پوکی استخوان و راه های پیشگیری از آن
استخوان
استخوان یک بافت زنده می باشد که از دو لایه تشکیل شده است؛ لایه داخلی و لایه خارجی. لایه داخلی ضخیم است و از شبکه های ی محکم تشکیل شده که به آن نمای لانه زنبوری داده است. لایه خارجی به صورت لایه پوشاننده ای روی استخوان قرار گرفته است. خونرسانی و عصب رسانی از طریق این لایه مسیر است.
زمانی که فضای مابین شبکه ها (لایه داخلی) به علت افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به طور کامل بزرگ شوند به آن پوکی استخوان می گویند . در اثرچنین تغییری ، استخوان ضعیف شده و با کوچکترین ضربه دچار شکستگی می شود.
پوکی استخوان
پوکی استخوان یکی از رایج ترین بیماری هایی است که در افراد پیر بروز می کند. اما می تواند در هر سنی رخ دهد.
استئوپروز باعث ایجاد استخوانهای ضعیف می شود .در این بیماری شایع استخوانها مواد معدنی خود را از دست میدهند و بسیار ضعیف و شکننده می شوند.
علل ایجاد پوکی استخوان
افزایش سن
عوامل ژنتیکی
استعمال دخانیات و الکل
نداشتن تحرک بدنی (ورزش) مناسب و کافی
کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین دی
بیماری هایی مانند پرکاری تیروئید، کم کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، بیماری کوشینگ، دیابت و …
مصرف داروهایی مثل کورتن، لووتیروکسین، فورزماید، هپارین، فنیتوئین و… به مدت طولانی
لازم به ذکر است، در رژیم های غذایی نامناسبی که با رعایت آنها فرد دچار کمبود مواد معدنی خواهد شد، بدن این کمبودها را از بافت های استخوانی تامین می کند و این روند، در طول زمان باعث فقر استخوان ها و در نتیجه پوکی استخوان می گردد.
سطح هورمون
پوکی استخوان در افرادی که مقدار بیش از حد یا خیلی کم از هورمونهای خاصی در بدنشان وجود دارد شایعتر است. مانند:
هورمونهای جنسی: کاهش سطح هورمون جنسی منجر به تضعیف استخوان میشود.کاهش سطح استروژن در زنان در یائسگی یکی از مهمترین عوامل خطر در بروز پوکی استخوان است. سطح تستوسترون در مردان با افزایش سن به تدریج کاهش می یابد. درمان سرطان پروستات که باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان و درمان سرطان سینه که باعث کاهش سطح استروژن در خانم ها می شود، احتمالاً باعث افزایش سرعت از بین رفتن استخوان می شود.
مشکلات تیروئید: هورمون بیش از حد تیروئید می تواند باعث از بین رفتن استخوان شود. اگر تیروئید شما پرکار است یا اگر داروی هورمون تیروئید برای درمان تیروئید کم کار استفاده کنید، این مشکل ممکن است برای شما پیش بیاید.
غدد دیگر: پوکی استخوان همچنین با پرکاری غدد پاراتیروئید و فوق کلیوی همراه بوده است.
فاکتورهای غذایی
پوکی استخوان در افراد زیر با احتمال بیشتری وجود دارد:
مصرف کم کلسیم: کمبود مادام العمر کلسیم در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. کمبود کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، تخریب زودرس استخوان و افزایش خطر شکستگی می شود.
اختلالات غذا خوردن محدود کردن شدید مصرف مواد غذایی و کمبود وزن باعث ضعف استخوان در زنان و مردان می شود.
جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا از بین بردن بخشی از روده، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می کند. این جراحی ها شامل مواردی هستند که برای کاهش وزن و سایر اختلالات دستگاه گوارش به شما کمک می کنند.
استروئیدها و سایر داروها
استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی مانند پردنیزون و کورتیزون با روند بازسازی استخوان تداخل دارد. پوکی استخوان همچنین با داروهای مورد استفاده در مبارزه یا جلوگیری از بیماریهای زیر همراه بوده است:
تشنج
رفلاکس معده
سرطان
رد پیوند
شرایط پزشکی
خطر پوکی استخوان در افرادی که مشکلات پزشکی خاصی دارند از جمله موارد زیر بیشتر است:
بیماری سلیاک
بیماری التهابی روده
بیماری کبد یا کلیه
سرطان
لوپوس
مولتیپل میلوما
روماتیسم مفصلی
انتخاب سبک زندگی
برخی از عادات بد می تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. مثالها عبارتند از:
زندگی کم تحرک: خطر ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که زمان زیادی مینشینند بیشتر از افرادی است که فعال تر هستند. هر نوع ورزش با تحمل وزن که باعث بهبود تعادل و وضعیت خوب بدن می شود برای استخوان های شما مفید است، به خصوص راه رفتن، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه برداری.
