بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران
بیان مسئله:
کنترل میزان رشد جمعیت یکی از مهمترین شاخصهای توسعه بحساب می آید. جمعیت دنیا در سال 1950 دو و نیم میلیارد نفر بوده و اکنون از مرز 6 ملیارد نفر گذشته است و پیش بینی می شود در سال 2025 میلادی به 5/8 میلیارد نفر برسد طی همین سالها در ایران روند رشد جمعیت از متوسط دنیا بالاتر بود و جمعیت 10 میلیونی 100 سال قبل اکنون به نزدیک به 7 برابر رسیده است1.
کشور جمهوری اسلامی ایران که در دوران سالهای اولیه انقلاب دارای رشد جمعیت بالا و در حدود7/2 (که تا 4/3 نیز ذکر شده است)2 و در سالهای اخیر این میزان رشد تا حدود 7/1 (و مواردی تا 2/1 نیز ذکر شده) کاهش یافت این کاهش رشد جمعیت ناشی از اجرای طرحها و برنامه های کنترل جمعیت در سالهای اخیر بوده است.
هرم سنی جمعیت ایران در سالهای اول بعد از انقلاب شکلی مخروطی با قاعده پهن به خود گرفت که این شکل نشانگر رشد جمعیت بالا است و در سالهای بعد این رشد بسرعت کنترل و باعث تغییر در شکل نمودار فوق گردید بطوری که اکنون یک ناحیه فرو رفته در قاعده مخروط را می توان بوضوح مشاهده کرد مشابه این تغییر را می توان در نمودار رشد جمعیت کشور های اروپایی و بخصوص در کشور آلمان پس از جنگ جهانی اول مشاهده نمود که البته این تغییر شکل نمودار در اروپا در بین گروه جوانان و افراد میانسال (بویژه مردان ) و بدلیل کشته شدن سربازان در جنگ بوده است در حالی که تغییر شکل مزبور در کشور ما ناشی از کنترل رشد جمعیت و تنظیم خانواده می باشد.
کشور ایران دارای جمعیت جوانی می باشد و برابر آمار (در زمان مطالعه) حدود 35% جمعیت کشور را افراد زیر 18 سال تشکیل می دهند این آمار اهمیت تحقیق در مسائل جوانان و از جمله مسئله ازدواج را روشن تر می نماید3.
براساس مطالعات انجام شده در سال 1365 از سوی سازمان ثبت احوال نشان می دهد که 99 در صد از زنان کشور ما موفق به ازدواج می شوند و تنها یک درصد آنان تا پایان عمر خود موفق به ازدواج نمی شوند4.
شاخص دیگر میانگین طول مدت ازدواج است که این رقم در جامعه ما بسیار بالا است.
الگوی ازدواج در ایران بر اساس باور مردم به این گونه است که شوهر باید از زن بزرگتر باشد و میزان تفاوت سن حداقل 5 سال را لازم و این اختلاف سن را ضامن بقای خانواده ها می دانند.
همچنین طبق تحقیق انجام شده از سوی سازمان ثبت احوال میزان تفاوت سنی زن و مرد در کشور طی سالهای دهه 60 بین 8/4 تا 1/5 بوده است5 اخیرا مجلس شورای اسلامی نیز در یک طرح پیشنهادی سن قانونی ازدواج برای مردان 18 و برای زنان را 15 سال اعلام نمود.
آمار های موجود اختلاف سن زن و مرد را در جوامع مختلف و از جمله در جوامع غربی نیز در همین حدود نشان می دهد تا به آنجا که فرمول زیر را که از دوران ارسطو باقی مانده است برای تعیین سن مناسب ازدواج زن و مرد صادق دانسته اند.
7+ (2/ سن مرد) = سن زن
نمودار شماره 1: نمایش میانگین سن ازدواج در زن و مرد بر اساس فرمول فوق
بر اساس این طرز تفکر و طبق فرمول فوق مشخص است که با افزایش سن ازدواج میزان اختلاف سن زن و مرد نیز افزایش می یابد به گونه ای که سن مناسب زن برای مرد 14 ساله معادل 14 سال و برای مرد 20 ساله معادل 17 سال و برای مرد 40 ساله معادل 27 سال و برای مرد 60 ساله معادل 37 سال خواهد بود.
نتیجه چنین تفکری در صورتی که میزان رشد جمعیت همواره مثبت باشد آن است که همیشه تعداد زنان در معرض ازدواج به مردان در معرض ازدواج بیشتر بوده است این موضوع تا کنون مشکل حادی را برای ازدواج زنان بوجود نیاورده لیکن این مشکل همیشه بطور مزمن خود را بروز داده است اگر چه تعدد زوجات باعث شده است تا ازدواج تعداد کمی از این بانوان نیز ممکن گردد.
بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان ثبت احوال 82/2 درصد مردان کشور ما در سال 1370 دارای 2 همسر بوده اند که تعداد بیش از 345 هزار نفر از زنان را شامل می شود6 اگر فرض کنیم که فرهنگ چند همسری در جامعه همچنان حاکم باشد باز هم نمی توان انتظار داشت که کلیه دختران فرصت ازدواج را پیدا نماید ضمن آنکه عوارض چند همسری را نیز باید پذیرا باشند.
به ازای هر مرد در سن ازدواج حداقل یک زن در سن ازدواج و با اختلاف سنی ذکر شده وجود دارد لیکن با توجه به الگوی سنی ازدواج و فرهنگ اختلاف سن زن و مرد حاکم بر کشور ما انتظار می رود با توجه به تغییراتی که در میزان رشد جمعیت در کشور ما اتفاق افتاده است و منحنی هرم سنی در بخش قاعده آن دچار فرورفتگی شده است در سالهای آینده تعداد پسر های آماده ازدواج از تعداد دختر ها بیشتر شده و چه بسا تعداد قابل توجهی از آنان تا پایان عمر مجرد باقی بمانند اگر چه ممکن است تعدادی از مردان به فکر خروج ازکشور برای ازدواج افتند البته امکان واردات دختر از کشور های دیگر را نیز می توان در نظر گرفت! در هر حال این مشکل را با قانون چند همسری هم نمی توان رفع نمود!!
