریکه 40 درصد از شاغلین روستا را زنان تشکیل می دادند .
از کل جمعیت روستای ورکی در سال 1392 ، 511 نفر معادل 4/96 درصد در سن 10 سال و بالاتر قرار دارند . از مجموع این 511 نفر 175 نفر معادل 34 درصد شاغل و مابقی خانه دار ، محصل ، بیکار و غیره هستند .
در سال 92 از کل شاغلین روستا 150 نفر در بخش کشاورزی ، 20 نفر در بخش خدمات و 5 نفر در بخش صنعت فعالیت داشته اند . به عبارت دیگر از کل جمعیت شاغل روستا در این سال 7/85 درصد در فعالیت های کشاورزی ، 9/2 درصد در بخش صنعت و 4/11 درصد در بخش خدمات فعالیت داشتند .
ترکیب اشتغال در روستای ورکی به تفکیک گروه های عمده فعالیت در سال92
قابلیتها و توانمندیهای اقتصادی روستا
کشاورزی
زراعت و باغداری
بیشتر فعالیتهای کشاورزی روستای ورکی نیز در بخش زراعت و بطور کلی بهره وری مستقیم از زمین استوار است .
بیشتر فعالیتهای کشاورزی روستای ورکی نیز در بخش زراعت و بطور کلی بهره وری مستقیم از زمین استوار است .
بر اساس اطلاعات حاصله از مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ساری در سال 1392 کل مساحت زمین های زیر کشت روستای ورکی 215 هکتار است، که از این میزان 100 هکتار به کشت برنج ، 85 هکتار گندم ، 20 هکتار جو ، 5 هکتار به باغات و 5 هکتار به سایر محصولات شامل سویا ، کلزا ، پیاز و سیر اختصاص داشته است . بدلیل وجود سرما در فصل زمستان ، کاشت درختان مرکبات در این روستا معمول نیست و مقدار کمی درختان سیاه ریشه که اکثراً جنبه خودمصرفی دارند در سطح روستا وجود دارد . به این ترتیب سرانه زمین کشاورزی به ازای هر نفر 2/1378 مترمربع و به ازای هر خانوار 6/4056 مترمربع می باشد . افزایش
جمعیت و کمبود زمین زراعی در دهه های گذشته منجر به تخریب جنگل و تبدیل آنها به زمین
زراعی در دامنه های مشرف به رودخانه تجن شده است . در حالیکه این اراضی فقط برای چند
سال حاصلدهی خوب دارند و در سالهای بعد بدلیل فرسایش خاکهای سطحی و نیز بالا بودن
هزینه تولید ، از مرغوبیت آنها کاشته می شود .
درآمد حاصله از فعالیتهای اقتصادی
کل درآمد سالیانه حاصل از فعالیت های اقتصادی 2186714900 ریال بوده که سهم بخش های کشاورزی و دامداری ، صنعت و خدمات به ترتیب 1874714900 ریال ، 72000000 ریال و 240000000 ریال می باشد. به این ترتیب درآمد سرانه خالص برای هر خانوار در روستای ورکی 14017403 ریال و برای هر فرد 4125877 ریال می باشد . ولی اگر این درآمد را با مهاجرین فصلی محاسبه نماییم سرانه برای هر فرد 1935145 ریال خواهد شد .
دامداری
هر چند پرورش دام در روستای ورکی از رونق نسبتاً مطلوبی برخوردار است ولی متاسفانه این دامها از نوع بومی کم بازده بوده و در جنگلهای اطراف روستا تالیف می شوند که خود آثار سوئی بر پوشش جنگلی منطقه خواهند داشت . با این حال دامها از منابع مهم اقتصادی برخی خانوارها بشمار می رود . بر اساس اطلاعات اخذ شده از مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ساری در سال 1392 تعداد 250 راس دام در سطح روستای ورکی وجود داشت که از این تعداد 85 راس گاو و 195 راس گوسفند بودند . به این ترتیب سرانه دام برای هر خانوار و هر نفر به ترتیب 6/1 و 47/0 راس می باشد .
دامداری
صنعت
صنعت ضعیفترین بخش اقتصادی روستا بشمار می رود . بطوریکه از مجموع شاغلین روستا تنها 5 نفر معادل 9/2 درصد در این بخش مشغول فعالیت بودند . فاصله زیاد از شهر ساری و دور بودن از محور ساری دودانگه و موقعیت نامطلوب باعث شد در سطح روستا صنایع مستقر نشوند . تنها کارگاه موجود در سطح روستا کارخانه شالیکوبی است که در سطح محلی مشغول فعالیت می باشد .
خدمات
امروزه پیشرفت تمدن و بالا رفتن سطح فرهنگ عمومی جامعه بویژه جامعه روستایی از یک سو و وجود موانع طبیعی و فرهنگی درفرایندهای کشاورزی از سوی دیگر ، عوامل طبیعی در تغییر ساختار فعالیتهای اقتصادی خانوارهای روستایی در طی سالهای اخیر بوده است . بطوریکه باعث انتقال تعداد زیادی از شاغلین بخش کشاورزی به سایر بخشها بویژه خدمات شده است .
