پاورپوینت پروژه تحلیل معماری میدان نقش جهان اصفهان


معماری میدان نقش جهان
مشخصات…

در سبک معماری صفوی اصل بزرگی مقیاس ساختمان ها که در معماری عهد تیموری رواج داشت تداوم یافت ; این ویژگی بخصوص در بنای مسجد امام اصفهان و حرم مقدس امام رضا(ع ) در مشهد به خوبی مشهود است .
از دیگر ویژگی های معماری این عصر عدم توجه به تزئینات خارجی ساختمان هاست . بسیاری از بناهای این دوره از جهت نمای خارجی با خشت های کاشی منقوش به رنگ های نسبتا کدر پوشیده شده اند.بیشتر ساختمان های مشهور این عهد نیز فقط در نمای اصلی تزئین گشته اند و سایر ابعاد این ساختمان ها فاقد تزئینات است .
معماری عصر صفویه
هم چنین در این شیوه همه ی گونه های تاق ها و گنبدها به کار برده شد. و در این دوره ایرانیان توانستند گنبد را روی پایه چهار گوش بسازند. در حالیکه رومی ها گنبد را روی پایه ی دایره می ساختند.

بناهای این دوره دارای طرح کلی چهار ایوانی است و به ساخت ایوان های عظیم با ابعاد بزرگ توجه بسیار شده است. ساخت سردرهای بزرگ با کاشیهای شفاف و گچبری و مقرنسکاری در عصر صفویه پیشرفت بسیار داشت. ترکیب سردر برزگ و مناره های طرفین آن با صحن چهار ایوانی و ساختمانهای اطراف آن و قراردادن گنبد به گونه ای که با همه ساختمان متناسب باشد، درمعماری زمان صفوی به درجه کمال رسید.

در دوره ی صفوی مقرنس کاملاً نقشی تزئینی داشت و همچون دوره قبل توسط کاشی و موزائیک مزین می گردید. آنچه در این دوران رواج پیدا کرد مقرنس استلاکتیتی (آویزان) بود. مقرنس در عهد صفوی در سرستون ها به کار برده می شد. عمق مقرنس ها نیز در این زمان بیشتر گردید. بیشتر بناهای این دوره از مقرنس بهره برده اند. از جمله می توان به امامزاده اسماعیل بالای در ورودی مسجد شاه اصفهان و مقرنس های کاخ عالی قاپو که مجموعه ای از نماهای قلبی شکل، لوزی های نامنظم و ستاره های چهارپر و مثلث های باریک است.
مقرنس نوعی تزئین است با فرورفتگی ها و برجستگی هایی از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به شکل آویزان است و در حقیقت این نوع تزئین معماری نوعی تزئین حجم پردازی شده است. مقرنس نوعی تجسم سه بعدی و برجسته نقش های هندسی معماری اسلامی است.

هم چنین رواج گسترده و استفاده وافر از نقوش تزیینی گیاهی که به شکل کاملاً تکامل یافته بود و به نام اسلیمی و ختایی به کار می رفت.

تزیینات چوبی در بناهای غیرمذهبی دارای نقش اصلی بود و در آنها میزان بیشتری ازتذهیب کاری و نقاشیهای لاکی استفاده می شد. طرحهای آنها با هنر مینیاتور دارای رابطه نزدیکی بود. کنده کاری و خراطی به ویژه در درها و سقفها خود هنر خاصی دراین دوره بوده است. نقاشیهای دیواری در کاخ عالی قاپو، قصر اشرف و چهلستون و همچنین آیینه کاری به عنوان نوعی تزیین جدید دربناها، مانند آیینه خانه، مورد استفاده قرار گرفته است. در بناهای ییلاقی تزئینات چوبی نقش اصلی را به عهده داشته و بر روی آن تذهیب کاری و نقاشی های لاکی استفاده شده است.

سایر ویژگی های معماری این عصر: 
در بیشتر ساختمان ها، فضاها یا چهارپلو (مربع) هستند یا مستطیل.
شکل ها و خط های شکسته بیشتر به کار می رود.

