میدان و انواع میدان ها در شهر

تعریف میدان:
فضاهای باز وسیعی که دارای محدوده ای محصور یا کمابیش معین بودند و در کنار راهها یا در محل تقاطع آنها قرار داشتند و دارای کارکردی ارتباطی، اجتماعی، تجاری، ورزشی، نظامی یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مزد مزبور بوند، میدان نامیده می شدند. میدانهای کوچک، بخصوص میدانهای کوچک ارتباطی درون محله های مسکونی را اغلب میدانچه می نامیدند. این میدانچه ها را در برخی از شهرها مانند تهران قدیم، نایین، کاشان و یزد، تکیه یا حسینیه نیز می خواندند.(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)
1: انواع میدانها
1-1: میدانهای عمومی
کمابیش در همه سکونتگاهها (شهر یا روستا) میدان یا میدانچه ای عمومی وجود داشت که محل تجمع مردم بود و بعضی از فضاهای عمومی مانند عبادتگاه، آب انبار یا نهر آب و به نسبت وسعت سکونتگاه،تعدادی فضای تجاری یا بازار در پیرامون یا مجاور آن قرار داشت. سبزه میدان تهران، سبزه میدان (میدان کهنه) اصفهان و بسیاری دیگری از سبزه میدانها در سایر شهرها در گذشته، نمونه هایی از این گونه میدانها بوده اند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

میدان امام (توپخانه سابق)تهران.نمونه یک میدان عمومی

1-2: میدانهای تجاری
در شهرهای متوسط و بزرگ، به غیر از میدان عمومی شهر، یک یا چند میدان وجود داشت که کارکرد اصلی و عمده آن ها تجاری بود. برخی از این میدان ها تنها به فرآورده یا کالای معینی مانند اسب، کاه گوسفند؛ میوه و غیره اختصاص داشتند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)
م
میدان گوسفند فروشها-نیشابور.نمونه یک میدان تجاری
1-3: میدانهای حکومتی:
معمولاً در پایتختها و شهرهای بزرگ یک میدان حکومتی وجود داشت که برای تمرینهای نظامی، سان و رژه و انجام مراسم رسمی و احیاناً مجازات مجرمان مورد استفاده قرار می گرفت. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

میدان ارک تهران .نمونه ای از یک میدان حکومتی
1-4: میدانهای نظامی:
در پایتخت و بعضی از شهرهای بزرگ و مهم، یک میدان مخصوص تمرینهای مداوم نظامی و استقرار و اقامت نظامیان ساخته می شد که متشکل از یک فضای باز یعنی محوطه میدان، و حجره ها و فضاهایی در پیرامون برای اقامت نظامیان و ذخیره سلاح بود. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)
میدان توپخانه وبالاخانه تلگراف خانه.تهران.نمونه ای از یک میدان نظامی
1-5: میدانهای محله ای:
در هر یک از محله های بزرگ و متوسط شهرهای تاریخی، یک مرکز محله وجود داشت. این مراکز از نظر کالبدی و شکلی به دو صورت وجود داشتند. نخست به صورت یک راسته یا گذر که کمی از گذرهای دیگر در محل استقرار فضاهای تجاری و اجتماعی، عریضتر بودند. نوع دوم مرکز محله به صورت میدانچه بود. این میدانچه اغلب در محل تقاطع چند راه یا در کنار راه اصلی محله قرار داشتند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

میدان محمدیه نایین.نمونه یک میدان محله ای
1-6: میدانهای ارتباطی:
به غیر از میدانهای برون شهری و بسیاری از میدانهای نظامی و تجاری سایر میدانها نیز کمابیش از جنبه ارتباطی برخوردار بودند و اغلب در محل تقاطع یا کنار راههای مهم شهری قرار داشتند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

1-7:میدانهای ورزشی:
برخی از انواع ورزشها و بازیها در بعضی اوقات در بسیاری از میدانهای عمومی و حکومتی برگزار می شد. اما در داخل یا حومه معدودی از شهرها، میدانهایی وجود داشت که بیشتر به انجام بازیها و مسابقات ورزشی اختصاص داشت.
پیوند ارگانیک میدانها با سایر فضاها و عناصر شهری
بررسی برخی از خصوصیات میدانها در این نوشتار به سبب کارکرد ارتباطی آنها به عنوان یک مفصل ارتباطی و شهری انجام می گیرد، اما همان گونه که بازارها در کنار کارکرد ارتباطی، دارای کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز بودند، بیشتر میدانها هم در کنار کارکرد و نقش ارتباطی، زمینه و فضایی برای انجام بعضی از فعالیتهای مهم اجتماعی و شهری بودند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