بخش خدمات در روستای ورکی با اشتغال 20 نفر از شاغلین روستا دومین رتبه را در ترکیب اشتغال روستا ایفا می نماید . شاغلین این بخش عمدتاً در داخل روستا بصورت مغازه دار و راننده و تعدادی نیز به صورت کارمند در ادارات دولتی داخل و خارج روستا مشغول فعالیت می باشند . به لحاظ نزدیکی
به منطقه توریستی سد شهید رجائی و وجود تپه باستانی و امامزاده در روستا توان مناسبی
برای گسترش بخش خدمات دارد .
خدمات
برق
روستا از نظر برق با مشکل مواجه بوده و همه روستا از امکانات برق بهره مند نیستند . شبکه برق رسانی نیمه تمام بوده و به شبکه اصلی سراسری وصل نمی باشد .
تلفن
روستای ورکی صاحب یک خط تلفن می باشد که مستقیماً به شهر ساری متصل است . بر اساس اطلاعات حاصله از شورای اسلامی روستا در آینده نزدیک تمامی اهالی صاحب یک خط تلفن با کد مستقل خواهند شد . مکان استقرار مرکز مخابرات و تاسیسات آن در زمینی به مساحت 1000 مترمربع می باشد. که با همکاری مرکز مخابرات شهرستان ساری در سطح روستا مشخص گردیده است .
تاسیسات زیر بنایی
نحوه دفع فاضلاب
فاضلابهای ناشی از پسآب منازل عمدتاً از طریق چاههای جذبی دفع می گردند . اما برخی از واحدهای مسکونی برای این منظور از جوی های حاشیه معابر استفاده می کنند . که این شیوه از دفع فاضلاب مشکلات فراوانی بلحاظ بهداشت عمومی و شیوع انواع بیماریها به همراه داشته و لازم است نسبت به ساماندهی آن اقدام گردد .
نحوه دفع آبهای سطحی
این روستا فاقد شبکه جمع آوری فاضلاب است . مسیر حرکت آبهای سطحی روستا بر اساس جهات کلی شیب خیابانها و اراضی از شمال به جنوب است . از آنجائیکه معابر روستا فاقد زهکشی هستند در برخی نقاط آبهای سطحی از روی معابر گذشته و باعث تخریب پوشش شنی آن می گردند . تمامی آبهای سطحی ناشی از نزولات جوی در روستا به سمت نهر اصلی روستا که در ضلع جنوبی روستا جاری است سرازیر و از آنجا به رودخانه تجن منتقل می شوند .
زباله های خانگی
زباله های خانگی روستا مقداری دفن و سوزانده می شوند و مقداری هم در دره های اطراف روستا و زمینهای کشاورزی و حاشیه معابر ریخته می شود که سیمای زشتی را بوجود آورده و سبب آلودگی محیط زیست و زمینهای کشاورزی شده است .
سوخت
در حال حاضر منابع سوختی روستا در درجه اول چوبهای جنگلهای اطراف و در درجه دوم نفت سفید و گازوئیل است . به منظور حفظ جنگلهای منطقه لازم است تدابیری جهت تغییر نوع سوخت مصرفی روستا صورت گیرد
بافت روستا
بافت اولیه روستای ورکی از شکل نیمه متمرکز برخوردار است که در اراضی با شیب ملایم مرکزی روستا موسوم به معان خیل تکوین و تکامل یافته است . این محدوده که شکل گیری آن به زمانهای قبل از پهلوی می رسد . از بافتی نسبتاً متراکم برخوردار است ولی هر چه از این قسمت دور می شویم از میزان تراکم کاسته می شود .
عوامل موثر در شکل گیری بافت
روستای ورکی از جمله روستاهای تاریخی شهرستان ساری است . وجود تپه باستانی در فاصله 1 کیلومتری ضلع شمالی روستا دلیلی بر اثبات این سخن است . از اینکه این تپه باستانی مربوط به چه قرن و چه دوره ای است ، اطلاعات دقیقی در دست نیست . ولی این مطلب را تایید می کند که زمانی مقر اصلی روستا در چنین مکانی قرار داشت و بواسطه عوامل طبیعی نظیر زمین لرزه و. . . و یا بواسطه عوامل انسانی نظیر جنگ و . . . تخریب و متروکه گردیده است و بتدریج اهالی به مکان کنونی درمعان خیل واقع در میان محله ساکن گردیده اند . بتدریج بعد از افزایش جمعیت در فواصل زمانی گوناگون بترتیب محله های بالا محله ، پایین محله و اونور محله شکل گرفته اند .
محله
هسته اولیه روستای ورکی در قسمت مرکزی روستا در معان خیل که امروزه به میان محله معروف است تشکیل شده است . موقعیت ممتاز یعنی شیب مناسب ، دسترسی به آب و رو به آفتاب بودن این نقطه باعث گردید در طول زمان جمعیت اولیه در آن ساکن شده و منجر به شکل گیری روستا گردد . بعد از مدتی که تراکم جمعیت در این قسمت افزایش یافت بتدریج افراد به حاشیه شمالی رفته و در آنجا محله دیگری به نام بالا محله را شکل دادند . این قسمت به خاطر شیب تند در سمت شمال و شرق و نیز وجود دره در سمت غرب توان گسترش را گذاشته و در نتیجه در طی گذشت زمان و افزایش جمعیت بتدریج جمعیت اضافی به قسمت جنوبی روستا و همچنین نواحی شرقی روستا که از شرایط مطلوبتری برخوردار بودند حرکت کرد . محله های جدیدی به نام پایین محله و اونور محله را تشکیل دادند .