در ساختمان ها پیش آمدگی و پس رفتگی کمتر شد .

بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان در ساختمان دنبال شد.

سادگی طرح ها در بناها هم آشکار بود.

در این شیوه معماران به نشست کلی ساختمان در روند ساخت و اثر آن بر نماسازی توجه داشته اند .

قبل از اینکه اصفهان به پایتختی  صفویه انتخاب شود در محل این میدان باغ وسیعی به نام نقش جهان وجود داشته است بررسی بناهای پیرامون میدان نشان میدهد که این میدان نقش مرکز حکومتی را داشته ومحل اتصال وارتباط حکومت با مردم از طریق اعلان های حکومتی رژه ها وحضور حاکم درمیان مردم در زمان مراسم وجشن ها بوده است.در دوره شاه عباس اول محل بازی ، چوگان بوده است و دروازه سنگی چوگان هنوز هم وجود دارد. امروز فضای مستطیل شکل میان نقش جهان چمن کاری شده و از زمان دوره پهلوی نیز حوض بزرگی در وسط آن کار گذاشته شده است. به همین علت این میدان از 70 سال گذشته تا امروز کاربری خود را تغییر داده است.چون این میدان به ثبت جهانی یونسکو رسیده اند خیلی ها معتقدند کاربری چوگان باید به این میدان بازگرددولی به دلیل مشکلاتی از قبیل گرد و خاک ناشی از آن که باعث آزار مردم و کثیف شدن کاشی های بناهای تاریخی می شود.و احتمال آسیب به بدنه ی قدیمی میدان انجام این کار غیر ممکن است.

میدان نقش جهان

سه بنای کاخ عالی قاپو، مسجدشیخ لطف الله و مسجد جامع کبیر )مسجد امام( که ازشاهکارهای معماری ایران عصرصفوی است، در این میدان قرار دارند. دور تا دور میدان حجر ه هایی )مغازه( وجود دارندکه هم اکنون نیز به عرضه ی انواع صنایع دستی مشغول هستند.

انتهای شمالی میدان، کاروا نسرا و بازار سلطنتی قرار داردکه در وسط ضلع غربی کاخ عالی قاپو واقع است.
این میدان 200 حجر ه ی هم شکل و هم سطح ساخته اندکه هیچ یک با دیگری تفاوت ندارد. حجر ه ها دو طبقه اند.هر یک از حجر ه های طبقه های زیرین دو دکان دارد که یکی ازآ نها رو به میدان و دیگری رو به بازار گشوده می شود.

کاخ عالی قاپو
کاخ عالی قاپو در سمت غربی میدان نقش جهان قرار دارد.عالی قاپو اقامتگاه، جایگاه و تالار شرفیابی ، وراهرویی دولتی متصل به محوطه ی قصر بود. عالی قاپو دارای شش طبقه ساختمان است که هر طبقه تزئینات و گچبری و نقاشی مخصوص به خود را دارد. در زمان شاه عباس دوم، تالاری رو به میدان با هجده ستون از چوب چناربه آن افزوده شد.
قسمت اصلی عالی قاپو تالار آن است که شاهان صفوی از آ نجا چوگان بازی و سایر نمایشها را در میدان نقش جهان تماشا می کردند.

با آنکه بعد ازدوره ی صفویه به تزئینات آن خرابی ها و لطمات جبرا ن ناپذیروارد آمده است، هنوز شاهکارهایی از گچبر یها و نقاشی ها عهد صفویه را دربر دارد. نقاشی های گل و بوته و شاخ و برگ، اشکال وحوش و طیور، و گچبر یهای زیبای طبقه ی ششم آن، به شکل انواع جام و صراحی در اتا قها و دیوارهاتعبیه شده است. ا تا قهای کوچک متعددی برای کارهای خصوصی و دارای بخار یهای دیواری در این بنا وجود داردکه یک طرفشان باز است و این نشانه ای دیگر از سبک ایرانی است که بیرون را به داخل خانه متصل می سازد.