2: عناصر میانی مقدس
2-1: دارای عنصری میانی
منظور از عنصر یا فضای میانی، عنصر و فضایی است که در میان میدان احداث شده و دارای کارکرد معینی باشد، بنابراین هر عنصر یا فضایی که به صورت اتفاقی و فکر نشده در میان میدان قرار گیرد و در صورت تغییر مکان، هیچ تغییری در نحوه فعالیتهای میدان و برگزاری مراسم در آن روی ندهد از عناصر یا فضاهای میانی به شمار نمی آید. برای مثال در وسط بسیاری از میدانهای محله ای بعضی از شهرها مانند یزد و نایین، الوگاههایی (محل افروختن آتش) وجود داشت- اکنون نیز آثاری از آنها موجود است- که در بعضی از مراسم، در آنها آتش می افروختند. این فضاها یا عناصر در قدیم از تقدس برخوردار بودند. در میان بعضی از میدانهای دوره معاصر نیز فضایی طراحی شده وجود دارد که مجسمه ها و عناصری سمبلیک- یا دمانی یا مفرح مانند فواره آب- در آنها نصب شده است، اما اهمیت کارکردی این عناصر و منزلت آن در اعتقادات عامه چندان مهم، عمیق و قابل مقایسه با عناصری مانند الوگاهها نیست. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

نایین-حسینیه کلوان.نمونه ای از یک میدان با عنصری میانی
2-2: بدون عنصر میانی:
عناصر مقدس و نمادین تنها در میان میدانهایی وجود داشت که جنبه ای مذهبی و مقدس نیز داشتند و موقعیت مکانی و هندسی آنها متاثر از جهان بینی مردم و نحوه انجام مراسم بود. اما میدانهایی که فاقد چنین خصوصیتی بودند، تهی از عناصر مقدس بودند. البته ممکن بود که در این گونه میدانها نیز عنصر یا فضایی معمارانه در میان و مرکز میدان قرار داشته باشد، مانند حوض یا استخر یا باغچه و غیره. اما اینها فاقد جنبه ای مقدس بودند و خصوصیتی معمارانه و کارکری داشتند. یزد- در میان میدانچه تکیه امیز چخماق بر اساس طرحی که "فرد ریچاردز" تهیه کرده است، یک فضا وجود دارد که گویا در گذشته کارکرد مذهبی و مقدس داشته است. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

3: نحوه اتصال راه به میدان:
3-1: با طرح منظم و فکر شده:
در میدانهایی که فضاهای ساخته شده و سطوح جاتنبی آنها را طراحی می کردند، محل اتصال راه به میدان نیز طراحی می شد و اغلب در مکانهای معین و منظمی قرار داشت. در میدانهای متوسط و کوچک یک دهانه را مانند دهانه های دیگر به عنوان ورودی راه به میدان در نظر می گرفتند. اما در میدانهای بزرگ، دهانه مزبور را بزرگتر و با اهمیت تر از سایر دهانه ها طراحی می کردند تا محل اتصال راه به میدان به خوبی مشخص شود.(مانند میدان توپخانه) .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

نایین حسینیه نواباد.نحوه اتصال راه به میدان طراحی شده است.
3-2: ارگانیک:
در بسیاری از میدانها به خصوص میدانهایی که فاقد ساختمانها و سطوح طراحی شده بودند، راهها بدون هیچ طرح از پیش فکر شده و عنصر رابط به میدان متصل می شدند. دراین حالت بدنه و سطحی که راه ازآن به میدان متصل می شد، توسط راه بریده می شود. بسیاری از میدانها و میدانچه های محله ای دارای چنین خصوصیتی بودند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

4: موقعیت میدان نسبت به راههای منتهی به آن
4-1: میدان در محل تقاطع راهها:
بسیاری از میدانهای عمومی، محله ای ارتباطی و برخی از سایر انواع میدانهادر محل تقاطع راههای شهری، ناحیه ای و محله ای پدید می آمدند- نقش و کارکرد اولیه و مهم این نوع میدانها، جنبه ارتباطی داشت- در حالتی که میدان پیش از یک طرح فکر شده، در محل تقاطع راهها پدید می آمد، معمولاً ترکیب هنسی محلهای اتصال راهها به میدان ،تابع نظم و الگوی سازمان یافته ای نبود. اما در صورتی که یک میدان را که نخست طراحی و سپس احداث می کردند، اگر امکان سازمان دادن محل ورود حداقل یک یا چند راه مهم را در مکانهای هندسی خاص و نقاط عطف میدان قرار دهند. میدان نقش جهان اصفهان چنین وضعی دارد، به این ترتیب که دهانه بازار را روی محور طولی و در وسط ضلع شمالی میدان و رو به روی مسجد جامع (امام) طراحی و احداث کرده اند، در حالی که بقیه راهها در مکانهای فرعی تر به میدان متصل شده اند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