مصرف زیاد الکل: مصرف منظم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد.
مصرف دخانیات: نقش دقیق دخانیات در پوکی استخوان مشخص نیست، اما نشان داده شده است که مصرف دخانیات به ضعف استخوان ها کمک می کند.
برخی از عوامل خطر پوکی استخوان خارج از کنترل شما هستند، از جمله:
جنسیت: زنان نسبت به مردان احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند.
سن: هر چه سن شما بیشتر شود خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می شود.
نژاد: اگر سفید پوست یا از نژاد آسیایی هستید بیشترین خطر ابتلا به پوکی استخوان را دارید.
سابقه خانوادگی: داشتن والدین یا خواهر و برادر با پوکی استخوان، شما را در معرض خطر بیشتری قرار می دهد، به خصوص اگر مادر یا پدر سابقه شکستگی مفصل لگن را داشته باشند.
اندازه اسکلت بدن: مردان و زنانی که دارای اسکلت بدنی کوچکی هستند، احتمال خطر بیشتری دارند زیرا ممکن است با افزایش سن توده استخوانی کمتری داشته باشند.
علائم پوکی استخوان
برخلاف بسیاری از بیماری های مزمن، پوکی استخوان جز در موارد حاد که فرد را با شکستگی مواجه می کند، علامتی ندارد؛ به همین دلیل استئوپروز را بیماری خاموش نیز می نامند. بیشترین شکستگی های ناشی از پوکی استخوان به ترتیب در ستون مهره ها، استخوان رادیوس و لگن رخ می دهد. شکستگی های لگن وخیم ترین عارضه استئوپروز بوده و حتی در برخی از موارد، می توانند سبب مرگ بیمار شوند.
شکستگی های ناشی از پوکی استخوان اغلب به دلیل حوادث بسیار معمولی ایجاد می شوند که افراد سالم به هیچ وجه در آن موقعیتها دچار شکستگی نخواهند شد. به عنوان مثال می توان به شکستگی های مهره ای اشاره نمود که در بسیاری از آنها با یک فشار مختصر مانند بلند کردن یک جسم، عطسه کردن و خم شدن رخ می دهند.
12
شکستگی های شایع در اثر پوکی استخوان
شکستگی مهره ها
شکستگی مفصل ران
شکستگی مچ دست ها
13
Courtesy Dr. A. Boyde
در اثر کاهش دانسیته استخوانی استخوانها تردتر و شکننده تر می شوند.
حداکثر توده استخوانی و همچنین تراکم استخوان در مردان بیشتر از زنان است. به همین دلیل زنان بیشتر از مردان دچار پوکی استخوان و شکستگی می شوند.
پوکی استخوان در زنان 4 برابر مردان است.
بافت استخوانی زنان کمتر از مردان است و از دست دادن استخوان در آنها سریعتر انجام می شود چون این تغییرات در اثر یائسگی ایجاد می شود.
16
عوارض پوکی استخوان
کاهش قد
شکستگی مهره
دردهای حاد و مزمن کمر
تغییرات ظاهری
ایجاد انحنا در پشت
خم شدن کمر
جلو آمدن شکم
تغییرات فیزیولوژیکی
مشکلات گوارشی
مشکلات تنفسی
پیشگیری از پوکی استخوان
مصرف پروتئین: پروتئین یکی از بلوکهای ساختمان استخوان است. با این حال، شواهد متضادی در مورد تاثیر جذب پروتئین در تراکم استخوان وجود دارد. بیشتر افراد پروتئین زیادی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت می کنند. اگر رژیم غذایی گیاهخواران منابع مناسب مانند سویا، آجیل، حبوبات، دانه ها و لبنیات و تخم مرغ را دارا باشد می توانند پروتئین کافی را دریافت کنند.
وزن بدن: کمبود وزن احتمال تخریب و شکستگی استخوان را افزایش می دهد. در حال حاضر ثابت شده است که اضافه وزن خطر شکستگی در بازو و مچ شما را افزایش می دهد. به همین دلیل حفظ وزن مناسب بدن برای سلامتی بدن و نیز استخوانها لازم است.
پیشگیری از پوکی استخوان
کلسیم: زنان و مردان بین ۱۸ تا ۵۰ سال نیاز به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز دارند. این مقدار روزانه وقتی زنان ۵۰ ساله و مردان ۷۰ ساله می شوند، به ۱۲۰۰ میلی گرم افزایش پیدا میکند.