لازم به ذکر است در صورتی که بخشی از افراد جامعه بدلیل عدم تعادل تعداد پسر و دختر آماده ازدواج مجرد باقی بمانند علاوه بر ایجاد زمینه های فساد برای آنان بخش وسیعی ازافراد متاهل جامعه را نیز به فساد سوق می دهند حال این سوال پیش می آید که آیا افزایش تعداد افراد مجرد در جامعه را باید یک معضل بشمار آورد و یا اینکه مانند غربیها آن را به عنوان عامل کنترل جمعیت بحساب آورده و از آن استقبال نمود به هر حال پیش بینی میزان تجرد در بین زنان و مردان در سالهای بعد می تواند امکان تصمیم گیری های حساب شده و بموقع برای سیاستگزاران بهداشتی و بلکه فرهنگی و اقتصادی را فراهم سازد.
در یک بررسی وسیع که بوسیله دفتر سلامت خانواده و جمعیت در وزارت بهداشت و درمان و با نظارت مرکز آمار و همکاری کارشناسان و سازمانهای بین المللی در مهر ماه سال 1379 انجام شد آمار و اطلاعات بسیاری در زمینه جمعیت و شاخصهای توسعه جمع آوری گردید در این تحقیق علاوه بر سن تولد کلیه افراد خانواده سن ازدواج در زوجین مورد سوال قرار گرفت که زمینه بسیار مناسبی را برای انجام تحقیق در این زمینه فراهم ساخته است7.
لازم به ذکر اکنون نتایج این مطالعه تحت عنوان سیمای جمعیت و سلامت در جمهوری اسلامی ایران (مهر ماه 1379) منتشر شده است
عوامل موثر بر الگوی سنی ازدواج:
الگوی سنی ازدواج در هر جامعه ای تابع شرایط عرضه وتقاضای حاکم بر آن جامعه می باشد و عوامل موثر برآن عبارتند از:
الف – عوامل موثر بر سن ازدواج در زن و مرد
1- وضعیت تحصیلی و فرهنگی افراد جامعه
2- وضعیت اقتصادی جامعه
3- امنیت و آرامش حاکم بر جامعه
4- طبقه اجتماعی خانوار (شهری و روستایی – کارگری و کشاورزی)
5- قوانین و مقررات حاکم بر جامعه
ب – عوامل موثر بر اختلاف سن زن ومرد در هنگام ازدواج
1- سنتها و فرهنگ اختلاف سنی زن و مرد در هنگام ازدواج حاکم بر هر جامعه
2- وضعیت تحصیلی و فرهنگی افراد جامعه
3- قوانین و مقررات حاکم بر جامعه
4- میانگین سن ازدواج در جامعه
ج – عوامل موثر بر افزایش و کاهش میزان ازدواج
1- وضعیت اقتصادی جامعه
2- پایین بودن سن ازدواج
3- پذیرش فرهنگ تجرد در جامعه
د – عوامل موثر بر ازدواج مجدد در زن ومرد
1- پذیرش فرهنگ چند همسری از سوی جامعه
2- میزان طلاق در جامعه
3- میزان از دست دادن همسر بدلیل فوت در بین زنان و مردان
ه- عوامل موثر بر نسبت جنسی در جامعه
1- تعداد پسر و دختر مجرد هر گروه سنی
2- تغییرات در الگوی باروری و افزایش و یا کاهش شدید رشد جمعیت
3- مرگ و میر و یا تلفات ناشی از جنگ در بین جنس مذکر
4- مهاجرت ها ی بی رویه جوانان به خارج از کشور
5- مهاجرت های بی رویه اتباع خارجی بی همسر به داخل کشور
6- مهاجرت های شغلی در بین جنس مذکر
اهداف:
هدف کلی:
بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران و برآورد وضعیت آن در سالهای آینده
اهداف اختصاصی:
1- تعیین الگوی سنی ازدواج در کشور به تفکیک گروه های سنی
2- تعیین وضعیت الگوی سنی ازدواج در سالهای آینده بر اساس الگوهای سنی موجود در جامعه
3- تعیین وضعیت الگوی سنی ازدواج در سالهای آینده بر اساس ایجاد تغییر در الگوی سنی موجود
اهداف کاربردی:
1- پیش بینی میزان تجرد قطعی در بین جوانان در دهه های آینده بر اساس الگوی سنی ازدواج در ایران
2- تعیین الگوی سنی مناسب ازدواج در ایران برای پیشگیری از تجرد قطعی جوانان در ده های آینده
فرضیات:
1- اختلاف سن هنگام ازدواج در زن و مرد در ایران بالا است
2- ترکیب سنی جمعیت کشور بطور مشخص متفاوت از دیگر کشورها است
3- ترکیب سنی جمعیت مجرد در کشور با توجه به اختلاف سن هنگام ازدواج نامناسب است و در سالهای آینده عدم تناسب بین گروه های سنی منجر به تجرد تعداد زیادی از جمعیت کشورخواهد گردید
4- در صورت تغییر در الگوی سنی ازدواج می توان از تجرد قطعی افراد در سال های آینده جلوگیری نمود
روش تحقیق:
بمنظور بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در جمهوری اسلامی ایران دفتر سلامت خانواده و جمعیت با همکاری مرکز آمار ایران و با مشارکت کارشناسان و سازمانهای ملی و بین المللی طرح تحقیقاتی وسیعی را در مهرماه 1379 در سراسر کشور به اجرا در آورده است.
در این طرح ملی که زیر نظر کارشناسان ستادی وزارت بهداشت و مرکز آمار انجام شد پرسشنامه ای 22 صفحه ای مشتمل بر کلیه اطلاعات جمعیتی و بهداشتی کشور تهیه گردید.
در این بررسی که توسط تیم های با تجربه از سراسر کشور و با نظارت کارشناسان ستاد مرکزی وزارت بهداشت و مرکز آمار ایران انجام شد اطلاعات فراوانی در زمینه های اطلاعات عمومی خانوار – اعضای خانواده ها – وضعیت کار افراد 5 تا 14 سال – حادثه و معلولیت در خانوار – تسهیلات و امکانات رفاهی خانوار – اطلاعات عمومی و باروری و شیردهی زنان 10 تا 49 ساله – تنظیم خانواده – وضعیت کودکان زیر 5 سال در مورد بیماریهای اسهالی و عفونتهای حاد تنفسی – آموزش پیش دبستانی و شیر مادر جمع آوری گردید.
برای بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران نیاز به داده هایی در زمینه سن ازدواج زن سن ازدواج مرد و سال ازدواج آنها می باشد در طرح بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در ایران داده های جمع آوری شده که قابل بکارگیری در این بررسی می باشند عبارتند از:
در این بررسی برای هریک از افراد زن 10 – 49 ساله خانوار که حداقل یک بار ازدواج کرده فرم مخصوص تکمیل شده است بگونه ای که کلیه زنان همسردار یا بی همسر (بعلت طلاق یا فوت همسر) مورد پرسشگری قرار گرفته و به سوالات فوق پاسخ داده اند.