بلحاظ قدمت و موقعیت مرکزی میان محله اغلب خدمات عمومی نظیر مساجد ، فروشگاهها ، نانوایی و حمام عمومی در این قسمت مستقر هستند . در روستای ورکی محل تجمع و گردهمایی روستائیان عمدتاً در امتداد محور ارتباطی بویژه در تقاطع ها و در مجاورت واحدهای تجاری و یا در مقابل مراکز مذهبی می باشد .
نشانه های معماری :
رویکرد خردمندانه به شرایط اقلیمی ، طبیعی ، فرهنگی و محیط زیست و کاربرد بهینه مسالح ساختمانی در دسترس در طول سالیان متمادی سبب گسترش شیوه معماری خاصی نظیر سقف حلبی و شیروانی در این روستا و منطقه شده است . اگرچه روند نابودی ساختمانهای برآمده از شیوه خاص معماری سنتی با هجوم نسنجیده مصالح ساختمانی جدید و تقلید از شیوه های معماری غیر بومی چند سالیست که آغاز شده ، اما در روستا های منطقه بویژه در روستای ورکی از مهمترین ویژگیهای این نوع معماری ساختمانهای چوبی ، گلی با سقف شیروانی می باشد . که در آن از چوب و گل جهت ساخت دیوارهای ساختمان و از سنگ و کاهگل در پی و چوب و حلب در ساخت سقف استفاده می شود .
اجرای غلط بسیاری از جزئیات معماری از جمله پی سازی ، دیوار چینی و استفاده از تیرچه های ضعیف و نامناسب ، عدم بکارگیری مصالح بادوام و از همه مهمتر قدمت بالای ساختمانها که اکثراً بالای 30 سال قدمت دارند باعث شده که جان ساکنین را در مواقع بروز سوانح احتمالی تا حدودی مورد تهدید قرار گیرد. احداث ساختمانهایی با معماری و مصالح جدید در روستای ورکی بخاطر مهاجر فرست بودن و پایین بودن توان اقتصادی بسیار کم است.
بافت کالبدی روستای ورکی بر روی تپه های شیب دار مشرف بر رودخانه تجن استقرار یافته است و از چهار جهات بوسیله اراضی دیمی محصور گشته است .
انواع اراضی اشغال شده در کالبد فیزیکی روستا شامل زمینهای مسکونی ، آموزشی ، بهداشتی ، تجاری ، خدماتی و اداری و غیره می باشد .
بررسی سرانه های موجود و سنجش سهم انواع کاربریهای مختلف در رفع نیازهای عمرانی و خدماتی و زیر بنایی به برنامه ریزان روستایی کمک قابل توجهی خواهد نمود . ویژگیهای اجتماعی ، اقتصادی ، طبیعی و آتی جامعه در سرانه ها موثر واقع می شوند .
مساحت بافت کالبدی روستا بالغ بر 28 هکتار می باشد که حدود 85 درصد آن به کاربری مسکونی 6 درصد آن به شبکه معابر 5 درصد آن به اراضی زراعی و باغی ، 4/0 درصد به اراضی بایر و 6/3 درصد دیگر آن به خدمات عمومی ، تاسیسات و تجهیزات اختصاص یافته است .
ذیلاً ضمن بیان سطوح و سرانه کاربریها به تشریح عملکرد هر یک در سطح روستا پرداخته می شود .
نحوه توزیع کاربری ها و سرانه موجود در بافت
پلان
کاربری مسکونی
در هر سکونتگاهی مقدار قابل ملاحظه ای از اراضی به کاربریهای مسکونی اختصاص یافته است که میزان آن با توجه به نوع معیشت و فعالیت اقتصادی ، آب و هوای منطقه ، فرهنگ و آداب و رسوم متفاوت است . در روستاهای کشورمان بخاطر پایین بودن قیمت زمین و پیوستگی واحد سکونتگاهی با فعالیت اقتصادی ، قطعات اختصاص یافته به این نوع کاربری در ابعاد بیشتری نسبت به واحدهای مسکونی شهری قرار دارد .
مساحت این کاربری در روستای ورکی 245289 مترمربع است که سهم سرانه مسکونی برای هر نفر معادل 463 مترمربع می باشد . این کاربری 85 درصد کل کاربریها را به خود اختصاص داده است که با توجه به شکل نیمه متمرکز روستا یعنی همجواری باغات و واحدهای مسکونی تا حدودی سهم واحدهای مسکونی در این روستا بالا می باشد . بلحاظ تراکم، تقریباً تمام واحدهای مسکونی در یک طبقه بنا گردیده اند . از نظر معماری، تمامی واحدها از سبک سنتی پیروی می کنند . بطوریکه هر واحد مسکونی از دو اطاق و یک آشپزخانه تشکیل گردیده و بقیه عناصر نظیر دستشویی ، حمام و . . . جدا از ساختمان اصلی در حیاط پراکنده شده اند .