4-2- میدان در کنار راه:
برخی از میدانها در کنار راههای مهم شهری پدید می آمدند. در این صورت سه حالت وجود داشت. نخست این که میدان در جبهه متصل به راه دارای یک حصار بود که فضای آن را از فضای راه متمایز می کرد و تنها توسط یک یا چند فضای ورودی، امکان دسترسی به آن وجود داشت، مانند میدان مشق تهران که در کنار خیابان سپه(امام خمینی) قرار داشت. دوم، حالتی بود که میدان توسط عناصری غیر معمارانه یا معمارانه از راه متمایز می شد، اما در طول راه امکان دید به آن کمابیش وجود داشت و دسترسی به آن نیز از نقاط مختلف و متعدد میسر بود، مانند میدان گنجعلیخان کرمان. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

4-3: میدان در امتداد راه:
بسیاری از انواع میدانها به گونه ای در امتداد مسیر راهها قرار داشتند که راه از مکانی واقع در یکی از اضلاع میدان به آن منتهی و از مکانی واقع در ضلعی دیگر از آن منشعب می شد. نحوه اتصال و انشعاب راه به میدان نسبت به اضلاع و محورهای آن دارای دو حالت بود. در حالت اول، راه در امتداد محوری مستقیم که به موازات دو ضلع و عمود بر اضلاع دیگر از میدان می گذشت، مانند میدان ارک در تهران قدیم که راهی در امتداد محور شمالی- جنوبی از وسط آن می گذشت. در حالت دوم، راه در امتداد محوری که با هیچ کدام از اضلاع میدان موازی نبود، یعنی به صورت مورب، از میلان عبور می کرد( مستقل از میدان.) .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

چنان که گفته شد بیشتر میدانهای برون شهری حصار یا فضای ساخته شده طراحی شده و معمارانه نداشتند. علاوه بر این، بعضی از میدانها و از جمله میدانچه های شهری فاقد فضای ساخته شده ای بودند که وابسته و متعلق به میدان باشد، بلکه فضای باز این میدانها توسط بناها و فضاهای متعدد و مستقل پیرامونشان که در زمانهای مختلف ساخته شده بودند، احاطه شده بود، میدان کهنه (سبزه میدان) اصفهان. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

5: خصوصیات فضاهای ساخته شده پیرامون میدان
5-1: وابسته و متعلق به میدان:
پیرامون میدانهایی که پس از طراحی ساخته می شدند، کمابیش بناها و فضاهایی با کارکردی متناسب با نقش کارکردی میدان و همزمان با آن ساخته می شد و به این ترتیب پیرامون میدان بناهایی قرار می گرفت که از نظر کارکردی و کالبدی وابسته و متعلق به میدان بود. میدان نقش جهان اصفهان، میدان گنجعلیخان کرمان و میدان توپخانه تهران (با خصوصیات کالبدی دوره قاجار) از این نوع میدانها به شمار می آیند. .(سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران)

بررسی میدان در طول تاریخ شهرسازی ایران:

-1 پیدایش مفهوم شهر و شهر گرائی در دوران مادها(قرن نهم تا هفتم قبل
از میلاد)
انچه در دوران ماد ها رخ می دهد نه شهر نشینی و نه یکجانشینی است