لازم به ذکر است که با داده های موجود می توان میزان ازدواج و الگوی ازدواج را به تفکیک هر سال مورد بررسی قرار داد برای این منظور کافی است برای بدست آوردن سال ازدواج از فرمول زیر استفاده کنیم.
سن زن در اولین ازدواج + سن زن – 1379 = سال ازدواج
بدین تربیب می توان فهمید که هر گروه سنی از زنان با کدام گروه سنی از مردان ازدواج کرده اند و در طی سالهای مختلف این الگوی سنی چه تغییری کرده است. با فرض ثابت ماندن الگوی بدست آمده در دهه آینده و درصورت اعمال این الگو میتوان روند توزیع سنی زنان و مردان در معرض ازدواج در سالهای آینده را پیش گویی و مورد مطالعه قرار داد.
نمونه گیری:
با توجه به اینکه در بررسی انجام شده حجم نمونه زیادی جمع آوری شده است و نمونه شباهت به سرشماری خواهد داشت و تعیین حجم نمونه نیاز نخواهد بود.
در این بررسی از هر استان دوهزار خانوار روستایی و دوهزار خانوار شهری مورد بررسی قرار گرفتند و حدود 114 هزار خانوار ایرانی (مشتمل بر 536 هزار نفر) مورد پرسشگری قرار گرفته که برای هر خانوار پرسشنامه هایی مشتمل بر 22 صفحه توسط نیروهای کارآزموده تکمیل گردید.
ملاحظات اخلاقی:
در این مطالعه نکات اخلاقی لازم رعایت شده است و در صورت مشاهده امکان وقوع فرضیات فوق با ارائه راه حل مناسب به مسئولان و سیاست گذاران کشور نسبت به پیشگیری از مشکل فوق اقدام خواهد شد .
پیش آزمایی:
از آنجا که این بررسی بر اساس اطلاعات بدست آمده از طرح بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در جمهوری اسلامی ایران می باشد نیازی به پیش آزمایی وجود ندارد.
نتیجه بررسی:
بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در تاریخ مهر ماه 1379 با انجام پرسشگری از حدود 114 هزار خانوار در سراسر کشور انجام شد در این بررسی که توسط تیم های با تجربه از سراسر کشور و با نظارت کارشناسان ستاد مرکزی وزارت بهداشت و مرکز آمار ایران انجام شد اطلاعات فراوانی در زمینه های مختلف جمعیتی بدست آمد.
برای ورود داده ها به رایانه نرم افزار ویژه ای بوسیله EpiInfo طراحی گردید که در آن کنترل های ویژه ای نیز در نظر گرفته شد که این امکان را فراهم نمود تا داده ها با دقت بیشتری ثبت شوند.
طی دوره بررسی فعالیت های کنترل و نظارت و ارزشیابی بصورت مستمر و دقیق توسط مجریان اعمال گردید.
پس از تکمیل و انتشار نتایج بررسی فوق داده های طرح در آذرماه 1382 بطور کامل جهت انجام بررسی بروی الگوی سنی ازدواج در اختیار قرار گرفت.
تحلیل داده ها:
بررسی وضع موجود :
پس از دریافت داده ها نسبت به حذف مواردی که دارای داده های ناقص و یا متناقض برای این بررسی بودند از قبیل نداشتن سن هنگام ازدواج و یا سن همسر در هنگام ازدواج و یا عدم تناسب سن فرد با اطلاعات مربوط به تاهل اقدام گردید. لازم به ذکر است موارد حذف شده حدود 0017/0 از اطلاعات جمعیتی و کمتر از 06/0 از اطلاعات مربوط به سن تاهل بوده است که در نتایج بدست آمده بی تاثیر می باشند.
پس از اینکه داده ها پالایش شدند و امکان کار با داده ها فراهم شد نتایج حاصل به تفکیک جمعیت های هر استان – شهر و روستا- زن ومرد- تاهل و تجرد (افراد هرگز ازدواج نکرده و حداقل یکبار ازدواج کرده) و گروه های سنی 5 ساله در جداول ویژه ثبت شد به گونه ای که امکان مقایسه نتایج به تفکیک هر یک از گروه های فوق امکان پذیر باشد از طرفی داده های وضعیت تاهل زنان نیز به تفکیک هر استان – شهر و روستا و گروه های سنی در جداول مربوطه ثبت گردید در ادامه به کمک نرم افزار Excel نمودار هرم سنی در جمعیت های مختلف و به تفکیک هر استان، شهر و روستا و وضعیت تاهل ترسیم شد.
در بررسی اولیه مشاهده می شود که اختلاف چشمگیری در نتایج حاصله از استانهای مختلف و شهر و روستا غیر از موارد خاص مشاهده نمی شود به گونه ای که می توان نتایج هر یک از جمعیت ها را به کل کشور تعمیم داد.
هرم سنی به تفکیک استانها: به منظور بررسی وضعیت الگوی سنی ازدواج در جامعه به تفکیک هر یک از استانها و جمعیت های شهری و روستایی اختلاف سنی زن و مرد بر اساس سالهای ازدواج آنها محاسبه و نمودار مربوطه ترسیم شد نمودار های هرم سنی استانهای مختلف نشان می دهند که کلیه استان های مورد مطالعه از وضعیت تقریبا مشابهی برخوردار هستند اگر چه تفاوتهای اندکی را می توان در نمودار ها مشاهده نمود علیرغم برابر بودن تعداد خوشه ها در هر استان جمعیت های بدست آمده با اندکی تفاوت همراه می باشند.
هرم سنی به تفکیک روستا و شهر: در نگاه اولیه به هرم سنی جمعیت های شهری و روستایی می توان بوضوح به شباهت های بین آنها و هرم سنی هر یک از استان ها و هرم سنی کل کشور پی برد اما در مقایسه بین هرمهای سنی شهر و روستا با کمی دقت می توان اختلاف جزئی موجود بین آنها را ملاحظه نمود و آن اینکه نسبت جمعیت مرد به زن در هر گروه سنی در روستا کمتر از مقدار آن در شهر است این موضوع نشان دهنده مهاجرت شغلی جمعیت های مرد روستایی به سوی شهرها می باشد.