کاربری مسکونی
کاربری مسکونی
کاربری تجاری
تعداد واحد تجاری در هر سکونتگاه روستایی به میزان قدرت اقتصادی و وسعت حوزه نفوذ روستا بستگی دارد . روستای ورکی بلحاظ پایین بودن توان اقتصادی آن و همچنین نداشتن حوزه نفوذ در سطح بسیار پایینی قرار دارد . در سطح این روستا تنها 5 باب مغازه کوچک خواربار فروشی در قسمت مرکزی روستا فعالیت می نمایند .
مساحت کاربری تجاری 325 مترمربع است که شامل خوار بار فروشی و نانوایی می باشد . سرانه به ازاء هر نفر 6/0 مترمربع که 1/0 درصد کل کاربریها را بخود اختصاص داده است .
کاربری آموزشی
کاربری آموزشی در سطح روستای ورکی شامل یک باب مدرسه ابتدایی با مساحت 1224 مترمربع است . که بلحاظ پایین بودن تعداد دانش آموزان پسر و دختر اغلب کلاسها در هم ادغام شده اند . البته در خارج بافت یک باب مدرسه راهنمایی وجود دارد که آن هم بلحاظ پایین بودن تعداد دانش آموزان به مدرسه ابتدایی داخل بافت انتقال یافته است . این واحد آموزشی مختلط در یک شیفت صبح مورد استفاده قرار می گیرد .
سرانه به ازاء هر نفر 3 مترمربع که 6/0 درصد از کل کاربریها را بخود اختصاص داده است که با توجه به سرانه آموزشی و ضوابط و معیارهای آموزشی از رقم نسبتاً خوبی برخوردار است .
کاربری بهداشتی درمانی
این نوع کاربری در سطح روستای ورکی شامل خانه بهداشت و دو باب حمام عمومی است . محل استقرار یک باب حمام عمومی و خانه بهداشت در پایین محله و یک باب حمام عمومی دیگر در میان محله است . حدود 2137 مترمربع از اراضی بافت در وضع موجود اختصاص به این نوع کاربری دارد که 8/0 درصد از کاربری خالص را در بر دارد و سرانه به ازاء هر نفر 4 مترمربع است که با توجه به سرانه معمول طرحهای هادی روستایی از وضع نسبتاً خوبی برخوردار است
در ضمن برخی از واحدهای مسکونی دارای حمام خصوصی نیز می باشد که تعداد آنها به 20 باب می رسد .
کاربری مذهبی
این روستا دارای 2 باب مسجد و یک باب تکیه می باشد که در قسمت مرکزی بافت قرار دارد. مساحت کل فضای مذهبی روستا 1571 مترمربع است که 6/0 درصد از کل کاربری خالص را در بر دارد و سرانه به ازاء هر نفر 3 مترمربع است . ساختمان دو مسجد نوساز بوده ولی تکیه نسبتاً قدیمی است .
در محدوده بافت روستای ورکی هیچ گونه فضای فرهنگی موجود نمی باشد .
کاربری اداری
کاربری اداری در سطح روستاها شامل دفتر مخابرات ، دفتر شورای اسلامی و . . . می باشد . در سطح روستای ورکی هیچ گونه فضای اداری موجود نمی باشد .
کاربری فرهنگی
کاربری ورزشی
این روستا دارای زمین فوتبال در خارج بافت می باشد ولی در داخل بافت فضای ورزشی وجود ندارد .
کاربری صنایع
این نوع کاربری در سطح روستای ورکی شامل یک واحد شالیکوبی است . مساحت کل این نوع کاربری 248 مترمربع است . سرانه این کاربری 248 مترمربع و 1/0 درصد از کل مساحت کاربری خالص را به خود اختصاص داده است .
تاسیسات و تجهیزات روستایی
کاربری معین در سطح روستای ورکی شامل پایگاه مقاومت و دکل تقویت کننده شبکه های تلوزیونی ، غسالخانه ، شرکت تعاونی و مخزن آب است . مساحت کل این نوع کاربری در سطح روستا 705 مترمربع می باشد که 4/0 درصد از کل کاربریهای خالص روستا را به خود اختصاص داده است و سرانه به ازاء هر نفر 3/1 مترمربع است .
گورستان
مکان گورستان روستادرضلع جنوبی و درخارج بافت قرار دارد و بلحاظ زیست محیطی درموقعیت مکانی مناسبی قرار دارد .
اراضی زراعی و باغات
مساحت اختصاص یافته به این کاربری 15379 مترمربع است که حدوداً 5 درصد از مساحت بافت را اشغال نموده است .
اراضی بایر
اراضی بایر فضاهای باز و خالی را شامل می شود که در بافت بلا استفاده مانده و هیچگونه فعالیتی درآن صورت نمی گیرد . با بکارگیری این اراضی در توسعه آتی روستا نیاز اهالی به فضای خدمات عمومی مرتفع می گردد . مساحت این اراضی در روستای ورکی بالغ بر 1116 مترمربع است .