چون یکجانشینی قبلا رخ داده است وگواه بر ان موجودیت جامعه روستایی است و اینکه شهر نه به عنوان تشکیل یک جامعه کاملا مشخص بلکه مکان جمع شدن سه جامعه روستایی ایلی و شهری است.
در این شار مفهوم بازار در مرحله جنینی قرار دارد و بافت و ساخت کالبدی ان مراحل اغازین خود را می گذراند.انچه مورد برنامه ریزی و طراحی دقیق قرار می گیرد قلعه و تقسیمات داخلی ان است.قلعه مرکز واقعی مدیریت و سازماندهی منطقه وسیع تحت نفوذ خویش است.منطقه ای که هر سه جامعه ایلی روستایی وشهری در ان مقام گرفته اند.)حبیبی سید محسن از شار تا شهر صفحه 7)
1-2 مفهوم ابتدائی و اولیه میدان در دوره مادها:
در این دوره همانطور که در تصویر مشاهده می کنید هر مربع شامل یک نوع کاربری در این دوره است.مربع کوچک اول کاخ شاهی استکه یک فضای باز در وسط ان وجود دارد که جزئی از کاخ است و نمی توان از ان به عنوان میدان نام برد.زیرا درست ایت که دارای فضایی باز می باشد ولی خصوصی بودن و عدم مشارکت مردم در این منطقه میتوان اسم ان را محوطه گذارد.
در مربع های بعدی به ترتیب انبار اقامتگاه سرباز خانه قرار دارند.جالب است که در این نوع شهر دوره ماد ها شهر و بازار دور از کاخ شاهی قرار داشته اند که به نوعی حکومت از مردم عادی جدا بوده است.
2-1 شار در دوران هخامنش(قرن هفتم تا قرن چهارم قبل میلاد):
شار نظامی-کشاورزی دوران ماد جای خود را به شار نظامی-بازرگانی پارسی در سر حدات و شار بازرگانی-کشاورزی سرزمینهای میانی می دهد.شهر هعبد و شهر-قدرت وشهر بازار مفاهیمی هستند که شار پارسی با خود حمل می کندو با استقرار در نقاط سوقالجیشی بسیار با اهمیت به مقوله زیست محیطی نیز جواب می دهد.
پارسیان شهر های خود را از روی نقشه ای بنا می کردند که به توسط مذهب(موبدان)تقدیس شده بود وسنت های اجدادی به انها اموخته بود و از ان نقشه به هیچ وجه تجاوز نمی کردند.شهر مربعی بود به طول یک میدان که اسب به میل خود و به یک نفس بدود(حدود نه کیلومتر در نه کیلومتر)در وسط ان اتش را به منزله حافظ حقیقی مکان می افروختند و در کنار حوض یا ابگیری به نسبت جمعیتی که در انجا سکنی می گذیدند حفر می کردند و اب انبار می ساختند پس از اتمام ساختمان اتشکده و اب انبار به بنای خانه مشغول شده و سپس به ایجاد باغ وبستان می پرداختند.(حبیبی سید محسن از شار تا شهر صفحه 11)
2-2 همانطور که در نقشه شهر دوران هخامنش مشاهده می کنید باز هم کاخ شاهی در وسط قرار گرفته است و این بار به جای انکه به ترتیب مربع هایی به دور هم تشکیل شوند هر ضلع مربع کوچک به یک کاربری اختصاص یافته است.در شمال ان سرباز خانه و انبار و خزانه و در سمت جنوب نیز سرباز خانه قرار دارد.در اطراف ان هم قلمرو نزدیکان پادشاه قرار گرفته است.نکته جالب در این شهر ها نسبت به دوره مادها این است که شهر به قلمرو حکومت بسیار نزدیک شده است و در همجواری هم قرار گرفته است که این از خصوصیات دوره هخامنشی می باشد.در این نوع شهر هم میدان مفهومی ابتدائی و ناقص دارد همانند دوره مادها.
شار در دوره پارتی قرن سوم قبل میلاد تا قرن سوم میلادی):
شهر پارتی در دولت اشکانی مرکز اصلی حیات سیاسی این دولت است.شهر مکان اصلی تصمیم گیری های دولت و مشورت ارکان دودمانی است.جمع بندی افکار عمومی در شهر در بسیاری موارد منجر به تصمیم گیری های بسیار مهم می شود.شهر می تواند در مورد سرنوشت شاه -به منظله مظهر دولت -نیز اتخاذ تصمیم کند.این شار نه فقط در شهر به معنای اخص ان بلکه در سرزمینی بس فراتر و در ارتباطات چند سویه با نقاط زیستی واقع در این سرزمین مفهوم اصلی خود را باز می یابد.(حبیبی سید محسن از شار تا شهر صفحه 22)
* شهر دولت اشکانی دارای برج و باروی دایره ای شکل را ایجاد می کند
3-2 همانطور که در نقشه شهر دوره پارتی می بینید باز وضع به همان صورت است.کاخ شاهی در وسط و اطراف ان را سرباز خانه و نزدیکان فرمانروا تشکیل می دهند و در جنوب شهر هم شهر اصلی به معنی زندگی مردم عادی وجود دارد.بازار هم به صورت نواری در وسط شهر قرار گرفته است.از این نقشه می توان پی بردکه1)بازار مفهومی وسیع تر از انچه تاکنون مشاهده کرده بودیم می باشد.
2)میدان کم کم در حال شکل گیری است.پنج فضای باز را که یکی از ان میان بازار و کاخ شاهی قرار دارد از مهمترین عوامل این ادعاست.
3)در دوران قبل شهر به صورت مربع بود ولی در این دوران شهر به صورت دایره شکل گرفت که اطراف ان را زمین های کشاورزی گرفته اند.
شار پارتی در دولت ساسانی(قرن سوم تا هفتم میلادی):
ظهور دولت ساسانی در واقع اولین حرکت جامعه شهری برای رسیدن به قدرت است.تا قبل از این حکومت از ان جامعه ایلی می بود که با جنگ و ستیز های خود دولت های پیشین را از ان خود کرده بود.به این دلیل این جامعه به سرعت یکجانشین شده و خود در هماهنگی با جامعه دهقانی و جامعه شهری قرار می گیرد ولی همیشه در نبرد قدرت حرف اخرین را میزده است.حال انکه به قدرت رسیدن دولت ساسانی گواینکه از سوی دودمان های در ستیز با دولت اشکانی حمایت گردید ولی نطفه اصلی این دولت در شهر بسته شد ونظریه پرداز اصلی ان در فضای جامعه شهری پرورش یافته بود.به همین دلیل است که شهر پایه نهاد های اجتماعی-اقتصادی فرهنگی سیاسی و بازرگانی-اداری دولت ساسانی می گردد.
چهره کالبدی شار پارتی در دولت ساسانی کمو بیش نوسط تاریخ نگاران دوران اولیه اسلامی ترسیم شده است.بافت کالبدی وسازمان فضائی این شارالگوئی بود که در شهر های دوران اولیه بعد از اسلام نیز مورد استفاده قرار گرفت.در این شهر ها کهن دژی با بارو های کنگره دار بخش نظامی شهر را تشکیل می داد.قسمت اصلی شهر در شارستان بود بر گرداگرد کهن دژ بازار هادر درون دیوار های شهرستان و گاهی در بیرون ان بودند که در دوره اسلامی ربض خوانده می شد و گاه دیوار دومی گرداگرد ان می کشیدند.
این شار از دیدگاه ریخت شناسی شهر های مرکب از فضاهای زیر برخوردار است:1-دژ حکومتی 2-شار میانی 3-شار بیرونی 4-بازار 5-میدان: گستره ای وسیع در جلوی دروازه های شارستان و در ربض ساخته می شوند.این میدان نه چون اگورای یونانی محل دادوستد اقتصادی است ونه چون فروم رمی مظهر قدرت حکومت است.میدان مکانی است که بازار ها بدان باز می شوند و تظاهرات اجتماعی-اقتصادی در هم می امیزد.میدان محلی است برای اعلان فرمان های دولت:بخشودگی ها و عقوبت ها.این میدان هنوز از دیدگاه ریخت شناسی فضائی خاص را سبب نمی گردد. .(حبیبی سید محسن از شار تا شهر صفحه 29و34)