منابع خوب کلسیم عبارتند از:
محصولات لبنی کم چرب
سبزیجات برگی سبز تیره
کنسرو ماهی قزل آلا یا ساردین با استخوان
محصولات سویا مانند توفو
غلات غنی از کلسیم و آب پرتقال
پیشگیری از پوکی استخوان
ویتامین D: ویتامین دی توانایی بدن در جذب کلسیم را افزایش میدهد و سلامت استخوان را از راه های دیگر نیز بهبود می بخشد. افراد می توانند مقداری از ویتامین D خود را از طریق نور خورشید دریافت کنند، اما اگر خانه نشینید، اگر در یک عرض جغرافیایی زیاد زندگی می کنید یا اگر مرتباً از ضد آفتاب استفاده می کنید یا ازخورشید دوری می کنید ممکن است منبع خوبی نباشد.
ورزش: ورزش می تواند به شما در ساخت استخوان های قوی و کند شدن روند تخریب استخوانی کمک کند.
ترکیب تمرین های قدرتی را با تمرینات تحمل وزن و تعادلی انجام دهید.تمرین قدرتی به تقویت عضلات و استخوان در بازوها و ستون فقرات شما کمک می کند. تمرینات تحمل وزن مانند پیاده روی، آهسته دویدن، دویدن، بالا رفتن از پله ها، پرش از طناب، اسکی و ورزش هایی با فشار عمدتا بر استخوان های پاها، لگن و ستون فقرات شما تاثیر می گذارند. تمرینات تعادل مانند تای چی می تواند خطر افتادن شما را بخصوص با پیرتر شدن کاهش دهد.
تشخیص پوکی استخوان
معمولاً تست سنجش پوکی استوان در خانوم هایی که در سن یائسگی به سر می برند یا در مواردی که عامل زمینه ای برای پوکی استخوان تشخیص داده شود، انجام خواهد شد. تشخیص استئوپروز، معمولاً با تست سنجش تراکم استخوان انجام می شود و معمولاً در سنین بالا مسجل می شود.
سنجش تراکم استخوان معمولاً در سنین بالا یا در پی یک شکستگی حاد توسط پزشک متخصص درخواست می گردد. عکس های رادیوگرافی شاخص خوبی برای تشخیص پوکی استخوان نخواهند بود؛ زیرا نفوذ کم یا بیش از حد اشعه در فیلم عکاسی، روی کیفیت آن تاثیر می گذارد و تشخیص را مختل می کند. بهترین راه تشخیص استئوپروز، براساس سنجش تراکم مواد معدنی استخوان می باشد.
برای سنجش تراکم استخوان راه های متفاوتی وجود دارد، ولی رایج ترین روش آن، استفاده از روش DEXA است. DEXAکه مخفف عبارت Dual Energy X-ray Absorptiometry است، روشی است که از اشعه ایکس برای سنجش تراکم استخوان استفاده می کند. در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به سمت استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارند فرستاده می شود. مقداری از اشعه توسط استخوان جذب شده و مقداری از آن از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر بدن خارج می شود. مقدار هر کدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن توسط یک گیرنده اندازه گیری می شود.
هر چه تراکم استخوانی بیشتر باشد (به این معنی که خلل و فرج و فضاهای خای ریز داخل استخوان کمتر باشند) مقدار بیشتری از اشعه ایکس را جذب کرده و اجازه عبور اشعه کمتری را می دهد و مقدار اشعه کمتری به گیرنده می رسد.
اشعه دریافتی توسط گیرنده یا دتکتور Detector به یک کامپیوتر رفته و در آنجا مقیاس مقدار اشعه به مقیاس میزان تراکم استخوان تبدیل می شود.
استفاده از دو منبع اشعه ایکس به منظور دقیق تر کردن اندازه گیری است.
دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد: اسکنرهای مرکزی و اسکنرهای محیطی.در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکز بدن یعنی ستون مهره و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی تر مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی می شود.
درمان پوکی استخوان
بیو فسفونات ها
برای آقایان و خانمهایی که بیشتر در معرض خطر شکستگی قرار دارند، بیشترین تجویز داروهای پوکی استخوان بیو فسفوناتها هستند. مثالها عبارتند از:
Alendronate (Binosto, Fosamax)
Risedronate (Actonel, Atelvia)
Ibandronate (Boniva)
Zoledronic acid (Reclast, Zometa)
عوارض جانبی شامل تهوع، دل درد و علائمی مانند سوزش سر دل است. اگر دارو به درستی مصرف شود، این موارد کمتر رخ می دهند.
اشکال داخل وریدی بیس فسفوناتها باعث ناراحتی معده نمی شوند اما می توانند تا سه روز تب، سردرد و دردهای عضلانی دهند.