بررسی تاسیسات و تجهیزات
آب آشامیدنی
آب شرب روستای ورکی با استفاده از چند چشمه که در کوه آچو واقع شده است تامین و پس از انتقال به مخزن به روش سغلی وارد شبکه لوله کشی گردیده و در سطح روستا توزیع می گردد .
تاسیسات آبرسانی این روستا در سال 1363 توسط جهاد سازندگی تاسیس و مورد بهره برداری قرار گرفته است . کیفیت آب در حد مطلوب نبوده و میزان مصرف سرانه در سال حدود 73912 مترمکعب است . از مهمترین مشکلات شبکه آبرسانی روستا ، عدم سرویس دهی مناسب توسط اداره آب و فاضلاب روستایی و همچنین پوسیدگی شبکه لوله ها و در نتیجه پرت زیاد آب است . سیاست آتی اداره فاضلاب روستایی شهرستان ساری در این روستا مبنی بر بازسازی و مرمت شبکه توزیع آب است .
برق
روستا از نظر برق با مشکل مواجه بوده و همه روستا از امکانات برق بهره مند نیستند . شبکه برق رسانی نیمه تمام بوده و به شبکه اصلی سراسری وصل نمی باشد .
تلفن
روستای ورکی صاحب یک خط تلفن می باشد که مستقیماً به شهر ساری متصل است . بر اساس
اطلاعات حاصله از شورای اسلامی روستا در آینده نزدیک تمامی اهالی صاحب یک خط تلفن با کد
مستقل خواهند شد . مکان استقرار مرکز مخابرات و تاسیسات آن در زمینی به مساحت 1000 مترمربع
می باشد. که با همکاری مرکز مخابرات شهرستان ساری در سطح روستا مشخص گردیده
است .
نحوه دفع فاضلاب
فاضلابهای ناشی از پسآب منازل عمدتاً از طریق چاههای جذبی دفع می گردند . اما برخی از واحدهای مسکونی برای این منظور از جوی های حاشیه معابر استفاده می کنند . که این شیوه از دفع فاضلاب مشکلات فراوانی بلحاظ بهداشت عمومی و شیوع انواع بیماریها به همراه داشته و لازم است نسبت به ساماندهی آن اقدام گردد .
نحوه دفع آبهای سطحی
این روستا فاقد شبکه جمع آوری فاضلاب است . مسیر حرکت آبهای سطحی روستا بر اساس جهات کلی شیب خیابانها و اراضی از شمال به جنوب است . از آنجائیکه معابر روستا فاقد زهکشی هستند در برخی نقاط آبهای سطحی از روی معابر گذشته و باعث تخریب پوشش شنی آن می گردند . تمامی آبهای سطحی ناشی از نزولات جوی در روستا به سمت نهر اصلی روستا که در ضلع جنوبی روستا جاری است سرازیر و از آنجا به رودخانه تجن منتقل می شوند .
زباله های خانگی
زباله های خانگی روستا مقداری دفن و سوزانده می شوند و مقداری هم در دره های اطراف روستا و زمینهای کشاورزی و حاشیه معابر ریخته می شود
سوخت
در حال حاضر منابع سوختی روستا در درجه اول چوبهای جنگلهای اطراف و در درجه دوم نفت سفید و گازوئیل است . به منظور حفظ جنگلهای منطقه لازم است تدابیری جهت تغییر نوع سوخت مصرفی روستا صورت گیرد
ارتباطات و حمل و نقل
نحوه ارتباط ساکنین روستا با مراکز بزرگ جمعیتی بوسیله 3 دستگاه مینی بوس و 5 دستگاه پیکان سواری صورت می گیرد .
شبکه معابر
در هر سکونتگاه توجه به معابر و خطوط ارتباطی اهمیتی بسزا دارد . این مسئله می تواند بر روی مسائل دیگر تاثیر زیادی داشته باشد . کل مساحت شبکه ارتباطی روستا 16739 مترمبع است که 6 درصد از کاربریهای خالص را به خود اختصاص داده است . در این روستا به ازاء هر نفر 31 مترمربع فضای ارتباطی وجود دارد . علت پایین بودن مساحت شبکه معابر نسبت به کل مساحت روستا ، کم عرض بودن تمامی معابر اصلی و فرعی روستا است . بطوریکه اکثر معابر روستا برای رفت و آمد وسایل نقلیه از هر لحاظ مناسب نیستند . این کاربری همانطور که در جدول شماره7 مشاهده می شود ، دومین کاربری بعد از کاربری مسکونی از لحاظ وسعت می باشد .
بررسی شبکه های ارتباطی روستا
به مسیری که مسافر و کالا در امتداد آن جابجا می شوند راه گفته می شود . راهها به عنوان یک عامل زیر ساختی در اقتصاد هر کشور نقش پراهمیتی دارند . بطوریکه بدون راه امکان انتقال محصولات زراعی و باغی به مراکز مصرف شهری وجود ندارد . به همین دلیل راه یک عامل زیر ساختی در اقتصاد روستایی به حساب می آیند . راههای روستایی ابتدا مالرو از وضعیت بسیار بدی برخوردار بودند . بتدریج که اتومبیل در ایران رواج یافت جاده های شوسه بیشتری ساخته شد و بعد از دو ، سه دهه در روستاها همین جاده های مالرو تبدیل به جاده شوسه شدند و مسافرت و حمل ونقل از طریق اسب و قاطر در جاده های مالرو جای خود را به اتومبیل و تراکتور داد .