4-2 همانطور که در نقشه مشاهده می کنید اتشکده در وسط و در کنار ان کاخ شاهی قرار دارد و اطراف ان نیز سرباز خانه و نزدیکان فرمانروا قرار گرفته اند و شهر نیز به صورت نواری در اطراف ان قرار دارد.از نقشه شهر دوران پارتی دولت ساسانی میتوان پی برد:1-فرم کالبدی شهر از دایره به مربع دوباره تغییر شکل داد.2-به جای کاخ شاهی که همیشه در وسط قرار داشت این بار اتشکده نقشی مهمتر را در شهر بازی می کند ومحور اصلی شهر است.3- منیدان در اطراف دروازه های ورودی به شهر قرار دارند که در این تصویر چهار ورودی و چهار میدان مشاهده می گردد.4-شهر(به مفهوم زندگی مردم عادی)در دوران قبل تجمعی وپراکنده بود ولی در این دوره به صورت نواری در امده است.
شهر نشینی و شهرگرائی در دوران اسلامی:
عوامل مشخصه شهر در دوره اسلامی می توان از مسجد بازار و محله که هر کدام در هر دوره ای با تعریفی مشخص در شهر به مردم الغا می شود.
شهر در اوائل سلطه اعراب بر ایران:
همانطور که در نقشه مشاهده کی کنید در این دوره میدان به صورت کامل قابل مشاهده است.مفهومی قوی و پر معنا دارد.در میدانی که مشاهده می کنید اطراف ان را قصر مسجد دیوان و بازار گرفته اند.از این حیث می توان این گونه میدان ها را با میدان نقش جهان اصفهان مقایسه کرد که اطراف ان را عالی قاپو (قصر) مسجد شاه(مسجد جامع) و مسجد شیخ لطف اله و بازار مقایسه کرد.از خصوصیات این دوره می توان :1-کم اهمیت شدن قصر حکومتی 2-وصل شدن بازار به صورت عمودی به میدان را نام برد.
شهر در دوره سلجوقی:
کالبد شهر در این روزگاران عبارت است از میدان اصلی و بزرگ(اغلب در میانه شهر)که در پیرامون ان کاخ ها دیوان ها مسجد جامع وگاه بیمارستان قرار دارند.دهانه اصلی بازار به این میدان باز شده وشاخه های خود را در شهر می گستراند وبر گرداگرد این مجموعه است که محلات شهری بنا بر موقعیت اجتماعی اقتصادی و فرهنگی خویشدر کنا هم قرار می گیرند.هر محله تنها از طریق گذر اصلی مربوط به خود تغذیه می شود گذری که معمولا یک دهانه اش به بازار ختم می شود ودهانه دیگرش به دروازه ای ختم می شود که بر روی جاده ها ومسیر هائی گشوده می شود که به سوی روستاها و مناطق روستایی هم فرقه هم کیش هم مذهب و… محله راه می برد.مدارس ومساجد اصلی معمولا در های خود را بر روی بازار و یا گذر های اصلی و عام می گشایند واز اینکه در عمق محلات واقع شوند به دور می ماند.هر مدرسه ومسجد موقوفات خاص خویش را دارند وهر محله بازارچه حمام مسجد گورستان …خاص خود را داراست.کل مجموعه شهری در درون دیوار های سنگین جسیم قرار می گیرند گاه با خندق و گاه بی ان. .(حبیبی سید محسن از شار تا شهر صفحه 77)