درمان پوکی استخوان
داروهای آنتی بادی مونوکلونال
در مقایسه با بیس فسفوناتها، دنوزوماب (Ploria, Xgeva) نتایج تراکم استخوانی مشابه یا بهتری ایجاد می کند و احتمال بروز انواع شکستگی ها را کاهش می دهد. دنوزوماب از طریق یک شات زیر پوستی هر شش ماه تجویز می شود.
اگر denosumab مصرف می کنید، ممکن است مجبور شوید این کار را تا پایان عمر ادامه دهید. تحقیقات اخیر نشان می دهد که احتمال وجود شکستگی ستون فقرات پس از قطع دارو بسیار زیاد میشود.
یک عارضه بسیار نادر از بیس فسفوناتها و دنوزوماب شکستگی یا ترک خوردگی در وسط استخوان ران است.
دومین عارضه نادر، تاخیر در بهبودی فک (استئونکروز استخوان فک) است. این مورد می تواند بعد از انجام یک روش تهاجمی در دندان پزشکی مانند از کشیدن دندان ایجاد شود.
درمان پوکی استخوان
هورمون درمانی
استروژن به ویژه هنگامی که بلافاصله پس از یائسگی شروع شود، می تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. اما، استروژن درمانی می تواند خطر لخته شدن خون، سرطان آندومتر، سرطان پستان و احتمالاً بیماری قلبی را افزایش دهد. بنابراین استروژن به طور معمول برای سلامتی استخوان در خانم های جوان تر یا در زنانی که علائم یائسگی آنها نیز به درمان نیاز دارد استفاده می شود.
رالوکسیفن (Evista) اثرات مفید استروژن بر تراکم استخوان در زنان یائسه را بدون داشتن برخی از خطرات مرتبط با استروژن، تقلید می کند. مصرف این دارو می تواند خطر برخی از انواع سرطان پستان را کاهش دهد.
گرگرفتگی یک عارضه جانبی رایج آن است. رالوکسیفن همچنین ممکن است خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
درمان پوکی استخوان
در مردان پوکی استخوان ممکن است با کاهش تدریجی وابسته به سن در سطح تستوسترون مرتبط باشد. درمان جایگزینی تستوسترون می تواند به بهبود علائم کمبود تستوسترون کمک کند، اما داروهای پوکی استخوان در مردان برای درمان پوکی استخوان بهتر مطالعه شده اند و بنابراین به تنهایی یا علاوه بر تستوسترون توصیه می شود.
درمان پوکی استخوان
داروهای استخوان ساز
اگر نمی توانید درمانهای متداول پوکی استخوان را تحمل کنید یا اگر به اندازه کافی اثر نکنند، پزشک متخصص روماتولوژی ممکن است موارد زیر را پیشنهاد کند:
تری پاراتاید (Forteo): این داروی قدرتمند شبیه هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوانی جدید را تحریک می کند. با تزریق روزانه زیر پوستی تجویز می شود. پس از دو سال درمان با teriparatide، یک داروی پوکی استخوان دیگر برای حفظ رشد استخوان جدید تجویز می شود.
Abaloparatid :(Tymlos) داروی دیگری مشابه هورمون پاراتیروئید است. شما می توانید آن را برای تنها دو سال مصرف کنید و بعد از آن با یک داروی پوکی استخوان دیگر درمان را ادامه دهید.
Romosozumab (Evenity) این جدیدترین داروی استخوان ساز برای درمان پوکی استخوان است. تزریق آن هرماه در مطب دکتر روماتولوژ انجام می شود. بعد از یک سال درمان با این دارو، درمان با سایر داروهای ضد پوکی استخوان ادامه مییابد.
درمان پوکی استخوان
سبک زندگی و درمانهای خانگی:
این پیشنهادات ممکن است به کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان یا شکسته شدن استخوان ها کمک کنند:
سیگار نکشید. سیگار کشیدن باعث افزایش تخریب استخوان و احتمال شکستگی آن می شود.
از نوشیدن الکل خودداری کنید. مصرف الکل ساخت استخوان را کاهش دهد. الکل همچنین می تواند خطر افتادن شما را افزایش دهد.
از افتادن جلوگیری کنید. پوشیدن کفش های پاشنه کوتاه با کف غیر لیز وخانه خود را از نظر کابل برق، قالیچه و سطوح لغزنده که ممکن است باعث شود شما زمین بخورید بررسی کنید. اتاق ها را کمی روشن نگه دارید، میله هایی برای گرفتن در داخل و خارج درب حمام خود نصب کنید و اطمینان حاصل کنید که می توانید به راحتی داخل تختخواب خود شوید و از آن خارج شوید.
با تشکر از توجه شما