برای بررسی بهتر شبکه راههای موجود در روستای ورکی سه شاخص الگو ، عملکرد و سرانه آنها مورد بررسی
قرار گرفته اند .
الگوی شبکه
شبکه معابر در سکونتگاه ها معمولاً به دو نوع طراحی شده و طراحی نشده تقسیم می شوند .
شبکه معابر طراحی شده به آن دسته از خیابانها ودسترسیهای گفته می شود که بر اساس طرح ونقشه قبلی بر روی زمین اجرا شده اند و به اشکال شطرنجی ، شعاعی ، خطی ، حلقوی و یا ترکیبی از آنها تقسیم می شوند . ولی شبکه معابر طراحی شده یا ارگانیک در طول زمان بر اساس نیازهای اهالی در مراحل مختلف توسعه کالبدی سکونتگاه بوجود می آیند .
شبکه معابر روستای ورکی از نوع ارگانیک بوده و بر اساس شرایط محیطی در طول زمان شکل گرفته اند . کل شبکه هم از لحاظ پوشش سطحی و هم بلحاظ عرض و شیب در وضع بسیار نامطلوبی قرار دارند و از اصول خاصی پیروی نکرده و از لحاظ هندسی وضعیت خوبی ندارند . در داخل بافت هیچ معبری پوشش آسفالت ندارد و اکثراً دارای پوشش شنی هستند و در برخی قسمتها بویژه در حاشیه بافت، معابر خاکی هستند . فقط شبکه ای که از راه اصلی روستا منشعب شده و از داخل بافت در ضلع جنوبی به طرف روستای لاجیم امتداد دارد، در مقایسه با سایر معابر داخل بافت از عرض و شیب مناسب تری برخوردار است .
عملکرد شبکه
راهها به عنوان رگهای حیاتی مجتمع های زیستی مطرح می باشند . میزان و نوع توسعه در هر شرایطی بستگی به بافت راههای ارتباطی و نوع مالکیت اراضی دارد .
شبکه معابر موجود در روستای ورکی به لحاظ عملکردی به چند دسته زیر تقسیم می شوند .
راه اصلی درجه یک
راه اصلی درجه یک روستا در وضع موجود همان راه اصلی است که از جاده ساری – دودانگه منشعب شده ، بعد از طی مسافتی حدود 4 کیلومتر به داخل بافت روستا می رسد . این راه در داخل بافت به دو شاخه تقسیم می شود . یک شاخه فرعی که بطرف روستای لاجیم امتداد دارد و تقریباً نسبت به سایر معابر داخل بافت روستا از عرض و شیب مناسبی برخوردار است . شاخه دیگر راه اصلی به طرف مرکز روستا در معان خیل امتداد دارد که از این محور راههای متعدد دیگری بسمت محلات کشیده شده است . این خطوط ارتباطی نقش اصلی را در تردد وسایل نقلیه روستا ایفا نموده و پخش کننده جریان ترافیک به درون محلات می باشد .
راه فرعی درجه یک
علاوه بر معابر یاد شده معابرکم اهمیت تری نیز وجود دارند که رفت و آمد وسایل نقلیه در آنها کمتر بوده و از نظر کارکرد نسبت به گذر اصلی در درجه دوم اهمیت هستند . این گذرها پس از انشعاب از معبر اصلی روستا به سمت محلات امتداد پیدا می کنند . جهت امتداد این معابر با توجه به موقعیت محلات به سمت شرق ، شمال و جنوب است . معابر فوق اکثراً دارای عرض کم و شیب نسبتاً تند در قسمتهای شمالی روستا و پوشش شنی هستند که پوشش شنی از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده و با اندک بارندگی امکان تردد وسایل نقلیه وجود نخواهد داشت . این معابر پس از عبور از داخل محلات روستا ، بسمت اراضی زراعی و جنگلهای اطراف ختم می شوند . جهت شیب این معابر بجز محور شرقی که شرقی – غربی است مابقی شمال – جنوب هستند .
راه های فرعی درجه 2
معابری که بصورت فرعی درجه 1 به داخل محلات کشیده شده اند اکثراً بوسیله معابر فرعی درجه 2 بصورت حلقوی بهم متصل شده اند . تعداد اینگونه معابر فرعی درجه 2 بیش از معابر فرعی درجه یک است . از مهمترین ویژگی این معابر کوتاه و باریک بودن آنهاست . این معابر اکثراً دارای پوشش شنی هستند اما در تعدادی موارد بویژه در نقاطی که دارای شیبهای بسیار تند هستند حتی از این پوشش هم برخوردار نیستند و رفت و آمد آنها بویژه در زمان بارانی نیز غیرممکن است . همچنین برخی از این نوع معابر بویژه در حاشیه روستا به سمت مزارع امتداد دارند .