اگر در نقشه کالبدی شهر دوره سلجوقی دقت کنیم خواهیم فهمید که دو میدان اصلی در شهر وجود دارد که یکی از ان ها مهم تر است و در سمت غرب شهر قرار گرفته که اطراف ان را قصر دیوان و مدرسه قرار گرفته است.در میدانی که در سمت شرق شهر قرار گرفته است اطراف ان را بازار و مسجد جامع گرفته اند.از خصوصیات این دوره می توان به منظم بودن شهر از نظر ساخت کالبدی عریض شدن خیابان های اصلی و وجود شش دروازه به داخل شهر اشاره کرد.
ساخت وبافت شهر از قرن یازدهم تا قرن سیزدهم هجری-قمری
7-1 شکل گیری دولت صفوی و از ان ره سبک اصفهان در شهرسازی را می توان با سازمان یابی دول مرکزی و قاهر اروپائی بعد از دوره رنسانس و شکل گیری سبک باروک (قرن هجدهم میلادی) مقایسه کرد.با این مقایسه سازمان دیوانی دولت صفوی و سبک هنری ناشی از ان (در زمینه شهرسازی )نسبت به سازمان دولتی و سبک هنری کشور های اروپائی (در زمینه شهرسازی)در دوره رنسانس (دوره تاریخی هم عصر دولت صفوی)هنوز گامی به جلو دارد.در حالی که نو اندیشان و نو پردازان دوره رنسانس در پی سازمان بخشیدن به شهر دوره قرون وسطی اروپائی و تحقق بخشیدن به "ارمان -شهر"هایشان هستند.مکتب اصفهان الگوی ارمانی خود را به اجرا در می اورد وتلفیقی دقیق و روشن از موجود و مطلوب را عرضه می دارد. .(حبیبی سید محسن از شار تا شهر صفحه 95)
o
7-2 اگر در نقشه کالبدی شهر در دوره صفوی به دقت بنگریم می فهمیم که یک میدان اصلی و بزرگ وجود دارد که اطراف ان را قصر مسجد و دیوان و مدرسه وبازار قرار گرفته اند و یک راه اصلی شمال به جنوب ساخته شده که بازار نیز بر روی این محور قرار دارد.میدان در این دوره مفهومی والا و مهم پیدا می کند.هم از نظر موقعیت و وسعت کالبدی و هم از نظر اجتماعی و فرهنگی ارزش و منزلتی خاص می یابد.