ساختن و پرداختن اشکال گچبری در اتاق صوت )اتاق موسیقی( برای آن نبوده است که در آ نها جام وظروف قرار دهند،بلکه انعکاسات حاصل از نغمه های نوازندگان،به وسیله ی این اشکال گرفته می شده است تا نغمه ها و اصوات طبیعی بدون انعکاس صوت به گوش برسند.

ایوان رفیع آن با ستونهای چوبی وسقف خاتم نیز بسیار زیبا است.
خاتم ترکیبی است از چند ضلعی های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ های مختلف تشکیل می شود. 

مسجد امام )مسجد شاه یا جامع عباسی(
این مسجد که در منتها الیه جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد، از شاهکارهای معماری است و تحت نظارت شاه عباس بنا شد به دلیل علاقه ی شاه به اتمام بنا درزمان حیاتش، شتابکاریی هایی در جریان ساختمان بنا روی داد. مثلاً به جای کاشی های موزایکی که تهیه ی آن وقت زیادتری می گرفت، بیشتر کاشی های هفت رنگ به کار برده شد. علی رغم بی صبری شاه عباس، ساخت آن ۲۰ سال طول کشیده است. این مسجد از نظر کاشی کاری و حجاری و عظمت گنبد و مناره های آن در نوع خود بی نظیر است.

دوقابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می خواند.
کتیبه نمای خارجی سردر اصلی مسجد، خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت وجود دارد.

در دو زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی دو مدرسه به طور قرینه قرار دارد که مدرسه زاویه جنوب شرقی را که حجره هایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصری و مدرسه زاویه جنوب غربی را سلیمانیه می نامند.

در مدرسه سلیمانیه (تابستانی)، یعنی در مغرب مسجد نیز سنگی به شکل مثلث قائم الزاویه وجود دارد که وتر آن، دقیقا در امتداد شمال – جنوب طراحی شده و در واقع همین امر باعث می گردد در چهار فصل سال، در هنگام ظهر شرعی سایه متشکله در مقابل وتر آن صفر شود. به همین علت آن را "سنگ شاخص ظهر شرعی" یا "سنگ ساعت ظلی" یا به زبان ساده تر "سنگ ساعت" می نامند. البته یافتن این امتداد نیاز به محاسباتی داشته که دانستن جغرافیا، نجوم، هندسه و … از لوازم آن بوده است. محاسبه آن را به شیخ بهایی منسوب می کنند.

در مسجد امام اصفهان واقع در میدان امام چهار منار بسیار زیبا دیده می شود که شاهکار معماری عصر صفوی است نقوش اسلامی این دو منار به صورت ختایی شطرنجی بر روی زمینه فیروزه ای می باشد. هنر معماری این منارها طوری است که از قیصریه آنها را رو به روی هم می بینیم.

طبقه فوقانی که در قسمت شمالی مسجد واقع شده دارای غرفه هایی است که در دوران صفویه به محل زندگی طلاب علوم دینی اختصاص داشت.
این مسجد دارای دو شبستان قرینه در اضلاع شرقی و غربی صحن است. یکی از این شبستان ها (شبستان شرقی) بزرگتر اما ساده و بی تزیین است و دیگری (شبستان غربی) کوچکتر است اما تزییناتی با کاشی های خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محراب های مساجد اصفهان است. تزیینات عمده این مسجد از کاشی های خشت هفت رنگ است.

نقشه پی و ساختمان بنا هر دو نشان دهنده اعتقاد به سادگی در اسلام است و مفهومی بنیادی را نمایان و بیان می کند، که همانا برادری و برابری مومنان را که همگی از دسترسی بی واسطه به رحمت خداوندی برخوردار شده اند. حرکت و ارتباط در همه جا تسهیل شده و در هیج جا مانعی وجود ندارد. کف مسجد هیچ پله یا نرده ای ندارد. هیچ در بسته ای دیده نمی شود، هیچ دالان تونل مانند، جایگاه همسرایان، غلام گردشی، هیچ ساختار جداگانه ای مانند مذبح، هیچ فضای اختصاصی، هیچ جایگاه ممتاز وجود ندارد، درست همان طور که هیچ مراسم اختصاصی، و هیچ سلسله مقامات دینی موجود نیست.