گذرها و دسترسی ها
کوچه ومعابر کوچک را شامل می شود که واحدهای مسکونی را به راههای فرعی درجه یک و دو متصل می کند و اغلب بن بست هستند . این گونه معابر در روستای ورکی اکثراً باریک و فاقد پوشش شنی هستند . از آنجائیکه کل شبکه معابر روستای ورکی ارگانیکی است ، دسترسیها بدون هیچ قاعده و نظمی در طول و عرضهای متفاوتی احداث گردیده اند
شناخت کیفیت ابنیه روستا
ساختمانهای موجود در روستاهای کشور به لحاظ کیفیت ابنیه به چهار دسته زیر تقسیم می شوند :
نوساز
مرمتی
قابل نگهداری
تخریبی
نوساز
به ساختمانهایی اطلاق می گردند که نیاز به هیچگونه تعمیر و مرمتی در آنها دیده
قابل نگهداری
مرمتی
به ساختمانهایی اطلاق می شود که معمولاً از قدمتی بیش از 10 سال برخوردار بوده و برای بالا بردن عمر مفید آنها با توجه به استاندارد واحدهای مسکونی باید تعمیر و مرمت انجام شود .
به ساختمانهایی اطلاق می شود که بلحاظ زمانی بین 10 تا 20 سال قدمت داشته و مصالح بکار رفته در آنها ترکیبی از مصالح بادوام و نیمه دوام بوده و بلحاظ کیفیتی با مشکل حاد مواجه نبوده و امکان استفاده از آنها می باشد .
تخریبی
به واحدهایی اطلاق می گردد که عمر مفید آنها پایان یافته و از لحاظ سکونت در مقابل خطراتی چون سیل و زلزله و حتی طوفان شدید آسیب پذیرند . این ساختمانها معمولاً بیش از 30 سال قدمت دارند .
ساختمانهای موجود در روستای ورکی مشتمل بر 344 واحد می باشد که تعداد 16 واحد آن معادل 5 درصد نوساز و با قدمتی کمتر از 10 سال سابقه ساخت بوده و بیشتر مصالح بادوامی چون آهن ، آجر و سیمان در ساخت آنها بکار رفته است . همچنین تعداد 153 واحد ساختمانی معادل 44 درصد مرمتی و قابل نگهداری که بین 10 تا 30 سال از ساخت آنها می گذرد و در احداث آنها بیشتر مصالحی بکار رفته که در طبیعت اطراف روستا بوفور یافت می شوند مثل چوب ، سنگ و خشت ، در نهایت 175 واحد مسکونی معادل 51 درصد از نوع تخریبی با قدمتی بیش از 30 سال سابقه ساخت در روستا وجود دارد که در ساخت آنها بیشتر از مصالح قدیمی و محلی نظیر خشت ، سنگ ، چوب ، کاه گل و حلب بکار رفته است . لازم به ذکر است که واحدهای نوساز اکثراً در قسمتهای مرکزی روستا استقرار دارند .
بررسی چگونگی مالکیت روستا
مالکیت اراضی روستای ورکی به دو بخش عمده مالکیت اراضی خارج بافت و همچنین مالکیت اراضی داخل بافت تقسیم می شوند . در داخل محدوده بافت روستا نیز چهار نوع مالکیت وجود دارد . مالکیت عمومی ، دولتی،وقفی و خصوصی که متعلق به زارعین صاحب نسق می باشد . بطور کلی اکثر اراضی داخل محدوده بافت که زیر ساخت و ساز مسکونی می روند فاقد سند ثبتی و از نوع عرفی و قولنامه ای است .
بر طبق اطلاعات حاصله، از کل اراضی داخل محدوده روستا 90 درصد یعنی 261242 مترمبع آن در مالکیت خصوصی ، 5/7 درصد معادل 20226 مترمربع آن اراضی عمومی ،5/ 0درصدمعادل1571متر مربع وقفی و 2 درصد آن معادل 5160 مترمربع آن در گروه اراضی دولتی قرار دارند .
مالکیت خصوصی شامل اراضی مسکونی ، صنعتی ، تجاری ، باغات و . . . ، مالکیت عمومی شامل ، گورستان ، معابر، اراضی بایر و . . . و مالکیت دولتی شامل اراضی فضای آموزشی دولتی ، درمانگاه و . . .و مالکیت وقفی شامل مساجد و حسینیه می باشد .
بررسی معماری و ترکیب فضاهای مسکونی
رویکرد خردمندانه به شرایط اقلیمی ، طبیعی ، فرهنگی و محیط زیست و کاربرد بهینه مصالح ساختمانی در دسترس در طول سالیان متمادی سبب گسترش شیوه معماری خاصی نظیر سقف حلبی و شیروانی در این روستا و منطقه شده است . اگرچه روند نابودی ساختمانهای برآمده از شیوه خاص معماری سنتی با هجوم نسنجیده مصالح ساختمانی جدید و تقلید از شیوه های معماری غیر بومی چند سالیست که آغاز شده ، اما در روستا های منطقه بویژه در روستای ورکی از مهمترین ویژگیهای این نوع معماری ساختمانهای چوبی ، گلی با سقف شیروانی می باشد . که در آن از چوب و گل جهت ساخت دیوارهای ساختمان و از سنگ و کاهگل در پی و چوب و حلب در ساخت سقف استفاده می شود .