دوران بعد اسلام:
شهر دوره اسلامی فاقد عنصر مرکزی به عنوان عنصر تعیین کننده است.بلکه این ستون فقرات شهر ها است که شکل ان را تعیین می بخشد وسایر عناصر در ارتباط با این عنصر اصلی شکل می گیرد.میدان مسجد مدرسه وحمام عناصر غیر قابل تفکیک این ستون فقرات هستند که هر یک نقش و وظیفه ای در تکمیل هم دارند میدان رفته رفته اهمیت ویژه ای می یابد و از این دوره با نقش و عملکرد های متفاوتی چون تجاری ورزشی مذهبی اداری وحکومتی کار اتصال شهر کهن و توسعه جدید را بر عهده می گیرد. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

در این دوره میدان های اصلی به خاطر ارتباط با مسجد جامع به عنوان اصلی ترین مکان تجمع مذهبی قرار گرفته و رفته رفته نقش چند منظوره ای می یابند که همواره حضور مردم که مهمترین عامل زندگی بخش ان است.علاوه بر میدان های مرکزی و بناهای اطراف ان در هر محله ای نیز به تناسب امکانات ساکنین ان گشودگی هایی پدید می اید که به ترتیب میدان های محله ای و میدانچه های اجتماع ساکنین واحد های همسایگی از این نوع هستند. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

شهر سازی در دوره قاجار به اوج شکوفایی خود می رسدو میدان نقش مهمتری را در سازماندهی فضای شهری بر عهده می گیرد.نقش نمادین میدان بر عهده میدان مرکزی واگذار می گرددومیدان ها ومیدانچه های محلی با سادگی هرچه بیشتر رفع نیاز های ساکنین تقسیمات محله ای وزیر محله ای را با داشتن بازارچه حمام مسجدو…بر عهده می گیرند.میدان های این دوره بر حسب عملکرد و نقش شهری وسعت های مختلفی دارند مثلا میدان های نظامی بسیار بزرگ میدان های حکومتی نسبتا بزرگ ومیدان های تجاری بزرگ بوده اند یکی از موارد مهم که شهر تهران در دوران قاجار دارای پنج میدان مهم به نام های توپخانه بهارستان ارگ پاقاپق ومشق می شود که از یادگارهای دوران امیر کبیر به شمار می رود. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

شروع انقلاب صنعتی:
یکی از مهمترین اتفاقات تاریخی در دوران قاجار وقوع انقلاب صنعتی در اروپا است.انقلابی که تاثیر فراوانی بر شکل فضاهای شهری اروپا گذاشت.مهمترین عامل این دگرگونی ورود اتومبیل به فضاهای شهری بود.نابودی فضاهای شهری اروپا روند پیوسته ای را طی نمود وبرای زاده اصلی تکنولوژی جدید "اتومبیل"همواره خیابان های تازه احداث شدو بسیاری از فضاهای شهری ومیدان ها به جولانگاه اتومبیل تبدیل شدند.اتومبیل فضا را برای حضور مردم تنگ و حرکت پیاده را نا امن وبعضا ناممکن می نمود.در این دوره به تدریج عملکرد میدان به دسته از فضاهای شهری دیگر واگذار شد ومکان وسیع میدان های گذشته به اتومبیل اختصاص پیدا کرد.این وضعیت منتقدان بسیاری یافت وتوجه معماران وشهرسازان زیادی را به خود جلب کرد.تلاش عمده ایشان باز گرداندن زندگی وپویایی به این فضای شهری بو.(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)
د که اینک در سلطه حرکت اتومبیل قرار گرفته بود.
با ورود اتومبیل به ایران نیز شهر ها دستخوش تغییراتت بسیاری شدند.احداث خیابان های سراسری در شهر ها به خصوص با نادیده گرفتن بافت وسازمان فضایی شهر ها از یک طرف ودگرگونی شرایط اجتماعی واقتصادی از طرف دیگر از نتایج ورود اتومبیل هستند.انقطاع فرهنگی و بریدن از ارزش های گذشته وبی توجهی به سنت ها و ایین ها در هرم حکومتی علیرغم مقاومت دیر پای مردم نتایج مخرب خود را در از بین بردن نظام سلسله مراتب شهرها وشکستن مفهوم عمومی وخصوصی و به تبع ان نابودی سیستم عملکردی فضاهای عمومی و از ان جمله میدان را نمودار ساخت. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

برقراری ارتباط سواره به عنوان یکی از ضروریات زندگی اهمیت در خور توجهی یافته و این به منزله ایجاد فضایی تازه است که نام دیگر سوای میدان دارد وبا این وجود نیاز انسان امروز به فضایی امن وفارغ از تنش های حرکت سریع وسایل نقلیه پردازش جدیدی از فضایابی و فضاسازی شهری را ضروری می سازد. احداث پی در پی خیابان ها گشودگی های تازه ای را به وجود اورد که در دهه های اولیه غالبا به نام فلکه خوانده می شد . دایره ای در وسط گشودگی ها ایجاد پوشش گیاهی واب نما سپس فواره وبعد از ان مهم وغیر مهم شدن این گشودگی ها توسط نسب مجسمه شاهان عملکرد غالب و غیر قابل رقابت این گشودگی ها حرکت اتومبیل بوده وانچه مطرح نبود حضور انسان ومفاهیم عمیق نهفته در فضاهای عمومی شهری بود. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