هرم سنی به تفکیک روستا و شهر در کل کشور: برای محاسبه و ترسیم دقیق هرم سنی اطلاعات بدست آمده را پس از وزن دهی با یکدیگر جمع نموده و هرم سنی برای کل کشور به تفکیک شهر و روستا ترسیم گردید.
با توجه به اینکه اطلاعات بدست آمده مربوط به سال 1379 می باشد برای برآورد وضع موجود محاسبه و اصلاح مقادیر بدست آمده ضروری بنظر می رسید. بدین منظور با فرض اینکه الگوی سنی ازدواج در طی سالهای 79 تا 82 تغییر زیادی نداشته است ابتدا الگوی سنی ازدواج را به تفکیک سن برای زن و مرد در سه سال منتهی به 79 محاسبه نموده و مقادیر بدست آمده از تعداد افراد مجرد کاسته شد تا تصویری از وضعیت فعلی در سال 82 بدست آید.
لازم به ذکر است منظور از افراد مجرد افراد هرگز ازدواج نکرده می باشد و افراد متاهل شامل افراد حداقل یکبار ازدواج کرده می باشد.
جدول شماره 1: جمعیت های برآورد شده در گروههای سنی به تفکیک جنس و تاهل در کل کشور در سال 1382
متولدین سالهای
گروه سنی
زن
مرد
کل جمعیت
مجرد
مزدوج 79-82
متاهل
مجرد
مزدوج 79-82
متاهل
78- 82
0 – 4
2555803
0
0
2649653
0
0
5205457
73 – 77
5 – 9
3382894
1299
0
3476509
0
0
6860702
68- 72
10 – 14
3989759
246225
37001
4429024
6391
12693
8721092
63 – 67
15 – 19
3014331
675256
711548
4058950
239011
71402
8770498
58- 62
20 – 24
1175863
297019
1741330
1700294
684948
729374
6328829
53 – 57
25 – 29
430279
66119
2049577
570388
300907
1799452
5216721
48- 52
30 – 34
183327
16550
2028590
168018
49125
2002362
4447972
43 – 47
35 – 39
85582
3373
1814301
56289
12991
1857099
3829634
38- 42
40 – 44
48547
796
1654381
18354
5184
1655040
3382303
33 – 37
45 – 49
21565
398
1295315
15020
2659
1361493
2696451
28- 32
50 – 54
8851
0
1054756
6737
1457
897150
1968952
23 – 27
55 – 59
6012
0
756048
3073
2081
764208
1531422
18- 22
60 – 64
4055
0
686558
5586
1224
807125
1504548
13 – 17
65 – 69
7101
0
603146
5634
495
705985
1322361
08- 12
70 – 74
6742
0
480687
3503
240
549352
1040524
03 – 07
75 – 79
3478
0
306379
2911
83
351441
664291
1998- 02
80 – 84
892
0
107787
1260
0
114701
224640
1993 – 1997
85 – 89
1318
0
44103
1529
0
40541
87491
1988 – 1992
90 – 94
160
0
23307
1141
0
16655
41261
1983 – 1987
95 – 99
1182
0
30450
1402
0
22564
55597
جمع
جمع
14927740
1307035
15425262
17175276
1306795
13758638
63900748
جدول شماره 2: جمعیت های برآورد شده در گروههای سنی به تفکیک جنس و تاهل در روستا در سال 1382
متولدین سالهای
گروه سنی
زن
مرد
کل جمعیت
مجرد
مزدوج 79-82
متاهل
مجرد
مزدوج 79-82
متاهل
78- 82
0–4
1022055
0
0
1089870
0
0
2111925
73 – 77
5–9
1387290
825
0
1450590
0
0
2838706
68- 72
10–14
1504924
111274
20215
1669652
3550
5659
3315272
63 – 67
15–19
1026205
237571
300105
1324756
110531
34419
3033587
58- 62
20–24
452011
87253
624751
511277
258786
332944
2267021
53 – 57
25–29
182073
19399
685622
160074
71569
688827
1807563
48- 52
30–34
69589
4870
619795
29107
9823
627051
1360236
43 – 47
35–39
25944
1321
535541
6800
2889
539475
1111970
38- 42
40–44
11272
165
514585
3308
1238
486048
1016616
33 – 37
45–49
4305
83
431515
584
1238
385037
822762
28- 32
50–54
3111
0
355871
1953
825
268287
630049
23 – 27
55–59
1584
0
272327
677
660
237403
512652
18- 22
60–64
1895
0
271936
1132
908
300434
576306
13 – 17
65–69
1512
0
238952
991
495
292396
534346
08- 12
70–74
1285
0
193768
1126
83
235478
431740
03 – 07
75–79
1082
0
118814
334
83
152956
273270
1998- 02
80–84
574
0
38463
560
0
45767
85364
1993 – 1997
85–89
251
0
17019
517
0
17899
35686
1988 – 1992
90–94
22
0
7242
0
0
8209
15474
1983 – 1987
95–99
753
0
12622
719
0
8898
22992
جمع
جمع
5697740
462760
5259143
6254027
462678
4667188
22803537
جدول شماره 3: جمعیت های برآورد شده در گروههای سنی به تفکیک جنس و تاهل در شهر در سال 1382
متولدین سالهای
گروه سنی
زن
مرد
کل جمعیت
مجرد
مزدوج 79-82
متاهل
مجرد
مزدوج 79-82
متاهل
78- 82
0–4
1533748
0
0
1559783
0
0
3093531
73 – 77
5–9
1995604
474
0
2025919
0
0
4021996
68- 72
10–14
2484835
134951
16786
2759372
2841
7034
5405820
63 – 67
15–19
1988126
437685
411444
2734193
128480
36984
5736911
58- 62
20–24
723852
209767
1116579
1189017
426162
396430
4061807
53 – 57
25–29
248205
46720
1363955
410315
229339
1110624
3409157
48- 52
30–34
113737
11680
1408794
138911
39302
1375311
3087735
43 – 47
35–39
59637
2052
1278760
49489
10102
1317624
2717664
38- 42
40–44
37275
631
1139796
15047
3946
1168993
2365688
33 – 37
45–49
17259
316
863800
14436
1421
976456
1873688
28- 32
50–54
5740
0
698884
4784
631
628863
1338903
23 – 27
55–59
4429
0
483721
2396
1421
526804
1018770
18- 22
60–64
2160
0
414622
4454
316
506690
928242
13 – 17
65–69
5589
0