دیوارها در میان نقش گل و بوته های باغ مانندشان گم می شوند، یا به باغهای واقعی و طبیعی باز می شوند. به خاطر تمرکز بار روی ستون ها هشت گوش چشم اندازهای وسیعی پدید می آید و فضای خالی به حداکثر می رسد.
طاقهای بلند و وسیع و تقاطعهای عالی و خوش آهنگ و انحناهای تند فضاهایی را نشان می دهد که آزادانه تا محراب، همچون موج هایی در یکدیگر فرو می روند. و طرح مفهوم عبادت مشترک را که هسته اصلی اسلام است می رساند.
سراسرسطح بنا با کاشی های لعا بدار پوشیده شده که پر از نقش و نگار گل و بوته به صورت مجرد و تخیلی است.

مسجد شیخ لطف الله

در چوبی مسجد یک پارچه از چوب بوده و به قطر ۱۰ سانتی متر می باشد. این مسجد با مساجد دیگر تفاوت هایى دارد. این بنا یک مکان عمومى نبوده و بیشتر به منظور استفاده خصوصى بهره بردارى شده است. بنابراین داراى صحن و مناره نیست در حالى که در تمامى مساجد ایران این دو مشخصه مشاهده مى شود . بنای این مسجد به بلندی ۶ پله سنگی از زمین بلندتر است که سردر کاشی کاری بسیار ظریفی دارد. در جلوی مسجد حوض 8 ضلعی زیبایی قرار داشته که در سال های 1316 تا 1318 برداشته شده است . در این زمان پوشش کف گنبد خانه از جنس گچ بوده و پنجره های چوبی منصوب در آن روشنایی زیرزمین را تامین می کرده است .

تزئینات کاشی‏کاری مسجد همه از کاشی های معرّق پوشیده شده است. و داخل و خارج گنبد بی مانند آن نیز که از زیباترین گنبد های جهان به شمار می رود از کاشی های معرّق نفیس پوشیده شده است.
گنبد آن بر خلاف گنبدهاى دیگر که از کاشیکارى هایى به رنگ فیروزه اى ساخته شده اند، از زمینه کرمى به رنگ نخودى طراحى شده است که رگه هاى آبى سیر نیز در آن به کار برده شده که همانا این طرح آن را متمایز جلوه مى دهد.
شکل استوارگنبدی روی اتاقی چهارگوش که میراث معماری ساسانیاست، در این مسجد کوچک زیبا بار دیگر نمایان شدهاست.

محراب مسجد زیبای شیخ لطف الله از زیباترین محراب های مساجد اصفهان است. این محراب با کاشیکاری معرق و مقرنس های بسیار دلپذیر تزیین شده است. محراب از یک طاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیمى نقش بسته است . این طاق کنگره دار از داخل داراى مقرنس هاى صدفى شکل است که در انتهاى آن به نقوش گیاهى زیبایى آراسته شده است . این محراب از لحاظ صنعت کاشی پزی و معرق کاری، شاهکاری به شمار می رود.

راهروی مسجد که به شبستان و محراب بی نظیر آن منتهی می شود، دارای کاشیکاری خشتی بسیار زیبا و پنجره های سنگی مشبک است.

از ویژگیهای مسجد؛ چرخش ۴۵ درجه ای است که از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد. این گردش که در اصطلاح معماران سنتی ایران “پاشنه” نامیده می شود چنان ماهرانه صورت گرفته که به هیچ وجه، توجه بیننده را جلب نمی کند.
معمار هنرمند مسجد مشکل اختلاف جهت قبله و سردر بنا را با دو چرخش نامحسوس به گونه ای طی می کند که شخص وقتی وارد شبستان زیر گنبد می شود محراب درست رو به رویش قرار دارد این تغییر جهت از بیرون مسجد هم ناپیدا است زیرا گنبد دایره شکل و بدون گلدسته فاقد جهت است.

پایان
مشخصات…