در بسیاری از شهر ها احداث معابر جدید به ستون فقرات شهر ها (بازار)وفضاهای اصلی مرتبط با ان صدمات جدی به عمل امد.و در هم ریزی ویا کم رنگ شدن اهمیت ومفهوم عمومی وخصوصی در فضایابی شهری علاوه بر میدان های اصلی شهر ها میادین ومیدانچه های محلی را نیز تدریجا از محتوای عمیق خود خالی نمود. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

چگونگی استفاده از میدان در حال حاضر:
از دیر باز تاکنون بین طرفداران دو دیدگاه متضاد درباره شهرسازی بحثی در گرفته است که هنوز هم ادامه دارد:گروهی از شهرسازان اولویت را به جنبه های هنری شهرسازی داده بیشتر روی فضاهای شهری تاکید می کنندودسته دیگر اولویت را به به جنبه های اجتماعی داده وبیشتر عملکرد فضارا مد نظر دارند.گرچه تاکنون اصول وقوانین بسیاری برای شهرسازی تدوین وتصویب شده وبه اجرا در امده است ولی این قوانین تا اکنون نتوانسته است از ساختار نابهنجار وبی قاعده در شهر ها جلوگیری کند.عکسالعملی که در برابر این ناهنجاری ها مشاهده می شود نمایانگر علاقه مندی بیشتر به فضاهای شهری وباتزگشت به ایده های هنری در شهرسازی است. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

اینک با توجه به افزایش اوقات فراغت فرصت مناسبی به وجود امده است تا با نوسازی میدان های قدیمی و احداث میدان های جدید امکانات مطلوبی برای گذران اوقات فراغت به شهروندان داده شود.تکته مهم اینکه ایا در طرحی که ارائه می شود انتظارها وسلیقه های گروهی مختلف مردم به اندازه کافی رعایت می شود یا خیر ؟ودر همین جا تفاوت اشکار بین معماری وطراحی شهری وسایر هنرها به طور مشخص روشن می شود.زیرا برای مردم میدان شهری فضایی است که از ان استفاده های مختلفی می شود واین قابلیت در استفاده مردم از ان مشخص خواهد شد. .(وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان سیر تاریخی میدان از شهرهای کهن تاکنون)

منابع ومناخذ:
1-حبیبی سید محسن از شار تا شهردانشگاه تهران سال 75
2-سلطان زاده حسین فضاهای شهری ایران
3-وبلاگ تخصصی شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان

فهرست مطالب
تعریف میدان: 1
1: انواع میدانها 1
1-1: میدانهای عمومی 1
1-2: میدانهای تجاری 2
1-3: میدانهای حکومتی: 3
1-4: میدانهای نظامی: 3
1-5: میدانهای محله ای: 4
1-6: میدانهای ارتباطی: 5
1-7:میدانهای ورزشی: 5
پیوند ارگانیک میدانها با سایر فضاها و عناصر شهری 6
2: عناصر میانی مقدس 6
2-1: دارای عنصری میانی 6
2-2: بدون عنصر میانی: 7
3: نحوه اتصال راه به میدان: 8
3-1: با طرح منظم و فکر شده: 8
3-2: ارگانیک: 9
4: موقعیت میدان نسبت به راههای منتهی به آن 9
4-1: میدان در محل تقاطع راهها: 9
4-2- میدان در کنار راه: 10
4-3: میدان در امتداد راه: 10
5: خصوصیات فضاهای ساخته شده پیرامون میدان 11
5-1: وابسته و متعلق به میدان: 11
بررسی میدان در طول تاریخ شهرسازی ایران: 12
1-2 مفهوم ابتدائی و اولیه میدان در دوره مادها: 13
2-1 شار در دوران هخامنش(قرن هفتم تا قرن چهارم قبل میلاد): 14
شار در دوره پارتی قرن سوم قبل میلاد تا قرن سوم میلادی): 15
شار پارتی در دولت ساسانی(قرن سوم تا هفتم میلادی): 17
شهر نشینی و شهرگرائی در دوران اسلامی: 20
شهر در اوائل سلطه اعراب بر ایران: 20
شهر در دوره سلجوقی: 21
دوران بعد اسلام: 24
شروع انقلاب صنعتی: 26
چگونگی استفاده از میدان در حال حاضر: 28
منابع ومناخذ: 30