364193
4644
0
413589
788016
08- 12
70–74
5457
0
286919
2377
158
313874
608784
03 – 07
75–79
2396
0
187564
2576
0
198485
391022
1998- 02
80–84
317
0
69324
701
0
68935
139277
1993 – 1997
85–89
1067
0
27083
1012
0
22643
51805
1988 – 1992
90–94
137
0
16065
1141
0
8445
25788
1983 – 1987
95–99
429
0
17828
683
0
13666
32606
جمع
جمع
9230000
844275
10166119
10921249
844117
9091450
41097210
نمودار شماره 2: هرم سنی روستایی به تفکیک تاهل وتجرد در سال 79
نمودار شماره 3: هرم سنی شهری به تفکیک تاهل وتجرد در سال 79
نمودار شماره 4: هرم سنی به تفکیک تاهل و تجرد در کل کشور در سال 79
گروه های سنی:
برای رسم نمودار هرم سنی جمعیت های مربوط به نمونه ها را به تفکیک زن و مرد در گروه های سنی 5 ساله تقسیم نموده و منحنی هرم سنی آن ترسیم گردید با توجه به شکل هرم می توان فراز و نشیب هایی را در بخشهایی از آن مشاهده نمود که مهمترین آنها با توجه به موضوع مورد بحث یعنی پیش بینی عدم تعادل جمعیتی مربوط به گروه های سنی ازدواج در آینده عبارتند از:
گروههای سنی 11 تا 20 سال : در گروه های سنی 11 تا 20 ساله نسبت به گروه سنی بالاتر از خود می توان افزایش شدید جمعیت را مشاهده نمود این افزایش مربوط به مقطع پس از انقلاب و دوران جنگ ایران و عراق است و در ارتباط مستقیم با سیاستها و برنامه های دولت پس از انقلاب می باشد که با اعمال سیاستهای تشویقی در کشور موجب کاهش سن ازدواج و درنتیجه افزایش موارد ازدواج و زاد و ولد گردید. میزان رشد جمعیت در طی سالهای فوق از مرز 4 در هزار نیز گذشت و موجب شد تا میزان رشد جمعیت بشدت افزایش یابد.
گروههای سنی کمتر از 10 سال: همانگونه که در منحنی هرم سنی مشاهده می گردد یک ناحیه فرورفته در قسمت انتهای هرم که مربوط به گروه سنی کمتر از 10 سال می باشد را می توان مشاهده نمود این پدیده مربوط به مقطع پس از جنگ ایران و عراق در کشور ما می باشد که تغییر در سیاستهای دولت برای کنترل جمعیت کشور و از طرفی توسعه سیستم شبکه های بهداشتی در کشور و همچنین کاهش میزان ازدواج به دلیل معضلات اقتصادی در کشور موجب گردید تا میزان رشد جمعیت بطور ناگهانی و چشمگیری کاهش یابد و فرو رفتگیی را در قاعده هرم ایجاد نماید فرورفتگیی که ممکن است بتواند منجر به عدم تعادل در کل هرم گردد!
گروه های سنی ازدواج:
سن ازدواج در زن و مرد: همانگونه که از نمودار اختلاف سنی زنان و مردان به تفکیک سال ازدواج مشاهده می شود با گذشت سنوات رفته رفته سن ازدواج زنان از ارقام کمتر از ده به نزدیک به بیست سال رسیده است و از طرفی سن ازدواج مردان بین ارقام 22 تا 25 سال در نوسان بوده است اما دلیل این امر آن است که گروه مورد مطالعه زنان ده تا 49 سال می باشند طبیعی است که در این مطالعه زنانی که مثلا در سال 1339 ازدواج نموده اند و بالای 10 سال عمر داشته اند بدلیل اینکه اکنون بیش از 49 سال دارند بطور خودکار از مطالعه حذف شده اند بنابر این تنها زنانی که کمتر از 10 سال داشته اند در مطالعه قرار می گیرند به همین دلیل نتایج حاصل بویژه در گروه های سنی بالا دقیق نمی باشند.
با در نظر گرفتن این نکته و با توجه به نمودار شماره 5 و جداول مربوطه می توان نتیجه گرفت افزایش روند میانگین سن ازدواج در بین زنان از حدود سن 17 سالگی در سال 1355 به سن 1/20 سالگی در سال 1379 است این در حالی است که میانگین سن ازدواج در بین مردان از حدود 7/22 در سال 1355 به 9/24 در سال 1379 رسیده است به بیان دیگر میزان اختلاف سن زن و مرد در موقع ازدواج در طی سالهای فوق از حدود 8/5 به 8/4 سال کاهش یافته است. نتایج فوق با آمارهای بدست آمده از مرکز آمار ایران و سرشماری منطبق می باشد.
نمودار شماره 5: تغییرات میانگین سن ازدواج در زن و مرد در طی سالهای مورد مطالعه در کل کشور
مقایسه اختلاف سن زوجین نسبت به سن زن : بر اساس نمودار زیر می توان مشاهده نمود که میزان اختلاف سن زوجین با افزایش سن زن در هنگام ازدواج از حدود 9 سال در سن 10 تا 14 سالگی به کمتر از 2 سال در سن 25 تا 30 سالگی کاهش می یابد و دوباره با افزایش سن بتدریج اختلاف سن زوجین فزونی می یابد.
نمودار شماره 6: اختلاف سن به تفکیک سن زن در کل کشور(در سالهای 75-79)
مقایسه اختلاف سن زوجین نسبت به سن مرد : بر اساس نمودار زیر می توان مشاهده نمود که میزان اختلاف سن زوجین با افزایش سن مرد بتدریج افزایش می یابد. این افزایش بصورت یک تابع خطی می باشد و با معادله اشاره شده در مقدمه بررسی (نظریه ارسطو) تطابق نسبی دارد.
نمودار شماره 7: اختلاف سن به تفکیک سن مرد درکل کشور (در سالهای 75-79)
(و مقایسه با معادله ارسطو)
مقایسه اختلاف سن زوجین و سال ازدواج: همانگونه که از نمودار زیر می توان فهمید اختلاف سن زن و مرد در هر گروه سنی نسبت به گروه سنی دیگر در گذر زمان تغییر جزئی داشته است که نشان دهنده کاهش جزئی در میزان اختلاف سن زوجین در سالهای 1345 تا 1355 و افزایش جزئی از سال 1355 به بعد می باشد اگر چه این تغییرات در گروه های سنی 25 تا 29 سال بدلیل کمی حجم نمونه با نوساناتی همراه است ولی در مجموع می توان کاهش نسبی را در آن مشاهده نمود.