اجرای غلط بسیاری از جزئیات معماری از جمله پی سازی ، دیوار چینی و استفاده از تیرچه های ضعیف و نامناسب ، عدم بکارگیری مصالح بادوام و از همه مهمتر قدمت بالای ساختمانها که اکثراً بالای 30 سال قدمت دارند باعث شده که جان ساکنین را در مواقع بروز سوانح احتمالی تا حدودی مورد تهدید قرار گیرد . احداث ساختمانهایی با معماری و مصالح جدید در روستای ورکی بخاطر مهاجر فرست بودن و پایین بودن توان اقتصادی بسیار کم است .
نوع معماری واحدهای مسکونی و ترکیب فضای داخلی و نحوه استفاده از آنها تابع عواملی به شرح زیر هستند
معیشت
عوامل اجتماعی
واحدهای همسایگی
بر اساس معیشت می توان یک تقسیم بندی کلی برای فضای مسکونی قائل شد :
الف) فضاهای زیستی شامل اطاق نشیمن و خواب
ب) فضاهای خدماتی شامل آشپزخانه ، سرویس انبار ، طویله ، تنور و حمام
ج) فضای باز شامل حیاط که سوای فضا هم عملکرد زیستی و هم عملکرد خدماتی دارد .
بررسی معماری روستا
تیپ اول
نماها
تیپ دوم
نماها
نماها
سایت پلان
تیپ سوم
پرسپکتیو ها
تجزیه و تحلیل و ارایه پیشنهادات
فعالیت غالب مردم روستا کشاورزی و وابسته به زمین و بهره برداری از آن باشد . فعالیت های کشاورزی بویژه زراعت برنج و گندم بخش اعظم فعالیتهای اقتصادی روستای ورکی را تشکیل می دهد و بخشهای خدمات و صنعت از عملکرد پایین تری نسبت به بخش کشاورزی برخوردار بودند. در آینده نیز همین بخش نقش اصلی را در اقتصاد روستا ایفا خواهد کرد .
میزان بهره مندی از خدمات زیربنایی
هر چند روستای ورکی دارای آب لوله کشی شده است اما بلحاظ فرسودگی لوله ها و تاسیسات ، میزان هزینه سالانه آن بالاتر از میزان درآمد است.
از نظر مخابراتی واحدهای مسکونی روستا دارای خط تلفن مستقل هستند.
سیستم فاضلاب و آبهای سطحی با مشکل مواجه است و فاضلابهای روستا بیشتر از طریق چاههای جذبی دفع می گردند .
آبهای سطحی ناشی از نزولات جوی در کنار یا حتی روی معابر جاری می گردند و گهگاهی باعث تخریب پوش معابر اصلی روستا می شوند.
کمبود سوخت زمستانی از دیگر مشکلات روستا است. بطوریکه اهالی جهت تامین سوخت در فصل سرما
از درخت های جنگلهای اطراف استفاده میکنند.
خدمات رفاهی
روستای ورکی از نظر خدمات عمومی با تنگناهایی مواجه است بطوریکه اهالی برای تامین
برخی خدمات مجبورند
به روستاهای مجاور و یا شهر ساری مراجعه نمایند. مشکلات عمده روستا نبود
خدماتی نظیر فضای ورزشی کتابخانه،
ایستگاه سواری، آسفالته نبودن راهها بویژه راه اصلی، باریک یا کم عرض بودن معابر وکمبود
کاربرد کارگاهی مانند نجاری است.
پیش بینی آینده روستا
محدودیتهای اجتماعی
این محدودیتها بخاطر روابط فرهنگی و اجتماعی حاکم بر سکونتگاه بخاطر وجود چند قبیله یا قوم یا گروه تشکیل شده اند. در روستای ورکی این گونه محدودیتها وجود ندارد.
محدودیتهای اقتصادی
وجود اراضی مرغوب در جنوب و جنوب شرقی روستا از جمله محدودیتهای اقتصادی روستای ورکی است.
محدودیتهای فیزیکی
تغییر در کاربری آنها مستلزم هزینه های هنگفتی است. در روستای ورکی این گونه محدودیتها وجود ندارد.
محدودیتهای طبیعی
در روستای ورکی وجود دامنه پرشیب در سمت شمال و دره در سمت غرب از جمله محدودیتهای طبیعی روستا بشمار میرود.
امکانات توسعه
بخاطر ضعف اقتصادی و مهاجر فرستی روستای ورکی در طی سالهای اخیر فاقد توسعه فیزیکی بوده است . ضمن اینکه وجود اراضی در داخل بافت باعث تمرکز ساخت و سازها در داخل بافت شده است . امکانات توسعه روستای ورکی تنها در خلل و فرجهای داخل بافت مسکونی وزمین بایر امکان پذیر است.
جهات و حدود توسعه
بلحاظ وجود شیب تند در شمال و غرب و وجود موانع اقتصادی در قسمت شرقی و جنوبی، تنها مرکزی بافت در داخل باغات واراضی بایر امکان توسعه فیزیکی وجود دارد .
استاد:
خانم مهندس شهربانو براری
دانشجویان:
احمد قاسمی کرانی