نمودار شماره 8:
مقایسه اختلاف سن زوجین و وضعیت تحصیلی زنان: برای بررسی وضعیت تحصیلی زنان در هنگام مطالعه و اختلاف سن زوجین در ابتدا سطح سواد افراد جامعه به سه گروه تحصیلی بیسواد شامل افراد بی سواد و تحصیل نامشخص گروه تحصیلی کمتر از دیپلم شامل ابتدایی راهنمایی دبیرستان و نهضت سواد آموزی و گروه تحصیلی بالاتر از دیپلم شامل دیپلم یا پیش دانشگاهی دانشگاهی و علوم حوزوی تقسیم گردید.
بر اساس تقسیم بندی فوق مشاهده می شود که تعداد زیادی از افراد در گروه تحصیلی کمتر از دیپلم قرار می گیرند و دو گروه دیگر که بی سواد و بالاتر از دیپلم می باشند جمعیت کمتری را شامل می شوند.
همچنین می توان مشاهده نمود در گروه تحصیلی بیسواد و کمتر از دیپلم بیشترین میزان ازدواج در گروه سنی 15 – 19 سال اتفاق افتاده است و در گروه تحصیلی بالاتر از دیپلم بیشترین میزان ازدواج در گروه سنی 20- 25 سال به وقوع پیوسته است به بیان دیگر با افزایش میزان تحصیلات زنان سن ازدواج در آنها افزایش می یابد.
لازم به ذکر است از آنجا که امکان دریافت مدرک تحصیلی در سن بالاتر از 18 سال ممکن می گردد بنا بر این انتظار می رود در گروه تحصیلی بالاتر از دیپلم میانگین سنی این گروه کمی نسبت به دو گروه سنی دیگر بیشتر باشد و این موضوع می تواند نتیجه گیری را در این خصوص کمی مخدوش نماید.
در بررسی میزان ازدواج به تفکیک شهر و روستا و وضعیت تحصیلی زنان ملاحظه می شود با افزایش میزان باسوادی در شهر و روستا میانگین سن ازدواج افزایش می یابد و از آنجا که سطح سواد در شهر بیش از روستا می باشد میانگین سن ازدواج در شهر افزایش یافته است.
نمودار شماره 9:
برآورد وضعیت الگوی سنی ازدواج در آینده کشور:
از آنجا که اصولا تعداد متولدین پسر و دختر در بدو تولد تقریبا برابر می باشد (نسبت جنسی حدود 105 می باشد به بیان دیگر اختلاف احتمال پسر زایی نسبت به دختر زایی حدود 5/2 درصد می باشد) در صورتی که افراد هر گروه سنی با هم سن خود ازدواج نمایند تعادل تقریبا در جامعه برقرار می گردد اما همانگونه که در منحنی هرم سنی ملاحظه می شود تعداد متاهلین از هر گروه سنی در بین خانمها بیش از آقایان می باشد علت این پدیده نیز بخاطر اختلاف سنی مردان و زنان در هنگام ازدواج می باشد. با توجه به رشد مثبت جمعیت در گروه سنی متولدین قبل از سال 1364 طبیعی است که تعداد خانمهای متاهل هر گروه سنی در مقایسه با مردان متاهل از همان گروه سنی بیشتر باشند.
در نتیجه تعداد افراد مجرد مرد از هر گروه سنی بیش از افراد مجرد زن از همان گروه سنی می باشد لیکن با توجه به الگوی سنی ازدواج حاکم بر جامعه که مردان با زنان 5 سال کمتر از خود ازدواج می نمایند علی رغم بیشتر بودن تعداد مردان در عمل تعداد زنان بیشتری برای ازدواج وجود دارند که در جامعه شانس ازدواج کمتری را خواهند داشت مگر آنکه به ازدواج به طریقه چند همسری تن دهند.
در گروه سنی متولدین بعد از سال 1364 اوضاع بر خلاف گروه فوق اتفاق می افتد بدین صورت که بدلیل افت شدید رشد جمعیت تغییر در شکل هرم و فرو رفتگی در قاعده هرم اتفاق افتاده است و می توان پیش بینی کرد که علیرغم برابری جمعیت های زن و مرد در هر گروه سنی، بدلیل وجود اختلاف سنی هنگام ازدواج که بطور معمول 5 سال می باشد در صورتی که این الگو همچنان ثابت باقی بماند تعداد زیادی از مردان گروه های سنی یاد شده هرگز موفق به ازدواج نخواهند شد این موضوع بدلیل نبودن زنان در معرض ازدواج ازگروه 5 سال کمتر به تعداد کافی می باشد.
برای نشان دادن وضعیت فوق ابتدا با ترسیم نمودار هرم سنی و سپس هرم سنی افراد مجرد جامعه زمینه مقایسه تعداد موارد زن و مرد به تفکیک هر گروه سنی فراهم گردید که در نمودار موارد اختلاف به صورت خط چین ترسیم شده است در ادامه برای مقایسه تعداد موارد زنان و مردان در گروه های متقارن یکدیگر که با 5 سال اختلاف از هم می باشند هرم سنی فوق با حرکت دادن نمودار بخش زنان به سمت بالا و تقارن گروه های سنی مرتبط با یکدیگر زمینه مناسبی برای مقایسه فراهم شد سپس با مشخص نمودن میزان اختلاف تعداد زن و مرد بوسیله خط چین مواردی که بدلیل عدم تناسب جمعیت های زن و مرد در جامعه هرگز موفق به ازدواج نخواهند شد مشخص گردید.
لازم به ذکر است که با توجه به گذشت حدود سه سال از زمان بررسی برای برآورد وضعیت موجود ابتدا نسبت به برآورد تعداد موارد ازدواج بر اساس سه سال 77 تا 79 اقدام گردید و سپس آنها را از تعداد موارد برآورد شده افراد مجرد کاسته شد. مقادیر بدست آمده با بررسی های اولیه اختلاف کمتر از 10 درصد را نشان می دهند.
نمودار شماره10: مقایسه تعداد موارد ازدواج درهر گروه سنی به تفکیک زن و مرد
درکل کشور(در سالهای 77 تا 79 )
آغاز بحران:
با توجه به شرایط فرهنگی حاکم بر جامعه اسلامی کشور ما بطور قطع می توان نتیجه فوق را آغاز بحران بزرگ اجتماعی بحساب آورد و انتظار داشت علاوه بر ایجاد عوارض فردی برای افراد مجرد از قبیل مشکلات روحی و اضطراب برای خود و خانواده زمینه های فساد اخلاقی در درجه اول خود این افراد و در ادامه عوارض متعددی از قبیل افزایش آمار طلاق و غیره را در کل جامعه انتظار کشید.
نمودار شماره 11: هرم سنی افراد مجرد درکل کشور
(با احتساب موارد ازدواج در سال 79 تا 82)
نمودار شماره 12: نمایش اختلاف تعداد پسر و دختر به تفکیک سال تولد
(درکل کشور در سال 79)
نمودار شماره 13: مقایسه تعداد افراد مجرد به تفکیک سال تولد (درکل کشور در سال 79)
نمودار شماره 14: مقایسه تعداد افراد مجرد به تفکیک سال تولد
(در کل کشور در سال 79)
جدول شماره 4: تعداد و درصد افراد در معرض تجرد قطعی به تفکیک سال تولد
سال تولد
زن بیش از مرد با 5 سال اختلاف
در معرض تجرد
درصد از زنان همان گروه
درصد از مردان همان گروه
مرد بیش از زن با 5 سال اختلاف
در معرض تجرد
سال تولد
28- 32
28- 32
33 – 37
14828
1%
33 – 37
38- 42
33527
2%
38- 42
43 – 47
67227
4%
43 – 47
48- 52
127038
6%
48- 52
53 – 57
262261
10%
53 – 57
58- 62
605475
19%
58- 62
63 – 67
1314037
30%
2%
69,191
63 – 67
68- 72
24%
1,046,130
68- 72
73 – 77
26%
920,706
73 – 77
78- 82
78- 82
جمع
2424392
2036026
جمع
برآورد رقمی:
جدول فوق بیانگر افراد پسر و یا دختری است که تعداد آنها بیش از تعداد جنس مخالف خود برای ازدواج با الگوی 5 سال اختلاف می باشد. طبیعی است که گروه سنی متولدین سالهای 78 الی 82 پسر بدلیل آنکه گروه دختران 5 سال کوچکتر خود هنوز بدنیا نیامده اند درنظر گرفته نشده اند.
با توجه به موارد فوق و محاسبات بعمل آمده مشخص می شود تعداد 2424392 نفر از دختران (متولدین سالهای 64 و قبل از آن) که تا 30% از کل زنان گروه سنی خود را تشکیل می دهند در صورت ادامه یافتن فرهنگ الگوی سنی 5 سال اختلاف سن زوجین و در نتیجه عدم تعادل تعداد پسر و دختر برای همیشه مجرد خواهند ماند
همچنین تعداد 2036026 نفر از پسران (بطور عمده متولدین سالهای 65 تا 74) که تا 26% از کل مردان گروه سنی خود را تشکیل می دهند در صورت ادامه یافتن فرهنگ الگوی سنی ازدواج رایج در کشور این تعداد از پسران نیز برای همیشه مجرد خواهند ماند
واضح است که بطور طبیعی و بدلیل عدم تناسب سنی امکان ازدواج این دو گروه با یکدیگر وجود ندارد
برآورد شرایط ایده آل:
شرایط ایده آل برای مشکل فوق آن است که هیچیک از افراد جامعه مجرد نمانند برای برآورد چگونگی آن باید با این فرض که کلیه افراد هر گروه سنی توانسته باشد با فرد مناسب خود ازدواج نماید اقدام به محاسبه الگوی سنی مناسب برای جامعه نمود بدین منظور به صورت زیر عمل می نماییم.
ابتدا از بالاترین گروه سنی مردان شروع کرده و جمعیت های متناظر از هر گروه سنی پسر را با جمعیت دختر 5 سال کوچکتر از خود را بطور فرضی با یکدیگر ازدواج داده و آمار جمعیت های باقی مانده را بدست می آوریم سپس جمعیت های باقی مانده را با گروه هم سن خود ازدواج می دهیم و باقی مانده آن را نیز محاسبه می کنیم این بار نیز این جمعیت را با گروه 5 سال کوچکتر از خود ازدواج می دهیم و این عمل را تا انتها ادامه داده تا کلیه جمعیت های مورد نظر با یکدیگر ازدواج نمایند در نهایت بر اساس سن ازدواج بدست آمده الگوی سنی ازدواج را محاسبه نموده و میزان اختلاف سنی مناسب برای زوجین را در حالت ایده آل که هیچ دختر و پسری بدون همسر باقی نماند را بدست می آوریم عدد بدست آمده تعیین کننده شدت بحران و اهمیت برنامه های مربوطه خواهد بود.
برای انجام محاسبه فوق بدلیل آنکه جمعیت های بالای 35 سال زنان از الگوی سنی ازدواج در جامعه پیروی نمی کند از محاسبات کنار گذاشته شد.
نحوه محاسبه میزان میانگین اختلاف سن در هر مقطع سنی از رابطه زیر بدست می آید
تعداد موارد ازدواج با 5 سال اختلاف سن * 5
میانگین اختلاف سن =
تعداد موارد ازدواج با 5 سال اختلاف سن + تعداد موارد ازدواج هم سن
جدول شماره 5: محاسبه اختلاف سن ازدواج ایده آل برای پیشگیری از تجرد در جامعه
سال تولد
تعداد دختر
تعداد پسر
ازدواج هم سن
ازدواج با5 سال
اختلاف سن
میانگین اختلاف سن مناسب
33 – 37
21565
15020
منفی
38- 42
48547
18354
منفی
43 – 47
85582
56289
منفی
48- 52
183327
168018
منفی
53 – 57
430279
570388
430279
140110
1.23
58- 62
1175863
1700294
1035754
664540
1.95
63 – 67
3014331
4058950
2349791
1709159
2.11
68- 72
3989759
4429024
2280600
2148424
2.43
73 – 77
3382894
3476509
1234470
2242039
3.22
78- 82
2555803
2649653
313764
2335889
4.41
–
14887949
17142499
7644657
9240161
همانگونه که از جدول فوق بر می آید میزان اختلاف سن ایده آل برای زوجین به ازای هر گروه سنی نیز محاسبه گردیده است.
لازم به ذکر است توصیه به ازدواج هم سن می تواند میانگین اختلاف سن ازدواج را در جامعه به سوی اصلاح و پیشگیری از عدم توازن در هرم سنی سوق دهد.
پیشگیری:
مهمترین راهکار موثر برای پیشگیری از این معضل بزرگ و خزنده اجتماعی تغییر در الگوی سنی ازدواج و کاهش اختلاف سن زوجین در هنگام ازدواج می باشد این تغییر باید در اسرع وقت و با ابزارهای قانونی و تبلیغی مناسب انجام شود تا تاثیر گذار واقع گردد بدین منظور اقدامات زیر پیشنهاد می گردد:
1- آگاهی و تشویق پسران برای ازدواج در سنین پایین (زیرا اختلاف سن ازدواج در افراد کمتر از 25 سال کم است)
2- تشویق و اعطای تسهیلات به ازدواج درگروه های اجتماعی (مانند ازدواج های دانشجویی) که ازدواج های هم سن در بین آنها رایج است
3- آگاهی و تشویق خانواده ها برای اینکه دختران جوان خود را به افراد با اختلاف سنی بالا ازدواج ندهند (این موضوع باعث شود تا پسران به ازدواج با دختران هم سن خود روی بیاورند)
4- ایجاد موانع قانونی برای جلوگیری از ازدواج دختران در سنین کمتر از 18 سال (بدلیل اینکه اختلاف سنی در هنگام ازدواج در آنها بالا است)
5- ایجاد موانع قانونی برای جلوگیری از ازدواج با اختلاف سنی زیاد
6- تشویق به ازدواجهای دانشجویی و گروه هایی که اختلاف سنی در بین آنها پایین است از طریق دادن وام ازدواج و امکانات دیگر
7- ایجاد موانع قانونی برای ورود وخروج بی رویه افراد مهاجر که منجر به تشدید عدم تعادل سنی در جامعه گردد
نتیجه گیری
آنچه که اکنون کشور ما با عنوان بحران عدم تعادل جمعیتی با آن روبرو است شاید تا کنون هیچ کشوری با این شدت با آن مواجه نبوده است پس از جنگ دوم جهانی آن هم با ابعاد بسیار کوچکتری مشکل فوق در کشورهای درگیر جنگ مشاهده شده و کشور چین که بدنبال اتخاذ سیاست تک فرزندی با نوع دیگری از آن روبرو می باشد. کشورهای غربی با توجه به بافت فرهنگی خود با آن به عنوان عامل کنترل جمعیت برخورد نموده و باعث بروز مشکلاتی در آن جوامع شدند گرایش به بی بند و باری افزایش آمار طلاق و سستی بنیاد خانواده از این موارد است که جبران آن بسیار مشکل و به کار طولانی بروی چندین نسل را می طلبد و شاید هرگز قابل جبران نیز نباشد آنچه که در کشور ما با توجه به بافت فرهنگی جامعه قبول آن بسیار مشکل و عوارض آن دوچندان خواهد بود.
تجرد با توجه فرهنگ اسلامی و ملی حاکم در کشور ما باید به عنوان یک بحران بزرگ اجتماعی با آن برخورد شود زیرا علاوه بر ایجاد مشکلات روحی و عاطفی در بین افراد مجرد می تواند منجر به توسعه فساد اخلاقی و اجتماعی نیز گردد که نتیجه آن صرفا متوجه افراد مجرد نخواهد بود بلکه دیگر اقشار متاهل جامعه نیز که به ظاهر از تجرد لطمه ندیده اند با عواقب آن روبرو خواهند شد مهمترین عوارض تجرد در جامعه افزایش آمار طلاق در بین متاهلین و بی ثباتی در خانواده ها و بدنبال آن افزایش جرم وجنایت و ناامنی عمومی خواهد بود.
لازم به ذکر است که مشکل فوق یک راه حل مناسب نیز دارد راه حلی که بدلیل ماهیت فرهنگی شاید اجرای آن چندان آسان نباشد لیکن در صورت درک شرایط از سوی سیاستگذاران و مسئولان برنامه ریزی و تصمیم گیری برای حل آن چندان هم مشکل نخواهد بود.
نکته بسیار مهم آن است راه حل ارائه شده باید بسرعت به اجرا گذاشته شود در غیر این صورت نتایج آن چشمگیر نخواهد بود چرا که با گذشت هر سال تعدادی از افراد در معرض تجرد قطعی قرار خواهند گرفت.
از طرفی در صورت اجرای راه حلهای غیر اصولی (از قبیل تعدد زوجات) و توجه صرف به حل مشکل فعلی یک گروه از جامعه که دختران متولدین قبل از سال 1364 می باشد امکان حل مشکل برای گروه دیگر که عمدتا گروه پسران متولدین سالهای 1365 تا 1374 می باشد (مشکل سالهای بعد) از بین خواهد رفت چرا که حل مشکل آنان به حل اصولی مشکل گروه اول وابسته است.
منابع:
1 – علی اکبر رحمانی – رشد جمعیت و اهمیت آمار های حیاتی – فصلنامه جمعیت سازمان ثبت احوال کشور- پاییز و زمستان 1372
2 – دکتر محمد میرزایی – ملاحظات جمعیتی مرتبط با توسعه در ایران – فصلنامه جمعیت سازمان ثبت احوال کشور- شماره 10 – زمستان 1373
3 – سالنامه مرکز آمار ایران 1379
4 – یدالله فرهادی و ارژنگ امیرخسروی – عدم تعادل در عرضه و تقاضای ا زدواج – فصلنامه جمعیت سازمان ثبت احوال کشور- پاییز و زمستان 1372
5 – یدالله فرهادی و ارژنگ امیرخسروی – عدم تعادل در عرضه و تقاضای ا زدواج – فصلنامه جمعیت سازمان ثبت احوال کشور- پاییز و زمستان 1372
6- دکتر حبیب الله زنجانی – گامی نو در پژوهشهای جمعیتی – فصلنامه جمعیت سازمان ثبت احوال کشور- شماره2 – پاییز 1372
7 – معاونت سلامت وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی – سیمای جمعیت وسلامت در جمهوری اسلامی ایران (مهر ماه 1379)
سئوال ها:
1- الگوی سنی ازدواج در کشور چگونه است ؟
2- ترکیب سنی جمعیت مجرد و متاهل چگونه است ؟
3- ترکیب سنی جمعیت مجرد در سال های آینده چگونه خواهد بود ؟
4- در صورت تغییر در الگوی سنی ازدواج ترکیب سنی جمعیت مجرد در سال های آینده چگونه خواهد بود ؟
1- سن هر یک از اعضای خانوار چقدر است؟
2- وضعیت تاهل هر یک از اعضای خانوار چگونه است؟
3- سن در اولین ازدواج زن چقدر است؟
4- در این ازدواج (اولین ازدواج) شوهر چند سال داشت؟
—————
————————————————————
—————
————————————————————
42